Migraine: symptomen, oorzaken, behandeling en complicaties

Migrainesymptomen bestaan uit matige tot heftige herhaalde aanvallen van hoofdpijn. Kenmerkende symptomen van migraine zijn stekende, bonzende en kloppende hoofdpijn. Meestal betreft het eenzijdige, bonzende, stekende hoofdpijn met misselijkheid en/of braken, die enkele uren tot enkele dagen kan aanhouden. Het betreft stekende, bonzende pijn in de slaapstreek en de pijn kan uitlopen tot achter in de nek. Maar de pijn kan ook gelokaliseerd zijn in het voorhoofd, rond de ogen, of aan de achterkant van het hoofd. Soms treedt voor de aanval een aura op. Een behandeling met medicijnen bestaat uit een 'aanvalsbehandeling', dat wil zeggen dat deze gericht is op het onderdrukken van de klachten. De medicijnen worden dan ingenomen als ene migraineaanval begint of al aan de gang is en heeft tot doel om de ernst en de duur van de hoofdpijnklachten zo veel mogelijk te beperken.

• Wat is migraine?
• Vóórkomen
• Symptomen: stekende, kloppende en bonzende hoofdpijn
• Verschillen tussen patiënten: geen migraine is hetzelfde
• Van een prikkelend begin tot een uitputtend einde
• De wispelturigheid van migraine-aanvallen
• Vier fasen van een migraineaanval
• Fase 1: De waarschuwende fase (prodromale fase)
• Fase 2: Aura
• Fase 3: De hoofdpijnfase (De aanval)
• Fase 4: Resolutie fase (postdromale fase)
• Wat gebeurt er in je brein tijdens een migraine?
• Neurologische factoren
• Genetische aanleg
• Hormonale invloeden
• Uitlokkende factoren: de bekende boosdoeners
• Moderne ontdekkingen en toekomstperspectieven
• Voetballersmigraine
• Risicofactoren voor migraine
• Familiegeschiedenis
• Leeftijd
• Sekse
• Hormonale veranderingen
• Risicogroepen voor migraine
• Onderzoek en diagnose
• Vraaggesprek en lichamelijk onderzoek
• Bloedtesten
• Beeldvormende onderzoek
• Lumbaalpunctie
• Behandeling van migraine
• Migrainemedicatie: van aanvalsremmers tot preventie
• Moderne therapieën: meer dan pillen alleen
• Gedragstherapie: online én offline
• Acupunctuur en andere alternatieve behandelingen
• Toekomstperspectief: gepersonaliseerde migrainezorg
• Zelfzorgmaatregelen en praktische tips bij migraine
• Koel of warm kompres: simpel, maar doeltreffend
• Neuromodulatie-apparaten: technologie op z’n best
• Migraine-dagboek: hou het scherp in de gaten
• CGRP-receptorblokkers: medicatie van de toekomst
• Migraine-apps: Je persoonlijke migraine-detective
• FL-41 glazen: Een zonnebril tegen het lichtmonster
• Regelmatig kleine maaltijden: Houd je bloedsuikerspiegel stabiel
• Nutraceuticals: Meer dan gewone supplementen
• Botox: Rimpelvrij én migrainevrij?
• Aromatherapie: Pepermunt en lavendel als geheime wapens
• Slaaproutine: Je interne klok op orde brengen
• Biofeedback: Leer je lichaam kennen
• Prognose
• Complicaties
• Maag- en darmklachten
• Medicatieafhankelijke hoofdpijn
• Serotonine syndroom
• Chronische migraine
• Status migrainosus
• Persistent aura zonder infarct
• Migraine-infarct
• Migraine verhoogt risico op HVZ
• Preventie van migraine-aanval
• Voorkomen van nieuwe aanvallen met medicijnen
• Leefstijlveranderingen

Wat is migraine?

Je kent vast wel iemand zoals Anna. Een jonge vrouw, midden dertig, drukke baan, twee kinderen en altijd in de weer. Maar zo nu en dan verdwijnt ze compleet van de radar. "Migraine," fluistert haar man dan bijna verontschuldigend, terwijl Anna in een donkere kamer ligt, de gordijnen hermetisch dicht en elk geluid haar lijkt te martelen. "Het voelt alsof een woeste hamer op m'n schedel bonkt," vertelt ze. "En die misselijkheid... Het is alsof ik op een wild schip zit, midden op een stormachtige zee." Voor veel mensen is dit hét beeld van migraine: intense hoofdpijn die je platlegt. Maar migraine is veel meer dan dat.

Migraine is een complexe neurologische aandoening die wereldwijd miljoenen mensen treft. Het is géén gewone hoofdpijn – nee, het is een soort storm in je brein. Artsen denken dat het begint met een soort overprikkeling van zenuwen en bloedvaten in je hoofd. Waarom dat gebeurt? Dat is een raadsel waar onderzoekers hun tanden al decennia op stukbijten. Wat wel duidelijk is: als je het hebt, zit je ermee opgescheept. Triggers zoals stress, hormoonschommelingen, fel licht of zelfs een lekker stukje kaas kunnen de aanval zomaar ontketenen.

Wat veel mensen niet weten, is dat migraine in verschillende soorten komt. Naast de klassieke versie met bonkende pijn en overgevoeligheid voor licht en geluid, bestaat er ook de zogenaamde aura-migraine. Daarbij krijg je van die rare waarschuwingssignalen, zoals flikkerende lichtjes of een tintelend gevoel in je hand. En er zijn zelfs mensen die helemaal geen hoofdpijn hebben, maar alleen die aura’s ervaren. Hoe bizar is dat? Het maakt de aandoening behoorlijk onvoorspelbaar, wat natuurlijk niet helpt als je probeert je leven op de rit te houden.

De impact van migraine op iemands leven is gigantisch. Mensen zoals Anna moeten vaak plannen omgooien, afspraken afzeggen en zich soms zelfs ziekmelden van werk. En vergeet niet: migraine is niet alleen lichamelijk zwaar, maar ook mentaal slopend. Het idee dat er zomaar een aanval kan komen, zorgt bij veel patiënten voor constante stress. Toch is er ook goed nieuws: dankzij medicatie, therapieën en aanpassingen in de levensstijl kunnen veel mensen beter leren omgaan met hun migraine. Het is een kwestie van uitproberen wat werkt – want net zoals geen twee mensen hetzelfde zijn, is ook elke migraine uniek.

