Misselijkheid: oorzaken, symptomen, behandeling en zelfzorg

Misselijkheid is een gevoel van onbehagen en ongemak in de bovenbuik met een onvrijwillige drang om te braken. Misselijkheid kan voorafgaan aan braken, maar je kunt ook misselijk zijn zonder over te geven. Wanneer je langdurig misselijk bent, is het een slopend symptoom. Misselijkheid is een niet-specifiek symptoom, wat betekent dat het vele mogelijke oorzaken heeft. Enkele veel voorkomende oorzaken van misselijkheid zijn reisziekte, duizeligheid, migraine, flauwvallen, lage bloedsuikerspiegel, gastro-enteritis (buikgriep) of voedselvergiftiging. Misselijkheid is een bijwerking van veel medicijnen, waaronder chemotherapie. Ook kun je last krijgen van ochtendmisselijkheid in de vroege zwangerschap. Misselijkheid kan ook worden veroorzaakt door angst, afschuw en depressie. Er zijn een aantal zelfzorgmaatregelen die je zelf kunt nemen om misselijkheid tegen te gaan. Gember kan je van je misselijkheid verlossen. Je kunt gember rauw eten of door een groentesapje verwerken.

• Wat is misselijkheid?
• Ervaring en kenmerken
• Epidemiologie
• Symptomen misselijkheid
• Verschijnselen
• Alarmsymptomen
• Ontstaansmechanisme
• Oorzaken van misselijkheid
• Gastro-intestinale stoornissen
• Buikgriep
• Voedselvergiftiging
• Gastro-oesofageale refluxziekte
• Maagzweer
• Coeliakie
• Ziekte van Crohn
• Medicatie en drugs
• Medicijnen
• Cannabinoïde hyperemesis syndroom
• Zwangerschap
• Reisziekte
• Psychische aandoeningen
• Depressie
• Angst en stress
• Eetstoornissen
• Potentieel ernstige aandoeningen
• Blindedarmontsteking
• Hartaanval
• Hersenschudding
• Onderzoek en diagnose
• Medische behandeling
• Zelfzorg van misselijkheid
• Medicijnen
• Eten en drinken
• Kleine maaltijden
• Natuurlijke middelen
• Gember
• Pepermuntthee
• Misselijkheid voorkomen

Wat is misselijkheid?

Op een zonnige ochtend zat Emma aan haar ontbijt, genietend van de stilte voor een drukke werkdag. Maar plotseling voelde ze het – een golf van misselijkheid die haar maag een draai gaf. Het leek zonder waarschuwing te komen, als een golf die onverwacht de kust bereikt. Haar eetlust verdween als sneeuw voor de zon, en wat normaal een moment van rust was, veranderde in een ongemakkelijk gevecht met haar maag.

Misselijkheid is dat onaangename, vaak allesoverheersende gevoel van onbehagen dat zijn oorsprong vindt in het spijsverteringsstelsel, maar al snel door het hele lichaam voelbaar kan worden. Het is het signaal van een verstoorde balans, een alarm van het lichaam dat er iets niet in orde is. Of het nu gaat om een reactie op voedsel, een teken van ziekte of een gevolg van stress, misselijkheid kan het dagelijkse leven flink verstoren en maakt alles, van eten tot bewegen, een uitdaging.

Van lichte misselijkheid die op de achtergrond sluimert tot hevige aanvallen die het moeilijk maken om iets binnen te houden, het spectrum is breed en kan door een reeks triggers worden opgewekt. Het lichaam reageert met misselijkheid als een beschermingsmechanisme, bedoeld om ons te waarschuwen of te helpen opruimen wat het systeem verstoort.

Ervaring en kenmerken

Misselijkheid kan een ervaring zijn die het hele lichaam in een staat van ongemak brengt. Het begint vaak met een zweem van onbehagen in de maagstreek, alsof de maag plotseling zwaar en gespannen aanvoelt. Voor velen komt er een gevoel van draaierigheid bij kijken, waarbij het hoofd licht aanvoelt en het zicht soms wazig kan worden. Anderen ervaren juist een plotselinge hittegolf of koud zweet dat zich vanuit de nek verspreidt, gepaard met een klamme huid en een hartslag die sneller klopt.

De kenmerken van misselijkheid zijn divers en intens:

• Maagklachten en druk: Misselijkheid wordt vaak gekenmerkt door een gevoel van druk of spanning in de maag, een soort draaikolk of ‘opstandigheid’ die je voortdurend eraan herinnert dat de balans in het spijsverteringskanaal is verstoord.
• Braken of kokhalsneigingen: Voor velen gaat misselijkheid gepaard met kokhalsneigingen, waarbij het lichaam het voedsel probeert uit te drijven dat het mogelijk als schadelijk ervaart. Dit is het meest intense kenmerk van misselijkheid en kan variëren van een enkel, niet-productief kokhalzen tot daadwerkelijk braken.
• Fysieke reacties zoals koud zweet en duizeligheid: Misselijkheid kan ervoor zorgen dat het hele lichaam reageert, met symptomen als een koud zweet en soms een gevoel van duizeligheid. Deze lichamelijke reacties maken deel uit van het natuurlijke afweersysteem dat zich wil ontdoen van wat niet ‘gepast’ voelt voor het lichaam.
• Verminderde eetlust en gevoeligheid voor geuren: Misselijkheid zorgt ervoor dat de eetlust volledig verdwijnt en bepaalde geuren zelfs misselijkmakend kunnen zijn. Eten of zelfs het denken aan voedsel kan gevoelens van afkeer opwekken. Geuren die normaal als aangenaam worden ervaren, kunnen plotseling intens worden en de misselijkheid versterken.

De ervaring van misselijkheid kan variëren van persoon tot persoon, maar voor iedereen is het een intense, onaangename toestand die zowel fysiek als mentaal een zware belasting vormt. Het lichaam lijkt in protest te zijn, en de symptomen voelen als een golf die je simpelweg moet uitzitten, wachtend tot het eindelijk weer rustig wordt.

Epidemiologie

Misselijkheid is een veelvoorkomende klacht wereldwijd en kan vele oorzaken hebben. De epidemiologie ervan toont aanzienlijke verschillen afhankelijk van geslacht, leeftijd, klimaat, voeding, leefstijl en genetische factoren. Het komt voor in alle leeftijdsgroepen en geografische gebieden, maar de frequentie en oorzaken van misselijkheid kunnen variëren.

