Reumatoïde artritis (RA): symptomen, oorzaken en behandeling

Reuma symptomen aan handen (vingers), pols en voeten. Reumatoïde artritis (afgekort RA) is een vorm van reuma die wordt gekenmerkt door ontstekingen in de gewrichten. De gewrichten van de handen en voeten, de knieën, de polsen en de enkels zijn vooral aangedaan. Reumatoïde artritis ontwikkelt zich doorgaans langzaam. De oorzaak van reumatoïde artritis is niet bekend. De aandoening is niet te genezen. Reumatoïde artritis is een chronische en progressieve ziekte, maar rustige periodes (remissies) komen voor. Behandeling richt zich op vermindering van de ontstekingsreacties en het verlichten van de symptomen van reuma en kan bestaan uit medicatie, fysiotherapie en/of een operatie. Er is helaas geen enkele maatregel die je kunt nemen om RA te voorkomen. Een van de beste maatregelen die je kunt nemen om je risico te verkleinen, is stoppen met roken. Het is ook van cruciaal belang om je huisarts te raadplegen bij de eerste tekenen van gewrichtspijn, stijfheid of zwelling voor een diagnose.

• Wat is reumatoïde artritis?
• Auto-immuunziekte
• In vogelvlucht
• Reumatoïde artritis symptomen
• Verschijnselen
• Beschrijving van de klachten
• Ochtendstijfheid tekenend voor ziekteactiviteit bij reuma
• Oorzaken van reumatoïde artritis
• Hormonale invloeden
• Genetische aanleg
• Infectie of virus
• Risicofactoren
• Geslacht
• Leeftijd
• Genetische aanleg
• Roken
• Testosteron
• Mogelijk verband tussen suikerhoudende frisdranken en reuma
• Onderzoek en diagnose
• ACR-criteria
• Differentiële diagnose
• Comorbiditeit
• Reuma behandeling
• Medicatie
• Chirurgie
• Paramedische behandelingen
• Stoppen met roken
• Voeding en reuma
• Bleekselderij
• Plantaardig dieet
• Vasten
• Prognose
• Preventie

Wat is reumatoïde artritis?

Auto-immuunziekte

Reumatoïde artritis (RA) is een vorm van reuma die wordt gekenmerkt door ontstekingen in de gewrichten, waarbij hoofdzakelijk de gewrichten van de handen en voeten, de knieën, de polsen en de enkels zijn aangedaan. Reumatoïde artritis is een auto-immuunziekte, hetgeen betekent dat het immuunsysteem lichaamseigen cellen en stoffen als lichaamsvreemd aanziet. Normaal reageert het afweersysteem op schadelijke en bedreigende indringers zoals bacteriën en virussen, met een ontstekingsreactie. De indringer wordt door het afweersysteem onschadelijk gemaakt, maar bij RA worden eigen lichaamscellen van het lichaam aangevallen. Bij RA worden de gewrichten aangevallen, gewoonlijk eerst de kleinere gewrichten. Andere weefsels zoals ogen, longen, hart en bloedvaten, kunnen ook getroffen worden.

Reumatoïde artritis symptomen

Verschijnselen

Symptomen van reumatoïde artritis zijn onder meer:

• stijve, pijnlijke, warme en gezwollen gewrichten met ochtendstijfheid of stijfheid na langdurig zitten in een zelfde houding;
• minder soepel verschillende gewrichten kunnen bewegen;
• onder de huid ontstaan soms reumatoïde knobbeltjes - vlezige bulten die meestal op je handen, voeten en ellebogen, 'noduli' genoemd;
  Depressie als gevolg van reuma / Bron: Johan Larson/Shutterstock.com
• petechiën (rode of paarse puntvormige huidbloedingen) op de aangetaste delen;
• (soms) rode kleurverandering van de handpalm door vaatverwijding (erythema palmare), wat ook kan optreden aan de voeten (erythema plantare);
• slechte grijpkracht;
• vermoeidheid, waardoor de persoon prikkelbaar en depressief kan worden;
• griepachtige symptomen zoals lichte koorts;
• handkrampen of krampen elders in het lichaam;
• verminderde eetlust met vermagering;
• bloedarmoede;
• gezwollen lymfeklieren.