Vóórkomen

Wie krijgt migraine: mannen, vrouwen en kinderen?
Migraine is een selectieve pestkop. Het treft vrouwen veel vaker dan mannen – zo'n drie keer vaker, om precies te zijn. Ongeveer 15 tot 18 procent van de vrouwen wereldwijd heeft ermee te maken, tegenover slechts 6 tot 8 procent van de mannen. Hoe dat komt? Grote kans dat hormonen hierin een hoofdrol spelen. Vrouwen merken vaak een piek in aanvallen rond hun menstruatie of overgang, als die hormoonbalans op z'n kop staat.

En kinderen? Ja, die kunnen het ook krijgen, maar de verhoudingen zijn anders. Tot de puberteit is het speelveld nog wat eerlijker: jongens en meisjes hebben dan ongeveer evenveel kans op migraine (3 tot 5 procent). Maar zodra de puberteit toeslaat, zie je dat meisjes die 'hoofdprijs' veel vaker winnen.

Klimaat en locatie: van Nederland tot tropische eilanden
Woon je in Nederland of België? Dan heb je pech: migraine is hier behoorlijk gangbaar. Zo’n 12 tot 15 procent van de bevolking wordt erdoor getroffen. En in de overzeese gebiedsdelen van Nederland, zoals Curaçao of Aruba? De cijfers lijken daar wat lager te liggen, maar er wordt minder onderzoek gedaan. Toch zijn er aanwijzingen dat hitte en hoge luchtvochtigheid – ja, tropische omstandigheden – migraineaanvallen kunnen verergeren. Stel je voor: lekker op een strand liggen, en dan ineens... boem. Die helse bonk in je hoofd.

Wereldwijd zijn er ook opvallende verschillen. In Europa en Noord-Amerika komt migraine veel voor (tot wel 15 procent van de bevolking), terwijl in Azië en Afrika de percentages soms rond de 5 tot 10 procent liggen. Ligt dat aan genetica, leefstijl of toegang tot gezondheidszorg? Waarschijnlijk een mix van alles. Een voorbeeld: in Japan lijken mensen vaker last te hebben van aura’s bij migraine, terwijl dat in de VS minder voorkomt.

Genetica: zit het in je familie?
Als je moeder, vader of grootouders migraine hebben, is de kans groot dat jij het ook krijgt. Onderzoek laat zien dat genetica een flinke vinger in de pap heeft. Bijna 50 tot 75 procent van de mensen met migraine heeft een familielid met dezelfde klachten. Er zijn specifieke genen gelinkt aan migraine, zoals die betrokken zijn bij de aansturing van zenuw- en bloedvatfuncties. En ja, sommige families lijken extra 'getalenteerd' in het doorgeven van deze erfelijke hoofdpijn.

Neem bijvoorbeeld de casus van familie Janssen uit Limburg. Moeder en dochter hebben beiden migraine, maar hun aanvallen zijn totaal anders. Waar moeder vooral last heeft van bonzende hoofdpijn, ervaart dochter heftige visuele aura’s. Het is bijna alsof genetica haar eigen variatie op migraine schrijft.

Een kwestie van leefstijl en maatschappij
Wist je dat leefstijl en sociale factoren ook een grote rol spelen? Stress, een drukke baan of slaaptekort zijn bekende triggers. Maar kijk eens verder: in landen met een hogere levensstandaard komt migraine vaker voor. Misschien omdat we daar zo gehaast leven, met te veel schermtijd en te weinig ontspanning. En over schermen gesproken: er is een groeiende bezorgdheid dat kinderen die veel tijd achter een tablet of smartphone doorbrengen, meer risico lopen op migraineachtige klachten.

Kortom, migraine is een wereldwijd fenomeen met een duizelingwekkende variatie aan gezichten. En of je nu in een drukke stad woont of op een zonnig eiland: als je het hebt, is het een vervelende metgezel. Maar gelukkig weten we steeds meer over hoe we die koppijnstorm een beetje kunnen temmen.

Symptomen: stekende, kloppende en bonzende hoofdpijn

Migraine is niet zomaar een hoofdpijntje. Nee, het is een slopende, terugkerende storm in je hoofd. Voor veel mensen begint het met een stekende, kloppende pijn die vanuit één kant van het hoofd lijkt te komen. Maar die pijn is niet statisch; het bonkt, pulseert en lijkt soms een eigen wil te hebben. Alsof er een klein hamertje in je schedel aan het werk is dat net niet wil ophouden. Het ene moment zit het in je slaap, het volgende in je oogkas. En weet je wat het extra gemeen maakt? Deze pijn kan uren – soms zelfs dagen – aanhouden.

Verschillen tussen patiënten: geen migraine is hetzelfde

Wat migraine zo’n raadselachtige aandoening maakt, is hoe verschillend het zich kan uiten. Neem Sophie, die één keer per maand wordt overvallen door een aanval die haar hele weekend verpest. Of Ruben, die wekenlang geen klachten heeft, maar dan plotseling drie aanvallen in één week krijgt. Voor sommigen is het een jaarlijkse kwelling, voor anderen een maandelijkse nachtmerrie. En de intensiteit? Die varieert net zo hard. Sommige mensen kunnen met pijnstillers nog net functioneren, terwijl anderen volledig worden uitgeschakeld.

Van een prikkelend begin tot een uitputtend einde

De pijn start vaak langzaam, met een sluimerend gevoel van druk. Maar dan – bam! – bouwt het zich op tot die stekende, kloppende marteling waar je simpelweg niet aan kunt ontsnappen. En het blijft niet bij hoofdpijn alleen. Misselijkheid en overgeven doen vaak gezellig mee, samen met een extreme gevoeligheid voor licht, geluid en zelfs geuren. Voor veel mensen betekent dit: gordijnen dicht, oordoppen in, en proberen de storm uit te zitten.

De wispelturigheid van migraine-aanvallen

Wat migraine extra uitdagend maakt, is dat je nooit precies weet wat je kunt verwachten. Een aanval kan enkele uren duren, maar ook drie dagen aanhouden. Sommige mensen hebben een duidelijk patroon – zoals aanvallen rond de menstruatie of na een stressvolle week. Anderen zien totaal geen logica in het moment waarop de pijn toeslaat.

