Gezwollen lymfeklieren: klieren in hals, nek, lies & oksel

Gezwollen lymfeklieren of opgezette lymfeklieren is een vervelende klacht. Vooral in hals, oksels en liezen kun je last krijgen van gezwollen lymfeklieren. In de hals, de oksels en de liezen bevinden zich namelijk de grootste concentratie van lymfklieren. Bij elke palpabele of voelbare lymfeklier spreekt men reeds van een vergrote of gezwollen klier. In de meeste gevallen is de oorzaak van een gezwollen lymfeklier relatief onschuldig. Bij kinderen bijvoorbeeld is een lymfeklierzwelling in de hals in verreweg de meest gevallen een reactie op (terugkerende) bovenste luchtweginfecties, zoals een verkoudheid of griep. Soms kunnen de klieren zal ook geïnfecteerd raken. Het opzwellen van de lymfeklier is een normale reactie op een infectie en de zwelling neemt af zodra de infectie de kop is ingedrukt door het afweersysteem van het lichaam. Een gezwollen lymfeklier in de hals kan meestal geen kwaad. De behandeling van gezwollen lymfeklieren hangt af van de onderliggende oorzaak.

• Gezwollen lymfeklieren
• Lymfeklieren of lymfeknopen
• Lokale lymfeklierzwelling
• Gegeneraliseerde lymfeklierzwelling
• Klieren in hals, nek, lies en oksel
• Symptomen
• Oorzaken van vergrote lymfeklieren
• Opgezette lymfeklieren door infecties
• Bovenste luchtweginfectie
• Ziekte van Pfeiffer
• Blaasontsteking
• Koortslip
• Borstontsteking
• Teelbalontsteking en bijbalontsteking
• Huidinfectie
• Tropische infectieziekten
• Andere infecties
• Chronisch opgezette lymfeklieren
• Dikke klieren door systeemziekten
• Systemische lupus erythematodes (SLE)
• Ziekte van Lyme
• Sarcoïdose
• Reumatoïde artritis
• Fibromyalgie
• Acne fulminans
• Gezwollen lymfeklieren door stress en angst
• Zeldzaam
• Beleving
• Mogelijke milde infectie
• Spierspanning
• Andere oorzaken
• Gezwollen lymfeklieren door kanker
• Lymfeklierzwelling door medicijnen
• Dikke klieren door wondjes en zweertjes
• Vaak onschuldige oorzaak
• Wanneer medische hulp inschakelen?
• Onderzoek en diagnose
• Behandeling van opgezette lymfeklieren
• Oorzakelijke behandeling
• Abces
• Kun je sporten met gezwollen lymfeklieren?
• Lichaamsbeweging is goed voor je lymfestelsel
• Zijn gezwollen lymfeklieren gevaarlijk?
• Casus: Gezwollen lymfeklieren
• Patiënt
• Klachten
• Onderzoek
• Diagnose
• Behandeling
• Advies
• Prognose

Gezwollen lymfeklieren

Lymfeklieren of lymfeknopen

Lymfeklieren of lymfeknopen komen in het hele lichaam voor; een mens heeft in totaal ongeveer 400 tot 600 lymfeklieren. Lymfeklieren maken een belangrijk onderdeel uit van het immuunsysteem en liggen op zeer strategische plaatsen in het lichaam, onder meer in de oksels, in de hals en onder de kaak en in de liesstreek. In de lymfeklieren bevinden zich ophopingen van lymfocyten, welke zorg dragen voor de productie van antistoffen (antilichamen). Lymfeklieren hebben ook de taak om lichaamsvreemde stoffen — bacteriën, virussen of giftige stoffen — uit het lichaam te filteren en deze te vernietigen. De meeste lymfeklieren liggen onder de huid en zijn normaal niet voelbaar. Bij elke palpabele of voelbare lymfeklier spreekt men al van een vergroting. Een aantal lymfeklieren liggen op plaatsen die onbereikbaar zijn voor lichamelijk onderzoek.

