Gordelroos: symptomen, oorzaken, behandeling & besmettelijk

Gordelroos symptomen zijn huiduitslag, jeuk of een pijnlijk, brandend gevoel op de huid. Gordelroos of herpes zoster is een virale infectie, die wordt gekenmerkt door een ontsteking van bepaalde zenuwen: de sensorische ganglia. Dit gaat gepaard met rode huiduitslag en met vocht gevulde blaasjes. De klachten ontstaan in een scherp begrensd huidgebied aan één kant van het lichaam. Iedereen die ooit een infectie met het waterpokkenvirus heeft doorgemaakt, kan gordelroos ontwikkelen. Gordelroos geneest normaal gesproken spontaan. Behandeling van gordelroos richt zich op symptoombestrijding. Tegen de pijn kun je zo nodig paracetamol gebruiken. Soms worden bij gordelroos virusremmers voorgeschreven. Complicaties kunnen optreden bij mensen wier immuunsysteem is verzwakt.

• Wat is gordelroos?
• Epidemiologie van gordelroos: Wie, waar, en waarom?
• Ontstaansmechanisme van gordelroos
• Oorzaken van gordelroos
• Herpes zoster
• Verzwakt immuunsysteem: de grootste boosdoener
• Stress en vermoeidheid: onzichtbare triggers
• Oudere waterpokkeninfectie: de latente fase
• Ziekten of behandelingen die het immuunsysteem aantasten
• Vaccinstatus: beschermingsverlies door de jaren heen
• Klimaat en seizoensinvloeden
• Genetische aanleg: een onzichtbare risicofactor
• Weetje: Gordelroos zonder uitslag?
• Voorbeeld: Gordelroos na een drukke periode
• Wie kan gordelroos krijgen?
• Risicofactoren van gordelroos
• Risicogroepen van gordelroos
• Is gordelroos besmettelijk?
• Besmetting
• Gevaarlijk voor pasgeborenen en baby's
• Symptomen van gordelroos
• Pijn en jeuk
• Blaasjes die indrogen en korstjes worden
• Postherpetische neuralgie
• Onderzoek en diagnose
• Klinisch beeld
• Differentiële diagnose
• Behandeling van gordelroos
• Symptoombestrijding
• Wat te doen bij hevige en pijnlijke gordelroos?
• Diadynamische stroom (DD) bij acute herpes zoster
• Antivirale medicatie: optimaliseren van timing en effectiviteit
• Capsaïcinecrème bij chronische pijn
• Lidocaïnepleisters of -gel
• Neuromodulatoren voor zenuwpijn
• Lichttherapie (UVB) bij huidklachten
• Psychologische ondersteuning bij stressgerelateerde gordelroos
• Vaccinatie ter preventie van recidieven
• Algemene zelfzorgmaatregelen
• Bij gordelroos in het gezicht of de ogen
• Koffie en gordelroos: mythe of ondersteuning?
• Prognose
• Algemeen verloop van gordelroos
• Factoren die de prognose beïnvloeden
• Complicaties die de prognose beïnvloeden
• Prognose bij verschillende groepen
• Hoe de prognose verbeteren?
• Complicaties van gordelroos
• Postherpetische neuralgie (PHN)
• Gedissemineerd voorkomen (herpes zoster generalisata of disseminata)
• Hersenzenuwcomplicaties
• Neurologische complicaties buiten de hersenzenuwen
• Visuscomplicaties (specifieke oogproblemen)
• Cardiovasculaire complicaties
• Gastro-intestinale complicaties
• Psychische gevolgen
• Immuungeassocieerde complicaties
• Andere complicaties
• Vaccinatie tegen gordelroos
• Wat is een gordelroosvaccinatie?
• Situatie in Nederland
• Situatie in België
• De Nederlandse overzeese gebiedsdelen
• Wereldwijde trends en effectiviteit
• Waarom vaccineren tegen gordelroos?
• Toekomstige ontwikkelingen

Wat is gordelroos?

Het begon allemaal toen Marianne op een ochtend wakker werd met een vreemde, tintelende pijn in haar zij. "Vast een verkeerde houding in mijn slaap," dacht ze, terwijl ze de dag begon met haar gebruikelijke kop koffie. Maar tegen de avond was de pijn intenser geworden, alsof haar huid in brand stond. Toen ze in de spiegel keek, zag ze een rij rode bultjes die zich als een lint rond haar romp vormden. Verbaasd en een beetje bezorgd belde ze haar huisarts. De diagnose? Gordelroos – een aandoening waarvan ze dacht dat alleen ouderen er last van hadden.

Gordelroos (herpes zoster) is een veelvoorkomende, maar vaak verkeerd begrepen aandoening die wordt veroorzaakt door het varicella-zostervirus, hetzelfde virus dat verantwoordelijk is voor waterpokken. Na een waterpokkeninfectie blijft het virus sluimerend aanwezig in de zenuwcellen en kan het later in het leven opnieuw actief worden, meestal door een verzwakt immuunsysteem. Het resultaat is een pijnlijke huiduitslag die zich vaak als een gordelvormige band manifesteert aan één zijde van het lichaam. Gordelroos kan iedereen treffen die ooit waterpokken heeft gehad, maar het risico neemt aanzienlijk toe met de leeftijd of bij een verminderde weerstand. De impact varieert van mild ongemak tot ernstige pijn en complicaties, zoals postherpetische neuralgie.

Ofschoon gordelroos in eerste instantie angstaanjagend kan lijken, is het goed te behandelen en zijn er manieren om het risico op complicaties te verminderen. Deze aandoening benadrukt het belang van een gezond immuunsysteem – en dat zelfs een sluimerend virus na jaren onverwacht kan toeslaan.

Bij de meeste mensen genezen de laesies, verdwijnt de pijn binnen 3 tot 5 weken en laten de blaren geen littekens achter. Gordelroos is echter een ernstige bedreiging bij personen met immunosuppressie, bijvoorbeeld mensen met hiv/aids of die een behandeling voor kanker ondergaan hetgeen hun immuunsysteem kan verzwakken. Mensen die orgaantransplantaties ondergaan, zijn ook kwetsbaar voor gordelroos omdat ze medicijnen krijgen die het immuunsysteem onderdrukken.

Epidemiologie van gordelroos: Wie, waar, en waarom?

Gordelroos, medisch bekend als herpes zoster, is een aandoening die veroorzaakt wordt door het varicella-zostervirus (VZV) – hetzelfde virus dat waterpokken veroorzaakt. Na een waterpokkeninfectie blijft het virus sluimerend aanwezig in het lichaam en kan het later in het leven opnieuw actief worden, wat leidt tot gordelroos. Wereldwijd heeft een aanzienlijk aantal mensen kans om deze aandoening te ontwikkelen, vooral naarmate de leeftijd stijgt en het immuunsysteem verzwakt. Hier volgt een uitgebreide analyse van de epidemiologie van gordelroos, waarbij verschillende demografische, klimatologische en genetische factoren worden besproken.

Leeftijd en geslacht: wie loopt het meeste risico?
Gordelroos komt vooral voor bij volwassenen en wordt zelden gezien bij kinderen, tenzij het kind verzwakt is of in de kinderjaren al een waterpokkeninfectie heeft gehad. Onder volwassenen neemt het risico op gordelroos aanzienlijk toe met de leeftijd: ongeveer 50% van de mensen boven de 85 jaar ontwikkelt gordelroos. Studies tonen aan dat jaarlijks ongeveer 3 tot 5 op de 1.000 mensen in de leeftijdsgroep van 60 jaar en ouder gordelroos ontwikkelen, terwijl dit bij mensen jonger dan 50 jaar ongeveer 1 op de 1.000 is.

