Zinktekort: symptomen, oorzaken, behandeling tekort aan zink

Zinktekort symptomen ofwel de klachten bij een tekort aan zink zijn onder meer een slecht functionerend immuunsysteem, vermoeidheid, diarree, haarverlies, verminderde eetlust en huidproblemen. Zink is een belangrijk spoorelement. Zink is betrokken bij allerlei fysiologische processen in het lichaam, zoals wondgenezing, een goede werking van het immuunsysteem, de celdeling, celgroei en een goede smaak- en reukbeleving. Dit belangrijke mineraal speelt ook een rol in stofwisselingsprocessen. Mannen met een tekort aan zink of zinkdeficiëntie kunnen problemen krijgen met de vruchtbaarheid en het libido, terwijl vrouwen met een tekort aan zink last kunnen krijgen van een verstoorde menstruele cyclus. Een zinktekort komt in Nederland bijna niet voor. Ook is het via voeding bijna onmogelijk om te veel zink binnen te krijgen. Met een test, de zogeheten 'Zincatest', kun je snel en vrij accuraat de zinkstatus van je lichaam bepalen of meten. Bij een zinktekort kan suppletie helpen.

• Zinktekort of zinkdeficiëntie: kernpunten
• Wat is zink?
• Functie van zink
• Bronnen van zink (voeding)
• Eiwitrijk voedsel
• Andere voedingsbronnen
• Fruit en groente
• Oorzaken van een zinktekort
• Gebrek aan zink door dieet
• Ontoereikende absorptie
• Verhoogd verlies van zink
• Verhoogd gebruik van zink
• Chronische ziekten
• Zinktekort symptomen en klachten
• Verschijnselen
• Slechte weerstand
• Slechte huid
• Vermoeidheid
• Allergieën
• Slaapstoornissen
• Neurologische problemen
• Haaruitval
• Kanker
• Nagels
• Vertraagde groei
• Verminderde vruchtbaarheid
• Reuk en smaak
• Bloed
• Botten
• Maag- en darmklachten
• Mond
• Ogen
• Het vaststellen van een zinktekort
• Herkenbare verschijnselen
• Bloedonderzoek en Zincatest
• Risicogroepen van een tekort aan zink
• Gevolgen en effecten van teveel zink
• Aanbevolen Dagelijkse Hoeveelheden (ADH) zink
• Zink verkort verkoudheid
• Zinkgebrek aanvullen
• Zinksuppletie
• Top 25 zinkrijke voedingsmiddelen

Zinktekort of zinkdeficiëntie: kernpunten

• Zink speelt een belangrijke rol in het immuunsysteem van het lichaam en het neemt deel aan een groot aantal stofwisselingsprocessen.
• Een zinktekort uit zich onder meer in een slecht functionerend immuunsysteem, vermoeidheid, diarree, haarverlies, verminderde eetlust en huidproblemen.
• Zinktekort symptomen zijn aspecifiek en kunnen ook duiden op andere onderliggende oorzaken.
• De Zincatest is een eenvoudige en vrij accurate test om een zinktekort op te sporen.
• Een tekort aan zink kan worden opgeheven met suppletie.

Wat is zink?

Zink is een belangrijk spoorelement. Met het begrip 'spoorelement' wordt bedoeld dat het een stof betreft die slechts in zeer geringe hoeveelheden in het lichaam aanwezig is en noodzakelijk is voor een goede functie van diverse lichaamsprocessen.

Functie van zink

Zink speelt een belangrijke rol in het afweersysteem of immuunsysteem van het lichaam en het neemt deel aan een groot aantal stofwisselingsprocessen. Zink is nodig bij de celdeling, celgroei, wondgenezing, en de afbraak van koolhydraten. Zink is voorts zeer belangrijk voor de smaakontwikkeling en het nachtelijke gezichtsvermogen. Daarnaast is zink betrokken bij de aanmaak van insuline.