Lokale lymfeklierzwelling

Bij een infectie ergens in het lichaam zal de dichtstbijzijnde lymfeklier vaak gezwollen raken. Als mensen een (onverklaarbare) vergrote lymfeklier waarnemen, wordt nogal eens gedacht aan lymfeklierkanker of uitzaaiingen van andere kanker. Dit kan tot (grote) ongerustheid leiden. Toch komt het maar zelden voor dat een vergrote lymfeklier het gevolg is van kanker. Gezwollen lymfeklieren zijn vrijwel altijd een reactie op een infectie. Vergrote halslymfeklieren komen vaak bij kinderen voor en zijn in de meeste gevallen een reactie op (terugkerende) bovenste luchtweginfecties.

Gegeneraliseerde lymfeklierzwelling

Bij één op de vier mensen met lymfeklierzwelling zijn meerdere plaatsen in het lichaam getroffen door gezwollen lymfeklieren (gegeneraliseerde lymfadenopathie).

Klieren in hals, nek, lies en oksel

In de hals, de oksels en de liezen bevinden zich de grootste concentratie van lymfklieren. Lymfeklieren worden voorts aangetroffen in de omgeving van het borstbeen, de buik, tussen de ribben, knieholtes, elleboogplooi, rond de enkels en onder de rand van het achterhoofdsbeen.

Symptomen

Als de afweer nodig is om een ​​bacteriële of virale ziekteverwekker te bestrijden, zwellen de lymfeklieren op. Deze zwelling wordt vaak opgemerkt aan de zijkant van de hals, bijvoorbeeld bij een verkoudheid. De lymfeklieren kunnen dan groter zijn dan twee centimeter. Bij gezonde mensen zijn ze normaal gesproken niet voelbaar. Het is gebruikelijk dat lymfeklieren opgezwollen blijven, zelfs nadat een ziekte zoals verkoudheid of ontsteking van de amandelen is verdwenen. Dit kan enkele dagen aanhouden. Als de symptomen aanhouden en niet verdwijnen, is het verstandig om je huisarts in te schakelen.

Oorzaken van vergrote lymfeklieren

Verschillende mechanismen kunnen ertoe leiden dat de lymfeklieren vergroten:

• Infecties;
• Systeemziekten;
• Maligniteit (kanker);
• Geneesmiddelen; en
• Wondjes en zweertjes.

Opgezette lymfeklieren door infecties

Infecties (viraal, parasitair en bacterieel): het opzwellen van de lymfeklier is een normale reactie op een infectie. Lymfeklieren vergroten als reactie op een infectie in hun drainagegebied. De witte bloedcellen of lymfocyten in de lymfeklieren vermenigvuldigen zich dan heel snel, waardoor de lymfeklieren opzetten. Vooral in de hals komen vaak opgezette lymfeklieren voor, in het bijzonder bij kinderen. Je voelt de vergrote lymfeklier in dat geval voorin de hals en/of in de nek of achter een oor. Je voelt ze aan een kant, of aan beide kanten in de hals. Je kunt één klier voelen, maar soms ook meerdere. Halsklieren kunnen snel in omvang toenemen, maar ze slinken vaak ook weer snel als de ontsteking achter de rug is. Soms duurt het echter wat langer voordat de lymfeklieren slinken.

Bovenste luchtweginfectie

Bij de bovenste luchtweginfecties zijn de neus en de neusbijholten (bijholteontsteking), keel (keelontsteking), amandelen (amandelontsteking) of strottenhoofd (strottenhoofdontsteking) geïnfecteerd. De meest voorkomende oorzaak van lymfeklierzwelling in de hals zijn bovenste luchtweginfecties, zoals een verkoudheid of griep.

Ziekte van Pfeiffer

De ziekte van Pfeiffer kan aanleiding geven tot pijnlijke en gezwollen lymfeklieren, vooral in de nek, maar soms ook in de oksels en liezen. Andere mogelijke klachten zijn keelpijn, koorts en moeheid. Pfeiffer of klierkoorts gaat vanzelf over, meestal binnen een paar weken. Soms houden de klachten zoals moeheid langer aan.

Blaasontsteking

Bij een blaasontsteking of urineweginfectie kúnnen de lymfeklieren in de lies opzetten. Als je tijdens de zwangerschap een blaasontsteking krijgt, is het verstandig direct je huisarts te raadplegen.

Koortslip

Bij een koortslip heb je soms ook last van gezwollen lymfeklieren in de hals. De halsklieren kunnen dan ook pijn doen.

