Winderigheid: oorzaken, voorkomen en verhelpen flatulentie

Winderigheid of flatulentie duidt op het overmatig laten van winden of scheten. Het is slechts een kwaal wanneer het hinderlijk is voor de betrokkene en/of zijn omgeving. Vaak spreekt men van winderigheid wanneer iemand meer dan 25 winden per etmaal produceert. Winderigheid kan ook een symptoom zijn van een onderliggende ziekte, doch het komt zelden voor dat winderigheid een medisch relevante oorzaak heeft. Winderigheid gaat meestal gepaard met rommelingen in de buik, een opgeblazen gevoel en darmkrampen. De oorzaak van het overmatig laten van winden is meestal niet ernstig en kan vaak uitstekend behandeld worden door verandering van dieet en leefstijl. Het effect van medicatie op winderigheid is niet bewezen. Overmatige winderigheid kan heel erg gênant zijn. Je kan flatulentie verhelpen door de juiste voeding te eten en bepaalde maatregelen te nemen.

• Wat is winderigheid?
• Oorzaken van winderigheid
• Luchtslikken
• Voedingsmiddelen met veel lucht
• Voedingsmiddelen met koolhydraten
• Onevenwichtig voedingspatroon
• Light-producten
• Cafeïne
• Medicatie
• Ouderdom
• Verminderde darmmobiliteit
• Darmziekten
• Zwangerschap
• Symptomen bij winderigheid
• Klachten
• Wanneer huisarts inschakelen?
• Last van winderigheid en opgeblazen buik
• Onderzoek en diagnose
• Behandeling winderigheid
• Vermijd koolhydratenrijke voeding
• Gemakkelijk verteerbare koolhydraten
• Kleine maaltijden en lichaamsbeweging
• Gezonde leefstijl
• Medicijnen
• Natuurgeneeskunde bij flatulentie
• Winderigheid verhelpen met voeding
• Pepermunt
• Amaranth
• Gember
• Venkelzaad
• Ananas
• Papaja
• Basilicum
• Natuurlijke Yoghurt
• Geactiveerde houtskool
• Prognose

Wat is winderigheid?

Winderigheid of flatulentie is het overmatig laten van winden (die al dan niet stinken). Het laten van winden is een natuurlijke gebeurtenis. Gemiddeld produceert een mens dagelijks tot 2 liter darmgas per dag, welke door opboeren, winden laten (gemiddeld 10 tot 20 windjes) en door verbruik van gas door darmbacteriën worden verdreven. Wanneer tussen de productie en de eliminatie van gassen het evenwicht verstoord is, kan overmatige winderigheid, evenals opboeren en een opgeblazen gevoel, ontstaan. Het overmatig laten van winden is slechts een kwaal als dit hinderlijk is voor de betrokkene en/of zijn omgeving, of wanneer het een symptoom is van een onderliggende ziekte, zoals colitis ulcerosa.

Darmgas bestaat voor 99% uit:

• stikstof;
• zuurstof;
• kooldioxide;
• waterstof; en
• methaan.

Gas in de darmen komt van twee bronnen:

• exogene bronnen (90% via inslikken); en
• endogene bronnen (10%, in de darmen geproduceerd en door diffusie vanuit het bloed).

Lucht kan ingeslikt worden, vooral door het kauwen van kauwgom, het drinken door een rietje, het drinken van koolzuurhoudende drank en roken. Lucht slikken wordt aërofagie genoemd. Het meeste gas dat door de werking van enzymen en bacteriën geproduceerd wordt, wordt in de dunne darm geabsorbeerd naar het bloed. De rest komt in het colon, waar het aan een gistingsproces onderhevig is door de anaërobe flora (anaerobe bacteriën, bacteriën die geen zuurstof kunnen verdragen), waardoor gas ontstaat.

Een substantieel deel van het uitgestoten gas is reukloos. Een klein gedeelte van de gassen heeft echter een onwelriekende geur, welke wordt voortgebracht door zwavelhoudende ('rotte eieren') en andere stoffen. De samenstelling en de geur van het darmgas hangt onder meer samen met de voeding en de darmflora.