Bronnen van zink (voeding)

Eiwitrijk voedsel

Zink komt in slechts kleine hoeveelheden voor in veel verschillende voedingsmiddelen. Zink is nauw verbonden met eiwitrijk voedsel. Men kan er van uitgaan dat de meeste voedingsmiddelen met een hoog zinkgehalte ook eiwitrijk zijn. Goede bronnen van zink zijn rundvlees, lamsvlees, varkensvlees, krab, kalkoen, kip, kreeft, mosselen en zalm.

Andere voedingsbronnen

Zink komt naast vlees en schaal- en schelpdieren ook voor in zuivelproducten, zoals melk, yoghurt en kaas. Ook komt het voor in pinda’s, pindakaas, bonen en volkoren granen, bruine rijst (zilvervliesrijst), volkoren brood, aardappelen, zonnebloempitten en pompoenpitten.

Fruit en groente

Fruit en groenten zijn geen goede bronnen, omdat zink in plantaardige eiwitten niet zo goed beschikbaar is voor gebruik door het lichaam als het zink uit dierlijke eiwitten. Ongeveer 100 gram rauwe spinazie bevat ongeveer 0,5 mg zink.

Oorzaken van een zinktekort

Er zijn meerdere mogelijke oorzaken van een zinktekort.

Gebrek aan zink door dieet

Zinktekort kan worden veroorzaakt door een dieet dat rijk is aan fytaten-bevattende volle granen, voedingsmiddelen die zijn geteeld in zinkarme grond of verwerkte voedingsmiddelen die weinig of geen zink bevatten. Fytaten zijn de fytinezuren die in de vezels van volkorenproducten zitten, en afkomstig zijn uit de buitenste lagen van het graan..Fytinezuur heeft de eigenschap zich te binden aan mineralen zoals calcium, ijzer en zink. Er worden vervolgens onoplosbare componenten gevormd die niet opgenomen worden in darm. Conservatieve schattingen suggereren dat grofweg 25% van de wereldbevolking het risico loopt op zinkdeficiëntie. In Nederland komt een tekort aan zink weinig voor.

Ontoereikende absorptie

Acrodermatitis enteropathica is een recessief overervend zinkmalabsorptiesyndroom. Het presenteert zich met groeiachterstand, ernstige diarree, haaruitval, huiduitslag (meestal rond de genitaliën en mond) en opportunistische candidiasis (schimmelinfectie) en bacteriële infecties. Verder zijn talrijke darmziekten die vernietiging of defect van het darmslijmvlies en gegeneraliseerde malabsorptie veroorzaken, geassocieerd met zinktekort. Malabsorptie is de toestand waarin de opname van nutriënten uit de voeding tekortschiet.

Verhoogd verlies van zink

Flink trainen, excessieve alcoholinname en diarree verhogen allemaal het zinkverlies van het lichaam. Veranderingen in de absorptie en permeabiliteit (doorlaatbaarheid) van het darmkanaal, vaak veroorzaakt door virale of bacteriële ziekteverwekkers, kunnen ook het verlies van zink via de ontlasting bevorderen.

Verhoogd gebruik van zink

Lichaamsbeweging, de groei van kinderen en zwangerschap, verhogen allemaal het zinkgebruik.

Chronische ziekten

Sommige aandoeningen leiden tot een zinkgebrek. De ziekte van Wilson, sikkelcelanemie, chronische nierziekte, chronische leverziekte zijn allemaal in verband gebracht met zinktekort.

Zinktekort symptomen en klachten

Een zinktekort is volgens het Voedingscentrum een zeldzaam verschijnsel. Volgens het Voedingscentrum zijn er in Nederland geen gevallen bekend van mensen met symptomen van een tekort aan zink. Er zijn natuurartsen die dit betwisten.

