Valeriaan: gezondheidsvoordelen, bijwerkingen en dosering
Valeriaan of kattenkruid (Valeriana officinalis) is een bekende, zeer waardevolle plant die in grote delen van Europa en Azië voorkomt en voor medicinale doeleinden wordt gebruikt. Deze plant met milde kalmerende eigenschappen wordt al sinds de Griekse oudheid als medicinale plant toegepast. Vanwege de kalmerende eigenschappen worden valeriaanthee of valeriaanpreparaten gebruikt als kalmeringsmiddelen en slaapmiddelen. Valeriaan wordt meestal gebruikt voor slaapstoornissen, vooral het onvermogen om te slapen (slapeloosheid). Valeriaan wordt ook oraal gebruikt voor angst en stress. Bij de productie worden de extracten en de olie van valeriaan gebruikt als smaakstof in voedingsmiddelen en dranken.- Wat is valeriaan?
- Naamgeving
- Beschrijving
- Bloemen
- Wortels
- Voorkomen
- Bloeiperiode
- Kweek voor medicinale doeleinden
- Ingrediënten en effect
- Stoffen
- Werking
- Combinatiepeperraten
- Voeding
- Indicaties: waar wordt valeriaan voor gebruikt?
- Inslapen en slapeloosheid
- Rusteloosheid en nervositeit
- Faalangst en algemene angst
- Menopauzale opvliegers
- Darmkrampen en nerveuze maagklachten
- Overactieve blaas
- Hoofdpijn en spanningshoofdpijn
- Acne
- Gezondheidsvoordelen van valeriaan
- Valeriaan als slaapmiddel
- Valeriaan als een kalmerend middel voor angst
- Voor spierontspanning
- Valeriaan als een natuurlijke remedie
- Dosering
- Bijsluiter
- Te veel valeriaan innemen
- Zwangerschap en borstvoeding
- Effect na een paar dagen
- Interacties en bijwerkingen
- Alcohol en medicijnen
- Bijwerkingen
- Valeriaan voor huisdieren: zen voor je kat of hond?
- Wat is valeriaan eigenlijk?
- Honden, katten en valeriaan: een match made in heaven?
- Wanneer is valeriaan handig voor je huisdier?
- Maar is het veilig?
- Dosering: less is more
- Bijwerkingen? Oeps, die kunnen er zijn
- Alternatieven voor de zenzoekers
- Een verhaal uit het echte leven
- Dus, valeriaan voor jouw huisdier: doen of niet?
Wat is valeriaan?
Naamgeving
De geslachtsnaam van de gewone valeriaan (Valeriana officinalis) komt van het Latijnse woord 'valens', hetgeen 'sterk' betekent. In de volksmond wordt de plant ook wel heksenkruid, pijlkruid of kattenkruid genoemd, niet te verwarren met de niet-verwante soort wild kattenkruid (Nepeta cataria). Dit komt omdat katten dol zijn op de geur. De geur werkt bedwelmend bij katten. Je kunt de wortels van de plant in de kamer leggen om een kat aan een nieuwe omgeving te laten wennen.
Afbeelding uit de 19e eeuw van Valeriana officinalis / Bron: Franz Eugen K?hler, K?hler's Medizinal-Pflanzen, Wikimedia Commons (Publiek domein)Beschrijving
De valeriaan is een kruidachtige en bloeiende plant en is zo'n 60-120 cm hoog. De bladeren zijn geveerd of veervormig met getande bladslippen en rijkelijk groen en de bloemen hebben een lichtroze tot witte kleur en hebben een intense zoete geur. De plant groeit vooral op vochtige, humusrijke plaatsen met niet te veel schaduw. In de grond vormt de plant zeer heldere wortels, die vertakt zijn en zeer sterk ruiken.Bloemen
De wit tot roze glinsterende bloemen zijn te zien in de periode van juni tot augustus. Valeriaan wordt ook in de tuin gekweekt. Op humushoudende grond groeit de medicinale plant het beste in de lichte halfschaduw, dus niet te veel schaduw.Wortels
De wortels worden in de maanden september en oktober verzameld en geven een kamferachtige geur af. De wortels hebben een vochtafdrijvende werking en kalmeren het centraal zenuwstelsel.Voorkomen
Valeriaan komt van nature voor in gematigde en koelere streken in Europa en West-Azië. Bovendien komt de plant ook voor in Siberië, Rusland, Japan, Taiwan, China en Korea. De veeleisende plant groeit graag in het wild op vochtige grond in weiden en aan de oevers van rivieren en meren. Maar je kunt ze ook op droge locaties aantreffen. In Europa, waaronder Nederland, groeit deze plant in het wild langs sloten en plassen.Bloeiperiode
De echte valeriaan bloeit van mei tot juni en is zelfsteriel, dat wil zeggen dat er geen spontane zelfbestuiving plaatsvindt. Voor de groei heeft de valeriaan zon of halfschaduw nodig, hij is ook vorstbestendig en goed bestand tegen incidentele overstromingen.
