Lymfeklierontsteking: symptomen, oorzaak en behandeling

Ontstoken lymfeklieren of een lymfeklierontsteking is een ontsteking van een of meer lymfeklieren. Lymfeklierontsteking is veelal het gevolg van een infectie, veroorzaakt door bacteriën. Geïnfecteerde lymfeklieren zwellen. Hierdoor zijn ontstoken lymfeklieren bijvoorbeeld voelbaar in de hals (alsmede in de nek en achter het oor), in de lies en onder de oksels. Ook zijn ontstoken lymfeklieren vaak gevoelig en pijnlijk. Behandeling van een lymfeklierontsteking bestaat bij een bacteriële infectie uit het toedienen van antibiotica. Een abces moet met een klein sneetje worden gedraineerd. Het is het belangrijk om te weten dat veel gevallen van een ontstoken lymfeklier in hals, lies of onder de oksels, niet ernstig zijn.

• Lymfeklierontsteking
• Wat zijn lymfeklieren?
• Epidemiologie van lymfeklierontsteking: wie loopt risico en waarom?
• Wat is een lymfeklierontsteking?
• Vaak door bacteriën
• Ontstoken lymfeklieren in de buik
• Oorzaken van een ontstoken lymfeklier
• Risicofactoren en -groepen voor lymfeklierontsteking: wie loopt meer kans?
• Lymfeklierontsteking symptomen
• Zwelling, warmte en roodheid
• Rode strepen op de huid
• Ontstoken lymfeklieren in de hals, nek en achter het oor
• Onderzoek en diagnose
• Anamnese en lichamelijk onderzoek
• Ander onderzoek
• Lymfeklierontsteking behandeling
• Beloop en prognose
• Complicaties
• Preventie van ontstoken lymfeklieren

Lymfeklierontsteking

Tijdens een weekendwandeling in het bos voelde Thomas een vreemde, pijnlijke zwelling onder zijn kaak. Hij dacht eerst aan een verrekte spier, maar de zwelling bleef aanhouden en werd alleen maar pijnlijker. Na een paar dagen besloot hij toch maar naar de huisarts te gaan. Daar kreeg hij te horen dat het om een lymfeklierontsteking ging, waarschijnlijk veroorzaakt door een gewone keelontsteking die zijn immuunsysteem aan het bestrijden was. Lymfeklierontsteking, of lymfadenitis, komt vaak voor wanneer de lymfeklieren – de ‘wachters’ van ons immuunsysteem – in actie komen om infecties te bestrijden. Of het nu gaat om een verkoudheidsvirus, een bacteriële infectie, of zelfs een allergische reactie, ontstoken lymfeklieren zijn meestal een teken dat ons lichaam hard aan het werk is om ons gezond te houden.

Wat zijn lymfeklieren?

Lymfeklieren, ook wel 'lymfeknopen' genoemd, maken deel uit van het lymfevatensysteem. In het menselijk lichaam zitten honderden lymfeklieren, welke in verbinding staan met lymfevaten. Via de lymfevaten stroomt lymfevocht of weefselvocht uit de verschillende weefsels in het lichaam naar de lymfeklieren en van daaruit uiteindelijk naar de bloedvaten. Lymfeklieren zorgen ervoor dat het weefselvocht gezuiverd wordt; het zijn de filterstations voor de lymfe. Ze bevinden zich dan ook op strategische plaatsen in het lichaam, zoals in de hals, de oksel en in de liezen. Lymfeklieren filteren beschadigde cellen, kankercellen en lichaamsvreemde deeltjes (zoals bacteriën en virussen) uit de vloeistof. Lymfeklieren zijn in feite verdedigingssystemen om binnengekomen ziekteverwekkers tegen te houden.

Epidemiologie van lymfeklierontsteking: wie loopt risico en waarom?

Lymfeklierontsteking, ook wel lymfadenitis genoemd, is een aandoening waarbij de lymfeklieren opzwellen door een infectie of ontsteking. Lymfeklierontsteking komt wereldwijd veel voor en kan zowel acute als chronische oorzaken hebben. De epidemiologie van lymfeklierontsteking varieert sterk op basis van geslacht, leeftijd, klimaat, geografische locatie en genetische aanleg. Laten we eens dieper ingaan op wie het meest risico loopt, waar de verschillen liggen en welke omgevingsfactoren bijdragen aan het voorkomen van lymfeklierontstekingen.