Vrouwen hebben een iets groter risico op het ontwikkelen van gordelroos dan mannen, hoewel het verschil klein is. Onderzoekers suggereren dat hormonale schommelingen mogelijk bijdragen aan dit verschil, maar verder onderzoek is nodig om dit te bevestigen. Voorbeeld: in een studie in Nederland werd een incidentie van 4,4 gevallen per 1.000 vrouwen boven de 60 jaar gemeten, vergeleken met 3,8 gevallen per 1.000 mannen in dezelfde leeftijdsgroep.

Klimatologische factoren: heeft het weer invloed?
Ofschoon het klimaat zelf niet direct verantwoordelijk is voor de uitbraak van gordelroos, kunnen seizoensinvloeden indirect een rol spelen. In koude, donkere maanden is het immuunsysteem vaak kwetsbaarder, wat het risico op het activeren van het virus kan verhogen. In gematigde klimaten zoals in Nederland en België komt gordelroos iets vaker voor in de winter en vroege lente. Onderzoek heeft aangetoond dat een verzwakt immuunsysteem door winterse ziekten, zoals verkoudheid en griep, de kans op het opnieuw activeren van het virus kan vergroten.

In tropische regio’s, zoals de Nederlandse overzeese gebiedsdelen, lijkt de incidentie van gordelroos gelijkmatiger verdeeld over het jaar. Klimaatverschillen beïnvloeden dus indirect de kans op gordelroos, waarbij blootstelling aan zonlicht en seizoensgebonden ziekten mogelijk factoren van invloed zijn. Studies tonen aan dat mensen die minder vitamine D uit zonlicht binnenkrijgen, een iets hoger risico hebben, aangezien vitamine D belangrijk is voor het immuunsysteem.

Leefstijl en risicofactoren
Leefstijlfactoren, zoals stress, voeding, en fysieke gezondheid, spelen een belangrijke rol in de gevoeligheid voor gordelroos. Stress, bijvoorbeeld, kan het immuunsysteem verzwakken en het risico op activering van het virus verhogen. Studies hebben aangetoond dat mensen die langdurige stress ervaren, zoals mantelzorgers of mensen met zware werkdruk, een verhoogd risico lopen op gordelroos. Daarnaast zijn mensen met een ongezond dieet of onvoldoende beweging vatbaarder, doordat een zwakker immuunsysteem minder goed in staat is het virus onder controle te houden.

Chronische ziektes zoals diabetes, hart- en vaatziekten, en COPD zijn ook bekende risicofactoren. Mensen met een verzwakt immuunsysteem door ziekte of medicatie (bijvoorbeeld door chemotherapie) lopen een tot vijf keer hoger risico op het ontwikkelen van gordelroos. Bij deze groep wordt de incidentie geschat op 12 tot 18 per 1.000 mensen per jaar.

Genetische gevoeligheid voor gordelroos
Genetische factoren spelen een aanzienlijke rol in de gevoeligheid voor gordelroos. Onderzoek heeft aangetoond dat mensen met een familiegeschiedenis van gordelroos zelf ook een verhoogd risico hebben om het te ontwikkelen. Specifieke genetische varianten, zoals variaties in de HLA (human leukocyte antigen) genen, zijn geassocieerd met een verhoogde gevoeligheid voor heractivering van het varicella-zostervirus. Deze genen zijn betrokken bij de immuunrespons, en sommige varianten lijken minder effectief in het onderdrukken van het virus.

Daarnaast zijn variaties in het IL-10-gen en IFNG-gen, die beide betrokken zijn bij ontstekingsreacties, in verband gebracht met een verhoogd risico op gordelroos. Voorbeeld: mensen met een bepaalde variant van het IFNG-gen hebben een 1,5 keer hogere kans op het ontwikkelen van gordelroos dan mensen zonder deze variant. Het kennen van genetische risicofactoren kan helpen bij het identificeren van mensen die meer baat zouden kunnen hebben bij preventieve maatregelen zoals vaccinatie.

Internationale en regionale verschillen: Nederland, België, de overzeese gebieden en wereldwijd
In Nederland en België ligt de incidentie van gordelroos tussen de 3 en 5 gevallen per 1.000 mensen per jaar, met een hogere incidentie onder ouderen. Vanwege de vergrijzing in deze landen wordt een toename van het aantal gevallen van gordelroos verwacht. In de overzeese gebiedsdelen, zoals Curaçao en Aruba, lijkt het aantal gevallen vergelijkbaar, hoewel er beperkte specifieke gegevens zijn. Door de tropische omstandigheden kunnen factoren zoals stress door warmte, vitamine D-tekorten en blootstelling aan tropische infecties mogelijk indirect bijdragen aan het risico op gordelroos in deze regio’s.

Wereldwijd is er een wisselend patroon in de incidentie van gordelroos, waarbij Westerse landen over het algemeen een hogere incidentie rapporteren. In Azië en Afrika lijkt het aantal gevallen lager te liggen, mogelijk door verschillen in genetische aanleg en blootstelling aan varicella op jongere leeftijd. In de Verenigde Staten ligt de incidentie rond 4 per 1.000 mensen per jaar, en met de vergrijzing wordt ook daar een toename verwacht. Vaccinatieprogramma’s voor ouderen, zoals het zoster-vaccin, worden in veel Westerse landen ingezet om de incidentie en ernst van gordelroos te verminderen.

Voorbeeldcasus: Gordelroos bij ouderen en immuungecompromitteerde patiënten
Een voorbeeld van de impact van gordelroos is de casus van een 75-jarige man met diabetes die gordelroos ontwikkelde. Door zijn leeftijd en diabetes, die zijn immuunsysteem verzwakken, was hij vatbaarder voor het reactiveren van het varicella-zostervirus. Na het ontwikkelen van een jeukende, pijnlijke uitslag kreeg hij antivirale medicatie voorgeschreven, maar zijn herstel duurde langer dan gemiddeld. Deze casus benadrukt het verhoogde risico bij oudere volwassenen en mensen met chronische aandoeningen, en toont aan dat tijdige medische interventie belangrijk is voor een sneller herstel en minder complicaties.

Ontstaansmechanisme van gordelroos

Gordelroos, of herpes zoster, ontstaat wanneer het varicella-zostervirus (VZV), dat in de kinderjaren vaak waterpokken veroorzaakt, opnieuw actief wordt. Dit proces is complex en begint zodra iemand herstelt van waterpokken. Na die eerste infectie blijft het virus levenslang in een slapende toestand in de zenuwcellen aanwezig, met name in de zogenaamde dorsale ganglia, zenuwknooppunten in het ruggenmerg. Hier kan het virus lange tijd onschadelijk blijven. In sommige omstandigheden kan het echter weer actief worden en naar de huid reizen, waar het een pijnlijke uitslag veroorzaakt.

1. De eerste infectie: waterpokken
De meeste mensen worden tijdens hun kindertijd besmet met het varicella-zostervirus en ontwikkelen waterpokken. Tijdens deze infectie verspreidt het virus zich via de bloedbaan en bereikt de huid en andere organen. Wanneer het immuunsysteem de waterpokken overwint, wordt het virus niet volledig geëlimineerd; in plaats daarvan trekt het zich terug en blijft het levenslang latent in de zenuwcellen.

2. Sluimeren in de zenuwcellen: latente fase
Na de waterpokkeninfectie blijft het virus ‘slapen’ in de zenuwcellen. Gedurende de latente fase veroorzaakt het geen symptomen en is het virus inactief. Deze fase kan jaren of zelfs decennia duren. Het immuunsysteem houdt het virus in deze periode onder controle, wat voorkomt dat het zich opnieuw verspreidt.

3. Reactivatie van het virus
Wanneer het immuunsysteem verzwakt, bijvoorbeeld door ouderdom, stress, ziekte of medicatie, kan het virus opnieuw actief worden. Een verzwakt immuunsysteem kan het virus niet langer volledig onderdrukken, waardoor het virus langs de zenuwbanen naar de huid kan reizen. Deze reactivatie kan ook worden veroorzaakt door andere factoren, zoals bepaalde infecties, zware fysieke of emotionele stress, en bij mensen met chronische ziekten zoals diabetes.