Kortom, migraine is een aandoening die zich met geen pen laat vastpinnen. Het is een onvoorspelbare en persoonlijke strijd, waarbij de kloppende hoofdpijn voor velen de hoofdrol speelt in een theater van uiteenlopende symptomen. Maar één ding is zeker: wie het ervaart, weet dat het veel meer is dan ‘gewoon hoofdpijn’.

Vier fasen van een migraineaanval

Een migraineaanval doorloopt vier fasen, die elk gekenmerkt worden door verschillende symptomen die niet allemaal voorkomen maar wel kenmerkend zijn: prodromale fase, de aura, de aanval en postdromale fase. iemand met migraine heeft misschien niet de ervaring van alle fasen.

Fase 1: De waarschuwende fase (prodromale fase)

Naar schatting 40% -60% van de migraineaanvallen worden voorafgegaan door waarschuwingssymptomen die uren tot dagen kunnen duren. De symptomen kunnen bestaan uit:

• slaperigheid,
• prikkelbaarheid,
• vermoeidheid,
• slechte concentratie
• depressie of euforie,
• geeuwen, en
• een enorme trek in zoete of zoute gerechten.

Patiënten en hun familieleden herkennen deze waarschuwingssignalen op den duur.

Fase 2: Aura

Naar schatting treedt bij ongeveer 15-20% van de migrainepatiënten auraverschijnselen op. Meestal gaat de aura vooraf aan de hoofdpijn, hoewel het af en toe gelijktijdig kan plaatsvinden met de hoofdpijn. De meest voorkomende auraverschijnselen zijn:

• Het zien van felgekleurde lichtflitsen in een zigzag patroon, die meestal beginnen in het midden van het gezichtsveld en daarna doorstromen naar buiten. De patiënt kan ook vlekken of sterretjes zien.
• Gezichtsvelduitval. Een scotoom: uitval van een gedeelte van het gezichtsveld, welke wordt omgeven door een gebied met beter of normaal zicht. Dit wordt ook wel 'blinde vlek' genoemd.
• Tintelingen aan één kant van het lichaam (gevoel van speldenprikken), bijvoorbeeld in de vingers en rond de mond of tintelingen in de tong. Een tintelende neus komt soms ook voor.
• spraakstoornissen.
• krachtverlies.

Bovengenoemde auraverschijnselen zijn lokale neurologische stoornissen van voorbijgaande aard en treden kort voor de aanval op. De verschijnselen worden steeds erger, waarna ze weer in intensiteit afnemen en uiteindelijk geheel verdwijnen. De auraverschijnselen duren meestal niet langer dan tussen de 20 en 60 minuten. In veel gevallen worden ze gevolgd door (ernstige) hoofdpijnklachten. Soms wordt een aura echter niet gevolgd door hoofdpijn. Een aura zonder hoofdpijn of migraine treedt meestal op bij oudere mensen.

Fase 3: De hoofdpijnfase (De aanval)

De hoofdpijnaanvallen komen plotseling opzetten, soms zelfs midden in de nacht. Migraine wordt meestal beschreven als een intense, kloppende, stekende of bonzende hoofdpijn in de slaapstreek en kan uitlopen tot achter in de nek. Maar de pijn kan ook gelokaliseerd zijn in het voorhoofd, rond de ogen, of aan de achterkant van het hoofd. De pijn is meestal eenzijdig, maar bij ongeveer een derde van de gevallen is de pijn is bilateraal (aan beide zijden van het hoofd). Een migraineaanval wordt meestal verergerd door dagelijkse activiteiten en lichamelijke inspanning.

De aanval gaat vaak gepaard met misselijkheid, braken (overgeven), diarree, bleekheid van het gezicht, koude ledematen (koude handen en voeten), wazig zien, en overgevoeligheid voor licht en geluid. Als gevolg van deze overgevoeligheid voor licht en geluid, geeft de patiënt doorgaans de voorkeur om in een rustige, donkere kamer te liggen tijdens een aanval. Sommige patiënten ervaren ook problemen met de coördinatie en duizeligheid. Een typische aanval duurt tussen de 4 en 72 uur.

Fase 4: Resolutie fase (postdromale fase)

De laatste fase, die bekend staat als postdromale fase, treedt op na een migraineaanval. Je kunt je moe, geïrriteerd en depressief voelen, terwijl sommige mensen zich juist opgetogen voelen. Gedurende ongeveer 24 uur kun je ook de volgende klachten ervaren:

• Verwardheid;
• Zwaarmoedigheid;
• Duizeligheid;
• Gevoel van zwakte; en
• Gevoeligheid voor licht en geluid.

Wat gebeurt er in je brein tijdens een migraine?

Stel je voor: je brein als een drukke snelweg, vol auto’s (zenuwcellen) die informatie razendsnel van A naar B brengen. Bij migraine raakt die snelweg ineens overbelast, alsof er een enorme file ontstaat. Maar hoe komt die chaos precies op gang? Het begint vaak met een overprikkeling van zenuwcellen in je hersenen. En niet zomaar zenuwcellen, nee, we hebben het hier over je trigeminuszenuw – de grote baas als het gaat om pijn in je gezicht en hoofd. Deze zenuw stuurt signalen naar je hersenen die zeggen: “Pijn! Doe er iets aan!”

De aura: een lichtshow in je brein
Voor veel mensen begint een migraine met een aura, een soort bizarre lichtshow. Dit komt door een fenomeen dat cortical spreading depression wordt genoemd. Dat klinkt ingewikkeld, maar het betekent eigenlijk dat er een golf van elektrische activiteit over je hersenschors rolt, gevolgd door een soort “black-out”. Die golf kan allerlei symptomen veroorzaken, van flikkerende lichtjes en blinde vlekken tot tintelingen in je hand of gezicht. Het lijkt misschien eng, maar het is je brein dat even een ‘reset’ probeert uit te voeren.

Denk aan Lisa, een 29-jarige docente. Ze weet dat een aanval eraan komt als ze ineens niet meer goed kan zien in haar rechteroog. “Het is alsof ik door een kapot glas kijk,” zegt ze. “Binnen een uur weet ik: dit wordt een zware dag.” Haar aura is het alarmsignaal van wat nog komen gaat.