Geslachtsverschillen: mannen versus vrouwen
Hoewel lymfeklierontsteking beide geslachten treft, is er een lichte neiging voor een hoger risico bij mannen, vooral bij bacteriële infecties zoals streptokokkeninfecties.

• Mannen: Mannen lopen een verhoogd risico op lymfeklierontsteking als gevolg van specifieke risicofactoren zoals blessures bij sport, infecties door werkgerelateerde blootstelling (bijvoorbeeld in de bouw) en verwondingen. Volgens een onderzoek in Nederland krijgen ongeveer 60% van de mannen die een verhoogd risico op infecties lopen (zoals bouwvakkers) jaarlijks te maken met ontstoken lymfeklieren.
• Vrouwen: Bij vrouwen komt lymfeklierontsteking vaak voor in de context van virale infecties zoals verkoudheid of virale keelinfecties. Hormoonschommelingen rond menstruatie, zwangerschap en menopauze kunnen ook de gevoeligheid voor ontstekingen beïnvloeden. Wereldwijd hebben vrouwen iets minder vaak last van lymfeklierontstekingen dan mannen, maar bij hen komen virale en auto-immuunziekten die gepaard gaan met lymfadenopathie iets vaker voor.

Leeftijd en prevalentie: kinderen versus volwassenen
Lymfeklierontsteking komt voor in alle leeftijdsgroepen, maar kinderen zijn extra vatbaar voor acute ontstekingen door hun actieve immuunsysteem en frequente blootstelling aan infecties.

• Kinderen: Lymfeklierontstekingen zijn bijzonder vaak te zien bij kinderen, waarbij ongeveer 80% van de gevallen veroorzaakt wordt door virale infecties zoals verkoudheid, mazelen en het Epstein-Barr-virus. In Nederland heeft naar schatting 30% van de kinderen jonger dan 12 jaar minstens één keer per jaar last van ontstoken lymfeklieren, meestal in de hals en keelstreek. In België komt dit iets minder vaak voor, maar in regio’s met lagere vaccinatiegraad blijft het risico groter.
• Volwassenen: Bij volwassenen komen lymfeklierontstekingen vaak voort uit secundaire oorzaken zoals tandinfecties, luchtweginfecties, en specifieke aandoeningen zoals tuberculose. Lymfeklierontsteking bij volwassenen heeft doorgaans een mild verloop, hoewel mensen met een verzwakt immuunsysteem (bijvoorbeeld door hiv/aids) verhoogd risico lopen op ernstige ontstekingen. Volwassenen ouder dan 65 ervaren een verhoogd risico op chronische vormen van lymfeklierontsteking, vaak door ziekten zoals lymfomen.

Klimaat en seizoensinvloeden
Klimaat en seizoenen kunnen het aantal gevallen van lymfeklierontsteking beïnvloeden. In warme en vochtige klimaten komen bacteriële infecties vaker voor, terwijl in koude seizoenen virale infecties prevaleren.

• Gematigde klimaten: In Nederland en België, waar het klimaat gematigd is, zien we vaker gevallen van lymfeklierontsteking in de herfst- en wintermaanden door de toename van virale luchtweginfecties. Bij kinderen en jonge volwassenen komen lymfeklierontstekingen meestal voor in de hals- en keelstreek, wat direct gerelateerd is aan seizoensgebonden verkoudheidsvirussen.
• Tropische en subtropische klimaten: In de Nederlandse Caribische gebieden zoals Aruba en Curaçao komt lymfeklierontsteking vaker voor als gevolg van bacteriële infecties en parasitaire aandoeningen, waaronder toxoplasmose. De luchtvochtigheid en hoge temperaturen zorgen voor een omgeving waarin bacteriën goed gedijen. Infectieziekten zoals dengue en zika, die in deze gebieden voorkomen, verhogen ook het risico op lymfadenitis.

Genetische aanleg en familiegeschiedenis
Genetische aanleg speelt een rol bij het risico op chronische en auto-immuun-geassocieerde lymfeklierontstekingen. Sommige mensen hebben een genetische predispositie voor lymfomen of immunologische afwijkingen die leiden tot lymfeklierzwellingen.

