Prikkelbare darm syndroom: symptomen, oorzaken & behandeling

Prikkelbare darm syndroom symptomen zijn zeer vervelend. Prikkelbare darm syndroom symptomen zijn buikpijn of spijsverteringsstoornissen, zich uitend als een onaangenaam gevoel of pijn in de buikstreek gedurende ten minste drie dagen per maand gedurende de afgelopen drie maanden, in combinatie met minstens een van de volgende criteria: het afnemen van de klachten na de stoelgang; verandering in de frequentie van de ontlasting; plotselinge verandering in de consistentie van de ontlasting. Prikkelbare darm syndroom (PDS) is een courante aandoening in de westerse wereld. Men schat dat 5 tot 20 % van de Nederlandse bevolking last heeft van het prikkelbare darm syndroom. De diagnose prikkelbare darm syndroom wordt vooral gesteld bij jongvolwassenen. De aandoening komt ongeveer twee keer zo vaak voor bij vrouwen als bij mannen. Ook hebben vrouwen over het algemeen ernstiger klachten dan mannen.

• Wat is het prikkelbare darm syndroom (PDS)?
• Geprikkelde darmen
• PDS vooral tussen het 15e en 40e levensjaar
• Functionele aandoeningen
• Prikkelbare darm syndroom symptomen
• Buikpijn en buikkrampen
• Diarree en/of obstipatie
• Andere verschijnselen
• Complicaties
• Oorzaken van het prikkelbare darm syndroom
• Risicofactoren
• Leeftijd
• Geslacht
• Familiegeschiedenis van PDS
• Psychische problemen
• Onderzoek en diagnose
• Klachtenpatroon
• Uitgebreider onderzoek
• Verwijzing
• Onderzoek van de ontlasting
• Prikkelbare darm syndroom: Rome III criteria
• Differentiële diagnose
• Behandeling prikkelbare darm syndroom
• Gezonde eet- en leefstijl
• Stress verminderen
• Psychotherapie
• Medicijnen
• Probiotica
• Prognose
• Hypnotherapie effectief bij prikkelbare darm syndroom (PDS)
• Kinderen met het prikkelbare darm syndroom (PDS)?

Wat is het prikkelbare darm syndroom (PDS)?

Geprikkelde darmen

Het prikkelbare darm syndroom dankt zijn naam doordat de darmen geprikkeld zijn en er sprake is van meerdere ziekteverschijnselen (syndroom). Het prikkelbare darm syndroom (PDS) wordt ook wel spastische darm, spastisch colon of Irritable bowel syndrome (IBS) genoemd. Bij PDS zijn de klachten vaak langdurig aanwezig. De aandoening kenmerkt zich vooral door problemen met de ontlasting (diarree of juist verstopping) en buikpijn.

PDS vooral tussen het 15e en 40e levensjaar

PDS kan zich op elke leeftijd ontwikkelen, maar de meeste mensen hebben hun eerste symptomen tussen hun 15e en 40e jaar. Vrouwen hebben ongeveer twee keer meer kans op PDS dan mannen. Ook is de kans groter dat hun klachten ernstiger van aard zijn. Sommige mensen ondervinden dagelijks veel pijn en hinder en weer andere mensen hebben er slechts af en toe last van. PDS kan de levenskwaliteit van getroffenen aanzienlijk aantasten.

Functionele aandoeningen

Het prikkelbare darm syndroom maakt deel uit van de groep zogeheten functionele aandoeningen van het maag-darmkanaal, waarbij er sprake is van een gestoorde functie van maag of darm zonder onderliggende ziekte. Ongeveer 40-50 % van alle maag-darmklachten en aandoeningen valt in deze groep.

Prikkelbare darm syndroom symptomen

De meeste mensen met het prikkelbare darm syndroom hebben slechts af en toe last van klachten. Reden dat lang niet iedereen bij de (huis)arts terechtkomt met de klachten. Weer anderen hebben er heel vaak last van, waardoor de aandoening de kwaliteit van hun leven enorm kan aantasten.

