Chronische stress: symptomen, oorzaken en behandeling

Chronische stress is een wijdverbreid fenomeen in de moderne samenleving in westerse geïndustrialiseerde landen. Bij de eerste tekenen moeten echter onmiddellijk tegenmaatregelen worden genomen, omdat permanente stress verantwoordelijk wordt gehouden voor een aantal verschillende lichamelijke en psychische aandoeningen die de gezondheid ernstig in gevaar kunnen brengen en de kwaliteit van leven aanzienlijk kunnen schaden. De voortdurende mentale of fysieke overbelasting leidt in de meeste gevallen tot een verstoorde hormoonbalans, wat kan leiden tot ernstige depressie en een hartaanval, kanker of beroerte.

• Wat is chronische stress?
• Het lichaam in een constante staat van paraatheid
• Oorzaken van chronische stress
• Symptomen en gevolgen van langdurige stress
• Verschijnselen
• Beschrijving der klachten
• Effecten van langdurige stress op relatie en gezin
• De gevolgen van chronische stress
• Middelengebruik en ongezonde voeding
• Slaapstoornissen, slaapgebrek en concentratieverlies
• Ziekten veroorzaakt door chronische stress
• Vatbaar voor infecties
• Voortijdige celveroudering
• Hart- en vaatziekten
• Huisarts raadplegen
• Onderzoek en diagnose
• Behandeling van chronische stress
• Uitlokkers vermijden en psychotherapie
• Beweging en ontspanning
• Supplementen
• Huismiddeltjes tegen stress
• Preventie

Wat is chronische stress?

Stress is een onderdeel van het dagelijks leven en tot op zekere hoogte nuttig om optimaal te kunnen presteren op je werk en in je gezinsleven en om lichamelijke en geestelijke activiteit te verhogen. In een acute stressvolle situatie, zoals vóór een examen, een interview of een presentatie, worden stresshormonen aangemaakt in de hersenen die alle organen bereiken via de hypothalamus en hypofyse. Het organisme reageert hierop door energiereserves te leveren, het immuunsysteem tijdelijk te activeren en verschillende hormonen af ​​te geven, zoals adrenaline, noradrenaline en cortisol. Bovendien stijgt de bloedsuikerspiegel en dit heeft een tijdelijk stimulerend effect.

Als het lichaam van tijd tot tijd wordt blootgesteld aan acute stress, heeft dit een positief effect op de gezondheid. Dergelijke stressvolle situaties duren meestal slechts enkele minuten tot uren en zijn een normale reactie op mentale of fysieke uitdagingen. Als het organisme echter niet in staat is om uitgebreid te herstellen tijdens ontspanningsfasen tussen acute stressvolle situaties in, dan ben je permanent gestrest. In dat geval wordt gesproken van 'chronische stress'.

Het lichaam in een constante staat van paraatheid

Chronische stress betekent dat het lichaam voortdurend alert is, wat op lange termijn een negatief effect heeft op het hormoonmetabolisme en de ontwikkeling van verschillende ziekten bevordert. Een chronische stresssituatie betekent dat de hierboven beschreven reacties continu in het lichaam plaatsvinden. Onder de constante invloed van cortisol is er niet alleen een verhoogde afgifte van insuline, maar ook een afname van de bloedstroom naar alle organen, een langdurige toename van de bloeddruk en een remming van de cellulaire immuunrespons. Cellulaire afweer is een immuunrespons gericht tegen intracellulaire micro-organismen (virussen, bacteriën). Een hoog cortisolniveau bevordert ook tumorvorming en wordt daarom geassocieerd met kanker.

Oorzaken van chronische stress

Zonder stress zou er geen leven mogelijk zijn. Acute stress is essentieel voor gezondheid, maar chronische stress is een aanslag op het organisme. Niet voor niets classificeert de Wereldgezondheidsorganisatie (WHO) stress als een van de grootste gezondheidsbedreigingen van deze eeuw. Het menselijk organisme wordt in toenemende mate blootgesteld aan complexe omgevingsfactoren, waarop het voortdurend moet reageren. Dit bestaat onder meer uit verkeerde en te energieke voeding, te weinig lichaamsbeweging, een overstimulatie, een overdaad van televisie en internet, de eisen dat het werk van je vraagt en de concurrentiedruk op het werk, maar ook stress op school en in de vrije tijd.

