Hartklachten, hartaandoeningen en hartziekten: symptomen

Symptomen hartklachten, hartaandoeningen en hartziekten - In de westerse wereld vormen hartziekten de belangrijkste doodsoorzaak. Het is een feit dat hart- en vaatziekten bij vrouwen doodsoorzaak nummer 1 zijn. In dit artikel worden de symptomen, klachten en verschijnselen van de belangrijkste ziekten van het hart en bloedsomloop behandeld. In andere artikelen bespreken we de symptomen van hartritme- en geleidingsstoringen en aandoeningen aan hartkleppen en hartspier.

Hartklachten

• Atherosclerose: aderverkalking
• Vernauwing van de slagaders
• Plaquevorming
• De oorzaken van atherosclerose
• Het metabool syndroom
• De symptomen en verschijnselen van aderverkalking
• Hoge bloeddruk: hypertensie
• Symptomen van verhoogde bloeddruk
• Coronaire hartziekten: hartaandoeningen die worden veroorzaakt door afwijkingen in de kransslagaders
• Hartritmestoornissen
• Hartstilstand
• Chronisch hartfalen
• Angina pectoris: pijn op de borst
• Symptomen van angina pectoris
• Hartklachten: hartinfarct/hartaanval
• Symptomen
• Vrouwen hebben vaak andere klachten
• Complicaties
• Acuut en chronisch hartfalen (decompensatio cordis)
• Acuut hartfalen
• Wat is het?
• Symptomen acuut hartfalen
• Chronisch hartfalen
• Wat is het?
• Symptomen chronisch hartfalen
• Lage bloeddruk: hypotensie
• Shock
• Paniekaanval/paniekstoornis

Atherosclerose: aderverkalking

Vernauwing van de slagaders

Atherosclerose is een toenemende vernauwing van de slagaders en deze aandoening kan in het gehele lichaam optreden. Het is de belangrijkste oorzaak voor het ontstaan van hart- en vaatziekten zoals een hartinfarct/hartaanval, een hersenbloeding (beroerte) alsook zogenaamde 'etalagebenen' (claudicatio intermittens) door een verminderde bloedcirculatie in de benen, waarbij onder andere de volgende klachten kunnen optreden:

• pijn bij het lopen;
• koude voeten;
• verlies van haar op de benen;
• verdikte teennagels, gaat vaak gepaard met schimmelinfectie;
• vertraagde nagelgroei van de voetnagels.

Plaquevorming

Bij atherosclerose vernauwen de bloedaders zich doordat vetten in het bloed zoals cholesterol, zich afzetten op de binnenzijde van de slagaders. Er ontstaat een afzetting die ook wel plaque wordt genoemd. Deze afzettingen bemoeilijken een goede doorstroming van het bloed door de slagaders. Bloedplaatjes kunnen zich vervolgens aan de plaque hechten en een bloedstolsel gaan vormen. Een groot bloedstolsel kan de ader verstoppen en volledig afsluiten, met als gevolg dat organen die stroomafwaarts liggen niet meer van bloed worden voorzien.

De oorzaken van atherosclerose

Volgens de nieuwe wetenschappelijke inzichten speelt laaggradige ontsteking een oorzakelijke rol bij het ontstaan van aderverkalking. In medische termen is ontsteking 'inflammatie', hetgeen in vuur en vlam staan betekent en het heeft een belangrijke afweerfunctie. Naast de bekende vorm van ontsteking die gepaard gaat met zwelling, roodheid, warmte en pijn, wordt in de wetenschap tegenwoordig ook de zogeheten laaggradige ontsteking erkend. Hierbij ontbreken de de klassieke symptomen. Deze ontstekingsreactie heeft geen functie, maar is schadelijk voor het organisme. De stoffen die aangemaakt worden als gevolg van deze ontstekingsreactie beschadigen het lichaamseigen weefsel. Er ontstaat een vicieuze cirkel: de ontsteking veroorzaakt vorming van vrije radicalen en deze verhogen op hun beurt de ontstekingsactiviteit. Het algemene ontstekingsniveau van het lichaam verhoogt de atherosclerose en is daarmee en belangrijke risicofactor in het ontstaan van deze aandoening.(1)

Het metabool syndroom

Behalve bovengenoemde oorzaak, spelen een hoog cholestorolgehalte van het bloed, roken, weinig lichaamsbeweging, chronische stress en spanning, hoge bloeddruk en overgewicht een rol in het ontstaan van aderverkalking. Men spreek overigens van het metabool syndroom indien een combinatie van ten minste drie van de volgende vier veel voorkomende aandoeningen bij een persoon wordt vastgesteld:

• hoge bloeddruk (hypertensie);
• verhoogd cholesterol;
• verhoogde bloedsuikerwaarden; en
• overgewicht/obesitas.