4. Verspreiding langs de zenuwbanen
Het gereactiveerde virus beweegt zich langs de zenuwbanen en veroorzaakt ontsteking van de zenuwen. Dit leidt tot de karakteristieke symptomen van gordelroos, zoals pijn, jeuk en een branderig gevoel op de huid langs het getroffen zenuwpad. Deze ontsteking verklaart ook waarom de pijn van gordelroos vaak intens is, soms zelfs voordat de uitslag zichtbaar is. Het virus veroorzaakt schade aan de zenuwen, wat pijn kan veroorzaken die lang aanhoudt, zelfs na het verdwijnen van de uitslag.

5. De uitslag: huidreactie op het virus
Eenmaal op de huid veroorzaakt het virus de kenmerkende roodheid en blaasjes van gordelroos, die meestal in een bandvormige verdeling langs de aangedane zenuw verschijnen. Dit volgt meestal één zijde van het lichaam, zoals de romp, maar kan ook op andere plaatsen voorkomen. De uitslag is meestal beperkt tot het gebied dat door de betreffende zenuw wordt bediend, en het is zeldzaam dat het zich over het hele lichaam verspreidt.

6. Postherpetische neuralgie: aanhoudende pijn na de infectie
In sommige gevallen kan de ontsteking van de zenuwen aanhouden, zelfs nadat de huiduitslag genezen is. Dit wordt postherpetische neuralgie genoemd en kan langdurige, soms maanden- of jarenlang aanhoudende zenuwpijn veroorzaken. Postherpetische neuralgie komt vaker voor bij oudere volwassenen, vooral wanneer de aanvankelijke infectie intens was.

Samenvatting
Het ontstaansmechanisme van gordelroos is een proces van heractivatie van het varicella-zostervirus, waarbij factoren zoals leeftijd, gezondheid, en stress een belangrijke rol spelen. Het virus blijft na een waterpokkeninfectie levenslang latent aanwezig in de zenuwcellen en kan later in het leven opnieuw opduiken wanneer het immuunsysteem verzwakt is. Zodra het weer actief is, verspreidt het zich via de zenuwbanen naar de huid, waar het een pijnlijke uitslag veroorzaakt. Gordelroos illustreert hoe een virus in een latente fase kan blijven en pas na jaren opnieuw symptomen kan veroorzaken.

Oorzaken van gordelroos

Het begon allemaal toen Karin een scherpe, stekende pijn op haar rug voelde, alsof iemand haar met spelden prikte. Eerst dacht ze dat het een spierpijn was – misschien iets verkeerds gedaan bij het optillen van een zware boodschappentas. Maar toen ze later die avond een blik in de spiegel wierp, zag ze een rode, vlekkerige uitslag die zich in een band rond haar zij had gevormd. "Wat is dit nou?" mompelde ze, verbaasd over de plotselinge uitslag. De volgende dag, bij de huisarts, kreeg Karin het verlossende – maar zorgwekkende – nieuws: het was gordelroos.

Herpes zoster

Gordelroos of herpes zoster is een ziekte die veroorzaakt wordt door reactivatie van het herpes zoster-virus, ook wel varicella-zoster virus, waterpokkenvirus, varicella-virus, zostervirus, of humaan herpes virus type 3 (HHV-3) genoemd. Dit resulteert in een plotseling optredende pijnlijke huiduitslag, die gepaard gaat met vocht gevulde blaasjes (blaren).

Hier zijn de belangrijkste oorzaken en risicofactoren van gordelroos, met extra inzichten en voorbeelden.

Verzwakt immuunsysteem: de grootste boosdoener

Een verzwakt immuunsysteem is de meest voorkomende oorzaak van gordelroos. Het immuunsysteem houdt normaal gesproken het sluimerende varicella-zostervirus in bedwang, maar als de afweer verzwakt, kan het virus opnieuw actief worden. Dit komt vaak voor bij:

• Oudere leeftijd: Het risico op gordelroos neemt aanzienlijk toe naarmate mensen ouder worden. Ongeveer 50% van de gevallen treedt op bij mensen ouder dan 60 jaar. Voor 80-plussers ligt het risico zelfs op 1 op de 2 mensen.
• Chronische ziekten: Ziekten zoals diabetes, HIV/AIDS of kanker verzwakken het immuunsysteem en verhogen de kans op gordelroos.
• Medicatie: Immunosuppressiva, zoals bij chemotherapie of na een orgaantransplantatie, verhogen het risico. Ook langdurig gebruik van corticosteroïden kan het immuunsysteem onderdrukken.

Stress en vermoeidheid: onzichtbare triggers

Langdurige stress en oververmoeidheid kunnen het immuunsysteem verzwakken, waardoor het virus gemakkelijker opnieuw actief wordt. Karin, bijvoorbeeld, zat in een stressvolle periode op haar werk, wat mogelijk de heractivatie van het virus bij haar veroorzaakte. Een studie toont aan dat mensen met hoge stressniveaus een 20-30% hoger risico hebben op gordelroos.

Oudere waterpokkeninfectie: de latente fase

Iemand die in zijn leven –meestal in de kinderjaren– waterpokken heeft gehad, raakt de veroorzaker van waterpokken, het Varicella zoster virus, nooit meer helemaal kwijt, doordat het virus in slapende toestand in bepaalde zenuwcellen in het ruggenmerg aanwezig blijft. Bij ongeveer één op de vijf mensen die besmet zijn geweest met waterpokken, wordt het virus later in het leven gereactiveerd. Dit komt vooral voor bij een verlaagde weerstand van het lichaam. Hierdoor ziet het virus de kans schoon om weer actief te worden, waarna het zich als gordelroos manifesteert.

Ziekten of behandelingen die het immuunsysteem aantasten

Bij mensen met immuunonderdrukkende aandoeningen, zoals:

• HIV/AIDS: Het risico op gordelroos bij HIV-patiënten is 15 keer hoger dan bij gezonde mensen.
• Kanker: Vooral mensen met hematologische maligniteiten, zoals leukemie of lymfoom, lopen een verhoogd risico.
• Organtransplantatie: Bij orgaantransplantaties wordt het immuunsysteem met opzet onderdrukt om afstoting te voorkomen, wat het risico op gordelroos verhoogt.

Vaccinstatus: beschermingsverlies door de jaren heen

Mensen die geen waterpokkenvaccin hebben gehad of dit vaccin als kind ontvingen, kunnen een verhoogd risico hebben op gordelroos, omdat de immuniteit tegen het virus met de jaren afneemt. In sommige gevallen krijgen oudere volwassenen een herhalingsvaccin aangeboden om hun bescherming te versterken.

Klimaat en seizoensinvloeden

Hoewel gordelroos op elk moment van het jaar kan voorkomen, zijn er aanwijzingen dat het vaker optreedt in de herfst en winter, wanneer mensen meer binnen zitten en vatbaarder zijn voor luchtweginfecties die het immuunsysteem verzwakken. In tropische gebieden, zoals de Nederlandse overzeese gebiedsdelen, lijkt er geen duidelijk seizoenspatroon te zijn.

Genetische aanleg: een onzichtbare risicofactor

Onderzoek suggereert dat sommige mensen genetisch vatbaarder zijn voor het opnieuw activeren van het varicella-zostervirus. Variaties in genen zoals HLA (Human Leukocyte Antigen) kunnen de manier beïnvloeden waarop het immuunsysteem het virus onder controle houdt. Voorbeeld: Mensen met een specifieke variant van het HLA-DQ2-gen hebben een 1,4 keer hoger risico op gordelroos.

Weetje: Gordelroos zonder uitslag?

In zeldzame gevallen kan gordelroos optreden zonder de kenmerkende uitslag. Dit wordt zoster sine herpete genoemd en kan leiden tot intense zenuwpijn zonder zichtbare huiduitslag. Deze vorm wordt vaak over het hoofd gezien, maar kan net zo pijnlijk en beperkend zijn.