Verschillen tussen mannen en vrouwen: hormonen en gevoeligheid
Misselijkheid komt significant vaker voor bij vrouwen dan bij mannen, wat grotendeels te wijten is aan hormonale factoren. Vrouwen hebben bijna tweemaal zo vaak last van misselijkheid, vooral door cyclische hormonale schommelingen en zwangerschap. Een bekend voorbeeld is zwangerschapsmisselijkheid, waar tot 80% van de zwangere vrouwen wereldwijd mee te maken krijgt. Bij vrouwen die niet zwanger zijn, komt misselijkheid regelmatig voor rond de menstruatie, als gevolg van hormonale schommelingen in deze periode. Mannen rapporteren misselijkheid doorgaans minder vaak, tenzij het veroorzaakt wordt door acute infecties, voedselvergiftiging of medicatie.

Kinderen en volwassenen: voorkomen door verschillende oorzaken
Misselijkheid komt bij kinderen regelmatig voor en wordt vaak veroorzaakt door virale infecties, voedselallergieën of reisziekte. Bij kinderen treft het naar schatting 15% van de bevolking minstens één keer per jaar door een acute virale infectie, zoals buikgriep. Naarmate mensen ouder worden, verandert de oorzaak van misselijkheid: volwassenen ervaren misselijkheid vaker door leefstijlfactoren zoals alcoholgebruik, medicatie of spijsverteringsproblemen. Bij ouderen, waar misselijkheid voorkomt bij ongeveer 10-15% van de bevolking, kunnen misselijkheidsklachten verband houden met medicijngebruik of verminderde maaglediging, die op hun beurt gerelateerd zijn aan ouderdomsaandoeningen.

Invloed van klimaat en omgeving: seizoensgebonden en tropische variaties
Klimaat en omgeving spelen een aanzienlijke rol in de frequentie van misselijkheid. In tropische klimaten, zoals in de Nederlandse overzeese gebieden (Aruba, Curaçao en Sint Maarten), komt misselijkheid door voedselvergiftiging en infecties vaker voor, vooral tijdens de warmere maanden wanneer bacteriegroei toeneemt in voedsel en water. Naar schatting krijgt in deze gebieden 20-25% van de bevolking jaarlijks te maken met misselijkheid door voedselinfecties. In koudere klimaten zoals Nederland en België komt misselijkheid vaker voor in de wintermaanden door een verhoogde verspreiding van buikgriepvirussen. Deze seizoensgebonden variatie zorgt ervoor dat de prevalentie van misselijkheid in de wintermaanden bijna verdubbelt, vooral door virale infecties die zich sneller verspreiden in binnenshuis verblijvende populaties.

Leefstijl en voedingsfactoren: alcohol, vetrijke diëten en voedselvergiftiging
Voedings- en leefstijlgewoonten hebben een grote invloed op de frequentie van misselijkheid. Mensen die regelmatig alcohol drinken of een dieet volgen dat rijk is aan vetten en bewerkte voedingsmiddelen, hebben een grotere kans op misselijkheid. In Nederland en België blijkt ongeveer 10-15% van de mensen minstens één keer per jaar misselijkheid te ervaren als gevolg van ongezonde voedingsgewoonten. Voedselvergiftiging is ook een veelvoorkomende oorzaak van misselijkheid en treft naar schatting 5-10% van de bevolking jaarlijks wereldwijd, afhankelijk van de hygiënische omstandigheden. De frequentie van voedselvergiftiging is doorgaans hoger in gebieden met beperkte toegang tot voedselveiligheid en drinkbaar water, zoals in sommige ontwikkelingslanden.

Genetische aanleg en overgevoeligheid: variatie tussen individuen en bevolkingsgroepen
Genetica speelt een rol in de gevoeligheid voor misselijkheid, vooral bij aandoeningen zoals reisziekte, die bij sommige mensen zeer frequent voorkomt. Naar schatting 20-30% van de bevolking heeft een genetische aanleg voor misselijkheid als gevolg van reisziekte, waarbij de hersenen overgevoelig reageren op beweging. Mensen met een familiegeschiedenis van migraine hebben bovendien een verhoogd risico op misselijkheid, wat tot 50% van de migrainepatiënten treft. Ook erfelijke aandoeningen die de spijsvertering beïnvloeden, zoals lactase-deficiëntie of glutenintolerantie, dragen bij aan misselijkheid en zijn afhankelijk van etniciteit en genetische predispositie.

Regionale verschillen in Nederland, België en wereldwijd
In Nederland en België treft misselijkheid ongeveer 15-20% van de bevolking minstens één keer per jaar, met oorzaken die variëren van virale infecties tot leefstijlgerelateerde factoren. In de Verenigde Staten is misselijkheid iets vaker aanwezig, wat mogelijk te maken heeft met het hogere consumptiepercentage van vet- en suikerrijke voeding. Wereldwijd zijn er aanzienlijke verschillen in de oorzaken en frequentie van misselijkheid, afhankelijk van toegang tot schoon drinkwater, hygiëne en gezondheidszorg. In ontwikkelingslanden, waar voedselveiligheid en sanitaire voorzieningen een grotere uitdaging vormen, komt misselijkheid door voedselvergiftiging en infecties vaker voor. In tropische gebieden, zoals de Nederlandse overzeese gebieden, draagt het warme klimaat bij aan een hogere prevalentie van voedselgerelateerde misselijkheid, terwijl in Europa seizoensgebonden virale infecties een grotere rol spelen.

Symptomen misselijkheid

Verschijnselen

Misselijkheid is een onaangename sensatie, hoewel het meestal pijnloos is. Het meest voorkomende symptoom dat optreedt bij misselijkheid is braken. Afhankelijk van de oorzaak kan misselijkheid gepaard gaan met een of meerdere van de volgende symptomen:

• algehele malaise
• angst
• boeren / oprispingen
• buikkrampen
• buikpijn
• buikpijn na eten
• darmkrampen
• diarree
• droge mond
• duizeligheid
• een verminderde eetlust
• een zure smaak in de mond
• een bittere smaak in de mond
  Misselijkheid en hoofdpijn / Bron: Istock.com/JackF
• hoofdpijn
• koorts
• maagkrampen
• maagpijn
• maagpijn na eten
• opgeblazen gevoel
• pijnlijke darmen
• stinkende scheten laten
• verminderd plassen
• winderigheid
• zweten / transpireren

Alarmsymptomen

Serieuze symptomen die gepaard kunnen gaan met misselijkheid zijn pijn op de borst, verwardheid, lusteloosheid, snelle pols, moeite met ademhalen, overmatig zweten en flauwvallen. Schakel in deze gevallen direct een arts in.