Waarom doet het zoveel pijn?
De trigeminuszenuw speelt opnieuw een hoofdrol. Wanneer deze zenuw overprikkeld raakt, geeft hij een seintje aan de bloedvaten in je hersenen. Die bloedvaten zetten uit, en dat veroorzaakt een ontstekingsreactie. Ja, je leest het goed: ontsteking. Dit zorgt ervoor dat chemische stofjes zoals CGRP (calcitonin gene-related peptide) worden vrijgelaten. CGRP is een beetje de pestkop in dit verhaal. Het vergroot de pijn en houdt de ontsteking in stand. Dat is waarom je niet alleen een bonzende hoofdpijn voelt, maar ook misselijk wordt en geen licht of geluid kunt verdragen.

De rol van serotonine en je zenuwstelsel
Naast die overactieve trigeminuszenuw speelt serotonine, de bekende “geluksstof”, ook een rol. Bij een migraineaanval daalt je serotoninespiegel dramatisch. Dit zorgt ervoor dat je bloedvaten eerst samentrekken en daarna juist sterk uitzetten. Dit samentrekken verklaart misschien waarom sommige mensen koude handen en voeten krijgen tijdens een aanval. Bovendien raakt je autonome zenuwstelsel – dat alles regelt wat je niet bewust doet, zoals ademen en hartslag – helemaal van slag. Dat verklaart de misselijkheid, duizeligheid en waarom je soms het gevoel hebt alsof je totaal uitgeput bent.

Triggers en het domino-effect
Wat triggert dit hele circus? Dat verschilt per persoon, maar vaak gaat het om een combinatie van factoren. Hormonen, zoals tijdens je menstruatie, kunnen een aanval uitlokken. Maar ook stress, slaapgebrek, fel licht of zelfs voedsel (denk aan chocolade of wijn) kunnen de boel ontketenen. Stel je een rij dominosteentjes voor: één trigger kan het eerste steentje omgooien, waarna de rest vanzelf volgt.

Zo vertelde Mark, een IT’er van 35, dat hij na nachtdiensten bijna altijd een aanval krijgt. “Het voelt alsof mijn lichaam me straft omdat ik niet genoeg slaap,” grapt hij. Maar die grappen verdwijnen snel als de migraine toeslaat.

Waarom krijgt niet iedereen migraine?
Je vraagt je misschien af: waarom overkomt dit mij en niet mijn buurman? Het antwoord ligt deels in je genen. Sommige mensen hebben simpelweg een gevoeliger zenuwstelsel of een overactieve trigeminuszenuw. Daarnaast speelt je hersenstructuur een rol: studies laten zien dat mensen met migraine soms subtiele verschillen hebben in de verbindingen tussen hersengebieden.

De storm in je hoofd: een samenspel
Kortom, migraine is een ingewikkeld samenspel van zenuwen, bloedvaten, chemische stofjes en je hersenen. Het voelt misschien alsof je hoofd je in de steek laat, maar het is eigenlijk een overreactie van een hypergevoelig systeem. Gelukkig begrijpen we steeds meer van dit mysterieuze proces, en dat brengt ons dichter bij betere behandelingen. Dus terwijl die storm nog niet helemaal te temmen is, weten we tenminste steeds beter wat er gebeurt in dat fascinerende brein van je.

Onze kennis over de oorzaken van migraine blijft groeien, en wetenschappers ontdekken steeds meer over hoe en waarom deze complexe aandoening ontstaat. Wat vroeger een mysterie was, wordt stukje bij beetje ontrafeld. Het is duidelijk dat migraine niet één enkele oorzaak heeft; het is een samenspel van genetica, neurologie, en externe triggers. Laten we eens dieper ingaan op de huidige inzichten.

Neurologische factoren

Migraine begint vaak met een tijdelijke overprikkeling van zenuwcellen in de hersenen, met name in de trigeminuszenuw. Deze zenuw stuurt pijnsignalen naar de hersenen en speelt een belangrijke rol bij de bloedtoevoer in het hoofd. Bij een aanval raakt dit systeem in de war, waardoor bloedvaten eerst samentrekken en daarna uitzetten, wat de bonzende hoofdpijn veroorzaakt.

Een ander interessant fenomeen is de zogenaamde cortical spreading depression, een golf van elektrische activiteit die over de hersenschors trekt en tijdelijke verstoringen veroorzaakt. Dit kan symptomen zoals visuele aura’s of tintelingen verklaren.

Genetische aanleg

Migraine zit vaak in de familie. Onderzoek heeft aangetoond dat specifieke genen, zoals die betrokken zijn bij zenuwcelactiviteit en bloedvatregulatie, een rol spelen. Mensen met een erfelijke aanleg hebben vaak een verhoogde gevoeligheid voor triggers zoals stress of bepaalde voedingsmiddelen.

Hormonale invloeden

Hormonen, en vooral oestrogeen, hebben een grote invloed op migraine. Dit verklaart waarom vrouwen tijdens hun menstruatie, zwangerschap of overgang meer kans hebben op aanvallen. Dit fenomeen, bekend als menstruele migraine, komt bij ongeveer 60% van de vrouwelijke migrainepatiënten voor.

Uitlokkende factoren: de bekende boosdoeners

Naast neurologie en genetica zijn er externe factoren die een aanval kunnen uitlokken. Veel hiervan zijn bekend, maar onderzoek blijft nieuwe verbanden ontdekken:

• Spanning en vermoeidheid.
• Allergieën en allergische reacties.
• Fel licht, harde geluiden, en bepaalde geuren of parfums.
• Fysieke of emotionele stress.
• Veranderingen in het slaappatroon of onregelmatige slaap.
• Roken of blootstelling aan rook.
• Overslaan van maaltijden of vasten.
• Alcohol.
• Avocado's / Bron: Istock.com/NataliaBulatova
  Menstruatie (hormonale veranderingen): menstruatiehoofdpijn of menstruele migraine.
• Voedingsmiddelen die tyramine (rode wijn, oude kaas, gerookte vis, kippenlevertjes, vijgen, en een aantal bonen), mononatriumglutamaat (ook bekend als E621 of Ve-Tsin en wordt gebruikt als een smaakversterker in veel verschillende producten waaronder Chinese en kant- en klaargerechten) nitraten (zoals spek, hotdogs (worstenbroodje), salami en andere verwerkte vleessoorten) of aspartaam (kunstmatige zoetstof) bevatten.
• Nitraatrijke groenten (andijvie, bleekselderij, postelein, rode biet, raapstelen, waterkers, sla, spinazie, spitskool, Chinese kool, koolrabi en venkel).
• Andere voedingsmiddelen zoals chocolade, noten, pindakaas, avocado, banaan, citrusvruchten, uien, zuivelproducten, en gefermenteerde voedingsmiddelen.
• Veel van de migrainepatiënten lijdt aan een magnesiumtekort.
  Spinazie is een nitraatrijke groente / Bron: Lecic/Shutterstock.com
• Combinatie van bovengenoemde oorzaken.