Voorbeeld: Gordelroos na een drukke periode

Neem bijvoorbeeld Peter, een 52-jarige leraar die na een hectische examenperiode intense pijn in zijn borst voelde. Hij dacht aan hartproblemen, maar een paar dagen later verscheen een kenmerkende uitslag. De diagnose? Gordelroos, waarschijnlijk veroorzaakt door de combinatie van werkstress en een recent doorgemaakte griep.

Wie kan gordelroos krijgen?

Iedereen die ooit een infectie met het waterpokkenvirus heeft doorgemaakt, kan gordelroos ontwikkelen. Gordelroos komt vooral voor bij ouderen en mensen met een verlaagde weerstand. Het wordt zelden gezien bij kinderen.

Risicofactoren van gordelroos

Gordelroos (herpes zoster) wordt veroorzaakt door de reactivatie van het varicella-zostervirus, dat in het lichaam blijft sluimeren na een eerdere waterpokkeninfectie. Hoewel iedereen die ooit waterpokken heeft gehad het risico loopt op gordelroos, zijn er bepaalde factoren die de kans op het ontwikkelen van deze aandoening vergroten. Hier volgt een uitgebreide uitleg van de belangrijkste risicofactoren, met voorbeelden en cijfers.

Leeftijd: hoe ouder, hoe hoger het risico
De grootste risicofactor voor gordelroos is leeftijd. Naarmate mensen ouder worden, neemt de activiteit van het immuunsysteem af, een proces dat bekend staat als immunosenescentie. Dit maakt het moeilijker om het slapende varicella-zostervirus onder controle te houden.

• Voorbeelden en cijfers: Ongeveer 50% van de mensen die ouder zijn dan 85 jaar krijgt gordelroos. In de leeftijdsgroep van 60 tot 80 jaar ontwikkelt 1 op de 3 mensen gordelroos. Bij jongvolwassenen onder de 30 jaar is de incidentie veel lager: ongeveer 1 op de 1.000 per jaar.

Verminderde werking van het immuunsysteem
Elke aandoening of behandeling die het immuunsysteem verzwakt, verhoogt het risico op gordelroos. Dit kan veroorzaakt worden door:

• Chronische ziekten: Mensen met diabetes, reumatoïde artritis of COPD lopen een verhoogd risico door de chronische belasting van het immuunsysteem.
• Kanker: Bij mensen met hematologische maligniteiten zoals leukemie of lymfoom is het risico op gordelroos 2 tot 3 keer hoger.
• HIV/AIDS: Patiënten met HIV hebben een 15 keer hoger risico op gordelroos in vergelijking met gezonde personen.
• Medicatie: Immunosuppressiva, zoals corticosteroïden en chemotherapie, kunnen de afweer verzwakken. Na een orgaantransplantatie wordt gordelroos gezien bij ongeveer 8% van de patiënten binnen een jaar na de transplantatie.

Stress en emotionele belasting
Intense of chronische stress onderdrukt het immuunsysteem, waardoor het virus gemakkelijker opnieuw kan opduiken.

• Voorbeelden en cijfers: Studies tonen aan dat stressvolle levensgebeurtenissen, zoals rouw, scheiding of verlies van werk, de kans op gordelroos met 20-30% kunnen verhogen. In een casus ontwikkelde een mantelzorger gordelroos na maandenlange zorg voor een zieke partner.

Eerdere waterpokkeninfectie op jonge leeftijd
Hoe jonger iemand was bij het doormaken van waterpokken, hoe groter de kans op gordelroos later in het leven. Dit komt doordat het immuunsysteem mogelijk minder robuust reageerde op de initiële infectie.

• Weetje: Ongeveer 95% van de volwassenen in Europa heeft op jonge leeftijd waterpokken doorgemaakt, wat betekent dat bijna iedereen risico loopt op gordelroos.

Geslacht: een licht verhoogd risico voor vrouwen
Vrouwen lijken iets vaker gordelroos te krijgen dan mannen, hoewel het verschil klein is.

• Cijfers: In een studie in Nederland werd een incidentie van 4,4 gevallen per 1.000 vrouwen per jaar gemeten, vergeleken met 3,8 gevallen per 1.000 mannen. De reden hiervoor is niet volledig bekend, maar hormonale veranderingen kunnen een rol spelen.

Genetische aanleg
Genetische factoren kunnen de gevoeligheid voor gordelroos beïnvloeden. Bepaalde varianten in genen die betrokken zijn bij de immuunrespons, zoals HLA (Human Leukocyte Antigen), verhogen het risico op heractivatie van het virus.

• Voorbeeld: Mensen met een specifieke variant van het HLA-DQ2-gen hebben een 1,4 keer hogere kans op gordelroos. Familiegeschiedenis van gordelroos verhoogt ook het risico, wat wijst op een genetische component.

Vaccinstatus
Het varicella-zostervaccin en het herpes zoster-vaccin (Shingrix) kunnen het risico op gordelroos aanzienlijk verminderen. Mensen die niet zijn gevaccineerd tegen waterpokken of gordelroos, lopen een hoger risico.

• Voorbeelden en cijfers: Het Shingrix-vaccin vermindert het risico op gordelroos met meer dan 90% bij ouderen. In regio's zonder vaccinatieprogramma's is de incidentie van gordelroos aanzienlijk hoger.

Seizoensinvloeden en klimaat
Hoewel gordelroos op elk moment kan voorkomen, wordt een verhoogde incidentie waargenomen tijdens de herfst en winter in gematigde klimaten, mogelijk door een verhoogde gevoeligheid van het immuunsysteem tijdens deze periodes. In tropische regio's is de verdeling gelijkmatiger.

Leefstijl en voeding
Een ongezonde leefstijl, inclusief slechte voeding, roken en alcoholmisbruik, kan het immuunsysteem verzwakken en het risico op gordelroos verhogen. Een dieet dat arm is aan antioxidanten en essentiële vitamines (zoals vitamine C en D) kan de gevoeligheid verhogen.

• Voorbeeld: Roken verhoogt de ontstekingsniveaus in het lichaam en wordt in verband gebracht met een verhoogd risico op gordelroos.

Risicogroepen van gordelroos

Gordelroos (herpes zoster) kan iedereen treffen die ooit waterpokken heeft gehad, maar bepaalde groepen mensen lopen een aanzienlijk hoger risico. Dit verhoogde risico komt door leeftijd, gezondheidstoestand, genetische aanleg en omgevingsfactoren. Hier volgt een overzicht van de belangrijkste risicogroepen, met uitleg en voorbeelden.

Ouderen
De kans op gordelroos neemt sterk toe met de leeftijd. Dit komt doordat het immuunsysteem naarmate we ouder worden minder efficiënt wordt in het onderdrukken van het varicella-zostervirus, dat na een waterpokkeninfectie latent aanwezig blijft in de zenuwcellen.

• Cijfers: Ongeveer 50% van de mensen ouder dan 85 jaar ontwikkelt gordelroos. In de leeftijdsgroep van 60 tot 80 jaar ligt de incidentie rond 10 per 1.000 mensen per jaar.
• Voorbeeld: Jan, een 72-jarige gepensioneerde, kreeg gordelroos nadat hij een verkoudheid had opgelopen. Zijn arts benadrukte dat leeftijd en een tijdelijke verzwakking van het immuunsysteem hierbij de belangrijkste factoren waren.

2. Mensen met een verzwakt immuunsysteem
Elke aandoening of medische behandeling die het immuunsysteem verzwakt, verhoogt het risico op gordelroos. Dit omvat mensen met:

• Chronische ziekten: Diabetes, reumatoïde artritis (reuma) en COPD verhogen het risico doordat ze het immuunsysteem belasten.
• Kanker: Vooral hematologische maligniteiten zoals leukemie en lymfoom zorgen voor een 2- tot 3-voudig verhoogd risico.
• HIV/AIDS: Patiënten met HIV hebben een 15 keer hoger risico op gordelroos.
• Medicamenteuze onderdrukking van het immuunsysteem: Medicatie zoals corticosteroïden, chemotherapie, en immunosuppressiva na orgaantransplantaties verhoogt de kans aanzienlijk. Na een orgaantransplantatie wordt gordelroos binnen een jaar bij 8% van de patiënten gezien.

