Kortademigheid: symptomen en oorzaken bij inspanning of rust

Kortademigheid of dyspnoe is een onaangenaam en vooral angstig gevoel dat de ademhaling tekortschiet. Men spreekt in dat geval ook wel van 'benauwdheid'. De belangrijkste oorzaken van kortademigheid zijn aandoeningen van de luchtwegen en longen, problemen aan het hart, ziekten van het strottenhoofd of de stembanden en andere oorzaken zoals een slechte lichamelijke conditie en/of zwaarlijvigheid. Een groot aantal mogelijk oorzaken van kortademigheid. De lijst van oorzaken is niet uitputtend. Aanhoudende klachten van kortademigheid is een reden de huisarts te bezoeken. Wanneer kortademigheid en vermoeidheid samen voorkomen, is het zeker aangeraden zo snel mogelijk een bezoek te brengen aan de huisarts. Dit kan bijvoorbeeld duiden op problemen met het hart.

• Kortademigheid bij inspanning of rust
• Wat is kortademigheid?
• Bij inspanning of rust
• Symptomen
• Vormen van kortademigheid
• Specifieke groepen
• Zwangerschap
• Ouderen en mensen met ernstige gezondheidsproblemen
• Baby's
• Normale ademhaling versus kortademigheid
• Epidemiologie van kortademigheid: een wereldwijd beeld
• Ontstaansmechanisme
• Oorzaken van kortademigheid
• Fysieke conditie en inspanning
• Slechte lichamelijke conditie
• Inspanningsastma
• Overgewicht
• Gebrekkige ademtechniek bij sporten of fysieke inspanning
• Longaandoeningen en ademhalingsstoornissen
• Longfibrose
• COPD
• Acute bronchitis
• Longontsteking
• Bronchiëctasieën
• Tuberculose (tbc)
• Coronavirus
• Cardiovasculaire oorzaken
• Hartfalen
• Hartritmestoornis
• Pulmonale hypertensie
• Hartaanval
• Lage bloeddruk en hoge bloeddruk
• Pericarditis
• Myocarditis
• Mitralisklepstenose
• Bloed- en stofwisselingsaandoeningen
• Leukemie
• Bloedarmoede
• Chronische nierziekte
• Te snel werkende schildklier
• Vitamine B12-tekort
• Diabetes
• Zuur-base stoornissen (bijv. metabole acidose)
• Allergieën en infecties
• Veteranenziekte
• Extrinsieke allergische alveolitis
• Seizoensgebonden allergieën
• Neurologische en psychologische factoren
• Hyperventilatie en stress
• ALS (amyotrofische laterale sclerose)
• MS (multiple sclerose)
• Medicatie
• Bijwerkingen van medicijnen
• Chirurgische en structurele afwijkingen
• Klaplong
• Pleuravocht
• Auto-immuunziekten en ontstekingsziekten
• Sarcoïdose
• Reumatoïde artritis
• Systemische lupus erythematodes (SLE)
• Kanker
• Longkanker
• Keelkanker
• Arts inschakelen
• Afspraak maken met huisarts
• Alarmsymptomen
• Onderzoek en diagnose
• Behandeling
• Medicatie
• Dieet en lichaamsbeweging
• Extra zuurstof
• Longrevalidatie
• Cardiale revalidatie
• Leefstijlaanpassingen
• Natuurgeneeskunde en aromatherapie
• Complicaties
• Preventie en voorkomen
• Stoppen met roken
• Luchtvervuiling
• Gezond gewicht
• Prognose

Kortademigheid bij inspanning of rust

Nina was altijd de eerste die de trap op rende, maar vandaag leek iedere trede een uitdaging. Halverwege stopte ze, hand op de leuning, terwijl haar adem in korte, snelle stoten kwam. Ze voelde haar borst strak worden en haar hart bonzen alsof ze een marathon liep. "Gek," dacht ze, "het is maar een trap." Ze probeerde diep in te ademen, maar het leek alsof er niet genoeg lucht was. Omstanders keken even bezorgd, maar glimlachten bemoedigend. Uiteindelijk haalde ze diep adem, verzamelde zichzelf en vervolgde haar weg, met een plotselinge waardering voor iets dat normaal zo vanzelfsprekend voelde.

Wat is kortademigheid?

Kortademigheid, ook wel dyspneu genoemd, is een gevoel van ademnood of benauwdheid waarbij het moeilijk is om voldoende lucht binnen te krijgen. Dit symptoom kan acuut optreden of chronisch aanwezig zijn en varieert van mild ongemak tot een intens benauwd gevoel. Kortademigheid kan veroorzaakt worden door verschillende factoren, waaronder aandoeningen van de longen (zoals astma en COPD), het hart (zoals hartfalen), of zelfs door angst en paniek. Ook lichamelijke inspanning, allergieën en omgevingsfactoren zoals vervuilde lucht kunnen kortademigheid uitlokken of verergeren.

Bij inspanning of rust

Er wordt vaak een onderscheid gemaakt tussen dyspneu bij inspanning of in rust. Bij kortademigheid bij inspanning ben je ineens buiten adem na een fietstocht of het beklimmen van een trap. Bij kortademigheid in rust, ben ja al kortademig terwijl je niets doet, dus niet na inspanning.

Symptomen

Bijkomende symptomen van kortademigheid zijn:

• ademnood
• luchthonger
  Beklemmend gevoel op de borst / Bron: InesBazdar/Shutterstock.com
• benauwdheid
• gesmoord of gestikt gevoel als gevolg van ademhalingsmoeilijkheden
• moeizame ademhaling
• beklemmend gevoel op de borst
• snelle, oppervlakkige ademhaling
• hartkloppingen
• piepende ademhaling
• hoesten

Vormen van kortademigheid

Kortademigheid kan geleidelijk of plotseling optreden, wat acute dyspneu wordt genoemd. De klachten kunnen kortere tijd duren of continue aanwezig zijn. Dit onderscheid kan helpen om de precieze oorzaak van kortademigheid op te sporen. Een gemiddelde volwassene haalt in rust per minuut 12 tot 15 keer adem. Bij kortademig, gaat iemand sneller ademen.