Het vermijden van deze uitlokkende factoren, betekent niet dat migraine altijd voorkomen kan worden.

Moderne ontdekkingen en toekomstperspectieven

Wetenschappers richten zich nu ook op de rol van het darmmicrobioom en hoe dat migraine kan beïnvloeden. Een ongezonde darmflora, bijvoorbeeld door een vezelarm dieet, lijkt de gevoeligheid voor aanvallen te verhogen. Daarnaast wordt gekeken naar de connectie tussen migraine en andere aandoeningen zoals depressie, fibromyalgie en chronische vermoeidheid.

Hoewel het vermijden van triggers belangrijk blijft, begrijpen we steeds beter dat migraine veel meer is dan een optelsom van uitlokkende factoren. Het is een complexe aandoening die vraagt om een individuele benadering. Dankzij deze nieuwe inzichten komt maatwerk in de behandeling steeds dichterbij.

Risicofactoren voor migraine

Migraine is geen aandoening die zomaar uit het niets opduikt. Er zijn verschillende risicofactoren die de kans op een aanval kunnen vergroten. Sommige zijn te beïnvloeden, zoals stress of voeding, terwijl andere – zoals genetische aanleg – simpelweg pech zijn. Hier vind je een overzicht van de belangrijkste risicofactoren en hoe je ermee om kunt gaan.

Familiegeschiedenis

Als je een familielid met migraine hebt, dan heb je een vergrote kans om zelf ook migraine te ontwikkelen.

Leeftijd

Migraine kan beginnen op elke leeftijd, hoewel de eerste aanval vaak voorkomen tijdens de adolescentie. Migraine heeft de neiging te verergeren tot ongeveer je 30e levensjaar, waarna het langzaamaan minder ernstig en minder frequent voorkomt in de decennia die volgen.

Sekse

Vrouwen hebben drie keer meer kans om migraine te ontwikkelen. Tijdens de kindertijd hebben meer jongens dan meisjes hoofdpijn, maar maar in de puberteit en daarbuiten, hebben meer meisjes en vrouwen er last van.

Hormonale veranderingen

Als je een vrouw bent die migraine hebt, zul je merken dat je hoofdpijn aanvangt vlak voor of kort na het begin van de menstruatie. Het kan ook veranderen tijdens zwangerschap of menopauze. Migraine verbetert in het algemeen na de menopauze.

In geval van zwangerschap kan migraine bij de ene vrouw verdwijnen, terwijl ze bij een andere zwangere vrouw alleen maar erger wordt. Veel vrouwen ervaren echter dat de aanvallen verbeteren of niet optreden tijdens latere stadia van de zwangerschap. Migraine keert vaak terug tijdens de kraamtijd.

Risicogroepen voor migraine

Niet iedereen heeft dezelfde kans op migraine. Bepaalde groepen mensen lopen meer risico vanwege hun leeftijd, geslacht, of specifieke levensomstandigheden. Dit overzicht laat zien wie het meest vatbaar is voor deze vervelende aandoening.

Onderzoek en diagnose

Vraaggesprek en lichamelijk onderzoek

Een neuroloog zal waarschijnlijk de diagnose migraine stellen op basis van je medische voorgeschiedenis, je symptomen en een lichamelijk en neurologisch onderzoek. De arts kan ook aanvullend onderzoek uitvoeren om andere mogelijke oorzaken van de pijn uit te sluiten.

Bloedtesten

Bloedonderzoek kan wijzen op infecties in het ruggenmerg of de hersenen, en de aanwezigheid van gifstoffen in je systeem.

Beeldvormende onderzoek

Magnetic Resonance Imaging (MRI) maakt gebruik van een sterk magnetisch veld en radiogolven om gedetailleerde beelden van de hersenen en bloedvaten te krijgen. MRI-scans helpen artsen de diagnose hersentumor, beroerte, hersenbloeding, infecties en andere neurologische aandoeningen uit te sluiten. Met een gecomputeriseerde tomografie (CT) scan kunnen gedetailleerde dwarsdoorsnedebeelden van het brein worden gemaakt. Dit helpt artsen om andere mogelijke medische problemen die hoofdpijn kunnen veroorzaken uit te sluiten.

Lumbaalpunctie

Bij een lumbaalpunctie of ruggenprik wordt er middels een prik in de onderrug hersenvocht afgenomen uit het onderste deel van het harde hersenvlies dat rond het ruggenmerg en de hersenen zit. De arts kan een lumbaalpunctie aanraden bij vermoeden van een infectie, hersenbloeding of een andere onderliggende aandoening.

Behandeling van migraine

De aanpak van migrainebehandeling heeft in de afgelopen jaren flinke stappen vooruit gezet. Het draait niet alleen meer om het stoppen van een aanval, maar ook om het verminderen van de frequentie, intensiteit en impact op je dagelijks leven. Dankzij nieuwe inzichten en innovatieve therapieën is het palet aan behandelopties breder dan ooit.

Migrainemedicatie: van aanvalsremmers tot preventie

Medicatie blijft een hoeksteen van de behandeling. Maar wist je dat er tegenwoordig meer maatwerk mogelijk is? Artsen kijken niet alleen naar hoe vaak je een aanval hebt, maar ook naar jouw specifieke triggers, eventuele andere aandoeningen en jouw reactie op medicatie.

• Pijnstillende medicatie: Traditionele middelen zoals paracetamol en NSAID’s (ibuprofen, naproxen) zijn nog steeds effectief bij lichte tot matige aanvallen. Voor zwaardere aanvallen zijn triptanen, zoals sumatriptan, een populaire keuze. Deze werken direct in op de bloedvaten en zenuwen die betrokken zijn bij migraine.
• Preventieve medicatie: Hier is de afgelopen jaren veel vooruitgang geboekt. Naast klassieke middelen zoals bètablokkers en anti-epileptica zijn er nu nieuwe mogelijkheden, zoals CGRP-remmers (calcitonin gene-related peptide), die specifiek ontworpen zijn om migraine te voorkomen. Denk aan medicijnen zoals erenumab en fremanezumab. Deze zijn een gamechanger voor patiënten met chronische migraine.