Door deze combinatie van aandoeningen raakt de stofwisseling ernstig verstoord, met negatieve implicaties voor de gezondheid, zoals een verhoogd risico op hart- en vaatziekten en diabetes (suikerziekte). Het metabool syndroom wordt tevens in verband gebracht met niet-alcoholische leververvetting.

De symptomen en verschijnselen van aderverkalking

In de eerste stadia van aderverkalking treden er in de meeste gevallen geen klachten op. In een later stadium ontstaan er klachten die samenhangen met de verminderde bloedtoevoer door de aangetaste slagaders naar organen. Als de kransslagaders naar het hart gedeeltelijk geblokkeerd raken, krijgt het hart te weinig bloedtoevoer en kan er angina pectoris ontstaan. Dat is pijn op de borst, meestal bij inspanning. Als een kransslagader volledig afgesloten raakt, kan een hartinfarct/hartaanval ontstaan die fatale gevolgen kan hebben.

Hoge bloeddruk: hypertensie

In het Westen is dit een veel voorkomende aandoening: zo'n één op de vijf volwassenen heeft permanent een hoge bloeddruk. Voor een uitgebreide bespreking van deze aandoening, verwijs ik naar dit artikel. Hieronder bespreken we alleen de symptomen en mogelijke klachten van hoge bloeddruk.

Symptomen van verhoogde bloeddruk

Hoge bloeddruk geeft vaak geen of weinig klachten, zeker in het begin. Het wordt om die reden 'een sluipmoordenaar' genoemd. Het vergroot aanzienlijk de kans op het krijgen van hart- en vaatziekten, zoals een beroerte of een hartinfarct. En dat terwijl u niets door heeft. In uitzonderlijke gevallen kan hoge bloeddruk toch ontdekt worden door bepaalde klachten en symptomen. We noemen:

• hoofdpijn;
• oorsuizingen;
• neusbloedingen;
• kortademigheid, snel buiten adem;
• spierzwakte, zwakke spieren;
• krampen, spierkrampen;
• hartkloppingen;
• dansende vlekjes voor de ogen.

Coronaire hartziekten: hartaandoeningen die worden veroorzaakt door afwijkingen in de kransslagaders

Coronaire hartziekten zijn hartaandoeningen die worden veroorzaakt door afwijkingen in de kransslagaders, dat zijn de aftakkingen van de aorta, de hoofdslagader. De kransslagaders voorzien het hart van zuurstofrijk bloed. Bij coronaire hartziekten is er sprake van aan vernauwing van een of meer kransslagaders. De twee bekendste hartziekten die daaruit voortkomen, zijn het acuut hartinfarct en angina pectoris. Pijn op de borst bij inspanning is een kenmerk van beide diagnosen. Bij een hartinfarct is er sprake van plotselinge, hevige, zware en drukkende pijn midden op de borst die lang aanhoudt. Bij angina pectoris zijn de klachten minder hevig en dikwijls korter van duur. Beide aandoeningen worden hieronder apart besproken.

Hartritmestoornissen

Er zijn ook mensen met coronaire hartziekten die last krijgen van hartritmestoornissen: afwijkingen in de snelheid van de hartslag en/of van het hartritme. De belangrijkste symptomen van hartritmestoornissen zijn:

• hartkloppingen;
• licht gevoel in het hoofd, soms verlies van bewustzijn;
• kortademigheid;
• pijn op de borst of pijn in de kaken.

Hartstilstand

In ernstige gevallen houdt het hart plotseling op met pompen. We spreken dan over een hartstilstand. Bij een hartstilstand krijgen de hersenen en de andere organen geen zuurstofrijk bloed meer en na drie minuten beginnen de hersenen schade op te lopen. Symptomen van een hartstilstand zijn:

• het plotseling in elkaar zakken;
• het verlies van bewustzijn;
• blauw worden van lippen, vingers en tenen;
• geen polsslag, geen hartslag, de persoon ademt niet meer.

Chronisch hartfalen

Bij ouderen kunnen coronaire hartziekten leiden tot chronisch hartfalen. Hierbij beschikt het hart over onvoldoende pompcapaciteit. Dit heeft een verslechterde bloedcirculatie tot gevolg, waardoor vocht ophoopt in de weefsels. Deze aandoening wordt hieronder uitgebreider besproken.