Ontstaansmechanisme

Misselijkheid, dat onaangename, vaak verlammende gevoel in de maagstreek dat ons voorbereidt op braken, is een subtiel maar complex samenspel van signalen in ons lichaam. Het is geen op zichzelf staande ervaring, maar een waarschuwing, een alarmerend teken dat het lichaam ons stuurt wanneer iets uit balans is. Of het nu gaat om een reactie op een virus, een onveilige maaltijd, een zwangerschap, of een prikkel uit ons brein, misselijkheid is een mechanisme dat nauw verweven is met onze overlevingsinstincten.

De centrale schakel: het braakcentrum in de hersenstam
Het hart van misselijkheid ligt in het braakcentrum, een netwerk van neuronen in de medulla oblongata, diep in onze hersenstam. Dit centrum fungeert als een verkeersregelaar, die signalen verzamelt uit verschillende delen van het lichaam om een passende reactie te coördineren.

De chemoreceptor-triggerzone (CTZ): Net buiten de bloed-hersenbarrière ligt de CTZ, een soort waarnemingspost die gifstoffen in het bloed of de cerebrospinale vloeistof detecteert. Wanneer een schadelijke stof wordt gesignaleerd, stuurt de CTZ direct alarmerende berichten naar het braakcentrum, wat misselijkheid en braken kan veroorzaken.
Signalen uit de hersenschors: Emotionele triggers zoals angst of walging, maar ook verstoringen zoals migraine, activeren het braakcentrum via de hersenschors. Dit verklaart waarom misselijkheid niet alleen een fysieke maar ook een psychologische component kan hebben.

De maag-darm-as: het alarmsysteem van het spijsverteringskanaal
Het spijsverteringskanaal speelt een cruciale rol bij misselijkheid, omdat het fungeert als het primaire detectiesysteem voor schadelijke stoffen.

De maag-darm-as verwijst naar de nauwe verbinding tussen het centrale zenuwstelsel (CZS) en het spijsverteringskanaal via neurale en chemische routes, zoals de nervus vagus. Hoewel misselijkheid wordt gereguleerd door hersengebieden zoals het braakcentrum en de chemoreceptor-triggerzone (CTZ), speelt de maag-darm-as een cruciale ondersteunende rol door signalen vanuit de darm naar de hersenen te sturen.

Bijvoorbeeld, als receptoren in de maagwand schadelijke stoffen detecteren, sturen zij via de nervus vagus signalen naar het braakcentrum in de hersenstam. Het braakcentrum integreert deze signalen en coördineert de misselijkheids- en braakrespons. Dus, hoewel misselijkheid in de hersenen wordt geregeld, zijn het vaak prikkels vanuit de darm die de hersenen alarmeren.

• Receptoren in de maagwand: Wanneer irriterende stoffen of ontstekingen de maag bereiken, worden receptoren in de maagwand geactiveerd. Deze sturen signalen via de nervus vagus naar het braakcentrum. Dit mechanisme beschermt ons door ons te waarschuwen tegen verdere inname van potentieel schadelijke stoffen.
• Vertraagde maaglediging: Bij misselijkheid vertraagt de maaglediging vaak als onderdeel van een beschermingsmechanisme. Dit verklaart het opgeblazen gevoel en de "volle" sensatie die vaak met misselijkheid gepaard gaat.

De rol van het evenwichtsorgaan: beweging als prikkel
Het evenwichtsorgaan in het binnenoor, met name het vestibulaire systeem, speelt een sleutelrol bij bewegingsgerelateerde misselijkheid.

• Conflicterende signalen: Bij reisziekte ontstaat misselijkheid doordat het evenwichtsorgaan beweging detecteert, terwijl de ogen stilstand rapporteren. Dit conflict verwart het braakcentrum, dat reageert met misselijkheid als een voorzorgsmaatregel tegen een mogelijke bedreiging.

Hormonen en neurotransmitters: de chemische boodschappers van misselijkheid
Misselijkheid wordt aangestuurd door een complexe dans van hormonen en neurotransmitters.

• Serotonine (5-HT): Dit molecuul, geproduceerd in de darm, speelt een belangrijke rol bij het activeren van misselijkheid. Wanneer de darm geprikkeld wordt door infecties of chemotherapie, wordt serotonine vrijgegeven en bereikt het via de nervus vagus het braakcentrum.
• Dopamine: Deze neurotransmitter is betrokken bij misselijkheid door medicijnen of neurologische aandoeningen. Het CTZ reageert gevoelig op verhoogde dopamineconcentraties.
• HCG-hormoon: Bij zwangerschap speelt het hormoon humaan choriongonadotrofine (HCG) een rol in misselijkheid, hoewel het exacte mechanisme nog niet volledig wordt begrepen.

De overlevingsfunctie
Misselijkheid dient een cruciaal doel: het beschermen van het lichaam tegen gifstoffen en gevaarlijke stoffen. Door ons een gevoel van ongemak te geven bij de inname van bedorven voedsel of door het uitlokken van braken na een toxineblootstelling, verhoogt misselijkheid de kans op overleving.

Bijvoorbeeld, de misselijkheid bij zwangerschap – vooral in het eerste trimester – wordt beschouwd als een beschermingsmechanisme dat vrouwen helpt schadelijke stoffen te vermijden die de zich ontwikkelende foetus kunnen schaden.

Oorzaken van misselijkheid

Misselijkheid kan een aantal oorzaken hebben. Sommige mensen zijn zeer gevoelig voor beweging of voor bepaalde voedingsmiddelen, medicijnen of de gevolgen van bepaalde medische aandoeningen. Al deze en andere factoren kunnen misselijkheid veroorzaken. Veel voorkomende oorzaken van acute misselijkheid (en braken) zijn gastro-intestinale infecties en voedselvergiftiging. Bijwerkingen van medicijnen en zwangerschap komen ook relatief vaak voor. Er zijn veel oorzaken van chronische misselijkheid. In een klein aantal gevallen wordt geen oorzaak gevonden van misselijkheid en braken.