Hildegard van Bingen / Bron: Onbekend, Wikimedia Commons (Publiek domein)Kweek voor medicinale doeleinden
Voor de farmaceutische industrie wordt valeriaan in speciale culturen gekweekt en verwerkt. Dit is de enige manier om de gestandaardiseerde kwaliteit te garanderen die vereist is voor kruidenpreparaten. Voor helende doeleinden wordt de wortel geoogst in de periode van september tot eind oktober.Zelfs de oude Romeinen en Grieken wisten hoe ze de positieve eigenschappen van valeriaan effectief konden gebruiken en cultiveerden ze in hun tuinen. Sint Hildegard van Bingen (1098-1179), een Duitse benedictines, erkende ook de waarde van valeriaan in haar tijd. In de middeleeuwen werd zelfs gezegd dat valeriaan een afrodisiacum was.
Ingrediënten en effect
Stoffen
Echte valeriaan bevat essentiële oliën zoals isovalerische of valeriaanzuur, alkaloïden en valepotriaten. Verder bevat valeriaan camfeen, caryofylleen, valeranon, mono- of sesquiterpenen evenals sesquiterpeencarbonzuren. Deze verbindingen zijn echter zeer onstabiel, zodat in tincturen en extracten alleen de afbraakproducten kunnen worden gedetecteerd, die baldrinal worden genoemd.
Slapeloosheid / Bron: PrinceOfLove/Shutterstock.comWerking
Valeriaan is een traditioneel kruidenmiddel bij lichte vormen van nervositeit en spanning en bij slaapstoornissen. De valeriaanwortel is een bekend kalmeringsmiddel en wordt gebruikt voor slapeloosheid, rusteloosheid, problemen in het maag-darmkanaal en problemen met het zenuwstelsel. Valeriaan wordt voornamelijk gebruikt als een droog extract, met een dosis van 400 - 600 mg per dag.Combinatiepeperraten
Als de plant wordt gedroogd, treedt de karakteristieke geur op, waarvoor voornamelijk de etherische oliën bornylisovaleraat of bornylacetaat verantwoordelijk zijn. In veel kruidenpreparaten wordt de echte valeriaan vaak gecombineerd met andere kruiden die ook een kalmerende werking hebben, zoals de jeneverbes en melisse.Voeding
In voedingsmiddelen wordt valeriaan gebruikt voor ijs en gebak of voor de bereiding van salades. Valeriaan is een zeer populair kruid in veel landen. Als geneeskrachtig kruid kan de valeriaan terugkijken op een zeer lange geschiedenis. De wortels waren in de oudheid al in trek, maar werden voor andere doeleinden gebruikt dan vandaag de dag.
Blad met bladslippen / Bron: Ettore Balocchi, Wikimedia Commons (CC BY-2.0)Indicaties: waar wordt valeriaan voor gebruikt?
Valeriaan is een kruid dat al eeuwenlang wordt gebruikt om verschillende gezondheidsklachten te verlichten. Het heeft een kalmerende werking en staat bekend om zijn vermogen om het zenuwstelsel te ondersteunen. Hieronder volgen de belangrijkste indicaties waarvoor valeriaan wordt gebruikt:Inslapen en slapeloosheid
Valeriaan wordt vaak gebruikt om mensen te helpen gemakkelijker in slaap te vallen. Het kruid heeft een rustgevende werking en kan de tijd die nodig is om in slaap te vallen verkorten. Hierdoor is het een populaire natuurlijke optie voor mensen die last hebben van slapeloosheid of moeilijkheden met inslapen. Het kan vooral nuttig zijn voor mensen die vaak liggen te piekeren of moeite hebben om tot rust te komen voor het slapengaan.Rusteloosheid en nervositeit
Mensen die last hebben van rusteloosheid en nervositeit kunnen baat hebben bij valeriaan. De kalmerende eigenschappen van het kruid helpen om het zenuwstelsel te ontspannen, wat zorgt voor een gevoel van rust en kalmte. Het kan worden gebruikt bij periodes van stress, wanneer mensen zich onrustig voelen of snel geprikkeld zijn.Faalangst en algemene angst
Valeriaan kan ook worden ingezet bij faalangst of algemene angst. Het helpt om de spanning te verminderen en kan een kalmerend effect hebben op het lichaam en de geest. Hierdoor kan valeriaan een natuurlijk alternatief zijn voor mensen die last hebben van milde angstklachten en op zoek zijn naar een manier om beter met stressvolle situaties om te gaan.Menopauzale opvliegers
Tijdens de menopauze ervaren veel vrouwen vervelende symptomen, zoals opvliegers. Valeriaan kan helpen om deze opvliegers te verminderen door zijn ontspannende werking op het lichaam. Het kan ook bijdragen aan een betere nachtrust, wat vaak verstoord wordt door de hormonale veranderingen tijdens de menopauze.
