Tuberculose (tbc): symptomen, vaccinatie, besmettelijk, test

Tuberculose symptomen zijn onder meer aanhoudende hoest (met bloed), kortademigheid en koorts. Tuberculose (tbc) is een bacteriële infectieziekte die veelal wordt veroorzaakt door Mycobacterium tuberculosis, welke in veel gevallen de longen aantasten. Tbc is een eeuwenoude ziekte, er werden door onderzoekers al sporen van ontdekt in Egyptische mummies. Tuberculose is te genezen. De behandeling vindt plaats met een mix van antibiotica en duurt lang. Het komt steeds vaker voor dat de tbc-bacterie resistent (ongevoelig) is voor één of meer geneesmiddelen tegen tuberculose. Er bestaat een vaccin tegen tbc, die wordt gegeven aan mensen die regelmatig of langdurig naar een land gaan waar tbc veel voorkomt.

• Wat is tuberculose (tbc)?
• Tbc: moordenaar nummer 2
• Zeer dodelijke infectieziekte
• Multiresistente tbc
• Sterftecijfer tbc neemt af
• Oorzaak van tbc
• Risicofactoren
• Verzwakt immuunsysteem
• Reizen naar of wonen in bepaalde gebieden
• Gebrek aan medische zorg
• Drugsgebruik en roken
• Werken in de gezondheidszorg
• Wonen of werken in een residentiële (zorg)instelling
• Verblijf in een vluchtelingenkamp
• Tbc besmettelijk
• Twee vormen van tbc
• Besmetting leidt niet altijd tot symptomen
• Latente en open tbc
• Wat zijn de klachten en symptomen van tbc?
• Symptomen zijn zeer divers
• Incubatietijd en besmetting
• Complicaties
• Diagnose en test
• Behandeling van tbc
• Preventie
• Bestaat er een vaccin tegen tuberculose?

Wat is tuberculose (tbc)?

Tuberculose (tbc) wordt veroorzaakt door de bacterie mycobacterium tuberculosis en is een potentieel ernstige infectieziekte die vooral de longen treft. De bacteriën die tuberculose veroorzaken, worden verspreid van de ene naar de andere persoon door kleine druppeltjes slijm die via hoesten en niezen in de lucht worden vrijgegeven. De bacterie kan zich in het lichaam verplaatsen via de bloed- en lymfevaten, waardoor verschillende organen worden aangetast. Meestal zit tbc in de longen.

Tbc: moordenaar nummer 2

Zeer dodelijke infectieziekte

Tuberculose (tbc) is wereldwijd na hiv/aids de meest dodelijke infectieziekte. Ieder jaar krijgen iets minder dan negen miljoen mensen tbc en ieder jaar eist deze ziekte ruim 1,7 miljoen levens. Meer dan 95% van de tbc-sterfgevallen vindt plaats in lage-inkomenslanden en middeninkomenslanden en het behoort tot de top drie oorzaken van de sterfte onder vrouwen van 15 tot 44 jaar.
In 2009 waren er ongeveer 10 miljoen weeskinderen als gevolg van de tbc-doden onder ouders.

Tbc is de grootste doodsoorzaak voor mensen met hiv. Tbc en hiv is een dodelijke combinatie en kan de doodsklap geven aan aidspatiënten. Zonder behandeling is de combinatie tbc-hiv binnen een paar maanden fataal.

Multiresistente tbc

Multiresistente tuberculose (MDR-TB) is aanwezig in vrijwel alle onderzochte landen en is een serieuze bedreiging voor de volksgezondheid. Volgens de laatste gegevens ontwikkelen wereldwijd jaarlijks bijna een half miljoen mensen multiresistente tuberculose. Bij MDR-tbc is de ziekteverwekker Mycobacterium tuberculosis ongevoelig voor de twee krachtigste medicijnen tegen tbc.

Sterftecijfer tbc neemt af

Het aantal mensen met tuberculose neemt elk jaar gestaag af. Het tbc-sterftecijfer daalde tussen 1990 en 2010 met 40%. Toch neemt tbc, geholpen door de aidsepidemie, toe in diverse regio's in de wereld. In regio's waar hiv wijdverspreid is, is het aantal mensen met tbc verdrievoudigd over de afgelopen 15 jaar. In Nederland komt tbc niet zo heel veel meer voor. Jaarlijks wordt hiert e lande bij ongeveer 1.100 mensen de diagnose gesteld.

Oorzaak van tbc

Tuberculose is een bacteriële infectieziekte die veelal wordt veroorzaakt door Mycobacterium tuberculosis, welke in veel gevallen de longen aantasten. Deze tuberculosebacterie verplaatst zich in het lichaam via de bloed- en lymfevaten en een infectie met deze boosdoener kan ernstige ontstekingen veroorzaken. De meest voorkomende vorm van tbc is longtuberculose, maar ook nier-, gewrichts- en kliertuberculose of tuberculose in andere organen komen voor.

