Rozemarijn: gezondheidsvoordelen, toepassing en bijwerkingen

Rozemarijn (Rosmarinus officinalis) is ongetwijfeld een van de bekendste kruiden en wordt sinds de oudheid zeer gewaardeerd om zijn medicinale werking. Het kruid met naaldachtige bladeren, is een dwergstruik uit de lipbloemenfamilie (Lamiaceae). Rozemarijn mag tegenwoordig niet ontbreken in de mediterrane keuken. Maar rozemarijn is meer dan alleen een keukenkruid. De vele ingrediënten hebben een geneeskrachtige werking en kennen veel gezondheidsvoordelen. Rozemarijn werkt bloeddrukverhogend bij een lage bloeddruk en het bevordert de spijsvertering en helpt bij chronische galaandoeningen. Ook kan rozemarijn ingezet worden bij een slechte leverfunctie, hoofdpijn en migraine door lever- en galstoornissen, winderigheid, maag-darmkrampen en gebrek aan eetlust.

• Wat is rozemarijn?
• Oorsprong en verspreiding
• Klein-Azië en Zuid-Europa
• Geschiedenis
• Ecologische rol en betekenis van rozemarijn
• Toepassing van rozemarijn
• Indicaties van rozemarijn
• Belang voor de gezondheid
• Bijwerkingen

Wat is rozemarijn?

De naaldvormige rozemarijn (Rosmarinus officinalis) is een groenblijvende struik en behoort tot de familie Lamiaceae (Lamiaciae), net als zijn mediterrane verwanten lavendel, tijm en salie. De plant heeft een intense, etherische geur die vergelijkbaar is met die van kamfer. De rozemarijn heeft donkergroene harsachtige, leerachtige, naaldachtige bladeren. In de bloeiperiode van mei tot september groeien tussen de naalden kleine lichtblauwe tot blauwe lila (soms witte) gekleurde bloemen met de typische Labiata-lipvorm.

Oorsprong en verspreiding

Klein-Azië en Zuid-Europa

Rozemarijn is een typisch mediterraan kruid en het komt van oorsprong uit Klein-Azië en Zuid-Europa. Sommige bronnen vermelden zelfs de regio Dalmatië, een regio in het zuidwesten van Kroatië. Rozemarijn komt anno 2025 in veel mediterrane landen in het wild voor, waaronder het Iberisch schiereiland (Portugal, Spanje), Italië en Dalmatië en in sommige landen rond de Zwarte Zee. In Nederland en andere landen in Noord-Europa kan de rozemarijn het hele jaar door niet overleven in het wild omdat de plant niet winterhard is, uitgezonderd enkele winterharde gecultiveerde vormen. De plant werd al in de oudheid gekweekt door de Romeinen en Egyptenaren en speelde daar vooral bij vele festiviteiten en ceremonies een belangrijke rol.

Geschiedenis

Zelfs in de oudheid genoot de rozemarijn een hoog aanzien. Hij was een symbool van liefde en schoonheid en was opgedragen aan de Griekse godin van de liefde en schoonheid Aphrodite. Kleine kinderen kregen rozemarijntwijgen in hun wiegjes ter bescherming. De Oude Grieken gebruikten rozemarijn bij bruiloften. Op begrafenissen werden in vroegere tijden takjes rozemarijn op de graven gelegd om te symboliseren dat de overledene niet zou worden vergeten. De rozemarijn ging dus het hele leven mee; van de wieg tot het graf. In de 1e eeuw na Christus brachten monniken hem naar Midden-Europa en sindsdien wordt hij beschouwd als een belangrijke medicinale plant en wordt de plant ook vermeld in middeleeuwse kruidenboeken.

