Ziekte van Bechterew: symptomen, oorzaak en behandeling

Ziekte van Bechterew of spondylitis ankylopoetica symptomen bestaan in het begin vooral uit rugpijn, gelokaliseerd laag in de rug of de bilstreek. De rugpijn gaat veelal gepaard met stijfheid. De ziekte van Bechterew is een reumatische aandoening, die wordt gekenmerkt door ontstekingen in de gewrichten en dan vooral de gewrichten in de rug en het bekken. De ziekte van Bechterew is net als reumatoïde artritis een ontstekingsreuma. De medische benaming is spondylitis ankylopoëtica. De Russchische neuroloog Vladimir Michailovitsj Bechterew (1857-1927) heeft deze vorm van reuma voor het eerst beschreven.

• Ziekte van Bechterew
• Ontstekingen in de gewrichten
• Pijn in de rug en stijfheid
• Vaker bij mannen
• Klachten en symptomen ziekte van Bechterew
• Pijn en stijfheid
• Gewrichtspijn en kromme rug
• Andere vaak voorkomende symptomen
• Gerelateerde aandoeningen
• Oorzaak ziekte van Bechterew
• HLA-B27
• Wat is de relatie tussen HLA-B27 en Bechterew?
• Onderzoek en diagnose
• Anamnese
• Lichamelijke onderzoek
• Bloedonderzoek
• Röntgenfoto
• Scans
• Behandeling ziekte van Bechterew
• Medicijnen
• Bewegen
• Leefregels
• Zetmeelarm of zetmeelvrij dieet
• Kenniscentrum
• Prognose
• Het belang van behandeling
• Levensverwachting en kwaliteit
• Sociale en emotionele impact
• Complicaties
• Verlies van mobiliteit
• Chronische pijn
• Posturale veranderingen
• Beperking van de ademhaling
• Oogproblemen
• Impact op je geestelijke gezondheid

Ziekte van Bechterew

Ontstekingen in de gewrichten

De ziekte van Bechterew is een reumatische aandoening, die wordt gekenmerkt door ontstekingen in de gewrichten en dan vooral de gewrichten in de rug en het bekken. Bij deze vorm van reuma zijn in het bijzonder de zogeheten sacroiliacale gewrichten tussen heiligbeen en bekken en de onderste ruggenwervels chronisch ontstoken. De ontstekingen tasten het bot en het kraakbeen aan en het lichaam reageert hierop door nieuw botweefsel aan te maken. Na verloop van tijd kunnen de ruggenwervels hierdoor samensmelten, waardoor vergroeiingen optreden. Dit beperkt de beweging van de patiënt.

Pijn in de rug en stijfheid

De meest voorkomende symptomen zijn pijn in de rug en stijfheid. De klachten treden vooral op aan het einde van de nacht of in de ochtend, wanneer de patiënt gedurende langere tijd in één houding heeft gelegen. Door te bewegen verminderen de klachten. De ziekte kan gepaard gaan met andere klachten, zoals vermoeidheid en ontstekingen in de gewrichten van armen en benen. Voorts hebben patiënten meer dan gemiddeld last van oogontstekingen, darmklachten en huidklachten.

Vaker bij mannen

De ziekte begint vaak in de late adolescentie of vroege volwassenheid en komt vaker bij mannen voor. De ziekte is niet te genezen, maar medicijnen kunnen de pijn, zwelling en andere symptomen verlichten. Oefeningen kunnen ook helpen om verstijving van de gewrichten tegen te gaan en de klachten te verminderen. De oorzaak van de ziekte is (nog) niet bekend. Wel lijkt erfelijkheid een grote rol te spelen.