Buikpijn en buikkrampen

Het meest voorkomende symptoom van PDS is pijn of ongemak in de buik. Dit kan gepaard gaan met buikkrampen. De pijn varieert van mild tot ernstig. Door het laten van winden kan de pijn verminderen. De pijn verergert vaak na het eten. De pijn treedt vaak ’s avonds op.

Diarree en/of obstipatie

Verandering in de stoelgang – diarree en/of obstipatie (verstopping) – is een andere veelvoorkomende klacht. Vaak staat of obstipatie of diarree op de voorgrond. De diarree kan soms wat groenachtig of oranje van kleur zijn.

Andere verschijnselen

Andere symptomen die soms aanwezig bij het prikkelbare darm en die niet altijd direct met de darm te maken hebben, zijn:

• opgeblazen gevoel;
• Voortdurende aandrang;
  Vermoeidheid / Bron: Istock.com/BartekSzewczyk
• winderigheid;
• algehele malaise;
• rugpijn / pijn in de rug;
• maagklachten zoals brandend maagzuur;
• hoofdpijn;
• vermoeidheid;
• slapeloosheid;
• drijvende ontlasting;
• moeite met plassen; en
• pijn bij het vrijen.

Complicaties

Diarree en obstipatie bij PDS kunnen aambeien veroorzaken. Bovendien kan er ondervoeding optreden als je bepaalde voedingsmiddelen mijdt en daardoor niet de voedingsstoffen binnenkrijgt die je nodig hebt. PDS is van invloed op de levenskwaliteit. Bij sommige mensen is de kwaliteit van leven dusdanig aantast, dat een depressie ontstaat. PDS leidt niet tot darmkanker.

Oorzaken van het prikkelbare darm syndroom

De precieze oorzaak van PDS is onbekend. Waarschijnlijk gaat het om een combinatie van factoren. Een gestoorde (spastische) beweging (contracties) van de darm en/of een gevoelige darmwand spelen hierbij een rol. Andere mogelijke factoren zijn:

• Psychologische factoren, zoals langdurige emotionele stress, kunnen leiden tot klachten. Specifieke levensmiddelen, zoals thee, koffie en vet voedsel, kunnen eveneens de symptomen uitlokken.
• Antibiotica en niet-steroïdale anti-inflammatoire geneesmiddelen, zoals ibuprofen en diclofenac kunnen de symptomen verergeren.
• Er zijn aanwijzingen dat PDS ontstaat als gevolg van een darminfectie.
• Een abnormale verwerking van prikkels in het maag-darmkanaal, waardoor mensen met PDS eerder pijn/prikkels waarnemen dan andere mensen, lijkt ook een rol te spelen.

Risicofactoren

In de volgende gevallen heb je meer kans om het prikkelbare darm syndroom te ontwikkelen:

Leeftijd

Het prikkelbare darm syndroom komt vaker voor bij mensen die jonger zijn dan 45 jaar.

Geslacht

Vrouwen hebben ongeveer twee keer zoveel kans om PDS te krijgen dan mannen.

Familiegeschiedenis van PDS

Als PDS in je familie voorkomt, heb je een verhoogd risico op de aandoening.

Psychische problemen

Angst, depressie, een persoonlijkheidsstoornis en seksueel misbruik in de kindertijd zijn risicofactoren. Huiselijk geweld is ook een risicofactor.

Onderzoek en diagnose

Klachtenpatroon

Doordat er bij PDS niets bijzonders aan de darm te zien is, is de diagnose PDS niet eenvoudig te stellen. De diagnose wordt vaak gesteld op basis van het klachtenpatroon. Bij twijfels of bijkomende symptomen en klachten zal verwijzing volgen voor verder onderzoek.

Uitgebreider onderzoek

De huisarts zal de patiënt vragen stellen over zijn klachten en medische voorgeschiedenis en hem lichamelijk onderzoeken. Als de klachten niet allemaal op prikkelbare darm syndroom wijzen, kan uitgebreider onderzoek nodig zijn. Meer onderzoek kan nodig zijn als:

• de eerste symptomen manifesteren zich pas op latere leeftijd (50+);
• de patiënt diarree heeft zonder andere symptomen;
• de klachten tussentijds zijn veranderd;
• de patiënt een familiegeschiedenis heeft van darmproblemen;
• er sprake is van bloedarmoede (anemie), bloed in de ontlasting, koorts of vermagering (gewichtsverlies).