Borstontsteking

Een borstontsteking is een ontsteking van een melkkliertje in de borst en komt vooral voor bij vrouwen die borstvoeding geven. Het kan onder meer gezwollen lymfeklieren veroorzaken in hals of oksels.

Teelbalontsteking en bijbalontsteking

Typisch aan teelbalontsteking is het vrij acuut ontstaan van scrotale pijn en zwelling van het scrotum of balzak, waarbij de pijn kan uitstralen naar de lies. Dit gaat gepaard met klachten passend bij een lage urineweginfectie en mogelijk koorts. Gezwollen lymfeklieren aan één of beide kanten komt ook voor. Dit geldt ook voor een bijbalontsteking.

Huidinfectie

of een (huid)infectie aan de voeten, benen of geslachtsorganen, kunnen de lymfeklieren in de lies opzetten. Bij een huidinfectie aan de handen of armen, kunnen de lymfeklieren in de oksel opspelen. De zwelling van de lymfeklieren verdwijnt zodra de ziekteverwekkers door het lichaam zijn uitgeschakeld. Wanneer virussen, bacteriën of andere ziekteverwekkers in het spel zijn, doen de nabijgelegen lymfeklieren er alles aan om ze te vernietigen. De volgende huidinfecties kunnen een lymfeklierzwelling veroorzaken:

• wondroos (een bacteriële infectie van de lederhuid en het onderliggende weefsel)
• cellulitis (een bacteriële infectie van het onderhuidse bindweefsel)
• gordelroos
• ontstoken vinger
  Krentenbaard op elleboog / Bron: Evanherk, Wikimedia Commons (CC BY-SA-3.0)
• hidradenitis suppurativa
• impetigo of krentenbaard
• rodehond
• stafylokokkeninfecties
• eczema herpeticum (een complicatie van constitutioneel eczeem, waarbij de huid geïnfecteerd raakt door het herpes simplex virus)
• Gianotti-Crosti syndroom (een huidaandoening die wordt gekenmerkt door de ontwikkeling van rode bulten op het gezicht, de armen en benen en de billen)
• aquariumgranuloom (een huidafwijking die wordt veroorzaakt door de bacterie Mycobacterium marinum)

Tropische infectieziekten

Opgezwollen lymfeklieren kunnen ook veroorzaakt worden door tropische infectieziekten:

• Westnijlvirus
• slaapziekte
• ziekte van Chagas
• leishmaniasis
• schistosomiasis
• tuberculose (tbc)

Andere infecties

Andere infectieziekten die aanleiding kunnen geven tot gezwollen lymfeklieren zijn:

• adenovirusinfectie (komen regelmatig voor, vooral bij kinderen)
• afteuze stomatitis (een aandoening die wordt gekenmerkt door zweertjes op de tong en de binnenkant van de mond)
• bof
• cytomegalovirus (CMV)
• hepatitis B en hepatitis C
• hersenvliesontsteking (meningitis, met hoofdpijn, koorts en een stijve nek)
• hiv
• mazelen (virale infectieziekte die vooral kinderen treft)
• oorontstekingen
  Mastoiditis met subperiostaal abces / Bron: B. Welleschik, Wikimedia Commons (CC BY-SA-3.0)
• gehoorgangontsteking of zwemmersoor
• mastoïditis (een bacteriële infectie in de processus mastoideus, het uitstekend bot achter het oor)
• seksueel overdraagbare aandoeningen (soa's), zoals:
• chlamydia
• agressieve chlamydia, oftewel lymphogranuloma venereum (LGV)
• syfilis
• genitale herpes
• bacteriële tandinfecties (zoals parodontitis)
• kaakabces
• traanklierontsteking
• Q-koortsvermoeidheidssyndroom (QVS)
• hoofdschimmel of tinea capitis
• buikgriep

Chronisch opgezette lymfeklieren

Bij een chronisch gezwollen klier bij een niet-ziek kind kan de oorzaak een infectie met een atypische mycobacterie zijn.

Dikke klieren door systeemziekten

Systeemziekten zoals systemische lupus erythematodes, ziekte van Lyme, sarcoïdose, reumatoïde artritis en fibromyalgie, kunnen ook de oorzaak zijn van gezwollen lymfeklieren.