Verschijnselen

Een zinktekort uit zich onder andere in de volgende klachten:

• afwijkingen van nagels, huid, slijmvliezen en skelet;
• diarree;
• het achterblijven van geslachtelijke ontwikkeling en groei (vertraagde groeiontwikkeling);
• aantasting van het immuunsysteem: een verminderde afweer tegen infecties, waardoor er frequent infecties optreden;
• nachtblindheid;
• smaakverlies en reukverlies;
• een zoute smaak in de mond;
• mannen met een tekort aan zink kunnen problemen krijgen met de vruchtbaarheid en het libido;
• vrouwen met een tekort aan zink kunnen last krijgen van een verstoorde menstruele cyclus;
• haarverlies, haaruitval;
• slechte of verminderde eetlust;
• huidklachten en wondjes die langzaam genezen.

De symptomen verdwijnen binnen korte tijd na inname van supplementen.

Slechte weerstand

Krijg je de ene verkoudheid na de andere of heb je regelmatig last van allerlei infecties? Het immuunsysteem kan niet goed werken zonder voldoende zink. Een tekort aan zink is funest voor je immuunsysteem. Sterker nog, geen enkel mineraal heeft zo'n sterke invloed op het immuunsysteem als zink.

Slechte huid

Zo'n 6% van het totale lichaamszink bevindt zich in je huid. Een zinktekort resulteert in enkele huidaandoeningen zoals acne, eczeem en een slechte wondgenezing.

Vermoeidheid

Een tekort aan zink kan leiden tot vermoeidheid. Een zinktekort is één van de boosdoeners van lichamelijke en geestelijke uitputting. Een normaal menselijk lichaam bevat twee tot drie gram zink. Uit onderzoek van wetenschappers van het Linus Pauling Institute aan de Oregon State University en het OSU College of Public Health en Human Sciences is gebleken dat het vooral belangrijk is voor ouderen om voldoende zink binnen te krijgen, omdat hun vermogen om dit mineraal te absorberen het ouder worden afneemt.[1] Dit kan leiden tot klachten als moeheid en verminderde mentale weerbaarheid.

Allergieën

Constante stress kan leiden tot bijnierinsufficiëntie, wat een tekort aan zink kan veroorzaken, dat een belangrijke rol speelt bij het blokkeren van de afgifte van histamine in het bloed. Overtollig histamine in je systeem kan typische allergiesymptomen geven (denk aan loopneus, huiduitslag, zwelling, niezen, etc.). En het kan ook je algehele gevoeligheid voor allergenen verhogen.

Slaapstoornissen

Zink speelt een belangrijke rol speelt bij zowel de productie als de regulatie van melatonine. Eén studie toonde aan dat het nemen van een supplement met melatonine, magnesium en zink de slaapkwaliteit van mensen die lijden aan primaire slapeloosheid, verbeterde.

Neurologische problemen

Diverse neurologische problemen en stoornissen kunnen er ontstaan wanneer er te weinig zink in het lichaam aanwezig is. Enkele voorbeelden hiervan zijn ADHD, een depressie, duizeligheid, een slecht geheugen en verminderde concentratie, een vertraagde groei en ontwikkeling, hoofdpijn, etc.

Haaruitval

Als gevolg van een zinktekort kun je last krijgen van dun haar en haaruitval.

Kanker

Zinktekort kan een verscheidenheid aan menselijke vormen van kanker bevorderen, waaronder slokdarmkanker en kanker gerelateerd aan het spijsverteringskanaal (darmkanker en alvleesklierkanker), en hoofd-halskanker. Zinksuppletie vermindert de kans op bepaalde vormen van kanker.

Prostaatkanker en borstkanker
Zink is vooral belangrijk bij prostaat- en borstkanker. Mensen met het BRCA1-gen hebben het hoogste bekende risico voor het ontwikkelen van borstkanker. In 2012 werd een cohort van individuen met het geïdentificeerde gen onderzocht. De onderzoekers vonden een lager risico op kankerontwikkeling bij mensen met de hoogste concentraties zink. Uit dezelfde studie bleek ook dat de personen met de laagste zinkniveaus in hun lichaam een ​​significant verhoogd risico hadden op het ontwikkelen van borstkanker.