De acute vorm karakteriseert zich door het opeens (of binnen een aantal uren) opkomen van de klachten. Bij langzaam toenemende of chronische benauwdheid ontwikkelen de klachten van kortademigheid zich over langere tijd en je lichaam kan hier gewend aan raken, waardoor directe behandeling niet nodig is. Het is belangrijk om onderscheid te maken tussen deze twee vormen van kortademigheid, omdat acute kortademigheid bedreigender is dan de langzaam toenemende kortademigheid.

Specifieke groepen

Kortademigheid kan specifieke groepen mensen op verschillende manieren beïnvloeden:

Zwangerschap

Milde symptomen van kortademigheid komen frequent voor tijdens de zwangerschap. Dit komt omdat zwangerschap de ademhalingscapaciteit van een vrouw verandert. Ademhalingscapaciteit neemt toe tijdens de zwangerschap, maar er is ook een vermindering van het longvolume tot 20 procent aan het einde van een expiratie of uitademing. Het aantal ademhalingen dat een zwangere vrouw per minuut doet, of de ademhalingssnelheid, verandert meestal niet tijdens de zwangerschap.

Ouderen en mensen met ernstige gezondheidsproblemen

Kortademigheid kan ontstaan ​​wanneer mensen in een vergevorderd stadium van een ernstige (chronische) ziekten verkeren. In de palliatieve fase ervaart bijvoorbeeld 45 tot 56% van de patiënten met kanker klachten van kortademigheid; bij longkanker is dit ongeveer 70% en mensen met ernstig COPD worden vaker en heviger kortademig en vermoeid.

Baby's

Ziekten van de bovenste luchtwegen die acute kortademigheid veroorzaken, zijn een relatief veel voorkomende noodsituatie bij zuigelingen. Het is een van de meest voorkomende oorzaken van kortademigheid bij zuigelingen. Kroep, het inademen van een vreemd voorwerp en een ontsteking van het strotklepje (epiglottitis).zijn allemaal veel voorkomende oorzaken van kortademigheid bij baby's.

Normale ademhaling versus kortademigheid

Normale ademhaling: de vloeiende symfonie van zuurstof
Normale ademhaling is een ritmische dans die zich afspeelt zonder dat we er bewust bij stilstaan. Bij elke rustige inademing stroomt de lucht via de neus of mond naar binnen, vult de luchtpijp en de bronchiën, en stroomt vervolgens naar de longblaasjes, waar zuurstof aan het bloed wordt afgegeven. De borstkas zet lichtjes uit, de buik beweegt mee, en de ribben en het middenrif werken harmonieus samen om de luchttoevoer moeiteloos en stil binnen te laten. In een normale toestand verloopt deze ademhaling met een rustige regelmaat van 12 tot 20 ademhalingen per minuut, zonder haperingen of spanning. Het lichaam ontvangt precies de juiste hoeveelheid zuurstof voor het onderhouden van energie, celherstel en een helder hoofd. Dit proces is zo vanzelfsprekend dat we het niet bewust waarnemen – een symfonie die achter de schermen ononderbroken doorgaat.

Kortademigheid: een verstoorde harmonie
Kortademigheid, ook wel dyspneu genoemd, breekt die natuurlijke symfonie abrupt af en maakt van ademhalen een inspannende taak. Bij kortademigheid voelt iedere ademhaling als een strijd om lucht, alsof er een onzichtbare barrière tussen de luchtwegen en de longen in zit. Patiënten beschrijven het vaak als een gevoel van beklemming of een zwaar gewicht op de borst, waarbij zelfs eenvoudige handelingen, zoals een trap oplopen of spreken, benauwend aanvoelen. De inademing lijkt oppervlakkig en beperkt, en uitademen kan verstoord en kort zijn, waardoor het lichaam niet genoeg tijd heeft om volledig te herstellen voor de volgende ademhaling.

Lichamelijke sensaties: spanning en drang naar lucht
Tijdens kortademigheid komt een scala aan fysieke sensaties opzetten. De borstkas kan strak of gespannen aanvoelen, en het middenrif lijkt tegen te werken in plaats van samen te werken. Soms ontstaat een beklemmend gevoel rond de borst, een signaal dat het lichaam moeite heeft met het vinden van zuurstof. Ook kan er een verhoogde ademfrequentie optreden, waarbij de ademhalingen korter en sneller worden, wat kan leiden tot een gevoel van duizeligheid of tintelingen door te weinig koolstofdioxide in het bloed. Zelfs de schouders en nekspieren kunnen aangespannen aanvoelen, omdat het lichaam onbewust probeert te compenseren door andere spieren in te schakelen.

Geestelijke impact: angst en bewustwording
Kortademigheid heeft niet alleen een lichamelijke, maar ook een psychologische impact. Het plotselinge gevoel van ademnood roept vaak angst op, een primaire reactie die het lichaam aanzet tot overlevingsstand. Deze angst kan de kortademigheid verergeren, wat resulteert in een vicieuze cirkel van steeds snellere, oppervlakkige ademhalingen. De persoon kan zich volledig bewust worden van elke ademhaling, en wat normaal moeiteloos verloopt, wordt nu een constante, dringende zorg. Deze ervaring kan het gevoel van controle verminderen en leiden tot onrust en onzekerheid, vooral als de kortademigheid onverwacht optreedt.

Oorzaken van kortademigheid: van inspanning tot onderliggende aandoeningen
Kortademigheid kan verschillende oorzaken hebben, variërend van eenvoudige inspanning tot medische aandoeningen. Tijdens lichamelijke inspanning is een tijdelijke versnelling van de ademhaling normaal, maar kortademigheid treedt op wanneer het lichaam moeite heeft met voldoende luchttoevoer. Onderliggende aandoeningen, zoals astma, COPD, en hartfalen, kunnen kortademigheid verergeren, doordat ze het functioneren van de longen en het hart beïnvloeden. Ook emotionele factoren, zoals angst en paniek, kunnen een gevoel van ademnood opwekken, zelfs als er geen fysieke reden is voor kortademigheid. Daarnaast kunnen omgevingsfactoren, zoals vervuilde lucht of allergenen, kortademigheid opwekken door de luchtwegen te irriteren.