Misselijkheid en braken zijn geen ziekten, maar ze zijn symptomen van vele aandoeningen zoals:

• bewegingsziekte (wagen-, lucht- en zeeziekte)
• vroeg stadium van zwangerschap
• medicatie-geïnduceerde misselijkheid
• intense pijn
  Angst kan gepaard gaan met misselijkheid / Bron: Geralt, Pixabay
• emotionele stress (zoals angst)
• galblaasaandoening
• voedselvergiftiging
• infecties (zoals buikgriep)
• te veel eten
• een reactie op bepaalde geuren
• hartaanval
• hersenschudding
• hersentumor
• zweren
• sommige vormen van kanker
• boulimia of andere psychische aandoeningen
• gastroparese (geen of zeer langzame passage van voedsel door het spijsverteringskanaal)
• inslikken van gifstoffen of overmatige hoeveelheden alcohol (alcoholvergiftiging)

De oorzaken van misselijkheid verschillen, afhankelijk van de leeftijd. Voor kinderen is misselijkheid meestal het gevolg van een virale infectie, voedselvergiftiging, melkallergie, bewegingsziekte, te veel eten of drinken, hoesten of darminvaginatie en ziekten waarbij het kind hoge koorts heeft.

De timing van misselijkheid of braken kan de oorzaak aangeven. Wanneer je kort na een maaltijd misselijk wordt (misselijk na het eten), kan misselijkheid of braken worden veroorzaakt door voedselvergiftiging, gastritis (maagontsteking), een maagzweer of boulimia. Misselijkheid of braken één tot acht uur na een maaltijd kan ook wijzen op voedselvergiftiging. Bij bepaalde door voedsel overgedragen bacteriën, zoals salmonella, kan het echter langer duren voordat je last krijgt van symptomen.

Gastro-intestinale stoornissen

Gastro-intestinale stoornissen is een van de meest voorkomende oorzaken van acute misselijkheid en braken. Bekende boosdoeners zijn is maagdarminfecties. In de volksmond wordt dit 'buikgriep' genoemd. Chronische misselijkheid kan veroorzaakt worden door veel gastro-intestinale stoornissen, zoals gastro-oesofageale refluxziekte (GORZ), functionele dyspepsie, gastroparese (vertraagde maaglediging), maagzweer, coeliakie, de ziekte van Crohn, hepatitis, maagkanker en alvleesklierkanker. Ongecompliceerde Helicobacter pylori-infectie veroorzaakt geen chronische misselijkheid.

Buikgriep

Wat buikgriep wordt genoemd is gastro-enteritis, een infectie van de maag en darmen. Vaak is een virus de boosdoener, maar bacteriën kunnen ook buikgriep veroorzaken. De ziekte verdwijnt meestal in ongeveer 10 dagen zonder medicatie. De eerste paar dagen zijn meestal de ergste.

Voedselvergiftiging

Voedselvergiftiging veroorzaakt meestal een abrupt begin van misselijkheid en braken één tot zes uur na inname van besmet voedsel en duurt een tot twee dagen. Het is te wijten aan toxines of gifstoffen, welke worden geproduceerd door bacteriën in voedsel.

Gastro-oesofageale refluxziekte

Gastro-oesofageale refluxziekte (GORZ) treedt op wanneer vaak maagzuur terugvloeit in de slokdarm. Dit terugspoelen (zure reflux) kan de bekleding van je slokdarm irriteren. Veel mensen ervaren van tijd tot tijd zuurbranden. GORZ is zure reflux die minstens tweemaal per week optreedt. De meeste mensen kunnen de klachten verminderen met leefstijlveranderingen en vrij verkrijgbare medicijnen. Maar sommige mensen met GORZ hebben mogelijk sterkere medicijnen of een operatie nodig om de symptomen te verlichten. Veelvoorkomende symptomen zijn:

• een branderig gevoel in de borst (brandend maagzuur), meestal na het eten, dat 's nachts erger kan zijn
• branderige keel en branderige slokdarm
• pijn op de borst
• moeite met slikken
• terugstromen van voedsel of zure vloeistof
• zure smaak in de mond
• gevoel van een brok in je keel

Als je 's nachts zure reflux hebt, dan kun je ook last krijgen van:

• chronische hoest
• keelontsteking
• nieuwe of verslechterende astma
• verstoorde slaap en daardoor slaapgebrek

Maagzweer

Het klassieke symptoom van een maagzweer is indigestie, ook wel dyspepsie genoemd. Indigestie veroorzaakt pijn of ongemak in de maagstreek. Dit symptoom kan worden verward met brandend maagzuur, wat zich tegelijkertijd kan voordoen. Maagzuur kan worden veroorzaakt door zure reflux of gastro-oesofageale refluxziekte (GORZ). Het komt iets hoger uit de maag en wordt gevoeld in het onderste gedeelte van de borst. Niet alle maagzweren veroorzaken indigestie. Een maagzweer heeft de neiging een brandende of doffe pijn in de maag te veroorzaken. Deze pijn wordt soms omschreven als een bijtende of knagende pijn. Sommige mensen beschrijven een hongerige sensatie. Andere symptomen zijn onder meer:

• gewichtsverlies
• misselijkheid en overgeven
• niet eten vanwege pijn
• een boer laten
• opgeblazen gevoel

Coeliakie

Coeliakie (glutenintolerantie) is een overgevoeligheid voor het eiwit gluten. De symptomen van coeliakie kunnen sterk variëren en verschillen bij kinderen en volwassenen. De meest voorkomende symptomen bij volwassenen zijn diarree, vermoeidheid en gewichtsverlies. Volwassenen kunnen ook een opgeblazen gevoel en gasvorming, buikpijn, misselijkheid, obstipatie en braken ervaren.