Blaaskanker
Er is ook een relatie tussen zinkdeficiëntie en een verhoogd risico op blaaskanker.[2] Niet alleen is uit onderzoek gebleken dat patiënten met blaaskanker te weinig zink hebben, maar het kankerweefsel zelf heeft significant lage zinkconcentraties. Zinksuppletie bij blaaskankerpatiënten stimuleert apoptose (geprogrammeerde celdood), wat kankervorming tegengaat.

Huidkanker
Zinksuppletie kan ook het risico op huidkanker verlagen, maar de directe associatie is onzeker. Het lijkt erop dat zink ontstekingen vermindert, abnormale weefselgroei onderdrukt en de incidentie van grotere huidlaesies en meer schadelijke tumoren vermindert.

Zinkdeficiëntie en het p53-gen
Het p53-gen is het primaire gen dat mannen beschermt tegen prostaatkanker en vrouwen tegen borstkanker. Van dit gen wordt beweerd dat het de beschermer is van het menselijk genoom vanwege de beschermende voordelen ervan. Het eiwit p53, product van het gelijknamige p53-gen, speelt een belangrijke rol in de bescherming tegen kanker, vooral prostaatkanker en borstkanker. Een mutatie in het p53-gen zal daarom het risico op kankerontwikkeling flink verhogen. Zink is essentieel voor het p53-gen om het risico op mutaties van deze vitale beschermer te verminderen.

Nagels

Een zinktekort kan van invloed zijn op je nagels. Droge en broze nagels, evenals diepe groeven of deuken die transversaal (overdwars) van de ene kant naar de andere kant van de nagel lopen (ook wel lijnen van Beau genoemd), kunnen voorkomen bij zinkdeficiëntie.

Vertraagde groei

Het menselijk lichaam heeft zink nodig voor de groei van gezonde botten. Zelfs een milde zinkdeficiëntie is van invloed op de de groei van kinderen en tieners over de hele wereld, zelfs in de ontwikkelde landen.

Verminderde vruchtbaarheid

Een zinktekort kan leiden tot verminderde vruchtbaarheid, wat wereldwijd een toenemend probleem is. Hoewel het onwaarschijnlijk is dat zinkdeficiëntie je onvruchtbaar maakt, speelt het een essentiële rol bij het soepel laten verlopen van het voortplantingssysteem. Bij mannen is zink van essentieel belang voor de normale ontwikkeling van de teelbal en de beweeglijkheid van het sperma. Bij vrouwen is een laag zinkgehalte geassocieerd met vroeggeboorte, langdurige bevalling, laag geboortegewicht en andere problemen.

Reuk en smaak

Naast de immuunfunctie en celgroei is zink ook belangrijk voor een goede smaak en geur. Een zinktekort kan daarom leiden tot een veranderd reuk en smaakvermogen. Deze klachten komen met name voor bij 60-plussers die al meer risico lopen op zinkdeficiëntie en last kunnen hebben van andere factoren die de smaak beïnvloeden, zoals het gebruik van meerdere medicijnen.

Bloed

Mensen met een zinktekort leiden sneller aan bloedaandoeningen zoals anemie of bloedarmoede (tekort aan rode bloedcellen) en leukopenie (verlaagd aantal witte bloedcellen).

Botten

Een zinkgebrek leidt sneller tot botafwijkingen zoals osteoporose. In het bloed en het botweefsel van ouderen met osteoporose (botontkalking) worden regelmatig zinkdeficiënties aangetroffen.

Maag- en darmklachten

Een tekort aan zink in het lichaam leidt kan aanleiding geven tot diverse maag-darmklachten, zoals diarree, verlies van eetlust en een 'lekkende darm', ofwel 'leaky gut'.