Kortademigheid als herinnering aan een essentiële functie
Kortademigheid laat ons op een intense manier ervaren hoe belangrijk en kwetsbaar onze ademhaling is. Waar ademhalen normaal een onopgemerkt ritme is, vraagt kortademigheid om aandacht bij iedere ademhaling, om bewuste controle en vaak om rust en kalmte. Door deze ervaring worden we ons bewust van de fysieke inspanning die nodig is om zuurstof naar ons lichaam te krijgen en van de impact die ademhaling heeft op onze lichamelijke en geestelijke toestand.

Epidemiologie van kortademigheid: een wereldwijd beeld

Kortademigheid is een veelvoorkomend symptoom dat wereldwijd miljoenen mensen treft, met een brede variatie in voorkomen afhankelijk van leeftijd, geslacht, leefstijl en onderliggende factoren. Dit verschijnsel, dat zowel acuut als chronisch kan optreden, varieert sterk tussen verschillende bevolkingsgroepen en klimaten, waarbij ook genetische aanleg en omgevingsfactoren een belangrijke rol spelen. Hieronder volgt een uitgebreide verkenning van de epidemiologische factoren die bijdragen aan het voorkomen van kortademigheid.

Geslachtsverschillen: vrouwen vaker getroffen
Kortademigheid komt wereldwijd vaker voor bij vrouwen dan bij mannen, vooral in de leeftijdsgroep boven de 40 jaar. Studies tonen aan dat hormonale verschillen tussen mannen en vrouwen een rol spelen, waarbij schommelingen in oestrogeen en progesteron de gevoeligheid voor ademhalingsklachten kunnen verhogen. Zo ervaren vrouwen vaak meer kortademigheid tijdens perioden met verhoogde hormonale activiteit, zoals tijdens de zwangerschap en menopauze. Ook zijn aandoeningen zoals astma en COPD, die kortademigheid veroorzaken, bij vrouwen vaak ernstiger.

• Cijfer: Ongeveer 15% van de vrouwen in Nederland rapporteert chronische kortademigheid, vergeleken met 10% van de mannen, vooral in de leeftijdsgroep van 50 jaar en ouder.

Leeftijd en kortademigheid: kinderen versus volwassenen
Bij kinderen is kortademigheid vaak het gevolg van aandoeningen zoals astma, luchtweginfecties of allergieën. Kinderen met astma hebben bijvoorbeeld tot vijf keer meer kans op kortademigheid dan gezonde kinderen. Naarmate mensen ouder worden, stijgt de incidentie van kortademigheid door toename van chronische ziekten, zoals COPD en hartfalen. Bij volwassenen boven de 65 jaar neemt kortademigheid vaak toe door leeftijdsgerelateerde achteruitgang in long- en hartfunctie. Ouderen kunnen meer moeite hebben met fysieke inspanning, waardoor de kans op ademhalingsproblemen stijgt.

• Voorbeeld: In Nederland heeft naar schatting 12% van de kinderen tussen 5 en 12 jaar ten minste eenmaal per jaar last van kortademigheid door astma of allergieën.

Klimaat en omgeving: de invloed van weer en luchtkwaliteit
Het klimaat en de luchtkwaliteit spelen een grote rol bij het ontstaan en verergeren van kortademigheid. In koude en vochtige klimaten, zoals Nederland en België, kunnen lage temperaturen en vochtigheid de luchtwegen irriteren, vooral bij mensen met astma of bronchitis. In de Nederlandse overzeese gebieden, zoals Aruba en Curaçao, waar het klimaat warm en vochtig is, kunnen luchtvervuiling, pollen en hoge luchtvochtigheid kortademigheid verergeren, vooral bij mensen met allergieën. Slechte luchtkwaliteit door verkeer of industrie verhoogt de incidentie van kortademigheid in steden wereldwijd.

• Cijfer: Tijdens de koudste maanden van het jaar rapporteren Nederlanders 20% meer ademhalingsklachten dan in warmere seizoenen, vooral in stedelijke gebieden met verhoogde luchtvervuiling.

Voeding en kortademigheid: de rol van overgewicht en voedingstekorten
Leefstijl, voeding en lichaamsgewicht spelen een belangrijke rol in het risico op kortademigheid. Overgewicht verhoogt de druk op de longen en het hart, wat kortademigheid kan veroorzaken of verergeren, vooral bij inspanning. Daarnaast kunnen voedingstekorten, zoals een gebrek aan ijzer of vitamine D, bijdragen aan verminderde energie en uithoudingsvermogen, wat de ademhaling beïnvloedt. Mensen met een dieet rijk aan ontstekingsbevorderende voedingsmiddelen, zoals bewerkte producten en suiker, hebben mogelijk een verhoogd risico op aandoeningen zoals astma, die kortademigheid kunnen veroorzaken.

• Voorbeeld: In België heeft ongeveer 30% van de volwassenen met obesitas last van chronische kortademigheid, vooral tijdens fysieke activiteiten zoals traplopen of wandelen.

Leefstijl en gewoonten: roken en fysieke inactiviteit
Roken is een belangrijke risicofactor voor kortademigheid, aangezien tabaksrook de luchtwegen irriteert en beschadigt, wat kan leiden tot aandoeningen zoals COPD. Mensen die roken hebben vaak een verminderde longfunctie en rapporteren gemiddeld twee keer vaker kortademigheid dan niet-rokers. Fysieke inactiviteit draagt ook bij aan kortademigheid, aangezien het lichaam minder goed in staat is om zuurstof efficiënt te gebruiken, wat leidt tot ademhalingsproblemen bij zelfs milde inspanning.

• Cijfer: In Nederland heeft 40% van de volwassenen die dagelijks roken regelmatig last van kortademigheid, vooral bij inspanningen.