Meer dan de helft van de volwassenen met coeliakie heeft echter tekenen en symptomen die niet gerelateerd zijn aan het spijsverteringsstelsel, waaronder:

• bloedarmoede, meestal als gevolg van ijzergebrek
• verlies van botdichtheid (osteoporose) of verweking van botten (osteomalacie)
• jeukende, blaarachtige huiduitslag (dermatitis herpetiformis)
• schade aan tandglazuur
  Vermoeidheid en misselijkheid door coeliakie / Bron: Istock.com/BartekSzewczyk
• mondzweren
• hoofdpijn en vermoeidheid
• schade aan het zenuwstelsel, waaronder gevoelloosheid en tintelingen in de voeten en handen, mogelijke problemen met evenwicht en cognitieve stoornissen
• gewrichtspijn
• Verminderd functioneren van de milt (hyposplenisme)
• zure reflux en brandend maagzuur

Bij kinderen onder de 2 jaar zijn typische tekenen en symptomen van coeliakie:

• braken
• chronische diarree
• gezwollen buik
• onvoldoende gewichtstoename
• weinig trek
• spierverlies

Oudere kinderen kunnen de volgende klachten ervaren:

• diarree
• obstipatie
• gewichtsverlies
• prikkelbaarheid / agitatie
• kort postuur
• vertraagde puberteit
• neurologische symptomen, waaronder ADHD, leerstoornissen, hoofdpijn, gebrek aan spiercoördinatie en toevallen

Ziekte van Crohn

De ziekte van Crohn is een inflammatoire darmaandoening. Het veroorzaakt een ontsteking van je spijsverteringskanaal, wat kan leiden tot buikpijn, ernstige diarree, vermoeidheid, gewichtsverlies en ondervoeding. De ziektevan Crohn zorgt vaak voor ontstekingsreacties in de darmwand van de dunne-dikke-en/of endeldarm, maar het kan voor problemen in het hele spijsverteringskanaal zorgen, van de mond tot aan de anus. De ziekte van Crohn kan zowel pijnlijk als slopend zijn en kan soms leiden tot levensbedreigende complicaties.

Medicatie en drugs

Medicijnen

Veel medicijnen kunnen misselijkheid veroorzaken. Bepaalde medicijnen - bijvoorbeeld kankerbehandelingen zoals chemotherapie - kunnen de maag van streek maken of bijdragen aan misselijkheid. Zorg ervoor dat je de bijsluiter zorgvuldig leest voordat je nieuwe medicijnen gaat gebruiken. Door deze informatie te lezen en met je arts te praten over de behandelingen die je krijgt, kun je medicatie-gerelateerde misselijkheid minimaliseren.

Cannabinoïde hyperemesis syndroom

Het cannabinoïd-hyperemesis-syndroom wordt gekenmerkt door chronisch cannabisgebruik, periodiek hevig braken zonder lichamelijke oorzaak, en baden of douchen met heet water om de klachten te verlichten. Vaak drink je ook heel veel water.

Zwangerschap

Misselijkheid of ochtendmisselijkheid komt vaak voor tijdens de vroege zwangerschap, maar kan af en toe ook de kop opsteken in het tweede en derde trimester. In het eerste trimester heeft bijna 80% van de vrouwen in enige mate last van misselijkheid. Zwangerschap moet daarom worden beschouwd als een mogelijke oorzaak van misselijkheid bij vrouwen in de vruchtbare leeftijd. Hoewel het meestal mild en zelflimiterend is, kunnen ernstige gevallen die bekend staan ​​als hyperemesis gravidarum (een extreme vorm van zwangerschapsmisselijkheid en overgeven) behandeling vereisen.

Reisziekte

Reisziekte (of wagenziekte/zeeziekte) geeft klachten als gapen, misselijkheid, overgeven, duizelig zijn, zweten en hoofdpijn

Psychische aandoeningen

Misselijkheid kan worden veroorzaakt door depressie, angststoornissen en eetstoornissen.

Depressie

Depressie lijkt verband te houden met het niet goed functioneren van zenuwcelnetwerken of paden die de hersengebieden verbinden die emotionele informatie verwerken. Sommige van deze netwerken verwerken ook informatie voor het waarnemen van fysieke pijn. Veel experts denken dat een depressie ervoor zorgt dat je op een anders manier pijn ervaart dan andere mensen. Elke vorm van chronische pijn kan erger worden.

• Hoofdpijn komt vrij vaak voor. En migraineaanvallen kunnen verergeren..
• Rugpijn.
• Spierpijn en gewrichtspijn.
• Pijn op de borst. Het kan een teken zijn van ernstige hart-, maag- of longaandoeningen of andere problemen. Maar depressie kan het ongemak vergroten.
• Spijsverteringsproblemen. Je kunt je misselijk voelen. Je kunt diarree hebben of last hebben van obstipatie.
• Uitputting en vermoeidheid. Het maakt niet uit hoeveel je slaapt, je ​​kunt je nog steeds moe of uitgeput voelen. 's Ochtends uit bed komen lijkt misschien heel moeilijk, zelfs onmogelijk.
• Slaapproblemen. Veel mensen met een depressie kunnen niet goed meer slapen. Ze worden te vroeg wakker of kunnen niet in slaap vallen als ze naar bed gaan. Anderen slapen veel meer dan normaal.
• Verandering in eetlust of gewicht. Sommige mensen met een depressie verliezen hun eetlust en verliezen gewicht. Anderen ervaren dat ze hunkeren naar bepaalde voedingsmiddelen, zoals koolhydraten, en in gewicht aankomen.
• Duizeligheid.

Angst en stress

Emoties kunnen complexe fysieke reacties veroorzaken. Als je bijvoorbeeld boos bent, stroomt er (meer) adrenaline door je aderen en dit zorgt ervoor dat je hart sneller gaat kloppen en dat je bloeddruk tijdelijk stijgt. Deze fysiologische en neuro-endocriene veranderingen die worden geassocieerd met emoties, beïnvloeden alle aspecten van je lichaam, inclusief het spijsverteringsstelsel. Deze fysieke reacties kunnen vrij plotseling beginnen en stoppen, en zeer intens zijn. De intensiteit van emoties kunnen je lichaam in een overdrive sturen, met onmiddellijk maag-darmklachten tot gevolg, zoals buikpijn, misselijkheid, braken, diarree. Dit is vooral het geval bij angst en stress.

Eetstoornissen

Maag-darmklachten komen vaak voor bij anorexia, boulimia en andere eetstoornissen. Brandend maagzuur, gasvorming, opgeblazen gevoel, snel vol zitten misselijkheid, opgezette buik, rectale pijn, obstipatie of diarree kunnen worden aangezien voor het prikkelbare darmsyndroom, waardoor een snelle diagnose en behandeling van een onderliggende eetstoornis mogelijk vertraging oploopt.