Stressvolle en emotioneel belastende situaties
Langdurige stress onderdrukt het immuunsysteem en verhoogt de kans op gordelroos.

• Voorbeeld: Sara, een mantelzorger van haar zieke moeder, ontwikkelde gordelroos na maanden van emotionele belasting. Stress had haar immuunsysteem verzwakt, waardoor het virus kon reactiveren.

Mensen met een vroege waterpokkeninfectie
Mensen die op jonge leeftijd waterpokken hebben gehad, lopen later in hun leven meer risico op gordelroos. Een minder robuuste immuunrespons op de initiële infectie kan de latente heractivatie van het virus vergemakkelijken.

Mensen met genetische aanleg
Bepaalde genetische varianten kunnen de gevoeligheid voor gordelroos vergroten. Variaties in genen die betrokken zijn bij het immuunsysteem, zoals HLA (Human Leukocyte Antigen), verhogen het risico op het reactiveren van het virus.

• Cijfers: Mensen met een specifieke variant van het HLA-DQ2-gen hebben een 1,4 keer hoger risico op gordelroos.
• Weetje: Een familiegeschiedenis van gordelroos kan ook wijzen op genetische kwetsbaarheid.

Ongevaccineerden of mensen zonder immuniteitsbooster
Mensen die geen vaccin hebben ontvangen tegen gordelroos of waterpokken, lopen een verhoogd risico. Vaccinatie biedt langdurige bescherming en vermindert de ernst van symptomen.

• Cijfers: Het Shingrix-vaccin vermindert het risico op gordelroos met meer dan 90% bij ouderen.

Mensen met een ongezonde leefstijl
Een ongezonde leefstijl verzwakt het immuunsysteem en verhoogt het risico op gordelroos. Factoren zoals:

• Roken: Roken verhoogt ontstekingen en vermindert de effectiviteit van het immuunsysteem.
• Slechte voeding: Een dieet met weinig antioxidanten en essentiële vitamines, zoals vitamine C en D, kan de afweer verminderen.
• Alcoholmisbruik: Overmatig alcoholgebruik verzwakt de immuunrespons.

Bepaalde geografische en klimatologische groepen
Mensen in gematigde klimaten, zoals in Nederland en België, hebben een verhoogde kans op gordelroos tijdens de wintermaanden, wanneer griep en andere infecties het immuunsysteem extra belasten. In tropische regio's, zoals de Nederlandse overzeese gebiedsdelen, is er minder seizoensinvloed.

Is gordelroos besmettelijk?

Besmetting

Vrijwel iedereen heeft een infectie met het waterpokkenvirus doorgemaakt. Mensen die dit nochtans nooit hebben doorgemaakt en dat zijn in de praktijk vaak kinderen, kan door een persoon die aan gordelroos lijdt met het virus besmet worden. Met name op het moment dat blaasjes op de huid aanwezig zijn, Door het vocht dat vrijkomt uit de blaasjes, of door de lucht, kan besmetting plaatsvinden.

Gevaarlijk voor pasgeborenen en baby's

Varicella-infecties kunnen voor pasgeborenen en baby’s gevaarlijk. Daarom moeten mensen met een actieve gordelroos het contact met jonge kinderen vermijden. Ouderen die in contact komen met kinderen die een waterpokkeninfectie doormaken, kunnen door dit contact een gordelroos ontwikkelen.

Symptomen van gordelroos

Pijn en jeuk

Gordelroos ontstaat in het verzorgingsgebied van één zenuw. Hierdoor blijft de ontsteking aan één kant van het lichaam en is de aangedane plek duidelijk afgebakend. Dit aangetaste huidgebied wordt dermatoom genoemd. De eerste symptomen van gordelroos zijn vaak extreme gevoeligheid of pijn in een brede band of gordel aan één kant van het lichaam, zoals de romp. Gordelroos kan zich ook manifesteren in een been, een arm, nek, het genitale gebied of aan één kant van het gezicht. Het gevoel kan bestaan uit jeuk, tintelingen, branderigheid, constante pijn, of pijnscheuten. (Soms kan je het gevoel hebben alsof mieren of insecten op of onder de huid kruipen (formicatie)). Als deze symptomen verschijnen in het gelaat, vooral rond de ogen, dan is onmiddellijke medische verzorging vereist, aangezien ontstekingsprocessen in het oog kunnen ontstaan die tot blijvende schade kunnen leiden. Andere niet-specifieke symptomen die kunnen optreden zijn koorts, koude rillingen, hoofdpijn, jeuk en gezwollen lymfeklieren.

Blaasjes die indrogen en korstjes worden

De huid wordt enkele dagen nadat de pijn ontstaat rood en er ontstaan vervolgens met helder vocht gevulde blaasjes, welke heftig kunnen jeuken en pijnlijk zijn. De blaasjes drogen na ongeveer 10 dagen in. De uitslag verdwijnt als de korstjes eraf vallen. Er kunnen littekens achterblijven.

Postherpetische neuralgie

Sommige patiënten ontwikkelen postherpetische neuralgie, dat is een lang aanhoudende gelokaliseerde pijn na het doormaken van gordelroos. Het blijkt dat maar liefst 15% van de mensen met gordelroos postherpetische pijn ontwikkelt. De meerderheid van de gevallen van langdurige zenuwpijnen, doen zich voor bij oudere patiënten en na gordelroos in het gelaat.

Onderzoek en diagnose

Klinisch beeld

Gordelroos wordt meestal gediagnosticeerd op basis van het klinisch beeld. Soms is een huidbiopsie (wegnemen van een stukje weefsel) of een analyse van het blaasjesvocht zinvol om de diagnose te bevestigen.

Differentiële diagnose

Voor de arts kan de diagnose van gordelroos een enkele keer een uitdaging vormen, omdat het klinisch beeld van deze ziekte sterk kan lijken op één van volgende aandoeningen:

• acne keloïdalis nuchae;
• acneïforme uitbarstingen;
• aften (stomatitis aftosa);
• allergisch contacteczeem;
• cellulitis;
• cnidaria envenomatie;
• contactstomatitis (ontsteking in de mond door overgevoeligheid);
• ecthyma;
• erysipeloïd;
• folliculitis
• humane koepokkeninfectie;
• insectenbeten;
• irriterend contacteczeem;
• lichen striatus (synoniem: BLAISE, Blaschko Linear Acquired Inflammatory Skin Eruption);
• mucosale candidiasis;
• waterpokken
• wondroos of belroos (erysipelas).

Behandeling van gordelroos

Symptoombestrijding

Gordelroos geneest normaal gesproken spontaan. Behandeling richt zich op symptoombestrijding, zoals pijnbestrijding. Je kan paracetamol gebruiken en als dat onvoldoende soelaas biedt, kun je (na overleg met de huisarts) diclofenac, ibuprofen of naproxen gebruiken. Een therapie voor de blaasjes is ook mogelijk. Zo kun je op de blaasjes een indrogende zalf (zink-oxide zalf of pasta) smeren en zo nodig kun je een vloeistof of crème op de huid doen om de jeuk te verminderen. In ernstige gevallen kan - indien men er vroegtijdig bij is - een antivirusmiddel (zoals aciclovir, valaciclovir of famciclovir) voorgeschreven worden, teneinde de symptomen te verlichten. Anti-virale therapie wordt vooral gestart bij gordelroos in het gezicht en bij patiënten met een sterk verminderde weerstand. Het is van belang zo snel mogelijk met de behandeling te beginnen. Recidief is zeldzaam, maar niet uitgesloten bij mensen met een gestoorde of verminderde afweer.