Genetische factoren: aanleg voor ademhalingsproblemen
Genetische aanleg speelt een belangrijke rol in het risico op kortademigheid, vooral bij aandoeningen zoals astma en COPD. Mensen met een familiegeschiedenis van astma of allergieën hebben een verhoogde kans om zelf kortademigheid te ervaren. Bepaalde genetische mutaties beïnvloeden de productie van enzymen en eiwitten die belangrijk zijn voor de longfunctie, wat het risico op ademhalingsproblemen verhoogt. Genetische aanleg kan de gevoeligheid voor omgevingsfactoren, zoals luchtvervuiling of allergenen, versterken en zo bijdragen aan kortademigheid.

• Voorbeeld: Wereldwijd heeft ongeveer 30% van de mensen met astma een eerstegraads familielid met dezelfde aandoening, wat wijst op een duidelijke genetische component in de gevoeligheid voor ademhalingsproblemen.

Ontstaansmechanisme

Kortademigheid ontstaat wanneer het lichaam moeite heeft om voldoende zuurstof op te nemen of effectief te gebruiken. Dit verschijnsel kan worden veroorzaakt door verschillende mechanismen in de luchtwegen, longen, bloedsomloop, en zelfs in het zenuwstelsel. Elk van deze systemen speelt een belangrijke rol in de complexe samenwerking die nodig is om lucht in te ademen, zuurstof op te nemen, en koolstofdioxide af te voeren. Wanneer één van deze schakels verstoord raakt, kan een gevoel van ademnood of kortademigheid ontstaan.

De luchtwegen: obstructie en irritatie
Kortademigheid kan beginnen in de luchtwegen, wanneer een obstructie of irritatie het inademen van lucht bemoeilijkt. Bij aandoeningen zoals astma, bronchitis of een allergische reactie kunnen de luchtwegen vernauwd raken door ontsteking en zwelling, wat de ruimte voor de luchtstroom vermindert. De gladde spieren rond de luchtwegen trekken samen, waardoor ademhalen voelt als proberen door een rietje te ademen. Zelfs een lichte vernauwing kan de weerstand in de luchtwegen verhogen, wat resulteert in een verhoogde ademfrequentie en kortademigheid. Irriterende stoffen, zoals rook of verontreinigde lucht, kunnen de binnenkant van de luchtwegen prikkelen, wat ook een ontstekingsreactie en kortademigheid kan uitlokken.

De longen: verminderde opname van zuurstof
De longen zelf spelen een cruciale rol bij kortademigheid, vooral wanneer er een verstoring is in de uitwisseling van zuurstof en koolstofdioxide. In de longblaasjes, kleine zakjes aan het einde van de luchtwegen, vindt deze gasuitwisseling plaats. Bij aandoeningen zoals longontsteking, COPD en longoedeem kan het longweefsel beschadigd raken of gevuld worden met vocht, waardoor de opname van zuurstof vermindert. Dit leidt tot een zuurstoftekort in het bloed, wat het lichaam compenseert door sneller te ademen, in een poging om meer zuurstof binnen te krijgen. Elke ademhaling voelt korter en minder bevredigend, wat resulteert in een gevoel van ademnood.

De bloedsomloop: inefficiënte zuurstoftransport
Het bloed speelt een belangrijke rol bij het transport van zuurstof van de longen naar de weefsels. Wanneer de bloedsomloop niet goed functioneert, zoals bij hartfalen of bloedarmoede, ontstaat kortademigheid doordat het lichaam onvoldoende zuurstof kan transporteren. Bij hartfalen, bijvoorbeeld, kan het hart niet efficiënt genoeg pompen om zuurstofrijk bloed naar de organen en spieren te sturen. Het lichaam probeert te compenseren door sneller te ademen, maar deze ademhalingsverhoging kan niet volledig compenseren voor het zuurstofgebrek, wat leidt tot aanhoudende kortademigheid. In het geval van bloedarmoede is er te weinig hemoglobine om zuurstof in het bloed te vervoeren, wat bij inspanning sneller kortademigheid veroorzaakt.

Het zenuwstelsel: reactie op ademnood en prikkels
Het zenuwstelsel heeft een regulerende functie in de ademhaling, waarbij het voortdurend het zuurstof- en koolstofdioxidegehalte in het bloed bewaakt. Wanneer er een verhoogde hoeveelheid koolstofdioxide wordt gedetecteerd, bijvoorbeeld door inspanning of een obstructie in de luchtwegen, stuurt het ademhalingscentrum in de hersenen een signaal om sneller en dieper te ademen. Bij mensen met angst of paniekaanvallen kan het zenuwstelsel kortademigheid veroorzaken zonder dat er een fysieke oorzaak is. De hersenen interpreteren de situatie als gevaar, waardoor de ademhaling versnelt en oppervlakkig wordt. Deze reactie leidt tot hyperventilatie, wat het gevoel van kortademigheid verergert en het lichaam in een cyclus van ademnood en angst vasthoudt.

Spierspanning en fysieke inspanning: verhoogde ademhalingsbehoefte
Kortademigheid kan ook het resultaat zijn van verhoogde fysieke inspanning of spierspanning, vooral in de borstkas en de ademhalingsspieren. Tijdens inspanning hebben de spieren meer zuurstof nodig, wat een verhoogde ademhalingsfrequentie veroorzaakt. Bij mensen die niet gewend zijn aan inspanning, kan deze verhoogde adembehoefte snel leiden tot kortademigheid. Bij stress of angst kan ook spierspanning ontstaan rond de borstkas, wat het uitzetten van de longen beperkt. Het lichaam moet harder werken om lucht binnen te krijgen, wat kortademigheid veroorzaakt, zelfs in rust.

Oorzaken van kortademigheid

Er is geen duidelijk verband tussen kortademigheid, het zuurstofgehalte in het bloed of het prestatievermogen. Een ieder beleeft dit anders en wat voor de een als ernstig wordt ervaren, hoeft voor de ander niet zo te zijn. De patiënt is zo dyspnoïsch, als hij zelf zegt te zijn. Ditzelfde geldt voor pijnklachten. De mate waarin men dyspnoe ervaart, is ook niet afhankelijk van de ernst van de onderliggende oorzaak.

De belangrijkste oorzaken van kortademigheid zijn:

• aandoeningen van de luchtwegen en longen;
• problemen aan het hart;
• ziekten van het strottenhoofd of de stembanden; en
• andere oorzaken zoals een slechte lichamelijke conditie en/of zwaarlijvigheid.