Oorzaken van winderigheid

Klachten van winderigheid kunnen veroorzaakt worden door onder meer de volgende factoren.

Luchtslikken

Winderigheid kan veroorzaakt worden door teveel luchtslikken, door onder andere:

• te snel of schrokkerig te eten zonder goed te kauwen of door te snel of gulzig te drinken;
• door te drinken met een rietje;
• het kauwen op kauwgom;
• te roken;
• angst- en spanningsklachten (waardoor onbewust wat meer lucht ingeslikt wordt door een versnelde ademhaling);
  Vers brood / Bron: Istock.com/Lyashik
• een slecht zittend kunstgebit.

Voedingsmiddelen met veel lucht

Het eten of drinken van voedingsmiddelen die veel lucht bevatten, zoals:

• frisdranken;
• appels;
• vers brood;
• bier; en
• slagroom.

Voedingsmiddelen met koolhydraten

Het eten van bepaalde voedingsmiddelen met koolhydraten die niet in de dunne darm worden geabsorbeerd en bijgevolg in het colon worden vergist door de darmflora, zoals:

• koolsoorten;
  Knoflook / Bron: Istock.com/Mallivan
• spruitjes;
• peulvruchten;
• uien;
• knoflook.

Onevenwichtig voedingspatroon

Voorts leidt een onevenwichtig voedingspatroon dat bijzonder veel koolhydraten bevat, tot overmatige gasvorming. De in de dunne darm niet verteerde koolhydraten komen in de dikke darm terecht, waar ze door bacteriën worden vergist. Hierbij wordt gas gevormd.

Light-producten

Ook zogeheten ‘light’ producten zorgen voor overmatige winderigheid. Deze zijn vaak gezoet met sorbitol en/of fructose, welke in de dunne darm niet worden afgebroken en onverteerd in de dikke darm terechtkomen. De aldaar aanwezige bacteriën vergisten de sorbitol en fructose, waarbij gas vrijkomt.

Cafeïne

Cafeïne (in koffie, thee, cola en energiedrankjes) kan de darm actiever maken, wat meer gasvorming geeft.

Medicatie

Het gebruik van bepaalde medicijnen (het laxeermiddel 'lactulose') kan veel gasvorming veroorzaken, omdat het niet wordt afgebroken in de dunne darm. Dit geldt ook voor 'ascarbose', dat wordt gebruikt bij diabetes. Deze bevat eveneens een grote hoeveelheid onverteerbaar koolhydraat. Daarnaast kan winderigheid een bijwerking zijn van bekende medicijnen als diclofenac, oxycodon, codeïne en lyrica. Ook kan winderigheid optreden bij antacida (maagzuurremmers), anthelmintica (wormdodende middelen) en antimycotica (middelen tegen schimmelinfecties). Ook zuiveringszout kan het laten van windjes in de hand werken, doordat het een sterke koolzuurgasontwikkeling in het maag-darmkanaal geeft.

Ouderdom

Door het ouder worden verlopen de processen in het lichaam minder efficiënt en worden er ook minder spijsverteringssappen aangemaakt. Voedingsmiddelen worden daardoor minder goed verteerd, waardoor er meer onverteerde koolhydraten in de dikke darm terechtkomen, welke worden vergist door bacteriën in de darm waarbij gas vrijkomt.

Verminderde darmmobiliteit

Verminderde diffusie van gas naar het bloed door verminderde darmmobiliteit, zoals bij:

• hypotonie; en
• prikkelbare darm syndroom (PDS).

Darmziekten

Darmziekten, waarbij extra gasvorming kan optreden, zoals onder meer:

• coeliakie (gluten-intolerantie);
• ziekte van Crohn;
• colitis ulcerosa;
• giardiasis (een parasitaire infectie in de dunne darm);
• voedselvergiftiging;
• prikkelbare darm syndroom (PDS);
• kortedarmsyndroom;
• diverticulose.

Zwangerschap

Zwangere vrouwen kunnen ook last hebben van winderigheid als gevolg van hormonale veranderingen die de spijsvertering vertragen.