Wat te doen bij hevige en pijnlijke gordelroos?

Hevige en pijnlijke gordelroos kan worden behandeld met een zenuwbehandeling via een injectie laag in de rug. Deze behandeling is gericht op vermindering van de zwelling in de zenuw, het bestrijden van acute pijn te bestrijden en te voorkomen dat er een blijvende zenuwontsteking ontstaat. De zenuwbehandeling wordt gegeven door een anesthesist, die onder plaatselijke verdoving een dun naaldje naar de pijnlijke zenuw vlakbij het ruggenmerg brengt. Via het naaldje wordt een ontstekingsremmend medicijn (bijnierschorshormoon) ingespoten. Dit medicijn is gemengd met een verdovingsvloeistof, zodat je er meestal weinig van zult voelen. Deze behandeling kan plaatsvinden ter hoogte van de nek, borstkas, lage rug of het stuitje en heeft alleen zin het gebeurt binnen vijf weken vanaf het begin van de klachten.

Diadynamische stroom (DD) bij acute herpes zoster

Sommige fysiotherapeuten behandelen gordelroos met diadynamische stroom, waarmee de uitbreiding van de gordelroos tot staan wordt gebracht. Hiermee wordt voorkomen dat er schade optreedt aan de tastzenuwen. Postherpetische neuralgie (PHN) is een complicatie van een herpes zoster infectie, en duidt op een zeer pijnlijke aandoening in de zenuweinden van de huid. Het is dan wel zaak om zo spoedig mogelijk na de eerste symptomen van gordelroos met deze behandeling aan te vangen. Des te eerder je erbij bent, des te kleiner de kans op postherpetische neuralgie.

De behandeling met diadynamische stroom bestaat uit het plaatsen van sponselektroden op en naast het aangedane huidgebied. Vervolgens loopt er een gelijkstroom (een ongevaarlijke zwakstroom) door het dermatoom. Deze zwakstroom is goed voelbaar, maar is niet echt pijnlijk te noemen. De behandeling wordt volgens een strikt schema uitgevoerd en de behandeling vindt dagelijks plaats. In ernstige gevallen ook in het weekeinde. De werking wordt verklaard door het sterk doorbloedingsbevorderende effect van de stroom, als gevolg waarvan de zenuw meer afweerstoffen tegen het virus krijgt aangeleverd.

Antivirale medicatie: optimaliseren van timing en effectiviteit

Ofschoon antivirale medicatie zoals aciclovir, valaciclovir en famciclovir wordt genoemd, is het belangrijk te benadrukken dat de behandeling binnen 72 uur na het verschijnen van de eerste symptomen moet worden gestart. Dit is cruciaal om de duur van de symptomen te verkorten en complicaties, zoals postherpetische neuralgie, te voorkomen.

• Extra nuance: Bij oudere patiënten of mensen met een verzwakt immuunsysteem kan antivirale medicatie ook na 72 uur nog enige voordelen bieden, vooral bij ernstige symptomen.

Capsaïcinecrème bij chronische pijn

Voor patiënten die last hebben van postherpetische neuralgie (PHN), kan capsaïcinecrème worden voorgeschreven. Capsaïcine, een stof die van nature voorkomt in chilipepers, vermindert pijnsignalen door de zenuwen minder gevoelig te maken. Deze behandeling is vooral nuttig als orale pijnstillers onvoldoende verlichting bieden.

• Let op: Capsaïcine kan aanvankelijk een branderig gevoel veroorzaken op de huid. Het is belangrijk om dit middel zorgvuldig aan te brengen en direct contact met de ogen of slijmvliezen te vermijden.

Lidocaïnepleisters of -gel

Bij postherpetische neuralgie kunnen lidocaïnepleisters of -gel direct op de aangedane huid worden aangebracht. Lidocaïne werkt lokaal verdovend en kan helpen bij het verlichten van zenuwpijn, vooral als de pijn beperkt is tot een klein gebied.

• Voorbeeld: Lidocaïnepleisters worden vaak voorgeschreven voor oudere patiënten die moeite hebben met het innemen van orale pijnstillers.

Neuromodulatoren voor zenuwpijn

Bij hevige zenuwpijn, vooral in het geval van PHN, kunnen neuromodulatoren zoals gabapentine of pregabaline worden voorgeschreven. Deze medicijnen verminderen de overgevoeligheid van de zenuwen en zijn effectief bij chronische pijn.

• Extra advies: Deze medicijnen worden meestal langzaam opgebouwd om bijwerkingen, zoals slaperigheid of duizeligheid, te minimaliseren.

Lichttherapie (UVB) bij huidklachten

Bij aanhoudende huidklachten of complicaties kan gecontroleerde UVB-lichttherapie worden toegepast. Dit helpt de huid sneller te genezen en vermindert ontstekingen.

• Let op: Deze behandeling moet worden uitgevoerd door een dermatoloog en is niet geschikt voor mensen met een verhoogd risico ophuidkanker.

Psychologische ondersteuning bij stressgerelateerde gordelroos

Stress is een bekende trigger voor gordelroos en kan het herstel vertragen. In gevallen waar stress of emotionele belasting een belangrijke factor lijkt, kan psychologische begeleiding of stressmanagement een waardevolle aanvulling op de behandeling zijn.

• Praktische toepassing: Mindfulness, ontspanningsoefeningen of gesprekstherapie kan worden overwogen bij patiënten die stress als een belangrijke factor ervaren.

Vaccinatie ter preventie van recidieven

Bij mensen die een verhoogd risico lopen op herhaalde episoden van gordelroos, zoals ouderen of immuungecompromitteerde patiënten, kan vaccinatie met het Shingrix-vaccin worden overwogen. Dit vaccin biedt bescherming tegen zowel gordelroos als postherpetische neuralgie en is effectiever dan eerdere vaccins.

• Cijfers: Shingrix vermindert het risico op gordelroos met meer dan 90% bij mensen ouder dan 50 jaar.

Algemene zelfzorgmaatregelen

Zelfzorgmaatregelen kunnen het comfort verbeteren tijdens de genezing en de kans op complicaties verminderen:

• Goede hygiëne: Houd de blaasjes schoon en droog om secundaire infecties te voorkomen.
• Kledingadvies: Draag losse, ademende kleding om wrijving op de huid te minimaliseren.
• Slaaphouding aanpassen: Bij gordelroos in de romp kan slapen op de niet-aangedane zijde verlichting bieden.

Bij gordelroos in het gezicht of de ogen

Gordelroos die zich in de buurt van de ogen ontwikkelt (herpes zoster ophthalmicus) is een medisch noodgeval en vereist onmiddellijke behandeling door een oogarts. Onbehandeld kan dit leiden tot ernstige complicaties, zoals verlies van het gezichtsvermogen.

• Aanvullende behandeling: Naast antivirale medicatie kan een oogarts oogdruppels of zalf voorschrijven om de ogen te beschermen en ontsteking te verminderen.

Prognose

De prognose van gordelroos varieert sterk van persoon tot persoon, afhankelijk van factoren zoals leeftijd, algemene gezondheid, tijdige behandeling en de locatie van de infectie. In veel gevallen geneest gordelroos volledig binnen een paar weken, maar sommige mensen krijgen te maken met complicaties die de kwaliteit van leven aanzienlijk kunnen beïnvloeden.

Algemeen verloop van gordelroos

Bij de meeste mensen verloopt gordelroos in een voorspelbaar patroon:

• Vroege fase (prodromale fase): Dit begint met symptomen zoals tintelingen, jeuk of branderigheid op een specifiek huidgebied, vaak vergezeld van algemene klachten zoals hoofdpijn of koorts.
• Actieve fase: Binnen enkele dagen ontwikkelt zich een rode uitslag, gevolgd door blaasjes gevuld met vloeistof. Deze blaasjes drogen na ongeveer 7 tot 10 dagen in en vormen korstjes.
• Herstelperiode: De meeste mensen herstellen volledig binnen 2 tot 4 weken, hoewel littekens kunnen achterblijven.
• Bij jongere, gezonde volwassenen is de prognose doorgaans uitstekend, en gordelroos geneest meestal zonder blijvende gevolgen.