Beschrijving van de klachten

Reumatoïde artritis ontwikkelt zich doorgaans langzaam, al kan de ziekte zich plotseling manifesteren. De aandoening kent een grillig verloop, wat betekent dat periodes waarin de ziekte actief en rustig is, elkaar afwisselen. RA kan zich door het gehele lichaam verspreiden. De symptomen van (beginnende) reuma zijn niet bij iedereen hetzelfde. De klachten van reuma beginnen vaak in een paar gewrichten zoals de vingers, knokkels, polsen of de ballen van de voeten. Typisch RA is een 'symmetrische' artritis - dit betekent dat het invloed heeft op beide polsen of beide handen op dezelfde manier. Naarmate de ziekte voortschrijdt, vergroeit het aangedane gewricht en treedt er gedeeltelijke ontwrichtingen op als gevolg van verslapping van de omliggende structuren. Op ene gegeven ogenblik treedt er totale ankylose (verbening) van het gewricht op.

Ochtendstijfheid tekenend voor ziekteactiviteit bij reuma

De ernst van ochtendstijfheid is een redelijk goede indicatie voor de ziekteactiviteit bij patiënten met reumatoïde artritis (RA). Het zou opgenomen kunnen worden in de verschillende tests waarmee op dit moment de ernst van iemands RA wordt bepaald en waarmee ook het effect van een behandeling wordt gemeten. Dat schrijft een groot consortium wetenschappers in Arthritis Care & Research (2015; online 25 maart), waar ook het VUmc bij betrokken is. (Bron: Hidde Boersma. Ochtendstijfheid tekenend voor ziekteactiviteit bij reuma. Ned Tijdschr Geneeskd. 2015;159:C2565.)

Oorzaken van reumatoïde artritis

De oorzaak van reumatoïde artritis is anno 2024 niet bekend. Naar schatting ontwikkelt ongeveer 1% van de wereldbevolking op enig moment in zijn of haar leven RA. Meestal openbaart RA zich na het veertigste levensjaar. Vrouwen lopen meer kans op reuma dan mannen. Reuma is geen erfelijke ziekte. In bepaalde families komt het wel vaker voor. Dit zou met genetische invloeden, maar ook leef- en voedingsomstandigheden te maken kunnen hebben.

Hormonale invloeden

Hormonale veranderingen hebben ook invloed op het ontstaan van reuma. Symptomen hebben de neiging te verbeteren tijdens de zwangerschap. Voorts krijgen veel vrouwen in de periode rond de overgang de eerste symptomen, of er treedt in deze periode een verergering van de klachten op.

Genetische aanleg

Bij patiënten met een bepaalde genetische aanleg komt RA beduidend vaker voor en verloopt RA ook ernstiger. Voorts komt bij rokers RA vaker voor, vooral bij mensen die ook een genetische aanleg hebben.

Infectie of virus

Het is mogelijk dat RA wordt veroorzaakt door een infectie of virus, maar hier is vooralsnog geen bewijs voor geleverd.

Risicofactoren

Een risicofactor is iets wat de kans op het ontwikkelen van een aandoening of ziekte verhoogt. Bijvoorbeeld obesitas verhoogt het risico op diabetes type 2 aanzienlijk. Daarom is obesitas een risicofactor voor diabetes type 2. De volgende factoren kunnen het risico op het ontwikkelen van reumatoïde artritis vergroten:

Geslacht

Reumatoïde artritis komt twee tot drie keer vaker voor bij vrouwen dan bij mannen. Deskundigen geloven dat komt door de effecten van oestrogeen, een vrouwelijk hormoon, die een factor in de ontwikkeling van de ziekte kan zijn. Dit is echter nog steeds een theorie.

Leeftijd

Hoewel reumatoïde artritis zich op elke leeftijd kan ontwikkelen, begint het vooral bij mensen in de leeftijd tussen 40 en 60 jaar.

Genetische aanleg

Mensen met een naast familielid met reumatoïde artritis, hebben een hoger risico op het ontwikkelen van deze ziekte. Volgens deskundigen is de ziekte niet erfelijk, maar is er sprake van predispositie.