Darmkrampen / Bron: Istock.com/Stefano LunardiDarmkrampen en nerveuze maagklachten
Valeriaan wordt soms gebruikt bij spijsverteringsklachten, zoals darmkrampen en nerveuze maagklachten, waaronder maagkrampen. De ontspannende werking van valeriaan kan helpen om de spieren in het maag-darmkanaal te kalmeren, wat verlichting biedt bij krampen en buikpijn. Het is vooral nuttig bij klachten die worden veroorzaakt door stress en spanning.Overactieve blaas
Een overactieve blaas kan voor veel ongemak zorgen, zoals een constante drang om te plassen. Valeriaan kan in sommige gevallen helpen om de blaas te ontspannen en zo de symptomen van een overactieve blaas te verminderen. Dit kan bijdragen aan een betere nachtrust en meer comfort gedurende de dag.Hoofdpijn en spanningshoofdpijn
Valeriaan kan ook worden gebruikt bij hoofdpijn, en in het bijzonder bij spanningshoofdpijn. De ontspannende werking van het kruid helpt om de spieren in de nek en schouders te ontspannen, wat vaak een bron is van spanningshoofdpijn. Door de spanning in het lichaam te verminderen, kan valeriaan helpen om hoofdpijnklachten te verlichten.Acne
Hoewel minder bekend, kan valeriaan ook bijdragen aan de behandeling van acne. Stress en hormonale onbalans kunnen een rol spelen bij het ontstaan van acne, en valeriaan helpt om het stressniveau te verlagen. Hierdoor kan het kruid indirect bijdragen aan een verbetering van de huid en de vermindering van acne-uitbraken.
Gezondheidsvoordelen van valeriaan
Valeriaan wordt gebruikt voor (chronische) slapeloosheid of nervositeit in de vorm van tabletten, tinctuur of thee. Iedereen die aan slapeloosheid lijdt, kan voor het slapengaan een theemengsel van citroenmelisse, bijvoet, hop en valeriaan drinken in kleine slokjes. Van valeriaan word je niet moe, dus hij is zeer geschikt om overdag te gebruiken tegen angstgevoelens.
Echte valeriaan / Bron: Derek Harper, Wikimedia Commons (CC BY-SA-2.0)Valeriaan als slaapmiddel
Valeriaan draagt bij tot een goede nachtrust. De effectiviteit ervan kan niet tot een stof worden herleid, maar is te wijten aan de interactie van de afzonderlijke stoffen. Slaap is zeer complex en wordt gecontroleerd door het centrale zenuwstelsel. Valeriaan kan het centrale zenuwstelsel beïnvloeden, evenals de slaap. Valeriaan kan motorneuronen (bewegingszenuwcellen) kan remmen. Dit zorgt ervoor dat je minder beweegt in je slaap. Zelfs voor het slapengaan kan dit al een kalmerend effect hebben. Je slaapt beter door minder beweging.Valeriaan moet over een langere periode worden ingenomen om volledig effectief te zijn. Pas na 14 dagen ondervind je meestal het effect ervan. Valeriaan kan de diepe slaapfase verlengen en de slaapkwaliteit verbeteren. Dit komt vooral mensen ten goede die eerder aan slaapstoornissen leden. Hoewel valeriaan een goede nachtrust biedt, heeft het geen negatieve invloed op vermoeidheid overdag.
Valeriaan als een kalmerend middel voor angst
Valeriaan kan ook dienen als een kalmerend middel voor angst. Dit komt vooral door de boodschapper GABA of gamma-aminoboterzuur. Valeriaan kan zorgen voor een verrijking van de stof, die werkt als een natuurlijk antistressmiddel. De stof zorgt ervoor dat de uitwisseling van zenuwcellen wordt vertraagd. Dit werkt ontspannend. Geest en lichaam zijn evenwichtiger.Waterige valeriaan-extracten kunnen zich ook hechten aan GABA-receptoren, net als andere sedativa. Als gevolg hiervan heeft het een soortgelijk effect als andere sedativa, maar dit ontvouwt zich niet zo intens. Valeriaan kan angst positief beïnvloeden. Valeriaan kan ook nuttig zijn in gevallen van innerlijke rusteloosheid.