Factoren die de prognose beïnvloeden

1. Leeftijd
De prognose verslechtert met de leeftijd. Bij mensen ouder dan 50 jaar is de kans op complicaties zoals zenuwpijn (postherpetische neuralgie) aanzienlijk groter. Bij ouderen boven de 70 kan gordelroos een langdurig en pijnlijk verloop hebben.

2. Algemene gezondheid
Patiënten met een verzwakt immuunsysteem, zoals mensen met diabetes, kanker, of hiv, lopen een hoger risico op ernstige infecties en complicaties. Gordelroos kan bij deze groep langer aanhouden en zich verder verspreiden.

3. Locatie van de infectie

• Gordelroos in het gezicht (herpes zoster ophthalmicus): Als de infectie rond het oog optreedt, kan dit leiden tot ernstige complicaties zoals verlies van gezichtsvermogen, vooral als de oogzenuw is aangetast.
• Gordelroos nabij de oren (herpes zoster oticus): Dit kan leiden tot het syndroom van Ramsay Hunt, met symptomen zoals gezichtsverlamming en gehoorverlies.

4. Tijdige behandeling
Antivirale medicatie, zoals aciclovir of valaciclovir, kan de duur van gordelroos verkorten en de kans op complicaties verminderen. Behandeling is het meest effectief als deze binnen 72 uur na het begin van de symptomen wordt gestart.

Complicaties die de prognose beïnvloeden

1. Postherpetische neuralgie (PHN)
De meest voorkomende complicatie, gekenmerkt door langdurige zenuwpijn die maanden of zelfs jaren kan aanhouden.
Komt voor bij 10-20% van de patiënten met gordelroos, maar de incidentie kan oplopen tot 50% bij mensen ouder dan 60 jaar.
De pijn kan brandend, stekend of schietend zijn en leidt vaak tot slaapstoornissen, depressie en verminderde levenskwaliteit.

2. Oogcomplicaties
Gordelroos in of rond het oog kan leiden tot keratitis (hoornvliesontsteking), glaucoom of permanente schade aan het gezichtsvermogen.

Tot 25% van de gevallen van gordelroos in het gezicht ontwikkelt oogcomplicaties.

3. Infecties en huidproblemen
Secundaire bacteriële infecties van de huidblaasjes kunnen optreden, wat leidt tot littekens en in zeldzame gevallen tot cellulitis (huidinfectie).

4. Neurologische complicaties
Zeldzaam, maar mogelijk: hersenontsteking (encefalitis), hersenvliesontsteking (meningitis) of motorische zwakte.
Gordelroos in de nek- of hoofdregio kan zenuwen aantasten, wat leidt tot verlammingen of motorische stoornissen.

5. Systemische infecties
Bij immuungecompromitteerde patiënten kan gordelroos zich verspreiden naar meerdere organen, wat levensbedreigend kan zijn.

Prognose bij verschillende groepen

Gezonde volwassenen
Bij jongere, gezonde volwassenen is de prognose uitstekend. Gordelroos geneest meestal binnen een maand zonder restklachten. Complicaties zijn zeldzaam in deze groep.

Ouderen
Ouderen hebben een minder gunstige prognose, met een hogere kans op postherpetische neuralgie en andere complicaties. Tot 20% van de patiënten boven de 70 jaar blijft maanden na de infectie last houden van zenuwpijn.

Immuungecompromitteerde patiënten
Deze groep heeft de slechtste prognose. De infectie kan zich uitbreiden naar andere organen (disseminated zoster) en langdurige gezondheidsproblemen veroorzaken. Gordelroos kan in zeldzame gevallen fataal zijn in deze groep.

Hoe de prognose verbeteren?

• Vaccinatie: Het gordelroosvaccin (Shingrix) biedt tot 90% bescherming tegen gordelroos en complicaties zoals postherpetische neuralgie. Het is met name effectief bij ouderen.
• Vroege behandeling: Antivirale medicatie binnen 72 uur kan de duur en ernst van gordelroos aanzienlijk verminderen.
• Goede zelfzorg: Het schoon en droog houden van de blaasjes voorkomt secundaire infecties. Patiënten worden geadviseerd losse kleding te dragen om irritatie te vermijden.

Complicaties van gordelroos

Het niet (tijdig) krijgen van een medische behandeling vergroot het risico op complicaties. Complicaties van gordelroos zijn onder meer:

Postherpetische neuralgie (PHN)

PHN is pijn die niet verdwijnt binnen 1 maand. Het kan maanden duren of zelfs jaren nadat de gordelroos is genezen. Het komt vaker voor bij mensen van 50 jaar en ouder en bij mensen met een verzwakt immuunsysteem door een andere ziekte, zoals diabetes of hiv.

Gedissemineerd voorkomen (herpes zoster generalisata of disseminata)

Bij immuungecompromitteerde patiënten kan herpes zoster gedissemineerd voorkomen. Hierbij treedt een blaasjesachtige uitslag op over een groot gedeelte van het lichaam en dit kan het hart, longen, lever, alvleesklier, gewrichten en darmkanaal beïnvloeden. De infectie kan zich uitbreiden naar de motorische zenuwen, nodig om spieren te laten bewegen, wat kan leiden tot tijdelijke zwakte.

Hersenzenuwcomplicaties

Als gordelroos van invloed is op de hersenzenuwen, kunnen de volgende complicaties optreden:

• Ontsteking, pijn en verlies van gevoel in een of beide ogen. De infectie kan van invloed zijn op je gezichtsvermogen.
• Hevige oorpijn, een uitslag rond de oren, mond, gezicht, nek en hoofdhuid, en bewegingsproblemen van het gezicht; het syndroom van Ramsay-Hunt, een aandoening waarbij de zevende hersenzenuw ontstoken raakt. Andere symptomen kunnen bestaan uit gehoorverlies, duizeligheid en oorsuizen. Verlies van smaak en droge mond en droge ogen kunnen ook voorkomen.
• Ontsteking en mogelijk verstopping van de bloedvaten, wat kan leiden tot een beroerte.

Neurologische complicaties buiten de hersenzenuwen

• Encefalitis (hersenontsteking): Ontsteking van de hersenen, een zeldzame maar ernstige complicatie die kan leiden tot bewustzijnsverlies, epileptische aanvallen of blijvende hersenschade.
• Meningitis (hersenvliesontsteking: Ontsteking van de hersenvliezen, wat zich kan uiten in ernstige hoofdpijn, stijve nek en koorts.
• Myelitis (ruggenmergontsteking): Ontsteking van het ruggenmerg, wat kan leiden tot verlamming of verminderde gevoeligheid in bepaalde delen van het lichaam.

Visuscomplicaties (specifieke oogproblemen)

• Hoornvliesbeschadiging (keratitis): Langdurige of ernstige gordelroos rond de ogen kan blijvende schade aan het hoornvlies veroorzaken.
• Glaucoom: Gordelroos rond de ogen kan de druk in het oog verhogen, wat kan leiden tot glaucoom en verlies van gezichtsvermogen.
• Blindheid: Bij ernstige infecties kan blijvende blindheid optreden, vooral bij immunogecompromitteerde patiënten.

Cardiovasculaire complicaties

• Hartinfarct (hartaanval): Studies hebben aangetoond dat gordelroos het risico op hart- en vaatziekten, waaronder een hartinfarct, verhoogt, met name binnen een jaar na de infectie.
• Pericarditis: Ontsteking van het hartzakje kan in zeldzame gevallen optreden.