De veelheid, duur en intensiteit van al deze stimuli en hoge eisen brengt je in een soort van 'permanente alarmtoestand'. Chronische stress werkt als een negatieve spiraal. Je ervaart je eigen stressreacties, maar je kunt ze niet beïnvloeden en/of je kunt de stressfactoren niet uitschakelen, de zogenaamde stressoren. Als gevolg hiervan leidt je eigen stress tot een stressbelasting. Steeds kleinere stimuli zijn voldoende om een ​​nieuwe stressreactie te activeren. De gevolgen kunnen angst en depressie zijn, maar ook agressiviteit.

Symptomen en gevolgen van langdurige stress

Verschijnselen

Typische symptomen van chronische stress zijn:

• prikkelbaarheid
• vermoeidheid
• uitputting
• spierspanning
• spanningshoofdpijn
• gebrek aan concentratie
• innerlijke rusteloosheid

Beschrijving der klachten

De symptomen van chronische stress zijn zeer divers. Terwijl acute stress ervoor zorgt dat het lichaam zich beter kan verdedigen tegen ziekteverwekkers, leidt de chronische vorm juist tot een verzwakking van het menselijk organisme. Dit maakt je vatbaarder voor ziekte. Het hormoon cortisol zorgt voor hoge bloeddruk (hypertensie) en hardnekkige spierspanning. Andere klachten zijn vermoeidheid, maag- en darmklachten, slechte concentratie, innerlijke rusteloosheid en uitputting.

Dit alles kan op een gegeven ogenblik leiden tot angststoornissen, depressie en een aanzienlijke verzwakking van het immuunsysteem. Over het algemeen neemt het risico op hart- en vaatziekten en beroerten toe.

Aanhoudende stress leidt ook tot chronische vermoeidheid, gewichtstoename, diabetes en frequente infecties. Bovendien nemen de testosteronniveaus af, wat resulteert in seksuele disfunctie of seksuele stoornis, een beperking of moeilijkheid in de seksuele activiteit. Het niveau van denken neemt af en slaapstoornissen nemen toe. Deze symptomen verhogen meestal de gevoeligheid voor stress en aldus ontstaat er een vicieuze cirkel.

Effecten van langdurige stress op relatie en gezin

Vaak lijden niet alleen je gezondheid en geestelijk welzijn maar ook je privé-relaties onder permanente (werk)stress. In veel gevallen treden vervreemding en eenzaamheid op in het gezinsleven. Problemen binnen je relatie of gezin, echtscheiding, ziekte of overlijden van een dierbaar familielid, kunnen echter op hun beurt ook permanente stress veroorzaken. Vooral mensen die mantelzorger zijn en voortdurend voor een andere moeten zorgen of moeten leven in relaties die worden gekenmerkt door psychologisch of fysiek geweld, lopen een hoog risico op het ontwikkelen van chronische stress.

Constante overstimulatie door moderne media zoals televisie, internet, mobiele telefoon en computergames betekent ook dat het lichaam niet kan uitschakelen en in toenemende mate cortisol afgeeft. Fysieke stress, zoals bovenmatig sporten kan ook chronische stress veroorzaken. Metabole ziekten zoals diabetes mellitus en onbehandelde, chronische virale infecties of parodontitis (vergevorderde tandvleesontsteking) leiden ook dikwijls tot ononderbroken fysieke stress.

Hierbij speelt genetische aanleg, (on)veilige hechting als kind en het al dan niet gehad hebben van borstvoeding ook een rol. De verhoogde gevoeligheid voor stress bij mensen die als kind geen veilige hechting gekend hebben of geen borstvoeding kregen als baby na de geboorte, is bekend. De leptine in moedermelk verhoogt waarschijnlijk de stresstolerantie, wat betekent dat mensen die borstvoeding hebben gekregen en een stabiele relatie met hun moeder hebben gehad, ook beter kunnen omgaan met stress op volwassen leeftijd.

Veel adolescenten lijden tegenwoordig ook aan permanente stress. Huiselijk geweld, de scheiding van ouders, eisen van de middelbare school, conflicten met klasgenoten en het relatief nieuwe fenomeen van cyberpesten (het pesten op internet of via een mobiele telefoon) zijn verantwoordelijk voor het feit dat kinderen anno 2023 stressgerelateerde symptomen en gedrag ontwikkelen.