Verwijzing

De huisarts kan de patiënt verwijzen voor een sigmoïdoscopie of colonoscopie om de darmen te onderzoeken. De desbetreffende arts kan een biopsie (een klein stukje weefsel) van de darmen nemen voor onderzoek in een laboratorium. Deze test helpt om meer ernstige aandoeningen zoals colitis ulcerosa of de ziekte van Crohn uit te sluiten. Wanneer er geen lichamelijke afwijkingen gevonden worden tijdens dit onderzoek, kan de diagnose ‘PDS’ alsnog gesteld worden.

Onderzoek van de ontlasting

Als de huisarts vermoedt dat de PDS veroorzaakt wordt door een infectie, zal hij de ontlasting van de patiënt laten onderzoeken.

Prikkelbare darm syndroom: Rome III criteria

In 2006 zijn de zogenaamde Rome III criteria opgesteld, aan de hand waarvan de diagnose PDS gesteld kan worden:

• Patiënten moeten recidiverende buikpijn of ongemak hebben gedurende tenminste 3 dagen per maand in de voorafgaande 3 maanden.
• Deze klachten moeten geassocieerd zijn met twee of meer van de volgende criteria:
• Abdominale pijn vermindert na de stoelgang.
• Het begin van de abdominale (pijn)klachten is geassocieerd met een verandering in de frequentie van de ontlasting.
• Het begin van de abdominale (pijn)klachten is geassocieerd met een verandering in de consistentie (vorm) van de ontlasting.

Differentiële diagnose

Er zijn een aantal aandoeningen die soortgelijke symptomen hebben als PDS. De arts zal deze moeten uitsluiten als oorzaak van je klachten. Het gaat hierbij om de volgende aandoeningen:

• Coeliakie: een intolerantie voor gluten met klachten als aanhoudende diarree of juist verstopping; stinkende, vettige ontlasting; een opgezette buik; buikpijn; overgeven; verminderde eetlust.
• Colitis ulcerosa: een chronische ontsteking van de dikke darm met onder meer klachten als diarree, vaak met bloed en slijm; buikpijn; bloedarmoede; vermoeidheid; gewichtsverlies; moeite met het ophouden van de ontlasting; een opgezette buik; koorts.
• Dikkedarmkanker: kan symptomen geven als een blijvende verandering in het ontlastingspatroon of samenstelling van de ontlasting; bloed en/of slijm bij de ontlasting; onverklaarbaar gewichtsverlies; bloedarmoede; buikpijn, buikkrampen en een opgeblazen gevoel; loze aandrang, of het gevoel alsof de darm niet helemaal leeg is na het poepen; aanhoudende vermoeidheid.
• Ziekte van Crohn: een chronische ontstekingsziekte van de darm met klachten als diarree en moeheid.

Behandeling prikkelbare darm syndroom

Er zijn behandelingen die kunnen bijdragen tot het verminderen van de symptomen. Deze omvatten veranderingen in levensstijl, voedingsadviezen, medicatie en psychologische behandelingen. Met de hulp van de huisarts, kan de patiënt beslissen welke het meest geschikt is in zijn situatie.

Gezonde eet- en leefstijl

Voor de meeste mensen met het prikkelbare darm syndroom, is een gezonde leefstijl de beste manier om de klachten te bestrijden. De volgende algemene adviezen over voeding en leefstijl kunnen daarbij behulpzaam zijn:

• eet regelmatig;
• drink voldoende;
• beperk het gebruik van cafeïne-houdende dranken, zoals thee en koffie, en alcoholische dranken en frisdranken.
• vermijd het gebruik van suiker of suikerhoudende voedingsmiddelen.
• gebruik bulkvormers (bijvoorbeeld Metamucil, Volcolon, Normacol en Fiberform) die opgelost moeten worden in water, yoghurt of sap, welke voor een soepele ontlasting en een goede darmwerking zorgen.
• vermijd bewerkte voedingsmiddelen.
• regelmatige lichaamsbeweging bevordert een regelmatige stoelgang en vermindert stress en is daarom een goede manier om de klachten te verminderen.