Klachten en symptomen ziekte van Bechterew

Pijn en stijfheid

De symptomen van Bechterew worden meestal zichtbaar tussen de 15 en 35 jaar. De toestand verergert mettertijd. De belangrijkste klachten zijn pijn en stijfheid, vooral gelokaliseerd in de onderrug. De pijn kan uitstralen naar billen (bilpijn) en dijen. Deze klachten verergeren als de patiënt gedurende langere tijd in één houding zit of ligt. Bekend is de ochtendstijfheid na een nacht slapen. Wanneer de patiënt weer in beweging komt, nemen de klachten langzaamaan weer af. Maar het kan wel uren duren voordat de pijn en de stijfheid helemaal zijn verdwenen. De pijn neemt toe bij een plotselinge beweging of als de gewrichten te zwaar worden belast. In sommige periodes zijn de klachten erger. Dit komt doordat de ziekte actieve en minder actieve periodes heeft.

Gewrichtspijn en kromme rug

Voorts kan er pijn optreden in andere gewrichten (gewrichtspijn), zoals heupen, knieën, enkels, ellebogen, polsen en schouders, en in de borstkas. Soms verstijft de borstkas en gaat door de verminderde beweeglijkheid van de borstkas, de ademhaling moeizamer. De patiënt moet dan overschakelen op buikademhaling. Door de veranderingen in de gewrichten, kan de patiënt deze minder buigen en strekken. Bij ernstiger vormen van Bechterew kan de rug in een zuil veranderen: de zogenaamde 'bamboo-spine'. De wervelkolom doet hierbij denken aan een bamboestok. Anderen krijgen juist een kromme rug, omdat ze vaak hun rug buigen om minder last van de pijn te hebben. Ook kan de patiënt last krijgen van pijn en gevoeligheid van de hielen en verdikking van de achillespezen.

Andere vaak voorkomende symptomen

Moeheid, gewichtsverlies en lichte koorts zijn drie andere veelvoorkomende symptomen. Veel patiënten hebben last van ongewone vermoeidheid, hetgeen samenhangt met de pijn die iemand overdag heeft en slecht slapen vanwege de pijn. Als de gewrichten zijn aangetast, kan iedere activiteit die de patiënt verricht veel energie kosten.

Gerelateerde aandoeningen

Er zijn een aantal aandoeningen die meer dan gemiddeld voorkomen bij mensen met Bechterew. Het gaat om de volgende aandoeningen:

• Oogontsteking (acute uveïtis anterior): een inwendige ontsteking van het voorste gedeelte van het oog, waarbij het oog rood, pijnlijk en overgevoelig is voor licht.
• Ontsteking van de darmen: de ziekte van Crohn en colitis ulcerosa.
• Psoriasis: een chronische huidaandoening die zich kenmerkt door rode schilferende plekken, vooral op de ellebogen, de knieën, de nagels en op de hoofdhuid.

Oorzaak ziekte van Bechterew

De ziekte openbaart zich vaak tussen het 15e en 35e levensjaar. Het komt vaker bij mannen voor en bij vrouwen zijn de klachten vaak wat minder ernstig. De ziekte kan ook bij kinderen voorkomen en in dat geval is vaak de eerste klacht niet rugpijn, maar pijn in andere grote gewrichten, zoals enkels, knieën en heupen.

HLA-B27

De precieze oorzaak van de ziekte van Bechterew is vooralsnog niet bekend. Vermoedelijk heeft het iets te maken een verstoorde afweerreactie van het lichaam. Deze hypothese hangt samen met het gegeven dat de meeste mensen met Bechterew drager zijn van een bepaald kenmerk in het bloed, het zogenaamde gen HLA-B27. Van de mensen met dit leukocytenantigeen heeft ongeveer 5% de ziekte en van de mensen met de ziekte van Bechterew heeft ongeveer 95% het antigeen.¹

HLA-B27 komt ook relatief vaak voor bij mensen met de volgende aandoeningen:

• reactieve artritis;
• colitis ulcerosa;
• ziekte van Crohn;
• artritis psoriatica (een vorm van ontstekingreuma die voorkomt bij mensen met de huidziekte psoriasis); en
• bepaalde vormen van jeugdreuma.