Mond

Mondbranden kan onder meer komen door een tekort aan vitamine B12, ijzer, vitamine C, vitamine B6, foliumzuur en zink. Bij mondbranden heb je vooral last van een aanhoudend pijnlijk of branderig gevoel in de mondholte en op de tong en een tintelende tong.

Ogen

Oogklachten komen vaker voor bij een zinktekort, zoals keratomalacie of hoornvliesverweking, maculadegeneratie (de afbraak, slijtage of degeneratie van het netvlies, de macula lutea, of gele vlek),.en nachtblindheid.

Het vaststellen van een zinktekort

Herkenbare verschijnselen

In de dagelijkse praktijk zijn herkenbare verschijnselen van een zinktekort:

• de aanwezigheid van meerdere witte vlekken en lijnen op de vingernagels;
• vermindering van sensorische functies zoals smaak- en reukvermogen;
• haaruitval;
• verminderde weerstand;
• (mentale) lethargie; en
• trage wondgenezing en aften.

Deze verschijnselen en klachten zijn aspecifiek en kunnen dus ook duiden op diverse andere ziektebeelden.

Bloedonderzoek en Zincatest

Door middel van een bloedtest kan de hoeveelheid circulerend zink in het lichaam worden bepaald. Deze meting is niet altijd representatief voor de cellulaire zinkstatus en spoort op individueel niveau alleen de zwaardere zinktekorten op. De uitslag kan met zo'n test namelijk nog redelijk binnen de norm liggen, terwijl er (functioneel) toch sprake is van een zinktekort. De uitslag van de bloedwaarde geeft namelijk geen indicatie over de hoeveelheid zink in de depots van het lichaam, die uitgeput kunnen zijn. In dit kader kan Zincatest worden gebruikt. Deze is niet alleen bedoeld als voedingssupplement, maar kan ook worden gebruikt als een snelle en accurate smaaktest ter bepaling van de zinkstatus in het lichaam. De test dien je ten minste een uur na het eten of drinken te doen. Neem een lepel met 5 ml Zincatest, roer dit in 60 ml water en laat onmiddellijk daarna 5 ml van het verdunde mengsel in de mond rondspoelen. Vervolgens doorslikken of uitspugen. De smaaksensatie zal één van de volgende zijn:


Bij de eerste twee smaaksensaties doorgaan met het aanbevolen dagelijks gebruik van Zincatest of een ander zinksupplement, totdat de derde of vierde smaaksensatie wordt ervaren. Drie tot zes maanden suppletie kan nodig zijn.

Risicogroepen van een tekort aan zink

Een tekort aan zink kan ontstaan doordat je lichaam onvoldoende zink opneemt. Een te lage zinkopname in het spijsverteringsstelsel kan te wijten zijn aan een ongezond voedingspatroon of overmatig alcoholgebruik. Alcohol remt de zinkopname. Voorts kan een aandoening aan het spijsverteringsstelsel ervoor zorgen dat je lichaam onvoldoende zink opneemt. Voorbeelden hiervan zijn chronische darmziekten als de ziekte van Crohn of colitis ulcerosa. Vegetariërs en veganisten hebben meer kans op een zinktekort, aangezien zink moeilijker opgenomen wordt uit plantaardige voeding dan uit vlees. Ook mensen met diabetes, ouderen en zwangere vrouwen lopen meer risico op het ontwikkelen van een zinktekort.

Gevolgen en effecten van teveel zink

Via voeding is het schier onmogelijk om te veel zink op te nemen. Bij langdurige dagelijkse inname van een hoge dosis zink als supplement, kan een kopertekort ontstaan.

Aanbevolen Dagelijkse Hoeveelheden (ADH) zink

De beste manier om de dagelijkse behoefte aan essentiële vitaminen en mineralen binnen te krijgen is door gevarieerd te eten.