Stress verminderen

Als de klachten veroorzaakt worden door stress, dan doet de patiënt er verstandig aan met zijn arts te bespreken welke mogelijkheden er zijn om stress te verminderen.

Psychotherapie

Je kunt profiteren van psychotherapie als er sprake is van een depressie of andere psychische klachten.

Medicijnen

Er zijn verschillende medicijnen om klachten te bestrijden. Er zijn medicijnen die krampen tegengaan, medicijnen die pijn bestrijden, medicijnen waardoor verstopping wordt tegengegaan en anti-diarreemiddelen. Voorbeelden zijn:

• Vezelsupplementen: zoals psyllium of psylliumvezel of methylcellulose, met voldoende inname van vocht kan helpen om obstipatie tegen te gaan.
• Anti-diarree medicatie zoals loperamide kunnen helpen om diarree onder controle te krijgen.
  Medicatie bij het prikkelbare darm syndroom / Bron: Jarmoluk, Pixabay
• Anticholinerge en krampstillend medicijnen, zoals hyoscyamine en dicyclomine, kunnen pijnlijke darmspasmen en darmkrampen verlichten.
• Antidepressiva: bij een depressie kan de arts een tricyclische antidepressiva of selectieve serotonine heropname remmers (SSRI's) aanbevelen. Deze medicijnen helpen bij een depressie en remmen de activiteit van neuronen die de darmen controleren. Als je last hebt van diarree en buikpijn zonder een depressie, kan de arts een lagere dosis tricyclische antidepressiva voorschrijven.
• antibiotica. Sommige mensen met klachten als gevolg van een overmatige groei van bacteriën in de darmen, kunnen baat hebben bij behandeling met antibiotica. Sommige mensen met symptomen van diarree kunnen profiteren van rifaximine. Mensen met PDS zonder obstipatie hebben baat bij een behandeling met het antibioticum rifaximine gedurende twee weken. [N Engl J Med 2011;364:22-32].

Probiotica

Onderzoek suggereert dat probiotica nuttig kunnen zijn bij de behandeling van het prikkel darm syndroom.[1] Hoewel het exacte mechanisme waarmee probiotica kunnen helpen bij het verminderen van symptomen die vaak voorkomen bij PDS anno 2024 onbekend is, lijken de effecten van probiotica op veranderingen in darmbacteriën een rol te spelen.

Prognose

het prikkelbare darm syndroom is een chronische aandoening die met behandeling en leefstijlaanpassingen goed onder controle gehouden kan worden. De klachten kunnen naar de achtergrond verdwijnen of opflakkeren, al naar gelang je leefstijl. Een operatieve ingreep is bij PDS niet nodig. de aandoening zal je leven niet verkorten. Er is geen relatie tussen PDS en darmkanker.

Kinderen met het prikkelbare darm syndroom (PDS)?

De volgende vraag werd gesteld aan een arts van Mayo-kliniek in de Verenigde Staten: "Mijn 9 -jarige zoon vaak klaagt over buikpijn, maar we kunnen niet echt een oorzaak vinden. Is het mogelijk dat hij last heeft van het prikkelbare darm syndroom (PDS)?"

Hoewel het mogelijk is dat een 9-jarig kind het prikkelbare darm syndroom heeft, is het zeer zeldzaam. Buikpijn daarentegen is heel gebruikelijk bij kinderen op die leeftijd. Wanneer buikpijn aanhoudt, moet worden nagegaan wat de oorzaak daarvan is. Als je dat nog niet hebt gedaan, maak dan een afspraak bij de huisarts. Indien nodig kan de huisarts verwijzen voor verder onderzoek naar een gastro-enteroloog (die gespecialiseerd is in de zorg voor kinderen). Hoewel de precieze oorzaak van buikpijn niet altijd kan worden vastgesteld, kunnen de klachten vaak wel aardig goed bestreden worden.