Hiervoor gebruikt men tegenwoordig de term 'spondylarthropathie’: de verzamelnaam voor een aantal ziektebeelden met heel wat gemeenschappelijke kenmerken, een zogenaamde 'ziektefamilie'. Voor Bechterew en andere spondylartropathieën bestaat een erfelijke aanleg.

Wat is de relatie tussen HLA-B27 en Bechterew?

Het blijkt dat mensen die dit HLA hebben, een grotere kans vertonen op het ontwikkelen van de ziekte, maar slechts een klein percentage krijgt de ziekte. Men vermoedde daarom dat een externe factor een rol moest spelen. Recent onderzoek lijkt erop te wijzen dat een omgevingsfactor die verantwoordelijk is voor het ontwikkelen van Bechterew de Klebsiellabacterie is. Er is een verband tussen deze bacterie (die van nature in de darmen voorkomt) en de ziekte van Bechterew. De resultaten van een groot aantal studies ondersteunen het idee dat deze bacterie de meest waarschijnlijke uitlokkende factor is bij het krijgen van de ziekte van Bechterew (of de ziekte van Crohn) en het ziekteverloop. Verhoogde consumptie van zetmeel (vooral aanwezig in aardappelen en graanproducten) door mensen met het HLA-B27 gen zou de ziekte van Bechterew (evenals de ziekte van Crohn) kunnen triggeren als gevolg van overgroei en bestendiging van de Klebsiellabacterie in de darmen. Blootstelling aan een overmaat van deze microben leidt tot een toename van de productie van antilichamen tegen de Klebsiellabacterie, evenals de productie van autoantilichamen (autoantistoffen) gericht tegen kruisreactieve allergenen. Kruisreactiviteit tussen allergenen betekent dat IgE-antistoffen aangemaakt tegen één allergeen, ook binden met andere allergenen. Dit resulteert in darmklachten en ontstoken gewrichten. Derhalve kan een vermindering van zetmeelhoudende producten in het dagelijks dieet een gunstig therapeutisch effect op de ziekte hebben, vooral in combinatie met de huidige medische therapieën bij de behandeling van de ziekte van Bechterew.²

Onderzoek en diagnose

Vaak heeft de huisarts al een vermoeden dat er sprake is van de ziekte van Bechterew op grond van het klachtenpatroon, zoals rugklachten als pijn en stijfheid. De huisarts zal de volgende middelen inzetten om de diagnose te stellen:

Anamnese

Afnemen anamnese door een aantal gerichte vragen te stellen, waarmee de huisarts een beeld probeert te krijgen van de klachten. De arts zal bijvoorbeeld vragen of de patiënt last heeft van ochtendstijfheid, hoe lang deze aanhoudt en of deze in de loop van de dag vermindert. Ook zal hij vragen waar de patiënt pijn voelt, op welke momenten en hoe lang de pijn aanhoudt, enz.

Lichamelijke onderzoek

De arts onderzoekt of de rug en nek minder soepel zijn dan bij andere mensen. De arts zal wellicht de Schober-test uitvoeren bij het onderzoek van de rug. Hij tekent twee punten op de rug, ongeveer 10 tot 15 centimeter onder elkaar. Daarna vraagt hij of de patiënt voorover wil buigen, waarbij de knieën gestrekt moeten blijven. Bij gezonde mensen neemt de afstand tussen de twee punten toe, terwijl bij mensen met de ziekte van Bechterew dit niet of nauwelijks het geval is. Verder onderzoekt de huisarts hart, longen, bloeddruk en andere gewrichten zoals schouders, heupen, armen en benen.

Bloedonderzoek

Het bloed kan worden onderzocht om de mate van ontsteking te meten en het HLA-B27-antigeen te detecteren.

Röntgenfoto

Deze kan in het ziekenhuis worden gemaakt om te zien of er vergroeiingen zijn in de gewrichten van het bekken en de wervelkolom.

Scans

In enkele gevallen wordt een CT-scan of een MRI-scan gemaakt.