Systemische lupus erythematodes (SLE)

Systemische lupus erythematodes (SLE) is een auto-immuunziekte die huid, gewrichten en interne organen kan aantasten. De symptomen en de ernst variëren per persoon. Klachten die vaak voorkomen zijn moeheid, gewichtsverlies en matige koorts. Vaak ontwikkel je ook spier- en gewrichtsklachten. Een rode uitslag op de handen en neus komt ook vaak voor. Nierontsteking komt relatief vaak voor en geestelijke gezondheidsproblemen zoals depressie en angsten zijn ook veel geziene klachten. Ook kunnen sommige lymfeklieren opzwellen.

Ziekte van Lyme

De ziekte van Lyme wordt veroorzaakt door de Borrelia bacterie die wordt overgedragen door teken. Lyme kent veel uitingsvormen. Je kunt onder meer last krijgen van griepachtige verschijnselen zoals koorts en opgezette lymfeklieren, pijn in de spieren en gewrichten, en vaak hevige hoofdpijn.

Sarcoïdose

Sarcoïdose is een zeldzame auto-immuunziekte waarbij spontaan ontstekingen ontstaan in verschillende organen en weefsels van het lichaam. De aandoening tast bij voorkeur de longen en de lymfeklieren in de borstgebied aan (pulmonale sarcoïdose).

Reumatoïde artritis

Reumatoïde artritis is een auto-immuunziekte waarbij het afweersysteem zich tegen het eigen lichaam keert. Het wordt gekenmerkt door ontstekingen in de gewrichten, wat pijn en stijfheid van de gewrichten veroorzaakt.

Fibromyalgie

fibromyalgie komt veel voor en is een vorm van wekedelenreuma die pijn, stijfheid en vermoeidheid veroorzaakt. Het is ook mogelijk dat je last krijgt van gevoelige of gezwollen lymfeklieren, vooral in de nek en oksels.

Acne fulminans

Acne fulminans is een zeer heftige vorm van acne, een acute verergering van een bestaande acne die gepaard gaat met algemeen ziektegevoel (koorts, malaise, opgezette lymfeklieren).

Gezwollen lymfeklieren door stress en angst

Zeldzaam

Angst kan veel extreem ongewone symptomen veroorzaken. In zeldzame gevallen kan angst en stress zelfs een gevoel van gezwollen lymfeklieren veroorzaken, en voor mensen met angststoornissen kan dit gevoel ongelooflijk angstaanjagend zijn. Interessant is dat het onduidelijk is of angst en stress daadwerkelijk gezwollen lymfeklieren veroorzaken. Wat wel duidelijk is, is dat angst ervoor zorgt dat mensen het gevoel hebben dat ze opgezwollen lymfeklieren hebben, en dit kan leiden tot meer angst ten aanzien van je algehele gezondheid. Er zijn meerdere mogelijke oorzaken van gezwollen lymfeklieren als gevolg van angst of stress:

Beleving

Je lymfeklieren variëren vaak in grootte en vorm. Wanneer je je angstig voelt, is het niet ongebruikelijk dat je lymfeklieren groter aanvoelen dan ze in werkelijkheid zijn. Dat komt omdat sommige vormen van angst een gevoel van overgevoeligheid kunnen veroorzaken en wanneer je je lymfeklieren aanraakt, heb je het subjectieve gevoel dat ze groter zijn dan normaal.

Mogelijke milde infectie

Stress verzwakt je immuunsysteem. Je lichaam vecht doorlopend tegen ziektekiemen en bacteriën. Het is mogelijk dat je vanwege stress meer vatbaar bent voor zeer milde infecties die je lichaam vervolgens moet bestrijden. Deze infecties zijn mogelijk niet gevaarlijk of vertonen andere symptomen.

Spierspanning

Angst en stress veroorzaken ook een aanzienlijke hoeveelheid spierspanning in je nek en schouder. Veel mensen voelen dat ze een brok in hun keel hebben, terwijl anderen de druk meer aan de zijkanten van hun nek voelen richting de lymfeklieren. Een vaak voorkomend angstsymptoom is nekspanning die je voelt bij het slikken, dus het is mogelijk dat je klieren alleen gezwollen aanvoelen, terwijl de nek gespannen en gezwollen is.