De gevolgen van chronische stress

Middelengebruik en ongezonde voeding

Om de langdurige psychologische stress te compenseren, nemen veel mensen maatregelen die hun gezondheid verder schaden en in de meeste gevallen de mentale en fysieke symptomen verergeren. Chronische stress wordt beschouwd als een belangrijke oorzaak van alcoholisme, drugsgebruik, medicijnmisbruik en zwaar roken, zowel bij adolescenten als volwassenen. Veel mensen van alle leeftijden reageren op de constante stress met overmatige consumptie van suikerrijke versnaperingen en vet voedsel. Ondervoeding of obesitas en het daaruit voortvloeiende gebrek aan lichaamsbeweging zijn wijdverbreide gevolgen van permanente stress.

Slaapstoornissen, slaapgebrek en concentratieverlies

Werkgerelateerde chronische stress is de belangrijkste oorzaak van slaapstoornissen en slaapgebrek of -tekort, die op hun beurt weer een waaier aan andere klachten teweeg kunnen brengen. Een te hoog cortisolniveau leidt tot een sterke ontregeling van neurotransmitters, serotonine in het bijzonder. De constante overmaat van het stresshormoon cortisol heeft een negatieve invloed op de afgifte van zijn antagonisten melatonine en serotonine. Een tekort aan deze hormonen verstoort het slaap-waakritme en verkort de diepe slaapfasen en daarom worden mensen met chronische stress 's nachts vaak meerdere keren wakker en vinden het dan moeilijk om weer in slaap te vallen.

Vanwege een afname van testosteronafgifte als gevolg van cortisol, komt het verlies van libido veel voor. Veel mensen die last hebben van constante stress vinden het ook moeilijk om zich te concentreren. Deze symptomen leiden tot een aanzienlijke daling van het zelfrespect en dit is van invloed op zowel je werk als privéleven. Depressie, angst, paniekaanvallen en lusteloosheid zijn vaak het gevolg van dergelijke problemen.

Ziekten veroorzaakt door chronische stress

Chronische vermoeidheid en het zogenaamde burn-out syndroom zijn de meest voorkomende stress-gerelateerde ziekten in de westerse geïndustrialiseerde landen. Deze geestelijke aandoeningen zijn vooral van invloed op mensen die gedurende een lange periode over hun grenzen zijn gegaan en het betreft een sluipend proces.

Vatbaar voor infecties

De constante afgifte van cortisol als gevolg van permanente stress zorgt voor verminderde productie van serotonine, maar het wordt ook met een waaier aan verschillende ziekten van geestelijke en fysieke aard. Vanwege de negatieve invloed van cortisol op het immuunsysteem worden mensen die aan chronische stress lijden over het algemeen blootgesteld aan een aanzienlijk hogere vatbaarheid voor infecties. Dit betekent dat zelfs een milde verkoudheid veel langer kan duren en ontaarden in een chronische verkoudheid, en (virale) infectiehaarden kunnen migreren naar andere delen van het lichaam.

Voortijdige celveroudering

Chronische stress wordt geassocieerd met verstoorde celdeling en dus voortijdige celveroudering, die zich manifesteert in organische schade en kanker, evenals in rimpels, een vale huid, broos haar, maar ook vertraagde wondgenezing.

Hart- en vaatziekten

Stressgerelateerde chronische hoge bloeddruk wordt ook geassocieerd met een verhoogd risico op hart- en vaatziekten zoals arteriosclerose (slagaderverkalking), beroerte en hartaanval.

Huisarts raadplegen

Iedereen reageert individueel op het omgaan met (aanhoudende) stress. Als het wordt gezien als een aandrijfmotor en er zijn geen gezondheidsproblemen, hoeft er geen arts te worden geraadpleegd. In veel gevallen wordt de stress veroorzaakt door levenscrises of levensveranderende gebeurtenissen, zogenaamde life-events. Het heeft niet altijd (blijvende) negatieve effecten op het organisme.