Moderne therapieën: meer dan pillen alleen

Naast medicatie zijn er diverse aanvullende behandelingen die kunnen helpen om migraine onder controle te krijgen. Sommige zijn gericht op symptoombestrijding, terwijl andere focussen op het veranderen van de manier waarop je met de aandoening omgaat.

• Neuromodulatie: Deze innovatieve technologie maakt gebruik van apparaten die elektrische of magnetische impulsen naar specifieke zenuwen sturen. Denk bijvoorbeeld aan de Cefaly, een apparaat dat de trigeminuszenuw stimuleert. Het kan helpen bij zowel acute aanvallen als preventie.
• Biofeedback: Dit is een techniek waarbij je leert hoe je lichamelijke processen, zoals spierspanning en hartslag, kunt beïnvloeden. Het klinkt misschien zweverig, maar er is solide bewijs dat biofeedback migraineaanvallen kan verminderen.
• Magnesiumsupplementen: Voor mensen met een tekort aan magnesium, wat vaak voorkomt bij migrainepatiënten, kan een dagelijkse magnesiumsuppletie helpen om de drempel voor een aanval te verhogen.

Gedragstherapie: online én offline

Gedragstherapie is niet nieuw, maar de online variant maakt het toegankelijker dan ooit. Vooral bij patiënten met een hoge ziektelast kan dit een wereld van verschil maken.¹ Je leert hoe je beter kunt omgaan met stress, triggers kunt herkennen en je algehele kwaliteit van leven kunt verbeteren. Het voorkomt misschien geen aanvallen, maar het zorgt ervoor dat je er minder door uit balans raakt.

Acupunctuur en andere alternatieve behandelingen

Acupunctuur blijft een punt van discussie. Sommige patiënten zweren erbij, maar grote studies tonen aan dat het effect niet beter is dan dat van een placebo.² Alternatieven zoals chiropractie en kruidensupplementen worden minder vaak aanbevolen, omdat het wetenschappelijke bewijs beperkt blijft.

Toekomstperspectief: gepersonaliseerde migrainezorg

De toekomst van migrainebehandeling ligt in personalisatie. Denk aan behandelingen die zijn afgestemd op jouw DNA, leefstijl en specifieke triggers. Ook wordt steeds meer gekeken naar de rol van het darmmicrobioom en hoe veranderingen in je voeding en darmgezondheid migraine kunnen beïnvloeden. Wetenschappers blijven zoeken naar manieren om de ziekte beter te begrijpen én te behandelen.

Zelfzorgmaatregelen en praktische tips bij migraine

Migraine is echt geen gewone hoofdpijn. Als je er ooit een hebt gehad, weet je hoe allesoverheersend het kan zijn. Dat bonzende gevoel, de misselijkheid, het idee dat elk lichtje of geluid als een donderklap binnenkomt. Het kan je volledig uit de running halen. Maar wat als je proactief aan de slag kon gaan met slimme, praktische maatregelen die echt het verschil maken?

Veel mensen denken meteen aan standaardtips zoals meer water drinken of stress vermijden, maar er zijn zoveel meer mogelijkheden die misschien minder bekend, maar minstens zo effectief zijn. Wist je bijvoorbeeld dat er innovatieve apparaten bestaan die zenuwen in je hoofd kunnen stimuleren? Of dat specifieke voedingssupplementen als magnesium en riboflavine bewezen voordelen hebben bij migrainepreventie? De wetenschap zit niet stil, en dat biedt hoop voor iedereen die regelmatig met deze aanvallen worstelt.

Het draait erom te ontdekken wat voor jou werkt. Migraine is namelijk niet bij iedereen hetzelfde. De triggers, de intensiteit en zelfs hoe je lichaam erop reageert, verschillen van persoon tot persoon. Door open te staan voor nieuwe technieken en het slim combineren van maatregelen, kun je een stevige grip krijgen op de impact van migraine op je leven. Geen quick fix, maar wel een pakket aan tools om sterker te staan.

In dit artikel nemen we je mee langs twaalf praktische tips. Geen zweverige oefeningen, doch concrete en innovatieve oplossingen. Van baanbrekende medische technologie tot simpele, maar effectieve veranderingen in je dagelijkse gewoonten. Tijd om migraine een stap voor te blijven!

Koel of warm kompres: simpel, maar doeltreffend

Een eenvoudige tip, maar onderschat 'm niet. Een koel kompres op je voorhoofd of nek kan soms wonderen doen. Neem Emma, bijvoorbeeld. Zij zwoer jarenlang bij een batterij aan medicijnen, tot ze een oude truc van haar oma probeerde: een natte doek uit de vriezer. Binnen twintig minuten voelde ze haar migraine afnemen. Voor anderen werkt juist een warm kompres beter, vooral bij spanning in de nek. Test beide en ontdek wat jouw redder in nood is. En geloof me, het is goedkoop, altijd binnen handbereik en geen gedoe!

Neuromodulatie-apparaten: technologie op z’n best

Klinkt high-tech en dat is het ook. Neuromodulatie-apparaten zijn als een soort elektrische toverstafjes voor je migraine. Deze draagbare gadgets sturen kleine elektrische of magnetische pulsjes naar je trigeminuszenuw, die vaak betrokken is bij migraine-aanvallen. Een vriend van mij, Lars, probeerde dit uit toen niets anders hielp. Binnen een paar weken had hij ineens minder aanvallen en ze waren ook minder intens. Wetenschappelijk gezien is dit echt een baanbrekende stap. En ja, het is een investering, maar zink maakt ook deel uit van je gezondheid, dus waarom zou technologie dat niet mogen?

Migraine-dagboek: hou het scherp in de gaten

Oké, dit klinkt misschien als huiswerk, maar een migraine-dagboek is letterlijk een eyeopener. Wat je eet, hoeveel je slaapt, hoe gestrest je bent… het kan allemaal van invloed zijn. Schrijf een paar weken alles op. Mark, een drukke vader van twee, ontdekte via zijn dagboek dat tomaten een sluipmoordenaar waren voor zijn hoofd. Bye bye, tomatensoep! Dankzij deze simpele gewoonte kun je patronen ontdekken en triggers uitsluiten. Want zeg nou zelf: je hebt liever controle over je migraine dan dat het jou controleert.