Voor spierontspanning
Valeriaan kan niet alleen de geest kalmeren, maar ook de spieren. Het gamma-aminoboterzuur GABA heeft ook een anticonvulsieve werking. Valeriaan heeft in de eerste plaats een effect op de niet-bewust controleerbare spieren, bijvoorbeeld op de spijsverteringsorganen. Valeriaan kan ook worden gebruikt bij een overactieve blaas.
Valeriaan etherische olie / Bron: Itineranttrader, Wikimedia Commons (Publiek domein)Valeriaan als een natuurlijke remedie
Voor zelfzorg is valeriaan uitstekend. Er zijn veel toepassingsmogelijkheden, afhankelijk van het type klachten. Bekend is de thee van valeriaan. Hiervoor worden 1-2 theelepels valeriaan aanbevolen, die worden toegediend met heet water. Druppels zijn de favoriete toepassingsmethode voor op reis. Er zijn valeriaantincturen verkrijgbaar. Dragees en tabletten met valeriaan-extract zijn verkrijgbaar in drogisterijen. Voor spierkrampen kan valeriaanolie extern worden toegepast.Er zijn tal van valeriaanpreparaten die worden gecombineerd met citroenmelisse, hop of sint-janskruid. Valeriaansupplementen zijn vrij verkrijgbaar in verschillende vormen.
Dosering
Bijsluiter
Valeriaantabletten worden meestal heel doorgeslikt met veel vloeistof (water). De dosering staat vermeld op het potje. Er staat bijvoorbeeld dat er twee tabletten tot drie keer per dag kunnen worden ingenomen. Hoe lang de tabletten gebruikt mogen worden staat niet vast. Je moet de bijsluiter aandachtig lezen voordat je het supplement gebruikt.Te veel valeriaan innemen
In het geval van een per ongeluk licht verhoogde dosis worden over het algemeen geen negatieve effecten verwacht. Alleen bij een grote overdosis is het raadzaam een arts te raadplegen.Zwangerschap en borstvoeding
Over het gebruik van dit middel tijdens de zwangerschap is anno 2025 nog weinig bekend. Zowel zwangere vrouwen als vrouwen die borstvoeding geven, nemen over het algemeen geen valeriaantabletten in. Alleen als er een consult met een arts is geweest en dit de inname van dit middel toestaat, is de toepassing mogelijk.Effect na een paar dagen
Valeriaan ontwikkelt zijn volledige effect na een paar dagen gebruik.Interacties en bijwerkingen
Veel mensen nemen valeriaantabletten en valeriaanthee om beter te slapen. Voorzichtigheid is echter geboden: de tabletten bevatten vaak een hogere concentratie van de medicinale plant dan staat aangegeven. Neem daarom nooit meer in dan voorgeschreven.Alcohol en medicijnen
Het belangrijkste is dat valeriaan nooit met alcohol mag worden geconsumeerd. In combinatie met andere slaappillen en kalmerende middelen moet eerst een arts zeker worden geraadpleegd.Bijwerkingen
Inwendig gebruik van valeriaan kan (soms) de volgende bijwerkingen veroorzaken:- maag-darmproblemen (zeldzaam)
- allergische huidklachten (zeer zeldzaam)
In geval van bijwerkingen dient onmiddellijk een arts te worden geraadpleegd.
Valeriaan voor huisdieren: zen voor je kat of hond?
Je kent het vast: het is oudjaar, vuurwerk knalt overal en je hond zit bibberend onder de tafel. Of misschien heb je een kat die bij elk vreemd geluid onder de bank verdwijnt en daar blijft tot de kust weer veilig is. Stress bij huisdieren is echt een ding. En laten we eerlijk zijn, het breekt je hart als je je pluizige vriend zo ziet zitten. Dus wat doe je? Je googelt je suf naar natuurlijke kalmeringsmiddelen en... tadaa, daar is valeriaan. Maar werkt het echt? En is het wel veilig voor je huisdier?Wat is valeriaan eigenlijk?
Voor de mensen die denken: “Valeriaan… is dat niet dat spul waar je oma vroeger thee van dronk?” Klopt! Valeriaan is een plantje met een eeuwenoude reputatie als rustgever. Het wordt al járen gebruikt om slapeloosheid en nervositeit te kalmeren bij mensen. Maar hier komt het leuke deel: ook voor huisdieren kan valeriaan een beetje zen brengen. Vooral katten zijn er soms dol op. Sommige katten rollen er letterlijk in rond alsof het een soort catnip 2.0 is.