Mogelijke oorzaken van kortademigheid worden hieronder behandeld per categorie:

Fysieke conditie en inspanning

Slechte lichamelijke conditie

Een gebrekkige conditie kan leiden tot kortademigheid bij inspanning. Beweging is een levenselixer. Het heeft een positief effect op het lichaam. Het hart werkt efficiënter, evenals de spieren. Na een korte periode van regelmatige en matig-intensieve lichaamsbeweging daalt het risico op een hartaanval met ongeveer 25 procent. Hoe vaker dit type training wordt herhaald, hoe sneller de spieren hun energie uit de vetophopingen halen. De bloeddruk daalt, de botten worden stabieler en steviger en de kans op diabetes en kanker neemt af. Ook zul je niet meer zo snel kortademig zijn als je je inspant. Beweging traint de spieren en je krijgt ook sterkere longen. De bloedtoevoer naar de hersenen wordt ook gestimuleerd en de heilzame boodschapperstoffen kunnen daar een beloning bieden. Dit verspreidt zich naar het hele organisme en brengt je op gang. Al deze effecten zijn al jaren bekend. Ze zullen echter meestal alleen optreden als je regelmatig beweegt.

Inspanningsastma

Het kan zijn dat je benauwd raakt door inspanning, bijvoorbeeld bij het sporten of als je een sprintje trekt naar de bus. Inspanningsastma treedt vooral op als je te snel in beweging komt. Bij inspanningsastma is het dan ook belangrijk om rustig aan te beginnen met een activiteit, zodat de longen kunnen wennen aan de overgang van rust naar inspanning. Ook stress en hevige emoties kunnen, vooral bij inspanningsastma, de klachten verergeren. De temperatuur en de vochtigheid van de lucht kunnen ook invloed hebben bij inspanningsastma. Koude en vochtige lucht zijn vaak vervelend voor mensen met inspanningsastma.

Overgewicht

Doordat er bij overgewicht sprake is van een stapeling van vetten onder het middenrif en de borstwand, wordt de ademhaling gehinderd waardoor kortademigheid ontstaat. Kortademigheid kan na inspanning ontstaan, zoals na een stuk wandelen of fietsen, maar men kan ook al kortademig worden bij dagelijkse activiteiten zoals aankleden of traplopen.

Gebrekkige ademtechniek bij sporten of fysieke inspanning

Tijdens sporten of fysieke inspanning lijkt ademhalen soms vanzelf te gaan, maar voor velen is een goede ademtechniek juist de sleutel tot moeiteloze beweging. Wanneer deze ademtechniek gebrekkig is, kan kortademigheid snel toeslaan, zelfs bij milde inspanning. Mensen die oppervlakkig ademhalen of hun adem inhouden tijdens inspanning, merken dat ze sneller buiten adem raken. Dit komt doordat een inefficiënte ademhaling onvoldoende zuurstof aan de spieren levert en de ademhalingsfrequentie verhoogt zonder dat dit daadwerkelijk meer zuurstof oplevert. In plaats van diep en ritmisch adem te halen, wordt de ademhaling versneld en oppervlakkig, wat een gevoel van ademnood veroorzaakt. Een rustige, gecontroleerde ademhalingstechniek helpt om niet alleen de zuurstoftoevoer te verbeteren, maar ook om energie te besparen en de fysieke prestaties te optimaliseren.

Longaandoeningen en ademhalingsstoornissen

Longfibrose

Longfibrose is voortschrijdende verdikking en ontsteking van de wanden van de longblaasjes, wat tot kortademigheid, hardnekkige, droge hoest en gewrichtspijn leidt.

COPD

COPD staat 'chronic obstructive pulmonary disease', wat voorheen chronische bronchitis en longemfyseem heette. Bij chronisch obstructief longlijden raken luchtwegen en longen geleidelijk beschadigd, wat toenemende kortademigheid veroorzaakt. Deze aandoening wordt vooral veroorzaakt door langdurige blootstelling van de longen aan schadelijke stoffen zoals tabaksrook.

Acute bronchitis

Bronchitis is een acute ontsteking van de bronchiën en kan onder meer aanleiding geven tot kortademigheid. De symptomen van acute bronchitis en chronische bronchitis kunnen bestaan uit:

• hoesten
• productie van slijm (sputum), dat helder, wit, geelachtig grijs of groen van kleur kan zijn - in zeldzame gevallen kan het zijn gestreept zijn met bloed
• vermoeidheid
• kortademigheid
• lichte koorts en koude rillingen
• pijn op de borst

Als je acute bronchitis hebt, dan kun je verkoudheidssymptomen hebben, zoals een milde hoofdpijn of lichaamspijn. Hoewel deze symptomen meestal na ongeveer een week verbeteren, kun je last hebben van een zeurende hoest die enkele weken aanhoudt. Chronische bronchitis kenmerkt zich met een productieve hoest die ten minste drie maanden duurt, met terugkerende aanvallen die ten minste twee opeenvolgende jaren optreden. Als je chronische bronchitis hebt, heb je waarschijnlijk periodes waarin je hoest of andere symptomen verergeren.

Longontsteking

Longontsteking is een ontsteking van de longblaasjes, dat vaak door een infectie wordt veroorzaakt. De boosdoener is niet zelden aan bacterie. Eén van de kenmerken van een longontsteking is kortademigheid, een snelle oppervlakkige ademhaling, in rusttoestand.

Bronchiëctasieën

Dit duidt op een chronische, abnormale verwijdingen van de wand van de luchtwegen, de bronchiën. Een veel voorkomende oorzaak is een telkens terugkerende bacteriële luchtweginfectie bij patiënten met taaislijmziekte (cystische fibrose). Ook recidiverende infecties bij COPD kunnen leiden tot bronchiëctasieën.

Tuberculose (tbc)

Tuberculose (tbc) is een bacteriële infectieziekte die onder meer kan leiden to kortademigheid. Andere klachten zijn aanhoudende hoest (soms met bloed), koorts, pijn op de borst, zweten tijdens de slaap (nachtzweten), vermoeidheid, verminderde eetlust en gewichtsverlies.