CGRP-receptorblokkers: medicatie van de toekomst

Dit klinkt ingewikkeld, maar het is revolutionair voor mensen met chronische migraine. CGRP-receptorblokkers richten zich specifiek op een eiwit dat betrokken is bij migraine-aanvallen. Ze voorkomen de aanval voordat die begint. Naomi, die maandelijks wel tien aanvallen had, kreeg deze medicatie via haar neuroloog. Binnen een paar maanden was ze teruggebracht naar drie aanvallen per maand. Dat is een gamechanger! Combineer het met beweging voor een extra boost, want een gezonde basis helpt altijd.

Migraine-apps: Je persoonlijke migraine-detective

In het digitale tijdperk is er voor alles een app, zelfs voor migraine. Deze handige tools helpen je triggers, patronen en zelfs je herstelproces in kaart te brengen. Neem bijvoorbeeld Sarah, die een drukke baan en drie kinderen combineert. Ze gebruikte een app om bij te houden wat ze at, hoe ze sliep en hoeveel stress ze had. Binnen een maand zag ze een patroon: minder dan 6 uur slaap? Bam, migraine! Dankzij de app kon ze haar gewoontes aanpassen. Wist je dat sommige apps zelfs communiceren met je smartwatch of je stappen en beweging bijhouden? Technologie op z’n best, toch?

FL-41 glazen: Een zonnebril tegen het lichtmonster

Fel licht kan de ultieme trigger zijn voor een migraineaanval. En nee, gewone zonnebrillen zijn vaak niet voldoende. Hier komen FL-41 glazen om de hoek kijken. Deze speciale brillen filteren bepaalde lichtgolven die migraine uitlokken. Mike, een freelance fotograaf, had constant last van hoofdpijn door het werken onder felle studiolampen. Sinds hij een bril met FL-41 glazen draagt, kan hij zijn werk zonder problemen doen. Het lijkt misschien een kleine aanpassing, maar de impact is enorm. En het mooie is dat je ze zowel binnen als buiten kunt dragen, dus je kunt je zonnebril eindelijk in de kast laten liggen.

Regelmatig kleine maaltijden: Houd je bloedsuikerspiegel stabiel

We vergeten het allemaal weleens: eten. Maar voor mensen met migraine kan dat funest zijn. Een dalende bloedsuikerspiegel is als een uitnodiging voor hoofdpijn. Lisa, een verpleegkundige, ontdekte dit toen ze tijdens lange diensten vaak vergat te eten. Haar oplossing? Kleinere, voedzame maaltijden, zoals noten, fruit of cranberrysap. Hierdoor bleef haar energie stabiel en bleef de migraine weg. Het hoeft niet ingewikkeld te zijn. Zet een wekker als reminder of neem snacks mee voor onderweg. Geen excuses meer om een lege maag als trigger te laten gelden!

Nutraceuticals: Meer dan gewone supplementen

]Nutraceuticals zoals magnesium, riboflavine (vitamine B2) en co-enzym Q10 zijn een krachtige aanvulling in de strijd tegen migraine. Emma, een fanatieke hardloopster, merkte dat haar migraine minder vaak opkwam toen ze dagelijks magnesium begon te nemen. De wetenschap ondersteunt dit: magnesium kan helpen om zenuwen en bloedvaten in balans te houden. Combineer het met een gevarieerd dieet vol vitamines, zoals kiwi en spinazie, voor een nog beter effect. Het is geen wondermiddel, maar wel een slimme stap in de goede richting.

Botox: Rimpelvrij én migrainevrij?

Ja, je leest het goed. Botox is niet alleen voor Hollywood-sterren; het kan ook je migraineklachten verminderen. Dit is geen grap, maar keiharde wetenschap. Botox werkt door bepaalde spieren en zenuwen te ontspannen die betrokken zijn bij de pijn. Neem Laura, een 38-jarige marketingmanager. Ze had alles geprobeerd, van medicatie tot diëten, maar bleef last houden van wekelijkse migraineaanvallen. Haar neuroloog stelde Botox voor. Na de eerste behandeling merkte ze al verschil: minder aanvallen, minder intens. Het klinkt misschien wat drastisch, maar voor chronische migrainepatiënten kan dit een absolute gamechanger zijn. Bonus? Die gladde voorhoofdslijnen krijg je er gratis bij.

Aromatherapie: Pepermunt en lavendel als geheime wapens

Aromatherapie is misschien een van de meest onderschatte hulpmiddelen bij migraine. Maar het werkt echt. De geur van lavendel kan je kalmeren en spanning verminderen, terwijl pepermuntolie je bloedvaten helpt ontspannen. Mark, een vrachtwagenchauffeur, ontdekte dit per toeval toen zijn vrouw hem een flesje pepermuntolie gaf. Hij wreef een beetje op zijn slapen tijdens een aanval en voelde binnen 15 minuten verlichting. Het mooie is dat je deze oliën overal mee naartoe kunt nemen. En voor wie denkt dat het zweverig is: er is serieus onderzoek dat de werking ervan ondersteunt. Zeker het proberen waard!

Slaaproutine: Je interne klok op orde brengen

Migraine en een verstoord slaapschema gaan vaak hand in hand. Als je te weinig (of juist te veel) slaapt, kan dat een trigger zijn. Lisa, een jonge moeder, merkte dat haar migraineaanvallen vooral opdoken na gebroken nachten. Haar oplossing? Een vaste slaaproutine, inclusief een rustige avond zonder schermen. Ze zette haar wekker niet alleen voor de ochtend, maar ook voor haar bedtijd. Combineer dat met een rustgevend ritueel zoals een kopje paardenbloemthee, en je lichaam zal je bedanken. Het klinkt misschien saai, maar regelmaat kan wonderen doen voor je hoofd én je algehele welzijn.

Biofeedback: Leer je lichaam kennen

Biofeedback klinkt misschien als iets uit een sciencefictionfilm, maar het is een slimme manier om controle te krijgen over je migraine. Het idee is simpel: je gebruikt sensoren om te zien hoe je lichaam reageert op stress. Spanning in je spieren? Een versnelde hartslag? Dit kan allemaal bijdragen aan een aanval. Sophie, een docent, probeerde het nadat ze uitgeput raakte van haar terugkerende migraine. Door biofeedback leerde ze hoe ze haar ademhaling en stressniveau kon beheersen. Resultaat? Minder aanvallen en meer grip op haar lichaam. Het vraagt wat geduld, maar de resultaten kunnen levensveranderend zijn.