Angina pectoris: pijn op de borst

Angina pectoris betekent letterlijk 'pijn op de borst'. De pijn op de borst ontstaat meestal bij inspanning en wordt veroorzaakt door een tijdelijk tekort in de bloedtoevoer van het hart. Dit wordt in bijna alle gevallen veroorzaakt door een vernauwing (of meerdere vernauwingen) in een van de kransslagaders, waardoor een deel van de hartspier van te weinig zuurstof wordt voorzien. Vrouwen van onder de zestig hebben minder snel last van angina pectoris, aangezien het hormoon oestrogeen bescherming biedt. De aandoening wordt gewoonlijk veroorzaakt door atherosclerose (vernauwing van de slagaderwanden). Er kunnen ook andere oorzaken zijn, zoals het onwillekeurig samentrekken van de kransslagaders waardoor er een tijdelijke vernauwing ontstaat, een defecte hartklep waardoor de bloedtoestroom naar de hartspier wordt bemoeilijkt en in zeldzame gevallen bloedarmoede, waardoor er onvoldoende zuurstof door het bloed wordt opgenomen.

Symptomen van angina pectoris

De tekenen en symptomen van angina pectoris zijn onder andere:

• een drukkend, zwaar, beklemmend of brandend gevoel op de borst of onder het borstbeen;
• pijn die uitstraalt naar de keel, kaken, tussen de schouderbladen, tanden, ogen, maag of beide armen, doch vooral de linkerarm (pijnlijke linkerarm);
• een gevoel van zwaarte of juist gevoelloosheid in de arm, schouder, elleboog of hand;
• misselijkheid;
• kortademigheid;
• zweten/transpireren;
• duizeligheid, licht in het hoofd.

Hartklachten: hartinfarct/hartaanval

Symptomen

Een angina pectoris aanval moet onderscheiden worden van een hartaanval. Bij een hartaanval is sprake als er een vernauwde kransslagader verstopt raakt door een bloedstolsel. Deze afsluiting heeft een hartaanval als gevolg. In dit artikel bespreken we uitgebreid de myocardinfarct, ook wel hartaanval genoemd. Hier beperken we ons tot een opsomming van de belangrijkste symptomen en klachten die zich zowel bij mannen als vrouw kunnen manifesteren:

• druk op de borst: een hevige, zware en drukkende pijn midden op de borst en deze pijn straalt mogelijk uit naar kaken en armen en dan vooral naar de linkerarm;
• pijn in de schouders of pijn tussen de schouderbladen;
• wit wegtrekken en hevig zweten;
• duizeligheid, misselijkheid en soms ook braken;
• kortademigheid;
• angst, soms zelfs doodsangst;
• kort verlies van bewustzijn zonder dat te voelen aankomen
• rusteloosheid.

Vrouwen hebben vaak andere klachten

Let op: het blijkt dat vrouwen vaak andere klachten hebben dan de typische, kenmerkende, bekende hartklachten zoals hierboven uiteengezet. Klik hier voor een overzicht van de symptomen bij vrouwen.

Complicaties

Er kunnen complicaties optreden na een hartinfarct. Zo kan iemand in de eerste uren en dagen na een hartinfarct een hartritmestoornis ontwikkelen, hetgeen in het ergste geval kan leiden tot een hartstilstand. Er kunnen ook andere complicaties ontstaan. Zo kan het bijvoorbeeld voorvallen dat het hart onvoldoende krachtig kan pompen, hartfalen genoemd. Ook kan er beschadiging ontstaan aan de hartkleppen (mitralisinsufficiëntie of mitralisregurgitatie), waardoor bloed van de linkerhartkamer naar de linkerboezem teruglekt. Voorts kan er een ontsteking van het hartzakje ontstaan (pericarditis). Zowel mitralisinsufficiëntie als pericarditis kunnen tot hartfalen leiden.

Acuut en chronisch hartfalen (decompensatio cordis)

Hartfalen is een syndroom dat bestaat uit een verzameling klachten en verschijnselen die het gevolg zijn van een tekortschietende pompfunctie van het hart. Er is sprake van een verminderde pompcapaciteit van het hart, waardoor het hart het bloed niet adequaat kan rondpompen en zodoende het lichaam van voldoende bloed voorzien. Hartfalen is geen ziekte, maar een slechte conditie van een vitaal orgaan: het hart. Bij acuut hartfalen treedt de kwaal binnen 24 uur op en bij chronisch hartfalen ontstaat de klachten geleidelijk.

Acuut hartfalen

Wat is het?

Bij acuut hartfalen is het bijna altijd de linkerhartkamer die tekort schiet, waardoor er steeds meer bloed in de bloedvaten terecht komt die van de longen naar het hart lopen met als gevolg dat de bloedvaten van de longen overvol raken. Het gevolg is dat er vochtstuwing ontstaat: longoedeem, oftewel vocht in de longen. Dat is levensbedreigend en vereist direct medisch ingrijpen. De oorzaak zijn dikwijls aandoeningen die leiden tot afname van functionerend hartspierweefsel - de hartspier raak beschadigd - zoals hartinfarct, cardiomyopathieën (ziekten van de hartspier) en angina pectoris. Ander oorzaken kunnen zijn een langdurig verhoogde bloeddruk en hartklepgebreken. In zeldzame gevallen zijn boezemfibrilleren en andere ritme- of geleidingsstoornissen, hartkleplijden en hartspierziekte door vergiftigingen (zoals alcohol) of virusinfecties de boosdoener.(2)

Symptomen acuut hartfalen

De volgende klachten treden op bij acuut hartfalen:

• (ernstige) kortademigheid;
• verminderde inspanningstolerantie;
• piepende ademhaling;
• bleke huid/gelaatskleur, (hevig) zweten;
• hoesten met roze, schuimend sputum.