Veel kinderen hebben bij tijd en wijle last van buikpijn. Meestal is het niet een symptoom van een onderliggend medisch probleem en verdwijnt het weer spontaan. Maar als buikpijn bij kinderen aanhoudt, is het iets om in de gaten te houden, met name als het langer dan drie maanden duurt.

Andere alarmsymptomen in verband met buikpijn die moeten worden beoordeeld zijn onder andere chronische diarree, koorts, frequent braken, bloederige of zwarte teerachtige ontlasting, plotselinge, hevige pijn en midden in de nacht moeten poepen. Als een kind met buikpijn niet goed groeit of als het gewicht verliest, dan kan er wel eens sprake zijn van een onderliggende medische kwestie dat nader onderzoek behoeft.

De eerste stap in de evaluatie van chronische buikpijn bij een kind is het afnemen van een anamnese, waarbij ook de familiegeschiedenis betrokken wordt. De arts zal allerlei vragen stellen over de intensiteit en de aard van de klachten, wanneer het begon, hoe lang het duurt en naar de aanwezigheid van eventuele andere symptomen.

In het bijzonder kunnen symptomen zoals gezwollen gewrichten, rode ogen of pijnlijke ogen, hoofdpijn en huiduitslag wijzen op een onderliggende oorzaak . Een lichamelijk onderzoek vindt meestal ook plaats. Röntgenfoto's en bloedonderzoek kunnen soms nuttig zijn. Endoscopie soms ook. Als een arts een verdachte weefselgebied ziet tijdens de uitvoering van de endoscopie, dan kan er een hapje van het weefsel worden weggenomen voor nader onderzoek in het laboratorium.

Als er geen andere specifieke medische aandoening kunnen worden gevonden, dan kan het prikkelbare darm syndroom in overweging worden genomen. PDS beïnvloedt de darm en veroorzaakt vaak buikpijn met krampen, een opgeblazen gevoel, gasvorming, winderigheid en (afwisselend) diarree of obstipatie (verstopping). Het is belangrijk op te merken dat PDS nauwelijks voorkomt bij kinderen onder de 10 jaar.

Bij veel jongere kinderen met chronische buikpijn, kan geen specifieke oorzaak van de pijn worden vastgesteld. Dat kan zeer frustrerend zijn voor zowel de kinderen als hun ouders of verzorgers. Zelfs wanneer buikpijn niet kan worden verklaard, kan het nuttig zijn om bepaalde maatregelen te nemen. Bijvoorbeeld door veranderingen in het dieet aan te brengen, het verlagen van stress en spanning met behulp van ontspanningstechnieken en het hebben van regelmatige lichaamsbeweging. Deze zaken kunnen allemaal nuttig zijn om buikpijn onder controle te krijgen.

Wanneer na grondig onderzoek de oorzaak van de buikpijn bij je kind niet vastgesteld kan worden, is het van belang om met de arts te overleggen over welke vervolgstappen je kunt nemen om de klachten onder controle te krijgen. Door de tijd heen kunnen de maagklachten spontaan afnemen en soms is het nodig om bepaalde veranderingen in te zetten (bijvoorbeeld in het dieet). Men ziet vaak dat chronische buikpijn bij kinderen mettertijd verbetert.

Noten:

1. Aragon, G., Graham, D. B., Borum, M., & Doman, D. B. (2010). Probiotic therapy for irritable bowel syndrome. Gastroenterology & hepatology, 6(1), 39–44.
2. Medical News. Hypnotherapy effective for treating bowel disorder IBS, www.news-medical.net, 2 april 2012.

Lees verder

• PDS: buikpijn, opgeblazen gevoel, slijm bij ontlasting, pijn
• Diverticulose: symptomen en oorzaken uitstulpingen darmwand
• Dikkedarmontsteking: symptomen, oorzaken en behandeling
• Darmkanker: symptomen, oorzaak, behandeling en overleving
• Darmaandoeningen en darmproblemen: symptomen en oorzaken