Gastro-intestinale complicaties

• Slokdarmzweer of darmzweren: Gordelroos kan heel soms de zenuwen in de slokdarm of darmen aantasten, hetgeen leidt tot pijn en zweren.
• Obstipatie of incontinentie: Gordelroos kan in zeldzame gevallen de autonome zenuwen aantasten, die betrokken zijn bij de aansturing van het maag-darmkanaal. Dit kan leiden tot obstipatie (verstopping), waarbij de darmbewegingen vertraagd raken, of incontinentie, doordat de controle over de sluitspieren wordt verminderd. Deze complicaties komen vooral voor wanneer gordelroos zich in het ruggenmerg of de zenuwen van de buik bevindt.

Psychische gevolgen

• Angst en depressie: De langdurige pijn van postherpetische neuralgie en de impact van gordelroos op het dagelijks leven kunnen leiden tot aanzienlijke psychische klachten.
• Slaapproblemen: Pijn en jeuk, vooral bij PHN, kunnen slapeloosheid en vermoeidheid veroorzaken.

Immuungeassocieerde complicaties

• Opvlamming van andere herpesvirussen: Gordelroos kan andere slapende virussen in het lichaam activeren, zoals herpes simplex.

Andere complicaties

Andere complicaties kunnen bestaan uit:

• Littekens en verkleuring van de huid;
• Bacteriële infectie van de blaren;
• Spierzwakte in het gebied van de geïnfecteerde huid voor, tijdens of na gordelroos.

Vaccinatie tegen gordelroos

Gordelroos is een pijnlijke en soms slopende aandoening die wordt veroorzaakt door het opnieuw actief worden van het waterpokkenvirus (varicella-zoster-virus). Voor wie het al heeft meegemaakt, is gordelroos meer dan een ongemak: het kan intense pijn en langdurige zenuwbeschadiging (postherpetische neuralgie) veroorzaken. Gelukkig is er goed nieuws: vaccinatie biedt bescherming, en steeds meer landen, waaronder Nederland en België, erkennen het belang hiervan.

Wat is een gordelroosvaccinatie?

De gordelroosvaccinatie beschermt tegen de heractivering van het waterpokkenvirus. Momenteel zijn er twee soorten vaccins beschikbaar:

• Shingrix: Een recombinant vaccin dat zeer effectief is, vooral bij ouderen. Het biedt bescherming tot wel 90% tegen gordelroos en complicaties.
• Zostavax: Een ouder levend verzwakt vaccin met een lagere effectiviteit, vooral bij mensen boven de 70 jaar. Dit vaccin wordt in veel landen steeds minder gebruikt.

De vaccinatie is met name belangrijk voor ouderen (boven de 50 jaar) en mensen met een verzwakt immuunsysteem, aangezien zij een groter risico lopen op ernstige symptomen en langdurige complicaties.

Situatie in Nederland

In Nederland is de gordelroosvaccinatie nog niet standaard opgenomen in het Rijksvaccinatieprogramma, maar de interesse groeit. De Gezondheidsraad adviseerde in 2022 om Shingrix op te nemen in het vaccinatieprogramma voor 60- tot 79-jarigen. Dit advies is gebaseerd op de hoge effectiviteit van het vaccin en de maatschappelijke kostenbesparing door het voorkomen van complicaties zoals zenuwpijn.

Momenteel kunnen Nederlanders de vaccinatie op eigen kosten krijgen. Een volledige vaccinatie (twee doses) kost gemiddeld €400 tot €600. Zorgverzekeraars vergoeden dit in sommige aanvullende pakketten, maar niet standaard. Hierdoor blijft de vaccinatiegraad relatief laag, ondanks de voordelen.

Situatie in België

In België is Shingrix sinds 2020 breed beschikbaar en aanbevolen voor risicogroepen, zoals ouderen en mensen met een verzwakt immuunsysteem. Het vaccin wordt volledig of gedeeltelijk terugbetaald door de ziekteverzekering voor bepaalde doelgroepen, zoals mensen ouder dan 65 jaar of patiënten met specifieke aandoeningen (bijvoorbeeld kanker of een orgaantransplantatie). Hierdoor ligt de vaccinatiegraad in België hoger dan in Nederland.

De Belgische overheid heeft duidelijke richtlijnen opgesteld om kwetsbare groepen te bereiken via huisartsen en vaccinatiecentra. Dit heeft geleid tot meer bewustzijn en toegankelijkheid van het vaccin.

De Nederlandse overzeese gebiedsdelen

In de overzeese gebiedsdelen van Nederland, zoals Aruba, Curaçao en Bonaire, is de beschikbaarheid van gordelroosvaccinatie beperkter. De gezondheidszorgsystemen in deze gebieden zijn minder uitgebreid dan in Nederland, en preventieve vaccinaties zoals Shingrix zijn vaak minder goed beschikbaar. Daarnaast spelen factoren zoals een tropisch klimaat en een andere bevolkingssamenstelling een rol in de aanpak van infectieziekten.

Toch worden vaccinaties steeds vaker opgenomen in gezondheidsprogramma’s, zeker nu de focus groeit op preventie. Het is aan te raden om bij de lokale GGD of huisarts na te vragen of de vaccinatie beschikbaar is, vooral voor risicogroepen.

Wereldwijde trends en effectiviteit

Wereldwijd groeit de populariteit van gordelroosvaccinaties. In landen zoals de Verenigde Staten en Canada is Shingrix al jaren standaard aanbevolen voor iedereen boven de 50 jaar. De vaccinatie heeft hier gezorgd voor een drastische daling van gordelroosgevallen en postherpetische neuralgie. In Europese landen zoals Duitsland en het Verenigd Koninkrijk is de vaccinatie ook opgenomen in de nationale programma’s, met als resultaat een betere bescherming voor ouderen.

De effectiviteit van Shingrix is indrukwekkend:

• Tot 90% bescherming tegen gordelroos bij mensen van 50 jaar en ouder.
• Blijft effectief gedurende 10 jaar of langer.
• Vermindert het risico op postherpetische neuralgie met meer dan 85%.

Waarom vaccineren tegen gordelroos?

Een gordelroosvaccinatie is meer dan alleen een bescherming tegen huiduitslag. De aandoening kan ernstige complicaties veroorzaken, zoals:

• Postherpetische neuralgie: Langdurige, soms invaliderende zenuwpijn.
• Oogcomplicaties: Gordelroos in of rond het oog kan leiden tot verlies van gezichtsvermogen.
• Algemene complicaties: Vooral bij mensen met een verzwakt immuunsysteem, zoals infecties en een langdurig herstel.

Een voorbeeld:

• Jan, 68 jaar, kreeg gordelroos in zijn rechteroog. Hoewel de huiduitslag na twee weken verdween, hield hij maandenlang last van zenuwpijn en lichte beschadiging van zijn gezichtsvermogen. Met vaccinatie had dit voorkomen kunnen worden.

Cijfers die spreken

• Elk jaar krijgt ongeveer 1 op de 3 mensen gordelroos, meestal boven de 50 jaar.
• De kans op gordelroos stijgt met de leeftijd, en 50% van de mensen boven de 85 krijgt het ooit.
• Vaccinatie met Shingrix kan dit risico met 90% verminderen.

Toekomstige ontwikkelingen

De hoop is dat Nederland, net als België, de vaccinatie standaard beschikbaar stelt voor ouderen en kwetsbare groepen. Dit zou niet alleen de individuele gezondheid verbeteren, maar ook de druk op de zorg verminderen. In de overzeese gebieden kan meer bewustzijn en toegang tot vaccins een belangrijk verschil maken, vooral bij risicogroepen.

Kortom: een gordelroosvaccinatie is een kleine stap die een wereld van verschil kan maken. Bescherm jezelf en je gezondheid – vraag je huisarts naar de mogelijkheden!

Lees verder

• Waterpokken: symptomen, besmettelijk, behandeling en baby
• Waterwratjes: symptomen, oorzaak, behandeling & complicaties
• Huidaandoeningen A-Z: symptomen, oorzaak en behandeling