Potentieel ernstige aandoeningen

Hoewel de meeste oorzaken van misselijkheid niet ernstig zijn, worden sommige ernstige aandoeningen geassocieerd met misselijkheid. Deze zijn alvleesklierontsteking (pancreatitis), dunne darmobstructie, blindedarmontsteking (appendicitis), galblaasontsteking (cholecystitis), leverontsteking (hepatitis), diabetische ketoacidose (een complicatie van diabetes type 1), te hoge schedeldruk (intracraniële drukverhoging), hersentumoren, hersenvliesontsteking (meningitis, met hoofdpijn, koorts en een stijve nek), hartaanval, koolmonoxidevergiftiging en vele andere aandoeningen.

Blindedarmontsteking

De klassieke symptomen van blindedarmontsteking (appendicitis) zijn onder meer:

• doffe pijn bij de navel of de bovenbuik die scherp wordt naarmate de pijn zich naar de rechter onderbuik verplaatst
• verlies van eetlust
• misselijkheid en/of braken kort nadat de buikpijn begint
• buikzwelling
• koorts
• onvermogen om windjes te laten

Bijna de helft van de tijd verschijnen er andere symptomen van blindedarmontsteking, waaronder:

• doffe of scherpe pijn overal in de boven- of onderbuik, rug of rectum
• pijnlijk urineren en moeite met urineren
• braken voorafgaand aan de buikpijn
• ernstige krampen
• obstipatie of diarree met gasvorming

Hartaanval

Pijn op de borst is het kenmerkende symptoom van een hartaanval, hoewel het vele verschillende vormen kan aannemen. In andere gevallen kan pijn op de borst mogelijk helemaal niet voorkomen. De kenmerkende pijn op de borst bij een hartaanval wordt beschreven als een gevoel van druk, knijpen, volheid of pijn die begint in het midden van de borstkas. De pijn of ongemak duurt meestal meer dan een paar minuten, of het kan weggaan en dan terugkeren. Het kan zich uitstrekken over de armen, naar de rug, of naar het hoofd en de nek. Zowel vrouwen als mannen rapporteren pijn op de borst als een primaire symptoom van een hartaanval, maar vrouwen hebben vaker dan mannen enkele van de andere symptomen, zoals misselijkheid, kaakpijn of kortademigheid.

Hersenschudding

Veelvoorkomende symptomen na een hersentrauma met hersenschudding zijn hoofdpijn, geheugenverlies (amnesie) en verwardheid. Het geheugenverlies houdt meestal in dat je bent vergeten hoe de hersenschudding is veroorzaakt. Symptomen van een hersenschudding kunnen onder meer bestaan uit:

• hoofdpijn of een gevoel van druk in het hoofd
• tijdelijk verlies van bewustzijn
• verwardheid of gevoel van een soort mist in je hoofd
• amnesie rond de traumatische gebeurtenis
• duizeligheid of 'sterretjes zien'
• oorsuizen
• misselijkheid
• braken
• onduidelijke spraak
• niet helder overkomen
• vermoeidheid

Onderzoek en diagnose

Het onderzoek en de diagnose van misselijkheid vereisen een grondige aanpak, waarbij artsen vaak starten met een uitgebreide medische geschiedenis en fysieke onderzoeken, aangevuld met diagnostische tests om de oorzaak van de misselijkheid op te sporen. Omdat misselijkheid door uiteenlopende factoren kan worden veroorzaakt, zijn artsen zorgvuldig in het achterhalen van de specifieke triggers en oorzaken, die variëren van eenvoudige maagklachten tot complexe medische aandoeningen.

Anamnese: een diepgaande medische geschiedenis
Het diagnoseproces begint met een uitgebreide anamnese, waarbij de arts vragen stelt over de aard, duur en frequentie van de misselijkheid. Is de misselijkheid tijdelijk of aanhoudend? Wordt het erger na het eten, bij beweging, of in stressvolle situaties? De arts onderzoekt of er factoren zijn zoals recente reizen, blootstelling aan bedorven voedsel of veranderingen in dieet die de misselijkheid zouden kunnen verklaren. Ook wordt gekeken naar medicijngebruik, want bepaalde medicijnen zoals pijnstillers of antibiotica kunnen misselijkheid als bijwerking hebben. Daarnaast informeert de arts naar medische aandoeningen, zoals migraine, diabetes of hormonale veranderingen (zoals zwangerschap), omdat deze vaak gepaard gaan met misselijkheid.

Fysiek onderzoek: luisteren naar de maag en observeren van symptomen
Een grondig lichamelijk onderzoek kan belangrijke aanwijzingen geven over de oorzaak van de misselijkheid. De arts onderzoekt de buik en luistert met een stethoscoop naar de darmgeluiden, wat inzicht geeft in de spijsvertering en beweging van de darmen. Opgezette buik, pijn bij druk en afwezigheid van geluiden kunnen duiden op gastro-intestinale verstoringen zoals darmobstructie of een vertraagde maaglediging. Naast het lichamelijke onderzoek let de arts op algemene symptomen zoals bleekheid, koorts of gewichtsverlies, die kunnen wijzen op een infectie, ontsteking of onderliggende chronische ziekte.

Laboratoriumonderzoek: bloed- en urineanalyse
Om onderliggende aandoeningen uit te sluiten of te bevestigen, kan de arts bloedonderzoek uitvoeren. Bloedonderzoek kan onder meer wijzen op bloedarmoede, infecties, lever- en nierfunctieproblemen, die allemaal misselijkheid kunnen veroorzaken. Een verhoogd gehalte aan witte bloedcellen kan wijzen op een infectie, terwijl afwijkingen in leverenzymen wijzen op leveraandoeningen. Een urineanalyse kan verder helpen om urineweginfecties en bepaalde metabolische aandoeningen uit te sluiten die mogelijk verantwoordelijk zijn voor de misselijkheid. Bij vermoeden van zwangerschap wordt een zwangerschapstest uitgevoerd, omdat misselijkheid een vroeg en veelvoorkomend symptoom van zwangerschap is.

Beeldvormende technieken: echografie, CT-scan en MRI
Wanneer er vermoeden bestaat van een structureel probleem in de buik of organen, zoals galstenen, tumoren of darmobstructies, kan beeldvorming worden ingezet. Een echografie is een veelgebruikte, niet-invasieve methode om de organen in de buik te onderzoeken en wordt vaak ingezet bij vermoeden van galblaasaandoeningen of ontstekingen in de lever en nieren. Een CT-scan of MRI-scan kan gedetailleerde beelden van de buikorganen geven en helpt bij het opsporen van afwijkingen die niet zichtbaar zijn met echografie. In gevallen van chronische of onverklaarbare misselijkheid biedt beeldvorming vaak waardevolle informatie over de structuur en functie van de interne organen.