Coronavirus

Mensen die besmet zijn met het nieuwe coronavirus COVID-19 ontwikkelen longklachten en zijn kortademig.

Cardiovasculaire oorzaken

Hartfalen

Hartfalen leidt tot een geleidelijk ontstaan van kortademigheid. Eén van de oorzaken van hartfalen is een lekkende hartklep. Als gevolg van een lekkende hartklep stroomt het bloed terug en moet het hart meer kracht zetten om dezelfde hoeveelheid bloed rond te pompen. Dit leidt tot klachten als vermoeidheid en kortademigheid bij inspanning. De patiënt is zich bewust van het krachtig kloppen van het hart.

Hartritmestoornis

Bij een hartritmestoornis is een steeds terugkerende verstoring van het hartritme, waarbij het hart te snel, te langzaam of te onregelmatig klopt. Eén van de symptomen die kunnen optreden is kortademigheid.

Pulmonale hypertensie

Bij deze aandoening treedt er abnormaal hoge druk in de bloedvaten naar de longen op. Allerlei hart- en longziekten kunnen dit veroorzaken. Symptomen zijn kortademigheid die erger wordt bij inspanning en vermoeidheid.

Hartaanval

Kortademigheid is een belangrijk symptoom van een hartaanval. Andere symptomen zijn:

• druk, benauwdheid, pijn, of een knellende of pijnlijke sensatie op de borst of armen die zich naar je nek, kaak of rug kan verspreiden
• misselijkheid, indigestie, brandend maagzuur of buikpijn
• koud zweet
• vermoeidheid
• plotseling duizeligheid

Lage bloeddruk en hoge bloeddruk

Zowel Lage bloeddruk als hoge bloeddruk kunnen leiden tot kortademigheid.

Pericarditis

Pericarditis: Ontsteking van het hartzakje kan pijn op de borst en kortademigheid veroorzaken.

Myocarditis

Myocarditis is een ontsteking van de hartspier. Dit kan leiden tot kortademigheid als gevolg van verminderde hartfunctie.

Mitralisklepstenose

Vernauwing van de mitralisklep, waardoor de bloedtoevoer beperkt wordt en kortademigheid optreedt.

Bloed- en stofwisselingsaandoeningen

Leukemie

Leukemie is de verzamelnaam voor verschillende soorten beenmergkanker. Er kunnen vele klachten optreden bij leukemie, waaronder vermoeidheid, bleke huid en kortademigheid bij inspanning vanwege bloedarmoede.

Bloedarmoede

Bloedarmoede of anemie is een medische aandoening waarbij er te weinig rode bloedcellen in het bloed aanwezig zijn en/of de rode bloedcellen werken niet naar behoren. Bij wat meer ernstige bloedarmoede kunnen de volgende symptomen optreden: vermoeidheid, gevoel van slapte, bleke huid, kortademigheid bij lichte inspanning of soms zelfs al in rust, hartkloppingen, oorsuizen, duizeligheid, licht in het hoofd, hoofdpijn en koude handen en voeten.

Chronische nierziekte

Chronische nierziekte kan leiden tot vochtophoping en bloedarmoede, wat kortademigheid veroorzaakt.

Te snel werkende schildklier

Een te snel werkende schildklier (Hyperthyreoïdie) kan aanleiding geven tot een scala aan klachten, waaronder kortademigheid.

Als de schildklier te veel hormonen vormt, is er sprake van een overproductie, wat bekendstaat als hyperthyreoïdie. De symptomen zijn gevarieerd vanwege de vele taken van de schildklierhormonen. De symptomen kunnen langzaam binnensluipen of heel abrupt optreden. Deze zijn onder meer:

• gewichtsverlies ondanks onveranderde of zelfs verhoogde eetlust
• haaruitval
• meer zweten
• warmte-intolerantie
• warme, vochtige huid
• diarree
• menstruatiestoornissen

Schildklierhormonen hebben een stimulerend effect op het cardiovasculaire systeem, wat zich onder andere manifesteert in een verhoogde hartslag. De invloed van hyperthyreoïdie op het centrale zenuwstelsel komt tot uiting in verhoogde nervositeit, rusteloosheid, trillingen, slaapstoornissen en stemmingswisselingen.

De vermelde symptomen kunnen in ernst variëren. Bovendien hoeft hyperthyreoïdie niet noodzakelijkerwijs gepaard te gaan met alle genoemde symptomen.

Vitamine B12-tekort

Kortademigheid kan komen door een vitamine B12 tekort. Het lichaam in staat is grote reservehoeveelheden vitamine B12 op te slaan. Daarom ontstaat een tekort geleidelijk. Het kan een waaier aan klachten geven, waaronder kortademigheid.

De lijst met symptomen van een vitamine B12-tekort is lang omdat het van invloed is op alle lichaamsfuncties. De eerste tekenen kunnen afzonderlijk of in combinatie met andere klachten voorkomen:

• vermoeidheid
• stemmingswisselingen
• concentratieproblemen
• slaapproblemen
• fysieke en mentale uitputting

Omdat de symptomen vrij diffuus zijn en ook op totaal verschillende ziekten kunnen duiden, ligt de diagnose van vitamine B12-tekort niet altijd voor de hand. Daarom wordt het vaak pas na jaren ontdekt. Bovendien ontstaan de eerste symptomen van een tekort vaak pas nadat het lichaam gedurende een aantal jaren onvoldoende is voorzien van de voedingsstof. Als de inname van vitamine B12 daalt, gebruikt het lichaam de B12-opslag in de lever en spieren. Wanneer echter de laatste reserves van de lichaamscellen worden opgebruikt, verschijnen de eerste symptomen.

Diabetes

Slecht gecontroleerde diabetes kan schade veroorzaken aan bloedvaten en het hart, wat tot kortademigheid kan leiden.

Zuur-base stoornissen (bijv. metabole acidose)

Dit kan kortademigheid veroorzaken als het lichaam probeert te compenseren voor de zuur-base onbalans.