Behandeling ziekte van Bechterew

De ziekte van Bechterew is een chronische aandoening, dat wil zeggen dat het niet over gaat. Toch is de ziekte vaak goed te behandelen met medicijnen ter bestrijding van de ontstekingen, door veel te bewegen om verstijving tegen te gaan en door bepaalde leefregels in acht te nemen. Doel van de behandeling is het afremmen van de ziekte door de gewrichten in een zo goed mogelijke conditie te houden.

Medicijnen

Pijnverlagende en ontstekingsremmende medicijnen kunnen worden voorgeschreven. Deze geven verlichting van de klachten. Aangezien Bechterew een wisselend verloop heeft, wordt de dosis aangepast aan de aard en de ernst van de klachten van dat moment. De meest gebruikte medicijnen bij de behandeling van ontstoken gewrichten zijn ontstekingsremmende pijnstillers: NSAID's (waaronder de nieuwe groep COX-2 remmers), welke omwille van de veiligheid zo kort mogelijk in een zo laag mogelijke dosering gebruikt moeten worden. In sommige gevallen kan een injectie in een ontstoken gewricht ook helpen. Er zijn ook speciale antireumamiddelen of reumaremmers: DMARD's (Disease-Modifying Anti-Rheumatic Drugs). Voorts zijn er geneesmiddelen die die hormonen bevatten (de 'corticosteroïden'), welke een gunstig effect hebben op het beloop van de ziekte (voorbeelden: Prednison, Lederspan, Prednisolon). Er is een nieuwe generatie geneesmiddelen: de Biologicals, welke steeds belangrijker worden voor behandeling van de ziekte van Bechterew. Biologicals worden middels biotechnologische processen door levende cellen gemaakt.

Het monoklonale antilichaam secukinumab is een nieuw medicijn dat goed werkt bij Bechterew-patiënten. Vanaf 2016 is het in Nederland beschikbaar voor de behandeling van Bechterew. Het is al enige tijd op de markt, maar dan voor de behandeling van onder meer reuma en psoriasis. In The New England Journal of Medicine (NEJM) laten Dominique Baeten e.a (o.a AMC) zien dat het medicijn, subcutaan toegediend in een dosis van 150 mg, na zestien weken een aanzienlijke afname van klachten teweegbrengt.³ Het middel blijft vervolgens ten minste twee jaar werkzaam. De verwachting is dat een Bechterew-patiënt zo om de vier weken een injectie met het nieuwe middel moet krijgen. De bestaande medicijnen bestrijden de ontstekingen, maar niet bij iedereen. Ook hadden ze geen effect op de vergroeiingen. Het nieuwe medicijn doet dat wel. Secukinumab remt de activiteit van interleukine-17, hetgeen een aanwijzing is dat dit een cruciale rol speelt in de wijze van ontstaan en ontwikkeling van de ziekte.

Bewegen

Bij Bechterew geldt dat 'rust roest'. Beweging geeft verbetering, terwijl rust juist verslechtering geeft. Door in beweging te blijven, zorgt de patiënt ervoor dat de gewrichten soepel blijven. Een fysiotherapeut of oefentherapeut helpt door middel van oefeningen de rug beweeglijk te houden en dit vermindert de kans op vergroeiingen.

Leefregels

Door bepaalde leefregels in acht te nemen, kan de patiënt de gevolgen van Bechterew beperken. Het belangrijkste is het vinden van een goed evenwicht tussen beweging en rust. Andere leefregels zijn: voorkom overgewicht, blijf niet te lang in dezelfde houding zitten of staan (wissel staan, zitten en liggen af), ga niet over grenzen, lig zo plat mogelijk in bed en afwisselend op rug en buik, belast de rug niet te zwaar (door bijvoorbeeld zware dingen te tillen), buk zo weinig mogelijk en werk niet in gebogen houding, ga een paar keer per week sporten, zorg zowel thuis als op het werk voor een goede stoel.