• Familiaire aanleg: Mensen met een familiegeschiedenis van auto-immuunziekten zoals lupus, reumatoïde artritis en het syndroom van Sjögren hebben een verhoogd risico op lymfadenopathie. Het is bekend dat genetische factoren een rol spelen in het immuunsysteem, waarbij specifieke genen zoals HLA-DRB1 geassocieerd worden met verhoogde gevoeligheid voor auto-immuun-geassocieerde lymfeklierontstekingen.
• Genetische aandoeningen: Bepaalde genetische aandoeningen, zoals het syndroom van DiGeorge (een immuundeficiëntiesyndroom), veroorzaken een verhoogde vatbaarheid voor infecties en dus voor lymfeklierontsteking. Ongeveer 1 op de 4000 mensen heeft een genetische mutatie die leidt tot een verhoogd risico op immunologische aandoeningen met lymfeklierzwellingen.

Geografische verschillen: Nederland, Nederlandse Caribische gebieden, België en wereldwijd
De incidentie en risicofactoren voor lymfeklierontsteking verschillen per regio, afhankelijk van blootstelling aan infectieziekten, vaccinatiegraad en gezondheidszorg.

• Nederland en België: In Nederland en België komen lymfeklierontstekingen het meest voor in de herfst en winter, vooral door virale infecties. Met een sterke gezondheidszorg en een hoge vaccinatiegraad worden bacteriële oorzaken van lymfadenitis vaker behandeld en voorkomen. Bij kinderen en jongvolwassenen is lymfeklierontsteking vaak het gevolg van virale infecties en verloopt het meestal mild.
• Nederlandse Caribische eilanden: In de Caribische regio komen lymfeklierontstekingen vaker voor door bacteriële infecties zoals tuberculose en parasitaire aandoeningen, vooral bij kinderen en ouderen. Door de warme en vochtige omstandigheden kan het risico op infectieziekten hoger zijn, wat de kans op lymfeklierontstekingen verhoogt.
• Wereldwijd: Wereldwijd is lymfeklierontsteking een veelvoorkomend probleem, vooral in ontwikkelingslanden waar infectieziekten zoals tuberculose en hiv/aids endemisch zijn. In Sub-Sahara Afrika is hiv/aids verantwoordelijk voor een aanzienlijk aantal gevallen van lymfadenitis. Tuberculose-gerelateerde lymfeklierontsteking komt in Zuidoost-Azië veelvuldig voor, waarbij men schat dat in sommige regio’s tot 10% van de bevolking tijdens hun leven een vorm van tuberculose-lymfadenitis ontwikkelt.

Wat is een lymfeklierontsteking?

Vaak door bacteriën

Een lymfeklierontsteking is een ontsteking van de lymfeklier. De medische benaming is 'lymfadenitis'. Bijna altijd is het een gevolg van een infectie, veroorzaakt door bacteriën. Soms zijn er virussen of schimmels in het spel.

Een kliervergroting in de hals is vaak een reactie op een infectie in het keel-neus-oorgebied. Lymfeklieren in de hals kunnen opzwellen bij een ontsteking van de keel, neus, oor, kaak of tandwortels. Een lymfeklier kan ook geïnfecteerd raken vanuit een nabijgelegen huidinfectie. Daarnaast kan de ziekte van Pfeiffer, cytomegalovirusinfectie (CMV), streptokokkeninfectie, tuberculose (tbc) of syfilis een lymfeklierontsteking veroorzaken.

De infectie kan de klieren in een bepaald deel van het lichaam aantasten, maar er kunnen ook een groot aantal lymfeklieren geïnfecteerd zijn. Bij een lymfeklierontsteking worden de lymfeklieren groter en vaak zijn ze gevoelig en pijnlijk. Lymfeklieren dieper in de borst of buik kun je niet zien of voelen als ze zwellen.

Ontstoken lymfeklieren in de buik

Lymphadenitis mesenterica, ook wel mesenteriële adenitis genoemd, is de ontsteking van de lymfeklieren in de buikholte. Het ziektebeeld lijkt in het begin op een acute blindedarmontsteking (appendicitis). Meestal geneest het spontaan, dus zonder medische behandeling. Vooral kinderen onder de 15 jaar lijken gevoelig voor deze aandoening. Het is niet geheel duidelijk wat de precieze oorzaak is. Er zijn wel verschillende ziekteverwekkers geïdentificeerd die verantwoordelijk gehouden worden voor lymphadenitis mesenterica, onder meer Yersinia enterocolitica, Escherichia coli, streptokokken, stafylokokken, alsook virussen zoals coxsackie, rubeola, adenovirus en het epsteinbarrvirus.