Roken

Mensen die regelmatig roken hebben een significant hoger risico op het ontwikkelen van reumatoïde artritis. Roken maakt de vooruitzichten voor de ziekte erger.

Testosteron

Lage testosteronniveaus bij mannen kan een voorspeller zijn van reumatoïde artritis op latere leeftijd. Testosteron is het mannelijk geslachtshormoon.

Mogelijk verband tussen suikerhoudende frisdranken en reuma

Het drinken van suikerhoudende frisdranken lijkt de kans op reuma te vergroten. Dit blijkt uit een Amerikaans onderzoek waarin een verband werd aangetoond tussen het regelmatig drinken van frisdrank en het krijgen van reumatoïde artritis (RA). Het verband bleek het sterkst bij vrouwen boven de 55 jaar. Voor het onderzoek werden alleen vrouwen onderzocht. Dat meldt het Reumafonds. Een regelmatige consumptie van frisdrank met suiker werd al eerder in verband gebracht met aandoeningen zoals diabetes type 2 en hart- en vaatziekten. Er is anno 2024 uitvoeriger onderzoek nodig is om het verband met RA vast te kunnen stellen. De onderzoekers stellen dat dit onderzoek geen aanwijzingen geeft over een mogelijke oorzaak van het verhoogde risico op reumatoïde artritis. (Bron: Nationale Zorggids, 04-08-2014.)

Onderzoek en diagnose

ACR-criteria

Het stellen van een diagnose is niet altijd eenvoudig. Doordat de ziekte vaak sluipend begint, is het niet altijd duidelijk dat er RA in het spel is. De diagnose RA wordt aan de hand van een aantal criteria gesteld. Het gaat om de ACR-criteria, dat staat voor American College of Rheumatology. Wanneer er bij een persoon meer dan 4 van de 7 criteria aanwezig zijn, is de kans zeer groot dat hij Reumatoïde Artritis heeft. De criteria zijn:

1. ontsteking van drie of meer gewrichtsgroepen;
2. ontsteking van hand- of polsgewrichten;
3. symmetrische ontsteking (zowel links als rechts);
4. ochtendstijfheid van langer dan een uur;
5. afwijkingen op foto's van gewrichten;
   Bloedtest / Bron: Istock.com/anna1311
6. reumafactor in het bloed (middels een bloedtest wordt onderzocht of het lichaam antistoffen tegen zichzelf aanmaakt);
7. onderhuidse bulten.

Differentiële diagnose

De volgende aandoeningen kunnen qua symptomen veel gelijkenis vertonen met reumatoïde artritis:

• artrose (bij artrose verandert het kraakbeen met klachten als stijfheid en gewrichtspijn);
• fibromyalgie;
• myelodysplastisch syndroom;
• paraneoplastische syndromen;
• psoriatische artritis;
• relapsing polychondritis;
• sarcoïdose;
• Sjögren-syndroom;
• spierreuma;
• systemische lupus erythematosus (SLE); en
• ziekte van Lyme, welke wordt veroorzaakt door de Borrelia bacterie die wordt overgedragen door de teek en gepaard gaat met moeheid, rillingen, koorts, hoofdpijn, gezwollen klieren, spierpijn en pijnlijke gewrichten.

Comorbiditeit

Comorbiditeit is het tegelijkertijd voorkomen van twee of meer aandoeningen, ziekten of stoornissen bij één persoon. Patiënten met reumatoïde artritis hebben meer kans op hart- en vaatziekten en hebben ook vaker een additionele auto-immuunziekte, waarbij je afweer ook de eigen gezonde cellen van je lichaam aanvalt. Dat concluderen Maaike Heslinga van het Amsterdam Rheumatology & Immunology Center en collega’s in een publicatie in Rheumatology (2020;0:1-7).

Reuma behandeling

Reumatoïde artritis is een ongeneeslijke ziekte. Behandeling van reumatoïde artritis richt zich daarom op twee componenten:

1. vermindering van de ontstekingsreacties en voortschrijdende beschadiging van de gewrichten en invaliditeit zo veel mogelijk voorkomen; en
2. het verlichten van de symptomen, vooral van de pijnklachten.