Symptomen bij winderigheid

Klachten

Winderigheid gaat meestal gepaard met rommelingen in de buik, een opgeblazen gevoel en darmkrampen. Het inhouden van winden verergert de klachten. Het laten van windjes in het bijzijn van anderen, kan je in verlegenheid brengen en schaamte oproepen.

Wanneer huisarts inschakelen?

De oorzaak van het overmatig laten van winden is meestal niet ernstig en kan vaak uitstekend behandeld worden door verandering van dieet en leefstijl. Een bezoek aan de huisarts wordt aangeraden wanneer winderigheid gepaard gaat met één of meerdere van de volgende symptomen:

• aanhoudende buikpijn en een opgeblazen gevoel;
• terugkerende episoden van diarree of obstipatie (verstopping);
• onverklaarbaar gewichtsverlies;
• fecale incontinentie (ongewild ontlastingsverlies);
• bloed in de ontlasting (poep/feces).

Let ook op eventuele symptomen die wijzen op een infectie, zoals een hoge temperatuur, braken, koude rillingenen gewrichtspijn en spierpijn.

Last van winderigheid en opgeblazen buik

Het prikkelbare darmsyndroom (PDS) is een veel voorkomende aandoening die de dikke darm treft. Symptomen van PDS zijn krampen, buikpijn, opgeblazen gevoel, gasvorming en winderigheid en diarree of obstipatie, of beide. PDS is een chronische aandoening waarvan het klachtenpatroon erg wisselend kan zijn. Slechts een klein aantal mensen met PDS hebben ernstige symptomen. Sommige mensen kunnen hun symptomen beheersen door het aanpassen van hun dieet en leefstijl en door stressmanagement. Meer ernstige symptomen kunnen worden behandeld met medicijnen.

Onderzoek en diagnose

De huisarts zal een anamnese afnemen (vragen naar de manier van eten, de samenstelling van het menu, het defecatiepatroon, enz..), en de patiënt lichamelijk onderzoeken. Het lichamelijk onderzoek kan bestaan uit palpatie (deskundige betasting met de hand) en ausculatie (het luisteren naar geluiden in het lichaam, bijvoorbeeld met een stethoscoop) van de buik, bij rust en diepe ademhaling. Dit onderzoek kan worden aangevuld met rectaal toucher (het onderzoeken van het rectum) en inspectie van de feces (ontlasting). Bij verdenking van bepaalde aandoeningen zal aanvullend onderzoek plaatsvinden, zoals beeldvormend onderzoek (echografie, röntgenonderzoek) en laboratoriumonderzoek. Bij verdenking van een organische stoornis, is vaak nader onderzoek nodig door bijvoorbeeld een internist of gastro-enteroloog.

Behandeling winderigheid

Vermijd koolhydratenrijke voeding

Winderigheid kan meestal goed worden behandeld door het aanbrengen van wijzigingen in dieet en levensstijl. Vermijd het eten van voedingsmiddelen die rijk zijn aan koolhydraten. Het is wel belangrijk om gevarieerd en gezond te (blijven) eten, met het liefst elke dag producten uit alle vakken van de schijf van vijf (www.voedingscentrum.nl). De vijf vakken zijn:

• Groente en fruit
• Brood, granen, aardappelen, rijst, pasta, couscous en peulvruchten
• Zuivel, vlees, vis, ei en vleesvervangers
• Vet en olie
• Dranken

Gemakkelijk verteerbare koolhydraten

Kies voor voedsel met koolhydraten die gemakkelijk te verteren zijn. Het is belangrijk op te merken dat iedereen anders reageert op bepaalde voedingsmiddelen. Voedsel wat bij de één tot winderigheid leidt, hoeft bij de ander geen klachten te veroorzaken. Daarom wordt het aanbevolen een eetdagboekje bij te houden om te zien of bij bepaalde voedingsmiddelen de klachten verbeteren of juist verslechteren.