De Gezondheidsraad beveelt de volgende inname voor zink aan:

• Mannen en vrouw 1-18 jaar: geen ADH
• Mannen 19 jaar en ouder: 10 mg/dag
• Vrouwen 19 jaar en ouder: 9 mg/dag
• Zwangeren, 1-3 maanden zwanger: 12
• Zwangeren, 4-9 maanden zwanger: 15
• Borstvoedenden, 0-3 maanden: 20
• Borstvoedenden, >3 maanden: 16

Zink verkort verkoudheid

Volgens onderzoek kan het nemen van zinksupplementen de lengte van een verkoudheid met bijna de helft inkorten. Een dosis van meer dan 75 mg zinkacetaat vermindert de lengte van de verkoudheid met 42 procent. Een dosis lager dan 75 mg heeft geen effect.[3]

Zinkgebrek aanvullen

Zinksuppletie

Een zinktekort of zinkgebrek kan door zinksuppletie worden teruggedrongen of voorkomen.

Top 25 zinkrijke voedingsmiddelen

Het is ook belangrijk om regelmatig voedingsmiddelen te consumeren die rijk zijn aan zink. Dit zijn de top 25 voedingsmiddelen die van nature rijk zijn aan zink, samen met de geschatte hoeveelheden zink per 100 gram van het voedingsmiddel:

• Oesters: ongeveer 78,6 mg zink
• Runderlever: ongeveer 4,3 mg zink
• Pompoenpitten: ongeveer 7,6 mg zink
• Sesamzaad: ongeveer 7,8 mg zink
• Hennepzaad: ongeveer 7,0 mg zink
• Kikkererwten: ongeveer 2,9 mg zink
  Drie verschillende linzen / Bron: Rainer Zenz, Wikimedia Commons (Publiek domein)
• Cashewnoten: ongeveer 5,6 mg zink
• Kreeft: ongeveer 6,5 mg zink
• Krab: ongeveer 6,5 mg zink
• Varkensvlees: ongeveer 2,5 mg zink
• Kalkoen: ongeveer 2,3 mg zink
• Linzen: ongeveer 3,3 mg zink
• Quinoa: ongeveer 2,8 mg zink
• Runderbiefstuk: ongeveer 6,0 mg zink
• Lamsvlees: ongeveer 5,1 mg zink
• Zwarte bonen: ongeveer 2,8 mg zink
• Pijnboompitten: ongeveer 5,5 mg zink
• Gevogelte (kip): ongeveer 2,4 mg zink
• Yoghurt: ongeveer 0,9 mg zink
• Melk: ongeveer 0,4 mg zink
• Chiazaad: ongeveer 3,5 mg zink
• Eieren: ongeveer 1,3 mg zink
• Zonnebloempitten: ongeveer 5,0 mg zink
• Bruine rijst: ongeveer 2,0 mg zink
• Amandel: ongeveer 2,5 mg zink

Noten:

1. OSU. Zinc deficiency mechanism linked to aging, multiple diseases. http://oregonstate.edu/ua/ncs/archives/2012/oct/zinc-deficiency-mechanism-linked-aging-multiple-diseases (ingezien op 20-1-2018)
2. Sura Dhafir Dawood, Zainab Fadthel Ashoor. A Study of Serum Zinc, Iron, Selenium, and Copper levels in patients with bladder cancer. Iraqi Journal of Cancer and Medical Genetics. Volume: 3 - Number 1 - 2010
3. Hemilä H, et al. The effectiveness of high dose zinc acetate lozenges on various common cold symptoms: a meta-analysis. BMC Fam Pract 2015;16:24.

Lees verder

• Verkoudheid symptomen genezen & tips: zink en neusdruppels
• Zink bij verkoudheid: hoeveel zink gebruiken bij verkoudheid
• Zink: functie, aanbevolen inname, zink in voeding en tekort