Zetmeelarm of zetmeelvrij dieet

Een zetmeelarm dieet kan de klachten doen verminderen bij mensen die HLA-B27 positief zijn (zie boven). Zetmeel komt voor in: knolgewassen, zoals aardappelen; peulvruchten; granen, zoals tarwe, mais en rijst; graanproducten, bijvoorbeeld brood en pasta; bewerkte levensmiddelen, zoals margarine, koekjes, deegwaren, chocolade, chips, vleesproducten, zuivel en snacks; gedestilleerde dranken; bindmiddel.

Kenniscentrum

In VU medisch centrum in Amsterdam bestaat sinds 2006 een Kenniscentrum voor de ziekte van Bechterew, waar patiënten met deze ziekte uitgebreid worden gecontroleerd en de nieuwste behandelingen kunnen krijgen.

Prognose

De ziekte van Bechterew, ook bekend als spondylitis ankylopoetica, kan aanvoelen als een langzame bevriezing van je ruggengraat, waarbij je bewegingsvrijheid steeds meer wordt ingeperkt. Het is een chronische aandoening waarbij de wervelkolom verstijft en samensmelt, als een rij domino’s die langzaam aan elkaar vastgroeien. De prognose van deze ziekte hangt sterk af van hoe vroeg de diagnose wordt gesteld en hoe effectief de behandeling is.

Langzame vooruitgang
De ziekte van Bechterew ontwikkelt zich geleidelijk, als een onzichtbare architect die stukje bij beetje je ruggengraat omvormt. In het begin merk je misschien slechts wat stijfheid en pijn in je onderrug en heupen, vooral in de ochtend of na periodes van inactiviteit. Naarmate de tijd vordert, kan deze stijfheid zich uitbreiden naar andere delen van je ruggengraat, waardoor je bewegingen meer beperkt raken, alsof je lichaam in een strakkere, rigide vorm wordt gedwongen.

Het belang van behandeling

Met de juiste behandeling kun je de progressie van de ziekte vertragen en je levenskwaliteit behouden. Denk aan medicatie, fysiotherapie, en soms zelfs operatie als de tools van een vaardige timmerman die probeert de deuren van je lichaam open te houden, zodat je bewegingsvrijheid zo veel mogelijk behouden blijft. Fysiotherapie en regelmatige lichaamsbeweging zijn cruciaal, alsof je door elke dag te bewegen de roest probeert te weren die je ruggengraat dreigt te verstijven.

Levensverwachting en kwaliteit

Hoewel de ziekte van Bechterew chronisch is, kan de levensverwachting vaak normaal blijven, mits de ziekte goed wordt beheerd. Je leven kan veranderen, alsof je in een nieuw tempo moet gaan dansen, een ritme dat rekening houdt met je beperkingen. Maar met de juiste aanpak kun je blijven bewegen, actief blijven, en genieten van de dingen die je liefhebt. Het is als het vinden van een nieuwe balans, waarin je leert om binnen de grenzen van de ziekte je leven voluit te leven.

Sociale en emotionele impact

De ziekte kan ook een emotionele tol eisen, omdat de beperkingen die het met zich meebrengt je sociale leven en zelfbeeld kunnen beïnvloeden. Het kan voelen alsof je niet alleen fysiek, maar ook mentaal verstijft, met een toenemende behoefte aan steun van vrienden, familie, en gezondheidswerkers. Door deze steun te omarmen, creëer je een netwerk dat je draagt in moeilijke tijden, als een vangnet dat je opvangt wanneer het even zwaar wordt.

Complicaties

De ziekte van Bechterew, met zijn sluipende aard, kan zich in je leven nestelen als een ongenode gast die niet alleen je ruggengraat, maar ook je dagelijks leven verandert. De complicaties die deze aandoening met zich meebrengt, kunnen diepgaand zijn, met een impact die verder reikt dan alleen fysieke ongemakken.

Verlies van mobiliteit

Het meest opvallende gevolg van de ziekte van Bechterew is het verlies van mobiliteit. Je ruggengraat, ooit soepel en buigzaam, kan verstijven tot iets dat meer lijkt op een rigide stalen stang. Het wordt steeds moeilijker om je rug te buigen of te draaien, alsof je lichaam langzaam vastroest. Deze beperking maakt je dagelijkse leven uitdagender, waardoor simpele bewegingen, zoals je schoenen strikken of iets van de grond oprapen, een grote opgave worden.