Als er lichamelijke symptomen optreden als gevolg van chronische stress, dan is het raadzaam om je huisarts te raadplegen. Hoofdpijn, braken, slaapstoornissen, maagproblemen of diarree zijn typische symptomen die worden veroorzaakt door stress. Spiertrekkingen in de ledematen of een trillend ooglid, rusteloosheid, hartkloppingen en een geïrriteerde stemming zijn ook tekenen die aan een arts kunnen worden gepresenteerd als ze enkele weken aanhouden. Vermoeidheid, gebrek aan concentratie en aandacht, spierproblemen en veranderingen in het libido leiden tot een verminderde kwaliteit van leven. Raadpleeg in al deze gevallen je huisarts om te zoeken naar een oplossing.

Als er psychische problemen optreden, kan psychotherapie soelaas bieden. Angststoornissen of depressie liggen op de loer bij chronische stress en aanhoudende overbelasting. Als je niet goed weet om te gaan met de huidige uitdagingen in het leven, kan het uiterst nuttig zijn om in psychotherapie te gaan. Hierbij leer je anders omgaan met stress en problemen, waardoor je copingstrategieën worden uitgebreid. De huisarts kan je verwijzen naar een instelling voor geestelijke gezondheidszorg.

Onderzoek en diagnose

Om de diagnose te kunnen stellen, kan een speekselmonster worden geanalyseerd. Het bepaalt hoe hoog het cortisolniveau binnen een dag is. Het is echter niet altijd zo gemakkelijk om chronische stress te identificeren. Allereerst is het echter raadzaam om je huis​​arts te raadplegen. Door een beschrijving van je persoonlijke situatie en een beschrijving van de klachten die zich voordoen, kan de arts je levenssituatie beter beoordelen. Het is ook belangrijk om organische oorzaken voor de klachten uit te sluiten.

Behandeling van chronische stress

Uitlokkers vermijden en psychotherapie

Wanneer de eerste tekenen van chronische stress merkbaar worden, is het belangrijk om de triggers te analyseren. Als je de oorzaken van stress hebt ontdekt, moeten deze - voor zover mogelijk - worden geëlimineerd. Dit kan door veranderingen in je gedrag of je leven aan te brengen. Soms zijn enkele gesprekken met een praktijkondersteuner van de huisarts of een maatschappelijk werker voldoende om de klachten te verminderen, maar als de symptomen van stress al erg uitgesproken zijn, is psychotherapie of psychologische begeleiding ook een optie. Je leert nieuwe copingstrategieën aan. Coping is een combinatie van de verstandelijke en emotionele reacties op stress, een situatie of een probleem, en het gedrag dat daaruit voortvloeit. Er zijn verschillende strategieën en mechanismen van coping.

Beweging en ontspanning

Veel sportclubs, particuliere aanbieders of centra voor volwasseneneducatie bieden cursussen in ontspanningstechnieken of mindfulness aan. Je kan je ook aanmelden voor autogene training (een ontspanningsmethode voor lichaam en geest), progressieve spierontspanning (hierbij leer je spanning in je spieren waarnemen en vervolgens loslaten), of tai chi (een eeuwenoude Chinese bewegingskunst, die kan worden beoefend als meditatie in beweging, als gezondheidsoefening en als gevechtskunst). Het is belangrijk dat je beter leert omgaan met stress.

Supplementen

Een andere optie is om bepaalde supplementen te slikken. Als serotonine in het lichaam is verminderd, worden vitamine B6, magnesium en tryptofaan aanbevolen.

Huismiddeltjes tegen stress

Een gezond dieet met veel vitamines en gezonde vetten helpt ook om stress te verminderen. Dagelijks bewegen is goed voor zowel geest als lichaam.

Preventie

Het is zinvol om chronische stress te voorkomen. Door regelmatige fasen van ontspanning, pauzes en rust in te bouwen in je leven, kan het lichaam beter omgaan met opwinding en stress. Regelmatige lichaamsbeweging is uiterst belangrijk. De actieve beweging zorgt ervoor dat het neurohormoonniveau meer daalt dan bij mensen die niet of nauwelijks bewegen. Bovendien spelen een gezond voedingspatroon en voldoende slaap een belangrijke rol bij het voorkomen van stress. Genotsmiddelen zoals alcohol of sigaretten moeten worden vermeden om het lichaam niet extra te belasten.

Lees verder

• Verkrampte spieren: behandeling en zelfzorg spierverkramping
• Adrenaline: functie, werking en bijwerkingen als medicijn