Allergieën en infecties

Veteranenziekte

Legionella Pneumophila is een bacterie die de veteranenziekte kan veroorzaken, waarbij er een longontsteking of een lichtere vorm van infectie -de legionellagriep- optreedt. Je kan geïnfecteerd raken door het inademen van besmet waternevel afkomstig uit een besmette waterbron.

Extrinsieke allergische alveolitis

Dit is een allergische reactie op geïnhaleerd stof of chemicaliën, waarbij meestal binnen vier tot acht uur na de eerste blootstelling symptomen ontstaan. Deze klachten omvatten koorts en rillingen, hoesten en piepende ademhaling en een beklemd gevoel op de borst en mogelijk kortademigheid.

Seizoensgebonden allergieën

Pollen of huisstofmijt kan kortademigheid verergeren, vooral bij mensen met allergieën of astma.

Neurologische en psychologische factoren

Hyperventilatie en stress

Kortademigheid kan ook veroorzaakt worden door hyperventilatie, wat vaak het gevolg is van angst of stress, waardoor je snel gaat ademhalen of diep gaat zuchten. Angst, hyperventilatie en paniekaanvallen verhogen de kans op dyspneu.

ALS (amyotrofische laterale sclerose)

Kan kortademigheid veroorzaken door spierzwakte in de ademhalingsspieren.

MS (multiple sclerose)

Bij vergevorderde stadia van multiple sclerose (MS) kan ademhalingsspierzwakte kortademigheid veroorzaken.

Medicatie

Bijwerkingen van medicijnen

Sommige medicijnen kunnen als bijwerking kortademigheid geven.

Chirurgische en structurele afwijkingen

Klaplong

Pneumothorax of klaplong is de aanwezigheid van lucht tussen de vliezen van de long en borstwand. Een deel van de long of de hele long is ingeklapt, wat tot pijn of een beklemd gevoel op de borst, benauwdheid en kortademigheid leidt.

Pleuravocht

Hierbij is er te veel vocht tussen de vliezen die om de longen heen zitten. Het opgehoopte vocht drukt de long eronder in, wat geleidelijk kortademigheid veroorzaakt.

Auto-immuunziekten en ontstekingsziekten

Sarcoïdose

Sarcoïdose is een aandoening waarbij ontstekingen ontstaan in verschillende delen van het lichaam. Het wordt ook wel ziekte van Besnier-Boeck of ziekte van Besnier-Boeck-Schaumann genoemd, naar de ontdekkers ervan. Sarcoïdose in de larynx (strottenhoofd) bestaan uit kortademigheid, slikstoornissen en hoesten. Sarcoïdose in de longen kan ook klachten geven zoals kortademigheid of droge hoest.

Reumatoïde artritis

ARTIKEL=44389]Reumatoïde artritis[/ARTIKEL] kan ontstekingen in de longen veroorzaken, wat leidt tot kortademigheid.

Systemische lupus erythematodes (SLE)

SLE of kortweg Lupus kan ontstekingen in longen en hartzakje veroorzaken.

Kanker

Longkanker

Longkanker is een verzamelnaam voor een aantal kwaadaardige tumoren die uitgaan van de longen. Kortademigheid is één van de klachten van longkanker.

Keelkanker

Bij keelkanker (strottenhoofdkanker of hoofd-halskanker) zit er een kwaadaardige tumor in of bij het strottenhoofd. Keelkanker veroorzaakt in een later stadium chronische hoest en veel slijm in de keel. Bij een grote tumor kan men ook last krijgen van kortademig en kunnen er slikklachten optreden.

Arts inschakelen

Afspraak maken met huisarts

Als je kortademig bent in rust of bij elke vorm van inspanning, dan is het verstandig je huisarts te raadplegen. Ook wanneer de kortademigheid verergert of optreedt in combinatie met één of meer van volgende symptomen, is het raadzaam om een arts te zien:

• Een piepende ademhaling (stridor);
• gezwollen enkels of voeten;
• Niet plat kunnen liggen;
  Flauwvallen / Bron: Andrey_Popov/Shutterstock.com
• Tekenen van een infectie, zoals koorts, koude rillingen of hoesten.

Alarmsymptomen

Bij kortademigheid in combinatie met de volgende symptomen, is het verstandig om meteen noodhulp in te schakelen en om de persoon in kwestie niet zelf in een auto te laten rijden omdat het risico bestaat op bewusteloosheid:

• Duizeligheid;
• Flauwvallen;
• Kortademigheid die plotseling begint of ernstig is;
• Misselijkheid of braken;
• Pijn op de borst.

Onderzoek en diagnose

Meestal kan een arts kortademigheid diagnosticeren op basis van een volledig lichamelijk onderzoek, samen met een volledige beschrijving van je klachten en ervaringen. Ook zal de arts daarbij je medische geschiedenis in ogenschouw nemen. de arts zal vragen hoe en wanneer je aanvallen van kortademigheid zijn begonnen, hoe lang ze duren, hoe vaak ze optreden en hoe ernstig ze zijn.

Zo nodig zal de arts beeldvormend onderzoek laten verrichten in de vorm van thoraxfoto's en CT-scans om een meer specifieke diagnose te kunnen maken en de gezondheid van het hart, de longen en gerelateerde systemen te evalueren. Een elektrocardiogram (ECG) kan helpen om tekenen van een hartaanval of ander elektrisch probleem in het hart aan te tonen. Spirometrisch onderzoek kan gedaan worden voor het meten van de luchtstroom en de longcapaciteit. Dit kan helpen om het type en de omvang van de ademhalingsproblemen te bepalen. Aanvullende tests kunnen gedaan worden met betrekking tot het zuurstofniveau in het bloed en het vermogen van het bloed om zuurstof te vervoeren.

Behandeling

Behandeling van kortademigheid richt zich primair op de onderliggende oorzaak ervan.

Medicatie

De arts kan medicatie voorschrijven om het overmatige slijm uit de luchtwegen te verwijderen en de ademhaling te verbeteren. De arts schrijft corticosteroïden of luchtwegverwijdende geneesmiddelen in om de luchtwegen te openen zodat de ademhaling beter verloopt. Astma reageert normaal gezien goed op medicijnen. Bij een bacteriële infectie, zoals een bacteriële longontsteking, kan antibiotica zinvol zijn. De arts kan zo nodig ook opiaten, anti-inflammatoire medicijnen (ontstekingsremmers) en medicijnen tegen angst voorschrijven.