Rozemarijn werd ook gebruikt voor rituele doeleinden en vanwege zijn sterke aroma diende het ook als vervanging voor wierook. Paracelsus, een beroemd, maar tevens controversieel arts en theoloog die zich bezighield met alchemie en astrologie, waardeerde het kruid vanwege zijn gunstige effect op reuma. Sebastian Anton Kneipp, een Beiers priester en een van de grondleggers van de natuurgeneeskunde, benadrukte het effect van rozemarijn op de spijsvertering. Zelfs vandaag de dag is het een populair kruid in de mediterrane keuken (de keuken van het Middellandse Zeegebied), maar het wordt het ook nog steeds gebruikt als medicinale plant.

Ecologische rol en betekenis van rozemarijn

Laten we eerlijk zijn: rozemarijn ken je waarschijnlijk vooral uit de keuken, dat heerlijke kruid dat alles wat je in de oven gooit een upgrade geeft. Maar wist je dat deze plant ook een hoofdrol speelt in de natuur? Het is een echte multitasker – een beetje zoals die vriend die én goed kan koken én handig is met klussen. Rozemarijn is niet alleen goed voor ons bord, maar ook voor het milieu. Tijd om deze allrounder eens in het zonnetje te zetten.

Een vriend voor de bijen
Als rozemarijn in bloei staat, trekt het een bont gezelschap aan. Bijen, vlinders en andere bestuivers zijn dol op de geurige bloemetjes. De plant is een echte mekka voor nectarzoekers, vooral in droge gebieden waar bloemen soms schaars zijn. Dus als je een rozemarijnplant in je tuin hebt staan, ben je eigenlijk bezig met tikkun olam – een beetje de wereld verbeteren door bijen en vlinders te helpen overleven. En zeg nou zelf, wie wil er geen vlinders in de tuin?

Een bodemheld
Rozemarijn groeit het liefst in droge, rotsachtige bodems waar andere planten al snel de handdoek in de ring gooien. Dankzij zijn diepe wortels helpt rozemarijn om de bodem vast te houden en erosie te voorkomen. Dit is vooral handig in gebieden rond de Middellandse Zee, waar regenval soms schaars is en bodems kwetsbaar zijn. Je zou kunnen zeggen dat rozemarijn de MacGyver van de plantwereld is – hij redt de dag, ook al krijgt hij weinig middelen.

Casus: Rozemarijn in de tuin van oma
Mijn oma had een enorme rozemarijnstruik in haar tuin. “Dit is mijn geheim voor een levendige tuin,” zei ze altijd. En ze had gelijk. De geur van de plant hield vervelende insecten weg, maar trok tegelijkertijd bijen aan die ook de andere bloemen bevruchtten. Bovendien hield de rozemarijn de grond droog en stevig, waardoor haar hele tuin er gezond en kleurig uitzag. Oma noemde het haar “levensreddende struik” – en eerlijk, ik denk dat ze gelijk had.

Meer dan een keukenheld
De volgende keer dat je rozemarijn snijdt voor je gebakken aardappels, bedenk dan even hoeveel deze plant nog meer doet. Hij beschermt de natuur, helpt insecten, en maakt de wereld net een beetje mooier. Een echte teamspeler, toch? Misschien is rozemarijn wel dé reminder dat zelfs iets kleins in je tuin een grote impact kan hebben. Of zoals oma altijd zei: “Geef de natuur een beetje liefde, en je krijgt er zoveel voor terug.” Dat geldt dus ook voor die bescheiden, geurige takjes rozemarijn.

Toepassing van rozemarijn

Rozemarijn wordt uitwendig toegepast en helpt bij reumatische klachten, stimuleert de bloedsomloop en dient als een verkwikkend additief in bad. In de volksgeneeskunde heeft het ook een anticonvulsief (het onderdrukken van het centraal zenuwstelsel), eetlustbevorderend, cardiotonisch (wat de werkzaamheid c.q. samentrekkingskracht van het hart bevordert), antibacterieel, bloedzuiverend en menstruatiebevorderend effect. Het wordt ook gebruikt in aromatherapie vanwege het stabiliserende en concentratiebevorderende effect. Degenen die een paar druppels rozemarijnolie inhaleren, ervaren een intensere mentale helderheid. Rozemarijn kan heel veelzijdig worden gebruikt, als specerij in de keuken om voedsel een speciale, mediterrane twist te geven, als thee, in cosmetica, als badadditief of als etherische olie, bijvoorbeeld in aromatherapie.