Kleine maaltijden en lichaamsbeweging

Voorts kan het nuttig zijn om zes kleine maaltijden per dag te eten in plaats van drie grote. Kleinere maaltijden zijn makkelijker te verteren met minder gasvorming als resultaat. Het voedsel moet langzaam en grondig gekauwd worden. Het nemen van voldoende lichaamsbeweging kan helpen om de werking van de spijsvertering en de stoelgang te verbeteren. Hierdoor kunnen de klachten ook afnemen.

Gezonde leefstijl

Het is uitermate belangrijk dat de patiënt zo gezond en regelmatig mogelijk leeft, eet en drinkt. Het vermijden van stress, het stoppen met roken, het vermijden van koolzuurhoudende dranken en kauwgom, het nemen van voldoende nachtrust, het inbouwen van regelmaat, regelmatig (liefst dagelijks een half uur) bewegen en een gezond en gevarieerd voedingspatroon zijn daarbij dé sleutelbegrippen. Probeer verder cafeïnevrije thee en koffie te drinken en vermijd lightproducten, welke vaak zijn gezoet met zoetstoffen (sorbitol en dergelijke).

Medicijnen

Volgens de literatuur bestaat er geen zinvolle, effectieve farmacotherapie die bij flatulentie geadviseerd kan worden.¹ Simeticon, dat een bestanddeel is van sommige (maag)zuurremmers, kan soms enige verlichting bieden. Dit middel is apart verkrijgbaar. Bij sommige mensen hebben aromatische oliën, zoals pepermuntolie, enig effect. Vooral wanneer men last heeft van kramp met flatulentie. Het bestanddeel chlorofylen en koolstoftabletten verminderen de flatulentie niet. Wel zijn ze werkzaam ter bestrijding van de onaangename geur. Het nut van probiotica bij winderigheid is niet duidelijk. Dimeticon is geregistreerd voor de indicatie winderigheid/flatulentie. Het middel verlaagt de oppervlaktespanning van de darmwand, waardoor luchtbellen oplossen. Het is zonder recept verkrijgbaar onder de naam Aeropax. Ook rennie deflatine dat volgens de bijsluiter gasvorming in maag en darmen tegengaat, bevat dimeticon, in combinatie met calciumcarbonaat en magnesiumcarbonaat.

Winderigheid verhelpen met voeding

De volgende voedingsmiddelen gaan winderigheid tegen:

Pepermunt

Pepermunt is bekend geworden voor zijn gunstige effecten op het spijsverteringskanaal, en wordt vaak aanbevolen voor mensen die last hebben van flatulentie. Pepermunt ontspant de gladde spieren in het spijsverteringskanaal. Het wordt ook geadviseerd aan mensen met het prikkelbare darmsyndroom.

Amaranth

Amaranth is geen graan wat wel vaak gedacht wordt, maar het zaad van een kruidachtige plant. Het is zeer voedzaam en door zijn hoge verteerbaarheid, geeft het nauwelijks gasvorming. Amaranth is een broertje van quinoa en je kunt het gebruiken als vervanger voor rijst, pasta of aardappelen. Je kunt het koken, poffen en er zelfs brood mee bakken. Amaranth is een bron van eiwitten, magnesium en ijzer.

Gember

Gember staat onder meer bekend om zijn vermogen om symptomen van gastro-intestinale aandoeningen te verlichten en wordt vaak gebruikt voor het elimineren van darmgas. Gember bevat een eiwitsplitsend en eiwitverterend enzym (zingibain) en is daarom bijzonder effectief om te voorkomen dat gasvorming optreedt door eiwitrijk voedsel. Verse Gember, die als de meest effectieve vorm van Gember wordt beschouwd, is het hele jaar door verkrijgbaar bij de versafdeling van de plaatselijke supermarkt.

Venkelzaad

Venkelzaad wordt al eeuwenlang toegepast om de spijsvertering te stimuleren en winderigheid en gasvorming te verminderen. Het belangrijkste actieve bestanddeel in venkelzaad is anethool, een terpenoide waarvan is aangetoond dat ze spasmen in de gladde spieren remmen, inclusief die in het darmkanaal. Met zijn milde, anijsachtige smaak worden venkelzaad gebruikt in veel verschillende soorten gerechten over de hele wereld.