Medicatie

Er zijn verschillende geneesmiddelen voor reuma beschikbaar. Op basis van de ernst, de progressie van de ziekte, de leeftijd en de algehele gezondheidsstatus van de patiënt, zal de reumatoloog een behandeling inzetten. De laatste jaren zijn effectieve medicijnen ontwikkeld voor het onderdrukken van de ziekteactiviteit. Vroegtijdige diagnostiek in combinatie met vroege en medicamenteuze behandeling, leidt voor RA-patiënten tot een gunstiger beloop van de ziekte.

Chirurgie

Wanneer er gewrichtsschade optreedt, kan een orthopedisch chirurg op een aantal manieren ingrijpen. Hierbij valt te denken aan het wegsnijden van de ontstoken binnenbekleding van een gewricht, herstel van pezen door middel van een operatie, het vastzetten van een gewricht, of het plaatsen van een gewrichtsprothese.

Paramedische behandelingen

Paramedische behandelingen zoals begeleiding van een fysiotherapeut of een ergotherapeut kunnen een belangrijke rol spelen bij de begeleiding van mensen met reuma.

Stoppen met roken

Stoppen met roken hangt bij patiënten met reumatoïde artritis samen met een vermindering van ziekteactiviteit en cardiovasculaire problemen, beter bekend als hart- en vaatziekten. Dat concludeert een internationaal onderzoeksconsortium in een publicatie in Rheumatology (Rheumatology. 2020;59:1997–2004). Roken is niet alleen een risicofactor voor hart- en vaatziekten, maar draagt ook wezenlijk bij aan de ontwikkeling en verergering van reuma en vermindert de effectiviteit van DMARD’s (Disease Modyfying Anti-Rheumatic Drugs). Rokende RA-patiënten hebben dan ook vaker hart- en vaatziekten.

Voeding en reuma

Bleekselderij

De bestanddelen in bleekselderij werken zeer goed tegen ontstekingen. De in selderij aanwezige stoffen polyacetyleen en luteoline zijn krachtige ontstekingsremmers. Als je last hebt van reuma, kan het eten van selderij of het drinken van selderijsap verlichting van de klachten bieden.

Plantaardig dieet

Voorts wordt een 'whole foods plant based' (WFPB) dieet (oftewel een plantaardig dieet) aanbevolen bij reumatoïde artritis. Het blijkt namelijk dat dierlijke eiwitten en vetten ontstekingen versterken als gevolg van het arachidonzuur, dat vooral in zuivel en vlees zit. Als je dat niet langer eet, nemen de ontstekingen af. Bovendien zijn er veel groenten, kruiden, noten en vruchten die ontstekingen tegengaan.

Vasten

Pijnlijke en gezwollen gewrichten kunnen worden tegengegaan met 7 tot 10 dagen vasten volgens de Buchingermethode, waarbij je dan alleen een klein beetje sap tot je mag nemen. Daarnaast wordt er iedere dag twee tot drie liter mineraalwater gedronken. Het drinken van grote hoeveelheden water is uitermate belangrijk om de vrijgekomen afvalstoffen door het vasten goed te kunnen afvoeren.

Prognose

Het verloop van reumatoïde artritis is moeilijk te voorspellen en de prognose varieert sterk. De ziekte kan de levensverwachting van een persoon met maar liefst 10 tot 15 jaar verminderen, ofschoon veel mensen met RA ouder worden dan 80 of zelfs 90 jaar. Factoren die de prognose van RA beïnvloeden, zijn onder meer je leeftijd, ziekteprogressie en leefstijlfactoren, zoals roken en overgewicht. Door de vooruitgang in medicijnen en andere behandelingen is de prognose voor RA anno 2024 beter dan ooit tevoren.

Preventie

Roken is een risicofactor voor het krijgen van reumatoïde artritis. Omdat stoppen met roken de symptomen van reumatoïde artritis kan verbeteren, is het verstandig om volledig te stoppen met roken, ook als je reeds RA hebt.

Lees verder

• Stijve handen, polsen en voeten: door reumatoïde artritis
• Pijn in de handen of pijnlijke hand: oorzaken van handpijn
• Pijn aan de heup: oorzaken van heuppijn of pijnlijke heupen
• Pijn in onderrug: pijnlijke onderrug links, rechts en midden
• Ziekte van Bechterew: symptomen, oorzaak en behandeling