Oorzaken van een ontstoken lymfeklier

Het lymfestelsel is een uitgebreid drainagenetwerk, bestaande uit kleine en grotere lymfevaten dat parallel loopt aan het bloedvatenstelsel en vocht (onder meer eiwitten en afvalstoffen) transporteert. Daarnaast bevat het systeem lymfeklieren of -knopen in met name de oksels, liezen en hals. Deze lymfeklieren hebben een zuiverende werking en bevatten veel witte bloedcellen om infecties te helpen bestrijden. Een lymfeklierontsteking treedt op wanneer lymfeklieren door binnengekomen ziekteverwekkers, zoals bacteriën of virussen, zélf ontstoken raken. De opgezwollen klieren bevinden zich meestal in de buurt van de infectiebron.

Meestal zijn bacteriën de boosdoeners. Een lymfeklierontsteking kan bijvoorbeeld optreden na huidinfecties of andere bacteriële infecties, zoals die veroorzaakt door Streptococcus en Staphylococcus. Soms wordt het veroorzaakt door zeldzamere infecties zoals tuberculose of kattenkrabziekte, ook wel ‘Bartonella henselae-infectie’ genoemd. Kattenkrabziekte ontstaat door de bacterie Bartonella henselae, die via een krab of beet van een besmette kat op mensen wordt overgedragen.

Ook virale infecties, zoals het Epstein-Barr-virus (verantwoordelijk voor de ziekte van Pfeiffer), HIV en het cytomegalovirus, kunnen lymfeklierontstekingen veroorzaken. Verder zijn schimmels en parasieten zoals toxoplasmose (overgedragen door katten) zeldzame, maar mogelijke oorzaken. In sommige gevallen kan een lymfeklierontsteking een teken zijn van een auto-immuunziekte, zoals lupus of reumatoïde artritis, waarbij het immuunsysteem het eigen lichaam aanvalt en ontstekingen veroorzaakt.

Risicofactoren en -groepen voor lymfeklierontsteking: wie loopt meer kans?

Lymfeklierontsteking kan iedereen treffen, maar sommige mensen en omstandigheden verhogen het risico aanzienlijk. Of het nu gaat om leeftijd, leefstijl, of medische geschiedenis, verschillende factoren kunnen iemand vatbaarder maken voor ontstoken lymfeklieren. Laten we de belangrijkste risicogroepen en -factoren nader bekijken.

Kinderen en tieners: jonge vechters met een actief immuunsysteem
Kinderen en tieners zijn bijzonder vatbaar voor lymfeklierontsteking, vooral vanwege hun actieve en zich nog ontwikkelende immuunsysteem. Ze worden vaak blootgesteld aan virussen en bacteriën door school, sport en speelomgevingen. Studies tonen aan dat ongeveer 30% van de kinderen minstens één keer per jaar last heeft van ontstoken lymfeklieren, meestal in de halsstreek door een verkoudheid of keelontsteking.

Mensen met een verzwakt immuunsysteem: verminderde weerstand, verhoogd risico
Een verzwakt immuunsysteem – door aandoeningen zoals HIV, diabetes, of het gebruik van immuunsuppressiva – maakt mensen extra vatbaar voor infecties, en dus voor lymfeklierontstekingen. Patiënten met hiv lopen bijvoorbeeld een 40% hoger risico op infectie-gerelateerde lymfeklierontsteking dan mensen zonder deze aandoening. Ook ouderen vallen in deze risicogroep, aangezien hun immuunsysteem na verloop van tijd minder efficiënt werkt.

Dierenliefhebbers: liefde voor dieren met een klein gezondheidsrisico
Kattenbezitters en andere dierenliefhebbers hebben een verhoogd risico op lymfeklierontsteking door infecties zoals de ‘kattenkrabziekte’. De bacterie Bartonella henselae, die door een beet of krab van een besmette kat kan worden overgedragen, kan leiden tot ontstoken lymfeklieren. Geschat wordt dat tot 10% van de katten in Nederland deze bacterie bij zich draagt, wat kattenbezitters in een verhoogde risicogroep plaatst.