Endoscopie en gastroscopie: een kijkje in de spijsverteringsorganen
Wanneer de oorzaak van misselijkheid mogelijk in de maag, slokdarm of het begin van de dunne darm ligt, kan de arts een endoscopie of gastroscopie aanraden. Bij deze procedure wordt een flexibele buis met een camera in de maag gebracht om direct zicht te krijgen op de binnenkant van de slokdarm, maag en twaalfvingerige darm. Dit onderzoek is nuttig voor het opsporen van zweren, ontstekingen of maagontledigingsproblemen die misselijkheid kunnen veroorzaken. Ook kan de arts weefselmonsters nemen voor een biopsie om infecties of abnormale cellen uit te sluiten.

Functietesten: maaglediging en evenwichtstesten
Soms is misselijkheid het gevolg van een verstoorde maaglediging, waarbij de maag te langzaam voedsel naar de dunne darm transporteert. Om dit te testen, kan een maagledigingstest worden uitgevoerd, waarbij de patiënt een kleine hoeveelheid licht radioactief voedsel eet. De snelheid waarmee het voedsel door de maag beweegt, wordt gemeten, wat inzicht kan geven in de werking van de maag. Bij vermoeden van evenwichtsproblemen als oorzaak van misselijkheid, bijvoorbeeld door reisziekte of een binnenoorprobleem, kan de arts evenwichtstesten uitvoeren om de werking van het evenwichtsorgaan te evalueren.

Psychologische en neurologische evaluaties: migraine, stress en angst
Wanneer de oorzaak van misselijkheid niet fysiek lijkt te zijn, kan een psychologische of neurologische evaluatie worden uitgevoerd. Misselijkheid kan een gevolg zijn van stress, angststoornissen of neurologische aandoeningen zoals migraine. Bij patiënten met chronische of terugkerende misselijkheid zonder duidelijke fysieke oorzaak kan een consult met een psycholoog of psychiater helpen om de rol van stress en mentale belasting te verkennen. Neurologische evaluaties kunnen migraine, die bij 50% van de patiënten gepaard gaat met misselijkheid, en andere neurologische aandoeningen identificeren die bijdragen aan misselijkheid.

• Voorbeeld: Voor een patiënt met aanhoudende misselijkheid na het eten en maagpijn, kan een arts besluiten om eerst bloedonderzoek en een echografie uit te voeren om galblaasproblemen uit te sluiten. Als deze onderzoeken geen duidelijke oorzaak opleveren, kan de arts een gastroscopie voorstellen om te onderzoeken of er sprake is van gastritis of een maagzweer. Deze combinatie van onderzoeken maakt het mogelijk om de oorzaak van de klachten gericht op te sporen en een passende behandeling voor te stellen.

Medische behandeling

De behandeling van misselijkheid richt zich op het verlichten van symptomen en het aanpakken van de onderliggende oorzaken. Artsen hanteren een scala aan behandelmethoden die variëren van medicatie tot geavanceerde therapieën, afhankelijk van de oorzaak en ernst van de misselijkheid. Van eenvoudige oplossingen voor tijdelijke klachten tot uitgebreide therapieën voor complexe aandoeningen, elke stap is erop gericht om de balans in het lichaam te herstellen en de patiënt comfort te bieden.

Antiemetica: het bestrijden van misselijkheid via medicatie
Antiemetica zijn de eerste verdedigingslinie tegen misselijkheid. Deze medicijnen onderdrukken het braakcentrum in de hersenen of blokkeren signalen van het maagdarmkanaal. Veelgebruikte antiemetica zijn ondansetron, dat vaak wordt voorgeschreven bij misselijkheid door chemotherapie, en metoclopramide, dat de maaglediging versnelt. Ondansetron blokkeert serotonine-receptoren die misselijkheid veroorzaken, terwijl metoclopramide werkt door de spierbewegingen van de maag en darmen te verbeteren. Bij postoperatieve misselijkheid of misselijkheid door reisziekte kan scopolamine worden gebruikt, dat de zenuwsignalen naar het braakcentrum vermindert. Antiemetica bieden patiënten directe verlichting, maar worden doorgaans kortdurend gebruikt om bijwerkingen te vermijden.

Maagzuurremmers en protonpompremmers: voor maag-gerelateerde misselijkheid
Bij misselijkheid die ontstaat door maagzuur of gastro-oesofageale refluxziekte (GERD), bieden maagzuurremmers en protonpompremmers verlichting door de productie van maagzuur te verminderen. Maagzuurremmers zoals ranitidine verlagen het zuur in de maag, terwijl protonpompremmers zoals omeprazol een langere werking hebben en het zuur in de maag drastisch kunnen verminderen. Deze medicijnen kunnen misselijkheid verlichten door de irritatie van het maagslijmvlies te verminderen, en zijn vooral nuttig bij chronische of aanhoudende klachten die door zuur veroorzaakt worden. Dit helpt ook om de kans op zure oprispingen te verkleinen, die misselijkheid kunnen verergeren.

Prokinetica: het versnellen van de maaglediging
Bij patiënten met vertraagde maaglediging, ook wel gastroparese genoemd, kunnen prokinetica worden voorgeschreven om de voedselbeweging door de maag te versnellen. Prokinetische middelen zoals domperidon en erytromycine bevorderen de spierbewegingen van de maag en darmen, waardoor voedsel sneller naar de dunne darm wordt verplaatst. Deze medicijnen zijn vooral effectief bij patiënten met misselijkheid door chronische maagontledigingsstoornissen. Door de maaglediging te verbeteren, nemen deze middelen de druk op de maag weg en verlichten ze de misselijkheid die vaak gepaard gaat met een opgeblazen gevoel en vroegtijdige volheid.

Intravenieuze therapieën en hydratie: ondersteuning voor ernstige misselijkheid
Bij hevige of langdurige misselijkheid, waarbij patiënten moeite hebben met het binnenhouden van voedsel en vocht, is intraveneuze (IV) therapie essentieel. Deze behandelmethode biedt het lichaam de nodige voedingsstoffen en vloeistoffen via een infuus, wat helpt bij het voorkomen van uitdroging en tekorten. Daarnaast kunnen antiemetica via IV worden toegediend voor een snellere en intensere werking. Voor patiënten met uitdroging door hevig braken kan IV-hydratatie helpen om het herstelproces te versnellen en de klachten van misselijkheid te verminderen.