Chronische pijn

De pijn die gepaard gaat met deze ziekte kan intens en aanhoudend zijn, alsof er voortdurend een scherpe, brandende draad langs je ruggengraat loopt. Deze pijn kan uitstralen naar je heupen, schouders en zelfs je ribben, waardoor het ademen zwaar en ongemakkelijk wordt. De constante aanwezigheid van pijn put je energieniveau uit en werpt een schaduw over je stemming, alsof er een donkere wolk boven je hoofd hangt die niet wil wijken.

Posturale veranderingen

Na verloop van tijd kan de ziekte je houding drastisch veranderen. Je ruggengraat begint langzaam naar voren te buigen, wat leidt tot een gebogen, voorovergebogen houding. Het voelt alsof je lichaam zichzelf beschermt tegen een onzichtbare kracht die het naar beneden trekt. Deze verandering in je houding zorgt niet alleen voor fysiek ongemak, maar heeft ook invloed op hoe je jezelf ziet en hoe anderen je waarnemen, wat een mentale belasting kan vormen.

Beperking van de ademhaling

Wanneer de ziekte van Bechterew je borstkas aantast, wordt diep ademhalen moeilijker. Je ribbenkast kan stijf worden, alsof je borst vastzit in een korset dat steeds strakker wordt. Dit kan leiden tot kortademigheid en een gevoel van benauwdheid, vooral tijdens inspanning, waardoor je vermogen om actief te blijven verder afneemt.

Oogproblemen

De ziekte kan zich ook naar je ogen uitbreiden, met ontstekingen die leiden tot roodheid, pijn en gevoeligheid voor licht. Het is alsof er een waas over je zicht valt, wat niet alleen ongemak veroorzaakt, maar ook je dagelijkse activiteiten kan verstoren. Deze oogontstekingen, bekend als uveïtis, komen vaak terug en vereisen snelle medische behandeling om blijvende schade te voorkomen.

Impact op je geestelijke gezondheid

Leven met de ziekte van Bechterew kan zwaar zijn voor je geestelijke gezondheid. De voortdurende pijn, het verlies van mobiliteit en de fysieke veranderingen die ermee gepaard gaan, leiden vaak tot gevoelens van depressie, angst en frustratie. Het is alsof je in een voortdurende strijd bent met je eigen lichaam, waarbij elke dag nieuwe uitdagingen brengt. De mentale kracht die nodig is om deze uitdagingen het hoofd te bieden, kan uitputtend zijn, waardoor het voelt alsof je voortdurend moet vechten om je eigen levenskracht te behouden.

Noten:

1. http://nl.wikipedia.org/wiki/Ziekte_van_Bechterew
2. Rashid T, Wilson C, Ebringer A. The link between ankylosing spondylitis, Crohn's disease, Klebsiella, and starch consumption. Clin Dev Immunol. 2013;2013:872632. doi: 10.1155/2013/872632. Epub 2013 May 27.
3. Dominique Baeten, M.D., Joachim Sieper, M.D., Jürgen Braun, M.D., Xenofon Baraliakos, M.D., Maxime Dougados, M.D., Paul Emery, F.R.C.P., Atul Deodhar, M.D., Brian Porter, M.D., Ph.D., M.P.H., Ruvie Martin, Ph.D., Mats Andersson, M.Sc., Shephard Mpofu, M.D., and Hanno B. Richards, M.D., for the MEASURE 1 and MEASURE 2 Study Groups. Secukinumab, an Interleukin-17A Inhibitor, in Ankylosing Spondylitis.N Engl J Med 2015; 373:2534-2548December 24, 2015DOI: 10.1056/NEJMoa1505066

Lees verder

• Reumatoïde artritis (RA): symptomen, oorzaken en behandeling