Chronisch hartfalen

Wat is het?

Bij chronisch hartfalen is er onvoldoende pompcapaciteit van het hart gedurende een langere periode, hetgeen leidt tot een slechte bloedsomloop en ophoping van vocht in de weefsels.(3) Soms treedt hartfalen op in zeer lichte mate, waardoor een persoon geen klachten heeft. Aanvankelijk is één zijde van het hart aangetast. In uitzonderlijke gevallen schiet in eerste instantie de rechterkamer tekort, maar meestal komt het voort uit linksdecompensatie. Hartfalen van de rechterzijde leidt tot vochtophoping in de lichaamsweefsels: het vocht hoopt zich op in buik, benen en voeten. Dikke enkels zijn daarbij het meest in het oog springende kenmerk. Hartfalen ter linkerzijde zorgt ervoor dat vocht zich in de longen ophoopt (longoedeem, pulmonaal vocht). In circa 80% van de gevallen is de oorzaak van chronisch hartfalen een coronaire hartziekte. Aanhoudende hoge bloeddruk kan ook de boosdoener zijn zoals we hierboven reeds hebben uiteengezet.

Symptomen chronisch hartfalen

De symptomen van chronisch hartfalen zijn:

• (ernstige) kortademigheid, wordt erger bij inspanning en plat liggen;
• verminderde inspanningstolerantie;
• vermindering of verlies van eetlust;
• gezwollen voeten of enkels;
• misselijkheid;
• in sommige gevallen verwardheid.

Lage bloeddruk: hypotensie

In dit artikel bespreken we uitgebreid lage bloeddruk. Hier geven we alleen een opsomming van enkele klachten die kunnen optreden als de bloeddruk erg laag is:

• vermoeidheid/sufheid;
• algemeen gevoel van zwakte;
• duizeligheid (ofwel lichtheid in het hoofd), duizelingen, 'sterretjes' voor de ogen zien en flauwvallen;
• misselijkheid;
• onscherp, wazig zien.

Shock

Indien er een ernstige daling van de bloeddruk optreedt, waardoor vitale organen te weinig bloed krijgen, spreken we van shock. In dit artikel bespreken we deze aandoening. We geven hier een overzicht van de belangrijkste klachten:

• koude, bleke, klamme huid en (hevig) zweten/transpireren;
• verwardheid of onrust, de persoon maakt een verwarde indruk;
• jachtige, oppervlakkig ademhaling;
• snelle hartslag;
• bewustzijnsverlies.

Paniekaanval/paniekstoornis

Bij een paniekaanval kan men somatische klachten hebben, die sterk lijken op een hartaanval, zoals: hartkloppingen, bonkend hart of abnormaal snelle hartslag; zweten/transpireren; trillen of beven; kortademigheid of het gevoel dat men stikt; naar adem snakken; pijn of onaangenaam gevoel op de borst. Mensen die last hebben van paniekaanvallen kunnen deze verschijnselen onjuist interpreteren. Klik hier voor een bespreking van deze psychische aandoening.

Noten:

1. Russell Ross, Ph.D.: Atherosclerosis - an inflammatory disease; N Engl J Med, Vol. 340, No. 2. (14 January 1999), pp. 115-126. Lees ook: Drs. H. de Valk: Ziek door ontsteking (1) - Laaggradige ontstekingoorzakelijke factor bij veel ziektebeelden; http://www.cbbr.nl/over_kennismaking_ontsteking1.pdf (voor de laatste keer geraadpleegd op 19 juli 2009)
2. RIVM: Hartfalen - De ziekte, de determinanten en de zorg voor de patiënt - Wat is hartfalen en wat is het beloop? http://www.rivm.nl (voor de laatste keer geraadpleegd op 20 juli 2009)
3. Dr. Jannes J.E. van Everdingen (hoofdredactie): Het medisch handboek; Kosmos-Z&K Uitgevers, Utrecht/Antwerpen, vijfde volledig herziene druk 2006, p. 413.

Lees verder

• Pijn op de borst: links/rechts, pijn longen, hart, borstbeen
• Pijn tussen schouderbladen: symptomen, oorzaak & behandeling
• Hartaanval of hartinfarct: symptomen, oorzaak en behandeling
• Hoge bloeddruk behandeling: medicijnen en leefstijl
• Lage bloeddruk: symptomen, oorzaken & behandeling hypotensie