Valeriaan voor je kat / Bron: Chiemsee2016, PixabayHonden, katten en valeriaan: een match made in heaven?
Nou, dat ligt eraan. Katten reageren vaak speels op valeriaanwortel – denk aan rollen, kopjes geven en intens snuffelen. Het lijkt wel alsof ze er even helemaal los op gaan en daarna in een heerlijke chille modus terechtkomen. Vergelijk het een beetje met hoe mensen zich voelen na een dagje sauna en een glas wijn.Honden? Dat is een ander verhaal. Waar katten een beetje losser worden, zorgt valeriaan bij honden eerder voor rust en ontspanning. Stel je voor: je hond die normaal gesproken compleet door het lint gaat als er vuurwerk wordt afgestoken, die nu gewoon op zijn kussen ligt te knabbelen op een bot. Klinkt als magie, toch?
Wanneer is valeriaan handig voor je huisdier?
Er zijn situaties waarbij valeriaan echt kan helpen:- Vuurwerkstress (Oud en Nieuw is voor veel beestjes een nachtmerrie).
- Reisziekte of autostress (Want niet elke hond is een roadtrip-fan).
- Verlatingsangst (Voor de honden die janken zodra je de deur dichttrekt).
- Bezoek van de dierenarts (Want ja, wie wordt daar nu echt blij van?)
Maar is het veilig?
Goeie vraag. In de meeste gevallen is valeriaan veilig voor honden en katten, zolang je de juiste dosering gebruikt. Maar hier moet je dus echt even opletten: geef nooit zomaar de valeriaan die jij zelf gebruikt aan je dier. Veel menselijke supplementen bevatten extra stoffen die voor dieren schadelijk kunnen zijn. Zoek dus altijd producten die speciaal voor huisdieren zijn gemaakt.En net als bij mensen geldt: ieder dier is anders. Waar de ene hond compleet zen wordt, kan de ander juist een beetje loom en suf worden. Of het doet gewoon… niks. Net als mensen die na een kop koffie nog steeds gewoon in slaap kunnen vallen.
Dosering: less is more
Gebruik je een valeriaanspray, druppels of een speciale snack? Volg dan de instructies op de verpakking. Een overdosis is niet de bedoeling – je wil een relaxte viervoeter, geen zombie. Kleine honden en katten hebben natuurlijk een stuk minder nodig dan grote honden.En let op: drachtige dieren, jonge pups of kittens en dieren met lever- of nierproblemen? Laat valeriaan dan even links liggen of overleg met een dierenarts.
Bijwerkingen? Oeps, die kunnen er zijn
In zeldzame gevallen kan je huisdier wat last krijgen van lichte bijwerkingen: sloomheid, duizeligheid of juist hyperactief gedrag. Yup, het kan twee kanten op. Alsof je zelf een koffietje drinkt en niet weet of je daarna wil slapen of een marathon wil rennen.Alternatieven voor de zenzoekers
Als valeriaan niet werkt of je hebt gewoon geen goed gevoel erbij? Er zijn genoeg andere natuurlijke kalmeringsmiddelen:- CBD-olie (voor sommige dieren een wondermiddel, voor anderen een no-go).
- Bachbloesem-remedies (klinkt zweverig, maar sommige baasjes zweren erbij).
- Pheromoon-sprays of stekkers (vooral voor katten een hit).
Een verhaal uit het echte leven
Lotte had een kat, Minoes, die al bij het kleinste zuchtje wind in paniek onder de bank kroop. Oud en Nieuw? Rampzalig. Tot ze een spray met valeriaan probeerde. Minoes was niet alleen niet meer te vinden onder de bank, maar lag ineens midden in de woonkamer te rollen alsof ze in een luxe spa was beland. Ze keek op toen het vuurwerk losbarstte… geeuwde… en sliep door. Dat is toch wat je wilt?Dus, valeriaan voor jouw huisdier: doen of niet?
Het is geen wondermiddel, maar het kán net dat beetje extra rust brengen in stressvolle situaties. Vooral als je liever natuurlijke opties probeert voordat je naar zware medicatie grijpt. Maar let altijd op de dosering, kies voor producten die speciaal voor dieren zijn en kijk hoe jouw maatje erop reageert.En hé, soms is liefde, een veilige plek én een extra knuffel nog steeds het beste medicijn. 💛
“Einfach mal chillen,” zou een Duitse herdershond zeggen. 🐾