Dieet en lichaamsbeweging

Als overgewicht of obesitas en een slechte conditie de oorzaak zijn van de kortademigheid die je ervaart, dan is het belangrijk om onder leiding van een diëtist veranderingen in leefstijl door te voeren, zoals dieetveranderingen en meer bewegen. Als er een medische aandoening waardoor je een bewegingsbeperking hebt, bespreek dan met de huisarts wat voor jou een geschikt bewegingsprogramma is. Mogelijk biedt fysiotherapie uitkomst.

Extra zuurstof

COPD en andere longproblemen vereisen de zorg van een longarts, een arts die gespecialiseerd is in de gezondheid van je longen en ademhalingsstelsel. Je hebt wellicht extra zuurstof nodig. Er zijn verschillende zuurstofsystemen voor thuis met verschillende eigenschappen. Daarnaast zijn er allerlei mobiele systemen op de markt. Alle soorten hebben met elkaar gemeen dat de zuurstof via een slangetje je neus ingaat, waar het zich vermengt met de lucht die je inademt. Extra zuurstof kan de kwaliteit van je leven sterk
verbeteren. Dit kun je zelf doen om de therapie te bevorderen:

• Rook niet.
• Beweeg voldoende.
• Volg de voorschriften van je arts goed op.

Longrevalidatie

Longrevalidatie kan ook zinvol zijn. Dit is een programma met ademhalingsoefeningen, waarbij goede verbeteringen van de symptomen bereikt kunnen worden. Het programma richt zich op:

• Meer kennis over je ziekte.
• Het verkrijgen van een betere conditie, door bijvoorbeeld fietsen, wandelen en krachttraining.
• Het leren omgaan met je longziekte en je beperkingen binnen je gezin, werk of in je vrije tijd.
• Het goed verdelen van energie over de dag.

Cardiale revalidatie

Kortademigheid is een van de symptomen van hartfalen. Cardiale revalidatie kan je helpen om te herstellen en je klachten te verbeteren. Het programma bestaat uit fysieke trainingen voor patiënten die werden opgenomen voor hartproblemen.

Leefstijlaanpassingen

Het doorvoeren van aanpassingen in de leefstijl is belangrijk om de ernst van de symptomen te verminderen zoals:

• Gewicht verliezen indien nodig;
• Stoppen met roken;
• Vermijden van blootstelling aan verontreinigende stoffen en een rokerige omgeving;
• Meer bewegen.

Natuurgeneeskunde en aromatherapie

Verschillende medicinale planten en medicinale kruiden kunnen nuttig zijn bij klachten van kortademigheid. Naast de afkooksels en thee, omvat dit ook inhalaties en baden. De volgende medicinale planten en kruiden zijn bijzonder geschikt voor ademhalingsmoeilijkheden:

• borage olie
  Afbeelding uit 1887 van echte salie / Bron: Walther Otto Müller, Wikimedia Commons (Publiek domein)
• verbena
• eucalyptus
• honing
• mierikswortel
• salie
• zwarte komijnolie
• tijm
• meidoorn

Als er extra slijm is, kun je ook je toevlucht nemen tot:

• alant
• klein hoefblad
• weegbree

Complicaties

Kortademigheid kan gepaard gaan met hypoxie (een conditie waarbij weefsels in het lichaam als geheel of in een bepaald deel van het lichaam niet voorzien worden van voldoende zuurstof) of hypoxemie (wat een laag zuurstofgehalte in het bloed is). Dit kan leiden tot een verminderd bewustzijnsniveau en andere ernstige symptomen. Als dyspnoe ernstig is en nog enige tijd aanhoudt, bestaat het risico van tijdelijke of permanente cognitieve stoornissen. Kortademigheid kan ook een teken zijn van een begin of een verslechtering van andere medische problemen.

Preventie en voorkomen

Stoppen met roken

Het voorkomen van kortademigheid betekent het vermijden of onder controle krijgen van de vele mogelijke oorzaken. De meest voor de hand liggende risicofactor voor kortademigheid is roken. Als je rookt, vraag je huisarts dan om hulp bij het stoppen met roken. Er zijn anno 2024 veel effectieve producten en therapieën beschikbaar die je kunnen helpen om te stoppen. Het is nooit te laat. De gezondheid van je hart en longen verbetert binnen enkele uren nadat je je laatste sigaret hebt uitgedrukt.

Luchtvervuiling

Luchtvervuiling en blootstelling aan chemicaliën, kunnen ook leiden tot ademhalingsproblemen. Dus als je in een omgeving met slechte luchtkwaliteit werkt, overweeg dan het gebruik van een masker en zorg ervoor dat je werkplek goed geventileerd is. Woon je vlak naast een snelweg, overweeg dan om te verhuizen.

Gezond gewicht

Het behoud van een gezond gewicht kan je helpen bij het voorkomen van een aantal gezondheidsproblemen. Als je hulp nodig hebt om gewicht te verliezen, schakel dan een voedingsdeskundige of diëtist in.

Prognose

De vooruitzichten voor mensen met kortademigheid hangt af van de oorzaak. Als de onderliggende aandoening met succes kan worden behandeld en verbeterd, zoals longontsteking of niet ernstige astma, kunnen ademhalingsproblemen worden geëlimineerd of sterk worden verminderd. Als kortademigheid echter te wijten is aan ernstige of chronische ziektes die na verloop van tijd verergert, zoals chronisch hartfalen, ernstig astma of COPD, kan de verbetering beperkt zijn maar soms genoeg om enige verlichting te bieden.

Lees verder

• Chronisch hoesten: oorzaken aanhoudende hoest, kriebelhoest
• Benauwdheid: symptomen, oorzaken, behandeling en preventie
• Kortademigheid en hoesten: oorzaken, onderzoek & behandeling
• Benauwdheid en hoesten: oorzaken, behandeling en preventie
• Krakende ademhaling: oorzaken van een reutelende ademhaling