Prognose

Bij veel mensen gaat migraine uiteindelijk in remissie en verdwijnt het zelfs soms helemaal, vooral als ze ouder worden. Oestrogeendaling na de menopauze kan bij sommige oudere vrouwen verantwoordelijk zijn voor het verdwijnen van de migraine.

Complicaties

Soms veroorzaken je inspanningen om je migraine onder controle te krijgen problemen. Voorbeelden hiervan zijn:

Maag- en darmklachten

Bepaalde pijnstillers genaamd steroïdale anti-inflammatoire geneesmiddelen (NSAID's), zoals ibuprofen, kunnen maagklachten geven en de maag en darmen beschadigen, vooral als ze in grote hoeveelheden of gedurende lange tijd worden gebruikt.

Medicatieafhankelijke hoofdpijn

Medicatieafhankelijke hoofdpijn kan optreden wanneer je regelmatig pijnstillers of hoofdpijnmiddelen gebruikt. Dit kan dan juist weer hoofdpijn geven. Vervolgens neem je dan meer pijnmedicatie, waardoor de cyclus wordt versterkt.

Serotonine syndroom

Het serotoninesyndroom is een symptomencomplex waarvan wordt aangenomen dat het wordt veroorzaakt door veranderingen in de gevoeligheid van serotoninereceptorsystemen in de hersenstam en in het ruggenmerg door geneesmiddelen. Het serotoninesyndroom is een zeldzame, potentieel levensbedreigende aandoening die optreedt wanneer je lichaam te veel van de stof serotonine binnenkrijgt. De medicatiebewaking door apothekers is van toegevoegde waarde wanneer verschillende artsen aan een patiënt de serotoninespiegel-verhogende middelen voorschrijven. De apotheker moet dit signaleren en een alternatief voor een van de middelen aandragen.

Chronische migraine

Als de migraine 15 of meer dagen per maand duurt voor meer dan drie maanden, dan heb je een chronische migraine.

Status migrainosus

Mensen met deze complicatie ervaren ernstige migraineaanvallen die langer duren dan drie dagen.

Persistent aura zonder infarct

Meestal verdwijnt een aura na een migraineaanval, maar soms duurt een aura meer dan een week nadat de aanval is geweken Een aanhoudende aura kan soortgelijke symptomen geven als een hersenbloeding (beroerte), maar zonder tekenen van bloeding in de hersenen, weefselschade of andere problemen.

Migraine-infarct

Auraverschijnselen die langer dan een uur duren, kunnen een signaal zijn van verminderde bloedtoevoer aan een gebied in de hersenen (beroerte). Dit moet medisch worden onderzocht. Als je migraine met aura hebt, en je aurasymptomen duren langer dan een uur, dan moet je het laten onderzoeken.

Migraine verhoogt risico op HVZ

Migraine is een belangrijke risicofactor is voor het ontstaan van hart- en vaatziekten (HVZ) bij vrouwen. Dat migraine een verhoogd risico geeft op een herseninfarct is al langer bekend. Migraine verhoogt echter ook het risico op niet-cerebrale HVZ, zoals een myocardinfarct (hartinfarct). Hoe dit hogere risico ontstaat en hoe het zich verhoudt tot andere risicofactoren is anno 2025 nog niet bekend. De relatie tussen migraine en HVZ is complex en waarschijnlijk spelen meerdere factoren daarbij een rol.

Preventie van migraine-aanval

Er zijn grofweg twee manieren om een nieuwe migraine-aanval te voorkomen:

• Het gebruik van preventieve medicijnen; en.
• Het maken van leefstijlveranderingen.

Voorkomen van nieuwe aanvallen met medicijnen

Voor een preventieve behandeling van migraine worden medicijnen gebruikt die primair voor een ander ziektebeeld worden gebruikt, bijvoorbeeld middelen tegen epileptische aanvallen, depressie en hoge bloeddruk (bètablokkers). Deze middelen hebben als gunstige bijwerking dat ze migraineaanvallen tegengaan. Meestal wordt een preventieve behandeling voor een bepaalde afgebakende periode gegeven. Na bijvoorbeeld een jaar wordt gekeken of je weer zonder deze medicijnen kunt.

Leefstijlveranderingen

Gezond leven kan je migraine niet genezen of wegnemen, maar gezonde mensen kunnen wel beter migraine-aanvallen verdragen en er sneller van herstellen. De volgende leefstijlaanpassingen kunnen daarbij helpen:

Gezonde leefstijl
Een gezonde leefstijl betekent:

• Regelmatig eten, leven en slapen;
• Gezond eten: gevarieerd, niet te veel, minder verzadigd vet en volop groente en fruit;
• Stoppen met roken;
  Stoppen met roken / Bron: Serhiy Kobyakov/Shutterstock.com
• Matig zijn met alcohol.

Beweging
Voorts is beweging belangrijk. Alhoewel bij sommige mensen grote lichamelijke inspanningen kunnen leiden tot een migraineaanval, is het niet verstandig om lichamelijk inspanning te gaan mijden. Over het algemeen zijn sport en bewegen juist zeer aan te raden. Het zorgt voor een goede conditie, waardoor je migraineaanvallen beter kunt verdragen en je vaak ook weer sneller op de been bent na een aanval.

Omgaan met stress
Stress kan een aanval uitlokken. In periode van stress kun je daarom vaker last hebben van migraineaanvallen. Het is zinvol om goede om te leren gaan met stress. Hoe meer ontspannen je bent, hoe minder aanvallen je zult hebben. En als er toch een aanval komt, kun je de pijn beter verdragen. Door meer ontspannen te zijn, kun je beter pijn verdragen. Gebruik ontspanningsoefeningen om te ontstressen en te ontspannen en zorg voor een goede balans tussen draagkracht en draaglast.

Noten:

1. Frans Dekker. Winst van gedragstherapie bij migraine. Ned Tijdschr Geneeskd. 2017;161:D1175
2. Judith A. Pijpers en Gisela M. Terwindt. Is acupunctuur bij migraine nuttig? Ned Tijdschr Geneeskd. 2017;161:D1701

Lees verder

• Hoofdpijn voorhoofd, achterhoofd, achter de ogen, vanuit nek
• Migraine en voeding: welk eten en drinken zijn uitlokkers?
• Voetballersmigraine: symptomen, oorzaak en behandeling TTM
• Migraineaanval met aura en migraineaanval zonder aura
• Menstruele migraine: symptomen, oorzaak en behandeling