Reizigers: avontuur met een bijwerking
Mensen die vaak reizen, vooral naar tropische gebieden, lopen een hoger risico op lymfeklierontsteking door exotische infecties zoals dengue, toxoplasmose, en tuberculose. Reizigers in Zuidoost-Azië en Sub-Sahara Afrika, waar infectieziekten vaker voorkomen, lopen bijvoorbeeld een vijf keer hoger risico op lymfeklierontstekingen vergeleken met reizigers in gematigde klimaten.

Auto-immuunziekten: een systeem in de war
Mensen met auto-immuunziekten zoals lupus of reumatoïde artritis hebben een hoger risico op lymfeklierontsteking door chronische ontstekingen in het lichaam. Bij ongeveer 20% van de patiënten met lupus komen regelmatig ontstoken lymfeklieren voor, omdat het immuunsysteem ten onrechte gezonde weefsels aanvalt. De opgezette lymfeklieren in deze groep zijn vaak langdurig en komen terug, zelfs zonder aanwezigheid van een infectie.

Lymfeklierontsteking symptomen

Zwelling, warmte en roodheid

De symptomen van een lymfeklierontsteking zijn:

• Het ontstaan van een zwelling;
• De klier is rood en voelt warm aan;
• Matige tot wel hoge koorts kan voorkomen;
• In het centrale deel van een ontstoken klier kan een abces verschijnen, die vaak rubberachtig aanvoelt;
• Een pijnlijke halsklier bij een kind kan ervoor zorgen dat hij zijn hoofd afdraait van de kant waar de ontsteking zit en als de klier erg groot is geworden, is een soort dwangstand (van het hoofd) mogelijk.

Rode strepen op de huid

Indien lymfevaten ontstoken raken ('lymfangitis' genoemd), kan dit zichtbaar worden door rode strepen op de huid. Lymfeklieren die eenmaal bij een infectie zijn vergroot, zullen niet meteen in grootte afnemen. Het gevolg is dat je ze maandenlang kan blijven voelen.

Ontstoken lymfeklieren in de hals, nek en achter het oor

Lymfeklieren in de hals kunnen opzwellen en ontstoken raken bij een ontsteking van keel (keelontsteking), neus, oor, kaak of huid. De volgende symptomen kunnen dan optreden:

• Het opzwellen van de lymfeklieren in de hals;
• De zwelling ontstaat meestal onder de kaakrand of langs de spier die in de hals van boven naar beneden loopt;
• De lymfeklieren in de hals kunnen ook pijn doen en/of warm aanvoelen;
• De lymfeklieren zijn voelbaar in de hals en/of in de nek of achter een oor.
• Ze zijn voelbaar aan een kant, of aan beide zijden in de hals;
• Je kunt slechts één klier voelen, maar soms zijn er meerdere.

Halsklieren hebben de neiging om snel op te zwellen, maar ze nemen ook snel weer in omvang af als de ontsteking achter de rug is. Gezwollen lymfeklieren in de hals komen vooral voor bij kinderen.

Onderzoek en diagnose

Anamnese en lichamelijk onderzoek

De (huis)arts zal een anamnese afnemen en lichamelijk onderzoek uitvoeren, waarbij al snel duidelijk wordt dat het om een ontstoken lymfeklier gaat. Door de klier te bevoelen kan de arts bepalen of er een abces is ontstaan. Eventueel wordt de plek ook nog met een echo bekeken.

Ander onderzoek

De arts voert zo nodig een biopsie uit van het getroffen gebied of knooppunt. Hierbij wordt een stukje weggenomen voor nader onderzoek onder de microscoop. Dit is nodig zodat de arts de oorzaak van de ontsteking achterhaalt. Het plaatsen van vloeistof uit de lymfeklieren in een cultuur (kweek) om te zien wat voor soort bacteriën groeien, wordt soms ook gedaan. Een bloedonderzoek kan zinvol zijn om de verspreiding van de infectie in de bloedbaan te identificeren.

Lymfeklierontsteking behandeling

Bij de behandeling van lymfeklierontsteking is het belangrijk om eerst vast te stellen wat de onderliggende oorzaak is. Wanneer de oorzaak een bacteriële infectie is en er nog geen abces is gevormd, kan de aangedane lymfeklier effectief worden behandeld met een antibioticum. Dit voorkomt dat de infectie zich verder verspreidt. Bij pijn en koorts kan (kinder)paracetamol verlichting bieden, en ibuprofen kan soms worden ingezet om ontstekingen te remmen, mits dat geschikt is voor de patiënt.