Risicofactoren

Iedereen kan tuberculose krijgen, maar bepaalde factoren kunnen het risico op het krijgen van de ziekte verhogen. Deze factoren zijn:

Verzwakt immuunsysteem

Een gezond immuunsysteem bestrijdt vaak de bacterie mycobacterium tuberculosis, maar je lichaam faalt daarin als je weerstand laag is. Een aantal ziekten en medicijnen kunnen je immuunsysteem verzwakken, waaronder

• hiv/aids;
• diabetes;
• ernstige nierziekte;
• bepaalde kankers;
• kankerbehandeling, zoals chemotherapie;
• geneesmiddelen om afstoting van getransplanteerde organen te voorkomen;
• sommige medicijnen die worden gebruikt ter behandeling van reumatoïde artritis, ziekte van Crohn en psoriasis;
• ondervoeding;
• zeer jonge leeftijd of gevorderde leeftijd.

Reizen naar of wonen in bepaalde gebieden

Het risico op het krijgen van tuberculose is groter voor mensen die wonen in of reizen naar landen waar veel (multiresistente tuberculose) tbc heerst, waaronder Afrika, Oost-Europa, Azië, Rusland, Latijns-Amerika en de Caribische eilanden.

Gebrek aan medische zorg

Ontbreken van adequate medische zorg is een risicofactor.

Drugsgebruik en roken

Excessief drugsgebruik of alcoholgebruik verzwakt je immuunsysteem en maakt je kwetsbaarder voor tuberculose. Ook roken verhoogt het risico om tbc te krijgen.

Werken in de gezondheidszorg

Regelmatig contact met zieke mensen verhoogt de kans op blootstelling aan bacteriën die tbc veroorzaken. Het dragen van een masker en vaak je handen wassen, verkleinen het risico daarop aanzienlijk.

Wonen of werken in een residentiële (zorg)instelling

Mensen die in overvolle gevangenissen, vluchtelingenopvangcentra of verpleeghuizen wonen of werken, hebben allemaal een hoger risico op tuberculose. Dat komt doordat het risico op tbc hoger is, wanneer er sprake is van overbevolking en slechte ventilatie.

Verblijf in een vluchtelingenkamp

Vluchtelingen die in een (geïmproviseerd) vluchtelingenkamp verblijven hebben meer kans op tbc door slechte voeding en slechte gezondheid en door het leven in overvolle, onhygiënische omstandigheden.

Tbc besmettelijk

Twee vormen van tbc

Er worden twee vormen tbc onderscheiden: 'gesloten' en 'open' longtuberculose. De gesloten vorm is niet besmettelijk, maar open tuberculose is dat wel degelijk. Tbc wordt verspreid van persoon tot persoon door de lucht. Wanneer mensen met open tbc hoesten of niezen kunnen er bacteriën vrijkomen die via de lucht door een ander worden ingeademd.

Besmetting leidt niet altijd tot symptomen

Ongeveer 1 op de 3 mensen wordt met tbc besmet, maar slechts 1 op de 10 ontwikkelt de ziekte. Mensen die gezond van lijf en leden zijn, hebben een immuunsysteem die meestal sterk genoeg is om de ziekteverwekker 'buiten de deur' te houden. Maar in geval van een verzwakt immuunsysteem, kan tbc zich jaren later alsnog openbaren. De kans hierop is zo'n 10%. Zeker als iemand het hiv-virus heeft, dan is de kans maar liefst twintig keer zo groot dat hij tbc ontwikkelt. Ook mensen die structureel onvoldoende voedingsstoffen binnenkrijgen, diabetes (suikerziekte) hebben of roken, hebben een veel hoger risico om ziek te worden.

Latente en open tbc

De tbc-bacterie kan na infectie (zeer) lange tijd latent aanwezig blijven in het lichaam, soms wel een mensenleven. Onder voor hen gunstige omstandigheden kunnen deze 'slapende' tbc-bacteriën opnieuw gaan delen en ziekte veroorzaken. Om deze reden worden twee soorten tbc onderscheiden:

• Latente tbc. In deze toestand heb je een tbc-infectie, maar de bacteriën blijven in je lichaam in een inactieve toestand en veroorzaken geen symptomen. Latente tbc, ook wel inactieve tbc genoemd, is niet besmettelijk. Het kan veranderen in actieve tbc, dus behandeling is belangrijk voor de persoon met latente tbc, om verdere verspreiding van tbc in te dammen.
• Actieve tbc. Deze aandoening maakt je ziek en kan zich verspreiden naar anderen. Het kan in de eerste paar weken na infectie met de bacteriën optreden, of het kan jaren later optreden.

Deze vormen staan ook bekend als 'gesloten' en 'open' longtuberculose.

Wat zijn de klachten en symptomen van tbc?

Symptomen zijn zeer divers

De symptomen van tbc zijn zeer divers en kunnen onder meer bestaan uit:

• aanhoudende hoest (soms met bloed);
• kortademigheid;
• koorts;
• pijn op de borst;
• zweten tijdens de slaap (nachtzweten);
• verminderde eetlust en gewichtsverlies;
• niet-pijnlijke, gezwollen lymfeklieren in de hals;
• vermoeidheid;
• trommelstokvingers bij long tbc.