Andere oorzaken

Het mogelijk dat je lymfeklieren zwellen vanwege redenen die nog onduidelijk zijn. Angst veroorzaakt veel vreemde sensaties n het lichaam en veel mensen ervaren angst op een andere manier. Terwijl de nek de meest voorkomende plek is om gezwollen lymfeklieren aan te treffen, kan deze ook in andere gebieden voorkomen, zoals oksels, buikholte en lies.

Gezwollen lymfeklieren door kanker

Maligniteit (kanker): Hodgkin-lymfoom, non-Hodgkin-lymfoom, lymfatische leukemie of metastasen (uitzaaiingen) van een primaire tumor. Zo verspreidt borstkanker zich meestal het eerst naar de lymfeklieren in de oksel en een melanoom op een been zaait het eerst uit naar de lymfeklieren in de lies.

Lymfeklierzwelling door medicijnen

Geneesmiddelen (zelden):

• Fenytoïne: regelt de hartslag en heeft verschillende stoornissen in het hartritme op. Voorgeschreven bij epilepsie en hartritmestoornissen).
• Carbamazepinekan: toegepast om manische periodes te voorkomen.
• Allopurinol: een xanthine-oxidaseremmer en door de remming van xanthine-oxidase wordt de vorming van urinezuur geremd. Het wordt gebruikt bij aandoeningen door te veel urinezuur, onder meer jicht en nierstenen.
• Pandemrix: pandemisch influenzavaccin Mexicaanse griep.
• Medicatie voor de behandeling van malaria.

Dikke klieren door wondjes en zweertjes

Snijwonden, kneuzingen, breuken, maar ook zweertjes in de mond kunnen aanleiding geven tot gezwollen lymfeklieren rond de plaats van het letsel. Het lichaam weert op deze manier ziektekiemen af waardoor de wond sneller geneest.

Vaak onschuldige oorzaak

Het is belangrijk om te weten dat in het merendeel van de gevallen er een relatief onschuldige verklaring is voor gezwollen lymfeklieren. Het kan gaan om één vergrote klier of meerdere vergrote klieren. Indien er meerdere klieren vergroot zijn, is er meer kans op een systemische aandoening. Dit kan gepaard gaan met algemene ziekteverschijnselen, zoals koorts, algehele malaise en nachtzweten.

Wanneer medische hulp inschakelen?

In verreweg de meest gevallen is er een onschuldige verklaring voor een opgezette lymfeklier. Neem in de volgende gevallen altijd contact op met de huisarts:

• Als de zwelling langer duurt dan twee weken of wanneer de zwelling gepaard gaat met symptomen als gewichtsverlies, nachtzweten, vermoeidheid of aanhoudende koorts.
• Als de vergrote lymfeklier zeer vast is (dit kan wijzen op metastasering, soms bij Hodgkin, en tbc) of rubberachtig (kan gezien worden bij lymfoom en chronische leukemie). Als de klier zacht of week van consistentie is, dan is de oorzaak meestal onschuldig.
• Wanneer niet één, maar meerdere lymfeklieren in het lichaam zijn opgezet.
• Bij een abcederende lymfeklierzwelling (dus een lymfeklierzwelling met abcesvorming).

Onderzoek en diagnose

Bij gezwollen lymfeklieren zal de huisarts een anamnese afnemen en lichamelijk onderzoek verrichten om zo tot een goede diagnose te komen. Soms blijkt uit het onderzoek dat het niet om een vergrote lymfeklier gaat, maar om een ander soort zwelling. Eventueel kan aanvullend onderzoek worden verricht, zoals beeldvormend onderzoek (bijvoorbeeld een röntgenfoto) of een cytologische punctie. Hierbij wordt er een prikje gegeven in de zwelling en worden cellen in een naald opgezogen. Deze cellen worden vervolgens onderzocht door de patholoog om te achterhalen wat de aard van de zwelling is.

Behandeling van opgezette lymfeklieren

Oorzakelijke behandeling

De behandeling van gezwollen lymfeklieren hangt af van de oorzaak:

• Antibiotica kan worden voorgeschreven bij een infectie veroorzaakt door bacteriën.
• Medicijnen die helpen bij ontsteking (voor lupus en reumatoïde artritis).
• Chirurgie, bestraling of chemotherapie (in geval van kanker).
• Tegen de pijn kan paracetamol of ibuprofen worden genomen.