Wanneer zich reeds een abces heeft gevormd, moet dit eerst volledig rijpen. Zodra het abces klaar is voor drainage, zal de arts een klein sneetje maken om het abces te ontlasten. Hierbij komt vaak een aanzienlijke hoeveelheid pus vrij. Drainage helpt niet alleen om de pijn te verlichten, maar ook om verdere infectie te voorkomen. In sommige gevallen wordt de drainage aangevuld met een antibioticakuur om restinfecties te bestrijden en het herstel te versnellen.

Bij virale lymfeklierontsteking, zoals bij infecties door het Epstein-Barr-virus of cytomegalovirus, worden antibiotica niet gebruikt, omdat deze geen effect hebben op virussen. In deze gevallen is rust de belangrijkste behandeling, samen met pijnstilling voor eventuele klachten. Meestal herstelt de zwelling vanzelf naarmate de infectie verdwijnt.

In zeldzame gevallen, zoals bij chronische lymfeklierontstekingen door auto-immuunziekten of bij kwaadaardige oorzaken zoals lymfomen, kan een meer gespecialiseerde behandeling nodig zijn:

• Immunosuppressiva: Bij auto-immuunziekten die lymfeklierontstekingen veroorzaken, kunnen medicijnen zoals corticosteroïden of andere immunosuppressiva worden voorgeschreven om de immuunreactie onder controle te houden.
• Chemotherapie of bestraling: Wanneer een lymfeklierontsteking wordt veroorzaakt door een lymfoom of andere vormen van kanker, kan een behandeling met chemotherapie, bestraling, of in sommige gevallen chirurgie noodzakelijk zijn om de aangedane klieren te verwijderen of de tumorcellen aan te pakken.

Naast medische behandelingen zijn er ondersteunende maatregelen die het herstel kunnen bevorderen:

• Hydratatie en rust: Bij zowel bacteriële als virale infecties is voldoende vochtinname en rust essentieel om het immuunsysteem te ondersteunen.
• Warme kompressen: Warme kompressen kunnen helpen om de bloedcirculatie in de aangedane klier te verbeteren, wat pijn en spanning verlicht. Dit is vooral nuttig bij virale en milde bacteriële infecties zonder abcesvorming.
• Hygiënische zorg: Bij een open abces is het belangrijk om het wondgebied schoon en droog te houden om verdere infectie te voorkomen. Regelmatige reiniging volgens de adviezen van een arts is dan essentieel.

Lymfeklierontstekingen hebben in de meeste gevallen een gunstig herstel met de juiste behandeling en zorg. Echter, het is altijd raadzaam om bij aanhoudende of snel verergerende klachten een arts te raadplegen voor tijdige diagnose en behandeling.

Beloop en prognose

Neem trouw de door de arts voorgeschreven medicijnen in en houd je aan de dosering. Koeling middels kompressen van het getroffen gebied kan helpen om klachten als pijn en zwelling te verlichten. In de meeste gevallen verdwijnt een lymfeklierontsteking snel met de juiste behandeling, maar het soms enige tijd duren voordat de zwelling helemaal weg is. Schakel de huisarts in als de klachten terugkomen of verergeren.

Complicaties

Onbehandelde lymfeklierontsteking kan leiden tot de volgende complicaties:

• abcesvorming;
• cellulitis (een bacteriële infectie van het onderhuidse bindweefsel);
• fistels (bij lymfeklierontsteking veroorzaakt door tuberculose);
• sepsis (een bloedvergiftiging).

Preventie van ontstoken lymfeklieren

De beste manier om lymfadenitis te voorkomen is om een afspraak te maken met de huisarts bij de eerste tekenen van een infectie of je een gevoelige zwelling waarneemt die aanvoelt als een klein knobbeltje net onder je huid. Zorg ervoor dat je eventuele wondjes goed reinigt door een ontsmettingsmiddel te gebruiken. Pas in alle gevallen goede hygiëne toe.

Lees verder

• Lymfeklieren: functie, taken, ligging & ziekten lymfestelsel
• Lymfeklierzwelling kind: symptomen, oorzaak en behandeling
• Non-Hodgkin-lymfoom (NHL): symptomen, oorzaak en behandeling
• Ontstoken lymfeklieren: symptomen, oorzaak en behandeling
• Gezwollen lymfeklieren: klieren in hals, nek, lies & oksel