Indicaties van rozemarijn

Rozemarijn wordt toegepast bij:

• reumatische aandoeningen
• problemen met de spijsvertering
• maagkrampen
• opgeblazen gevoel
• gebrek aan eetlust
• hoesten

Belang voor de gezondheid

Rozemarijnbladeren kunnen zowel inwendig als uitwendig worden toegepast. Inwendig werkt rozemarijn bij spijsverteringsproblemen, maagkrampen en een opgeblazen gevoel. In de keuken bevordert het aromatische blad het verteren van vette gerechten door de vorming van spijsverteringssappen. Wanneer uitwendig toegepast, verbetert het reumatische aandoeningen en helpt het bij problemen met de bloedsomloop. Het bevordert de bloedcirculatie van de huid. Rozemarijn heeft ook een antihoesteffect, helpt bij leverontgifting, is krampstillend, pijnstillend en is een diureticum, een kruid dat de afgifte van water door de nieren bevordert

Anno 2025 wordt in toenemende mate het belang van rozemarijn voor de mentale prestaties ingezien. Zelfs de oude Grieken vermoedden een geheugenversterkend effect van rozemarijn. Het was daarom gebruikelijk dat studenten tijdens hun examens een rozemarijnkrans droegen.

Omdat rozemarijn ook een antiseptisch effect heeft, dient het ook als een natuurlijk antibioticum tegen bacteriën, gist en schimmels. Het versterkt de zenuwen en verbetert het uiterlijk van de huid.

Voorzichtigheid is echter geboden bij het gebruik van rozemarijnolie. Omdat het een intens effect heeft, mag het alleen verdund worden gebruikt, anders kan het huidirritatie veroorzaken bij mensen met een gevoelige huid. Mensen met cardiovasculaire problemen, spataderen en infecties met koorts moeten uit voorzorg eerst hun huisarts om advies vragen voordat ze een bad met rozemarijn nemen.

Bijwerkingen

Hoewel rozemarijn gezond is, kunnen er soms bijwerkingen optreden. Bepaalde groepen mensen moeten vóór gebruik medisch advies inwinnen.

• Het is belangrijk om altijd rozemarijnolie verdund aan te brengen. Dit voorkomt huidirritatie.
• Als je last hebt van hartfalen, problemen met de bloedsomloop, spataderen of huidproblemen, vraag dan vooraf aan je huisarts of je het kruid mag gebruiken als badadditief. Als je koorts hebt, gebruik dan geen rozemarijnbad.
• Gebruik geen rozemarijnolie bij zuigelingen of peuters in de buurt van de mond en neus. Dit kan kortademigheid veroorzaken. Dit geldt vooral als aan de olie menthol en kamfer zijn toegevoegd.
• Als je aan astma lijdt, neem dan vooraf contact op met je huisarts als je overweegt rozemarijnsupplementen in te nemen. Inademen van rozemarijnolie kan een astma-aanval veroorzaken en het gebruik ervan wordt daarom afgeraden bij mensen met astma. Rozemarijn als specerij in maaltijden is geen enkel probleem.
• Als je zwanger bent, lijdt aan hoge bloeddruk of epilepsie, overleg dan eerst met je huisarts voordat je het inneemt.

Er zijn anno 2025 geen interacties met andere geneesmiddelen bekend.

Lees verder

• Geneeskrachtige planten en kruiden: soorten en toepassingen
• Gipskruid: gezondheidsvoordelen, toepassingen & bijwerkingen