Ananas

Ga winderigheid tegen door regelmatig ananas te eten. Ananas bevat bromelain, een enzym dat bij het verteren van eiwitten helpt. Wees er echter van bewust dat het merendeel van de bromelain in ananas zich in de stam bevindt die niet zo lekker is als het vlees, maar dat toch eetbaar is. Je kunt bromelain ook als supplement aanschaffen.

Papaja

De papaja komt van origine uit Zuid-Amerika en toen Columbus voet aan wal zette in Zuid-Amerika, werd ook de papaya ontdekt. Papaja's hebben een zoete en sappige smaak wat lijkt op meloen. Papaja bevat papain, een eiwitverterend enzym, evenals een aantal andere actieve verbindingen die winderigheid en opgeblazen gevoel tegengaan.

Basilicum

Basilicum is een effectief middel voor een verscheidenheid aan spijsverteringsklachten en maag-darmproblemen, waaronder winderigheid. Het is een onmisbaar ingrediënt in vele Italiaanse gerechten. Kies voor verse basilicum, welke duidelijk superieur is in smaak boven de gedroogde vorm. De bladeren van verse basilicum moeten een intense groene kleur hebben en vrij zijn van donkerbruine vlekken. Vaak is verse basilicum ook te koop als plantje bij de plaatselijke supermarkt. Je kunt het kruid ook eenvoudig zelf kweken.

Natuurlijke Yoghurt

Natuurlijke yoghurt die probiotische bacteriën bevat, zoals Lactobacillus acidophilus of Bifidobacterium bifidum, kan helpen om flatulentie te verminderen. Deze probiotische bacteriën leven in het maag-darmkanaal waar ze de spijsvertering helpen en de overgroei van schadelijke bacteriën bestrijden, waardoor overtollige gasvorming wordt voorkomen. Het nemen van probiotische bacteriën kan bijzonder nuttig zijn als je onlangs een antibioticakuur hebt gehad, aangezien antibiotica erom bekend staat dat het de gezonde flora in de darm aantast.

Geactiveerde houtskool

Geactiveerde houtskool (zoals Norit) helpt bij diarree of bij darmklachten zoals winderigheid, een opgeblazen gevoel of gasvorming en gasophoping. Geactiveerde houtskool helpt de klachten af te nemen op een natuurlijke manier.

Prognose

Winderigheid is meestal een onschuldige klacht. De prognose is in de meeste gevallen gunstig. Vaak is een verandering in dieet of leefstijl al voldoende om het probleem te verhelpen.

Voor de meeste mensen is winderigheid tijdelijk. Aanpassingen in voeding, zoals het vermijden van gasvormende voedingsmiddelen, helpen snel. Langzamer eten en goed kauwen verminderen vaak de klachten. Meer beweging en het vermijden van stress kunnen winderigheid verminderen. Een dagelijkse wandeling helpt de spijsvertering. Minder stress betekent minder lucht inslikken.

In zeldzame gevallen kan winderigheid duiden op een aandoening zoals lactose-intolerantie of PDS. Dan is medisch onderzoek nodig. Ook dan is de prognose meestal positief met de juiste behandeling.

Medicatie helpt soms, maar is niet altijd nodig. Simpele aanpassingen in dieet en leefstijl zijn vaak het meest effectief.

Noot

1. J.A.H. Eekhof: Winderigheid/flatulentie, in: Kleine kwalen in de huisartsenpraktijk, vijfde geheel herziene druk, tweede oplage, Elsevier Gezondheidszorg, Amsterdam, 2010, p.574.

Lees verder

• Buikpijn onderbuik: links/rechts, oorzaken bij man en vrouw
• Stinkende scheten: winden stinken naar zwavel & rotte eieren
• Darmklachten: opgezette buik, buikpijn en winderigheid
• Obstipatie symptomen: verstopping, buikpijn opgezwollen buik
• Ontlasting: oorzaken bloed en slijm in poep en kleur en geur