Incubatietijd en besmetting

Al deze symptomen kunnen wijzen op tbc. De incubatietijd kan maanden tot zelfs jaren bedragen, afhankelijk van de weerstand. Iemand met deze klachten moet zich zo snel mogelijk melden bij de huisarts. Doordat iemand maandenlang last kan hebben van milde symptomen, kan dit leiden tot vertraging bij het zoeken van medische hulp door een patiënt met als gevolg dat ondertussen de bacterie aan anderen wordt overgedragen. Mensen met open tbc kunnen ongeveer 10-15 andere mensen infecteren door nauw contact in de loop van een jaar. Na drie tot vier weken medicijngebruik kan een patiënt anderen niet meer infecteren.

Complicaties

Zonder behandeling kan tuberculose fataal zijn. Onbehandelde open tbc is vaak van invloed op delongen, maar kan zich ook verspreiden naar andere delen van je lichaam via je bloedbaan. Voorbeelden van complicaties van tbc zijn:

• Rugpijn. Rugpijn en stijfheid zijn vaak complicaties van tuberculose.
• Schade aan de gewrichten. Tuberculose artritis treft meestal de heupen en knieën.
• Zwelling van de membranen die je hersenen bedekken (meningitis). Dit kan leiden tot een blijvende of intermitterende hoofdpijn die wekenlang optreedt. Geestelijke veranderingen zijn ook mogelijk.
• Lever- of nierproblemen. Je lever en nieren filteren afval en onzuiverheden uit je bloedbaan. Deze functies worden aangetast als de lever of nieren door tuberculose worden getroffen.
• Harttamponade. Dit is een zeldzame levensbedreigende complicatie waarbij er ophoping van vloeistof, bloed, stolsels of gas in de pericardiale ruimte optreedt. Deze aandoening kan fataal zijn.

Diagnose en test

Bij vermoeden van tbc kan de diagnose worden gesteld op basis van een Mantoux-test en een röntgenopname en een CT-scan te worden gemaakt teneinde de schade aan de longen te kunnen beoordelen. Wanneer uit de Mantoux-test blijkt dat het lichaam afweerstoffen tegen de bacterie heeft aangemaakt (te zien door een reactie in de vorm van een bultje op de plek waar geprikt is, dan moet alsnog getest worden of de persoon ook daadwerkelijk tbc heeft. Het nadeel van de Mantoux-test is dat de uitslag door verschillende factoren kan worden beïnvloed en dat het maar één keer uitgevoerd kan worden (een tweede keer is de test onbetrouwbaar).

Bij een patiënt die slijm ophoest wordt een monster van het opgehoeste sputum in het laboratorium onderzocht op bacteriën en getest op gevoeligheid voor bepaalde medicijnen. Als blijkt dat iemand open tuberculose heeft dan zullen de mensen met wie hij regelmatig contact heeft ook onderzocht moeten worden. Het kan immers zijn dat hij hen besmet heeft.

Behandeling van tbc

De behandeling van tuberculose bestaat uit een combinatie van medicijnen (antibiotica) om te voorkomen dat de bacterie resistent wordt. De medicijnenkuur is lang en intensief. Ook moet de patiënt een goede 'hoesthygiëne' in acht nemen, zeker bij open tuberculose. Dit betekent dat hij moet niezen of hoesten in een zakdoek of met de elleboog voor de mond. Dit om te voorkomen dat de bacterie verspreidt wordt.

De meeste mensen genezen met de juiste medicatie volledig van tbc. Als de bacterie resistent is tegen twee of meer medicijnen (hetgeen in Nederland nog maar weinig voorkomt), kan de ziekte fataal zijn. Tbc kan ook slecht aflopen als het immuunsysteem van de patiënt ernstig is verzwakt of als de tuberculose zich sterk heeft verbreid.

Preventie

Besmetting met de tbc-bacterie vindt plaats via hoesten en niezen. Besmetting kun je daarom mogelijk voorkomen door mensen die stevig hoesten te vermijden. Vermijd tevens slecht geventileerde, donkere en kleine ruimtes waar veel personen zijn.

Bestaat er een vaccin tegen tuberculose?

Er bestaat een vaccin tegen tbc, maar deze wordt alleen aan mensen die regelmatig of langdurig naar een land gaan waar tbc veel voorkomt gegeven. Een mogelijke bijwerking is een lymfeklierzwelling. Het vaccin laat een littekentje achter. Normaal gesproken os iemand levenslang beschermd na de vaccinatie. Het vaccin beschermt niet tegen alle vormen van tbc.

Lees verder

• Chronisch hoesten: oorzaken aanhoudende hoest, kriebelhoest
• Gezwollen lymfeklieren: klieren in hals, nek, lies & oksel
• Symptomen hiv/aids: koorts, nachtzweten, hoofdpijn & moeheid