Hormoontherapie bij zwangerschapsmisselijkheid: veilige aanpak voor moeder en kind
Voor vrouwen die tijdens de zwangerschap last hebben van ernstige misselijkheid, ook wel hyperemesis gravidarum genoemd, kan hormoontherapie soms verlichting bieden. Behandelingen met vitamine B6 (pyridoxine) of een combinatie van doxylamine en pyridoxine hebben aangetoond effectief te zijn in het verlichten van zwangerschapsmisselijkheid. Deze medicijnen verminderen de misselijkheid zonder risico voor de foetus en zijn vaak de eerste keuze voor aanhoudende zwangerschapsmisselijkheid. In ernstige gevallen kan ook IV-hydratatie en antiemetica worden gebruikt om de gezondheid van de moeder en de groei van het kind te beschermen.

Cannabinoïden: een optie bij chemotherapie-geïnduceerde misselijkheid
Cannabinoïden, zoals dronabinol en nabilon, worden soms voorgeschreven aan patiënten die misselijkheid ervaren als gevolg van chemotherapie. Deze medicijnen beïnvloeden het endocannabinoïdesysteem, dat een rol speelt in het reguleren van misselijkheid en braken. Ze worden vooral voorgeschreven wanneer traditionele antiemetica niet effectief blijken te zijn. Cannabinoïden hebben bewezen nuttig te zijn bij hardnekkige chemotherapie-gerelateerde misselijkheid en helpen patiënten om hun eetlust te behouden en het lichaam te ondersteunen tijdens de behandeling.

Therapieën bij neurologische oorzaken van misselijkheid: migraine en evenwichtsproblemen
Misselijkheid door neurologische aandoeningen zoals migraine of vestibulaire problemen (bijvoorbeeld reisziekte of labyrintitis) wordt vaak behandeld met specifieke medicijnen die gericht zijn op het zenuwstelsel. Bij migraine wordt misselijkheid vaak verlicht door triptanen of anti-migraine-middelen, die het effect van migraine aanvallen verminderen. Voor mensen met reisziekte kan scopolamine of meclizine worden voorgeschreven, die het evenwichtscentrum in het oor beïnvloeden. Deze middelen verlichten misselijkheid door de zenuwsignalen naar het braakcentrum in de hersenen te verminderen, wat vooral effectief is bij patiënten die gevoelig zijn voor bewegingsziekte.

• Voorbeeld: Een kankerpatiënt die chemotherapie ondergaat, kan last hebben van hevige misselijkheid en braken. Voor deze patiënt kan een combinatie van ondansetron (om misselijkheid te onderdrukken) en IV-hydratatie noodzakelijk zijn om uitdroging te voorkomen en het herstelproces te ondersteunen. Als de misselijkheid hardnekkig blijft, kan een cannabinoïde zoals dronabinol worden toegevoegd om de symptomen verder te verlichten.

Zelfzorg van misselijkheid

Medicijnen

Behandeling voor misselijkheid is afhankelijk van de onderliggende oorzaak. In de meeste gevallen lost misselijkheid vanzelf op, vooral na braken of overgeven. De huisarts kan medicijnen voorschrijven bij ernstige vormen van misselijkheid. Medicijnen die worden gebruikt om misselijkheid te voorkomen en te behandelen, worden anti-emetica genoemd.

Eten en drinken

Als je je misselijk voelt, ben je waarschijnlijk niet geïnteresseerd in eten of drinken, hoewel soms lichte, eenvoudige voedingsmiddelen zoals yoghurt of crackers je een beter gevoel kunnen geven. Vermijd voedsel dat sterke smaken heeft, erg zoet is, of vettig of gefrituurd is. Deze voedingsmiddelen kunnen misselijkheid verergeren of zelfs overgeven veroorzaken.

Kleine maaltijden

Als je gevoelig bent voor misselijkheid maar verder gezond bent, vermijd dan lichamelijke activiteiten direct na het eten en probeer over de dag kleinere, frequentere maaltijden te eten. Rijd niet op de achterbank van auto's als je weet dat je gevoelig bent voor reisziekte. Als je een golf van misselijkheid voelt opkomen, probeer dan diep te ademen door de buik. En denk niet aan braken, wat misselijkheid erger kan maken.

Natuurlijke middelen

Natuurlijke remedies tegen misselijkheid bestaan uit gember en pepermuntthee. Ook kunnen neutrale voedingsmiddelen helpen om je maag te kalmeren.

Gember

Gember is een probaat middel tegen misselijkheid. Je kunt het vers eten of als thee drinken. Er zijn ook gembersupplementen. Verschillende preklinische en klinische onderzoeken hebben gember bestempeld als een effectieve en veilige behandeling voor misselijkheid en braken in de context van zwangerschap en als een adjuvante behandeling voor door chemotherapie geïnduceerde misselijkheid en braken.[1]

Pepermuntthee

Pepermuntthee heeft een kalmerende en verdovende werking en wordt vaak gebruikt om verschillende spijsverteringsproblemen, zoals misselijkheid, diarree en winderigheid, te behandelen.

Misselijkheid voorkomen

Het vermijden van misselijkheidstriggers kan helpen om misselijkheid te voorkomen. Dit bestaat uit het vermijden van:

• flikkerende lichten, wat migraine kan uitlokken;
• warmte en vochtigheid;
• zeereizen;
• sterke geuren, zoals parfum en kookluchtjes.

Het nemen van een anti-misselijkheidsmedicijnen voorafgaand aan een reis kan reisziekte voorkomen.

Veranderingen van eetgewoonten, zoals het eten van kleine, frequente maaltijden, kan helpen om misselijkheidsklachten te verminderen. Het vermijden van intense lichaamsbeweging na een maaltijd kan ook misselijkheid minimaliseren. Het vermijden van pittig of vettig voedsel kan ook helpen. Voorbeelden van voedingsmiddelen die minder snel misselijkheid veroorzaken, zijn voedingsmiddelen van granen, crackers, toast, gelatine en bouillon.

Noot:

1. Iñaki Lete and José Allué. The Effectiveness of Ginger in the Prevention of Nausea and Vomiting during Pregnancy and Chemotherapy. Integr Med Insights. 2016; 11: 11–17.

Lees verder

• Misselijk na het eten: symptomen, oorzaken en behandeling