Abces

In geval van een abces wacht men totdat deze is uitgerijpt. Daarna zal de chirurg onder plaatselijke verdoving of algehele narcose een sneetje maken in het abces, zodat de pus naar buiten kan komen.

Kun je sporten met gezwollen lymfeklieren?

Sportactiviteiten en andere fysieke inspanningen moeten worden vermeden met gezwollen lymfeklieren. Blijkbaar is je immuunsysteem momenteel bezig met de verdediging tegen ziekteverwekkers. Bijkomende (sportieve) uitdagingen en krachtsinspanningen zouden het lichaam in een dergelijke situatie onnodig verzwakken.

Lichaamsbeweging is goed voor je lymfestelsel

Bewegen is goed is goed voor de bloedcirculatie, ademhaling, spieren, gewrichten, botten, darmen en lymfestelsel. Het lymfestelsel wordt gestimuleerd als je je spieren beweegt en je hartslag verhoogt. Dit stimuleert de lymfestroom in de grote lymfevaten wat de afvoer uit de kleinere vaten vergemakkelijkt. De samentrekking van je spieren wordt de pomp die helpt de vloeistof door je lichaam te laten stromen. Beweging en sportieve activiteiten kunnen het lymfestelsel effectiever laten stromen en mogelijk helpen infecties en andere ziekten, zoals kanker, te voorkomen.

Zijn gezwollen lymfeklieren gevaarlijk?

Meestal duidt een zwelling van de lymfeklieren op een verhoogde afweer tegen infectie bij verkoudheid of griep. De vergroting van de knooppunten is dan ongevaarlijk. De symptomen kunnen ook duiden op een ernstige ziekte. Het komt bijvoorbeeld voor dat lymfeklieren opzwellen, zelfs als er meer lymfocyten (witte bloedcellen) worden aangemaakt dan nodig is of als ze niet meer voldoende worden afgebroken in het lymfestelsel. Dan kunnen zich zogenaamde lymfomen (maligne) ontwikkelen. Als er geen aanwijsbare reden is voor de zwelling van de lymfeklieren of als de symptomen lange tijd aanhouden, dien je je huisarts te raadplegen.

Casus: Gezwollen lymfeklieren

Patiënt

Anna, 35 jaar, lerares.

Klachten

Anna heeft al enkele weken last van gezwollen lymfeklieren in haar hals. Ze merkt pijn en ongemak, vooral bij het slikken. Geen koorts of andere symptomen.

Onderzoek

• Anamnese: Geen bekende infecties of recente ziektes. Geen gebruik van nieuwe medicijnen. Geen recente vaccinaties.
• Fysiek onderzoek: Gezwollen en gevoelige lymfeklieren in de hals. Geen tekenen van roodheid of warmte.
• Laboratoriumonderzoek: Bloedonderzoek toont verhoogde witte bloedcellen. Geen aanwijzingen voor een ernstige infectie of andere ziekten.

Diagnose

Gezwollen lymfeklieren, mogelijk door een lichte infectie of ontsteking.

Behandeling

• Rust en herstel: Genoeg rust nemen om het lichaam te laten herstellen.
• Pijnstillers: Vrij verkrijgbare pijnstillers zoals paracetamol kunnen ingenomen worden om de pijn te verlichten.
• Warme kompressen: Anna kan warme kompressen aanbrengen op de gezwollen gebieden om de zwelling te verminderen.

Advies

• Hydratatie: Voldoende water drinken om het lichaam te ondersteunen bij het bestrijden van de infectie.
• Vermijden van irritanten: Vermijden van roken en alcohol.
• Medische follow-up: Terugkomen als de zwelling aanhoudt of verergert, of als er nieuwe symptomen optreden.

Prognose

Met de juiste behandeling en verzorging kunnen Anna's gezwollen lymfeklieren afnemen. Als de klachten blijven, is verdere evaluatie nodig. Regelmatige controle kan helpen bij het aanpassen van de behandeling.

Lees verder

• Lymfeklierzwelling kind: symptomen, oorzaak en behandeling
• Lymfeklierontsteking: symptomen, oorzaak en behandeling
• Vergrote lymfeklieren in de buikholte: oorzaken en onderzoek
• Gezwollen lymfeklieren in oksel: symptomen en oorzaken
• Uitzaaiingen in de lymfeklieren: symptomen en behandeling