Braken (overgeven): oorzaken van braken en misselijkheid

Braken (overgeven, spugen) en misselijkheid kunnen voorkomen bij een baby, (jonge) kinderen en volwassenen. Bijna iedereen is in zijn leven wel eens misselijk geweest en heeft daarbij al dan niet overgegeven. Het is een vervelende sensatie in de maagstreek die vanuit de hersenen wordt aangestuurd. Misselijkheid en overgeven is een effectieve manier van het lichaam om bedorven of gevaarlijke middelen weg te werken. Het kan echter ook een signaal zijn van een ziekte of aandoening. In sommige gevallen van braken, is het belangrijk om direct je huisarts in te schakelen. Bijvoorbeeld als baby’s en kleine kinderen langer dan een dag overgeven, hoge koorts hebben en geen vocht binnenhouden. Dit kan leiden tot uitdroging en ernstige gevolgen hebben. Vooral jonge kinderen drogen snel uit. Behandeling is afhankelijk van de oorzaak. Er zijn een aantal maatregelen die jezelf kunt nemen in geval van misselijkheid en braken.

• Symptomen van misselijkheid en braken
• Misselijkheid
• Braken
• Synoniemen
• Kokhalzen
• Braken opwekken
• Misselijkheid en braken en de hersenen
• Fasen van braken
• Fase 1
• Fase 2
• Oorzaken van braken
• Stoornissen in het maag-darmkanaal
• Infectie: gastritis en blindedarmontsteking
• Voedselvergiftiging
• Buikgriep
• Irritatie
• Afsluiting
• Disfunctie: vertraagde maaglediging en PDS
• Stoornissen in het centrale zenuwstelsel
• Migraine
• Hersenvliesontsteking
• Hersentumor
• Hersenabces
• Hersenbloeding
• Stoornissen in het evenwichtsorgaan
• Medicatie, drugs en toxische stoffen
• Medicijnen
• Alcoholgebruik
• Bestraling en chemotherapie
• Cannabis (blowen)
• Endocriene en metabole oorzaken
• Psychische en psychiatrische oorzaken
• Overige oorzaken
• Hartaanval
• Acuut glaucoom
• Overgeven tijdens de zwangerschap (ochtendmisselijkheid)
• Diabetes
• Braken bij baby's en jonge kinderen
• Reflux bij baby's
• Bovenste-luchtweginfectie
• Oorontsteking
• Urineweginfectie
• Vernauwde maaguitgang
• Maag-darminfectie
• Wanneer huisarts inschakelen?
• Onderzoek en diagnose
• Behandeling van braken
• Zelfzorg
• Medische behandeling

Symptomen van misselijkheid en braken

Misselijkheid

Misselijkheid is een gevoel dat bijna iedereen wel eens heeft meegemaakt in zijn leven. Het kan omschreven worden als een onplezierige sensatie in de maagstreek of de neiging, de drang te moeten overgeven. Het kan de voorbode van braken zijn. Braken is het (meestal ongewild), krachtig uitstoten van maaginhoud via de mond en het ontstaat door een krachtige, plotselinge samentrekking van de ademhalingsspieren, het middenrif en de buikspieren en het gelijktijdig ontspannen van de slokdarm. Misselijkheid en braken gaan vaak hand-in-hand. Afhankelijk van de oorzaak gaat braken vaak gepaard met de volgende symptomen:

• onaangename sensatie in de bovenbuik
• maagpijn
• zweten
• duizeligheid
• bleekheid
• speekselvloed
• versnelde hartwerking (>100 slagen per minuut)

Er kunnen ook symptomen van de onderliggende oorzaak aanwezig zijn, want misselijkheid en braken staan vaak niet op zichzelf.

Braken

Braken verminderd vaak, al dan niet tijdelijk, het gevoel van misselijkheid. Aanhoudend braken leidt tot uitdroging, dehydratie. Signalen daarvan zijn toegenomen dorst, droge lippen en droge mond en tong, diepliggende ogen, snelle ademhaling en weinig plassen. Als dit niet tijdig wordt behandeld, kan uitdroging levensbedreigend zijn, vooral voor jonge kinderen en oudere mensen.

De slokdarm kan ook geïrriteerd raken door frequent braken en je kunt last krijgen van een dikke en ontstoken huig (uvulitis).

Synoniemen

Synoniemen van braken zijn:

• overgeven
• emesis
• kotsen
• spugen
• vomeren

Kokhalzen

Kokhalzen is het gevoel dat je moet overgeven, maar er komt niets uit je mond.

Braken opwekken

Purgeren is het ledigen van maag, bijvoorbeeld door zelf opgewekt braken of gebruik van braakmiddelen, en dit komt voor bij eetstoornissen.

Misselijkheid en braken en de hersenen

Misselijkheid en braken worden door dezelfde delen van de hersenen geregeld, die de onwillekeurige lichaamsfuncties, zoals ademen, hartslag en spierspanning ook regelen. Braken is eigenlijk een reflex dat wordt geactiveerd door een signaal van de hersenen. Het braakcentrum in de hersenen kan worden geprikkeld waardoor iemand misselijk wordt. Vervolgens wordt aan de maag het signaal gegeven om zich te legen.

Het signaal te braken kan worden gestimuleerd of opgewekt door geuren, smaak, verschillende ziekten en emoties (zoals angst), pijn, verwondingen, infecties, duizeligheid, beweging en andere veranderingen in het lichaam die tot stand komen door eetstoornissen (anorexia en boulimia), voedselvergiftiging, bepaalde virussen (denk aan het griep-virus), wagenziekte, zeeziekte, hoofdverwondingen (denk aan een hersenschudding), migraine, ernstige vormen van hoofdpijn, bepaalde hersenaandoeningen (denk aan hersentumoren of hersenvliesontsteking), acute blindedarmontsteking (appendicitis acuta), een maagdarminfectie, maagpijn, een maagzweer, bijwerking van bepaalde medicijnen, een neveneffect van een narcose, een darminfectie of irritatie van de darmen, een te hoge inname van alcohol. Misselijkheid en braken kunnen ook optreden aan het begin van een zwangerschap of gedurende de gehele zwangerschap. Het is niet goed bekend waarom zwangerschapsmisselijkheid ontstaat.

Fasen van braken

Braken kan worden onderscheiden in twee fasen.

Fase 1

In de eerste fase wordt nog niets uitgescheiden, maar heb je al wel last van misselijkheid en oprispingen. Je kunt soms nog het braken onderdrukken en vermijden. Soms verloopt deze fase echter zo snel en zonder oprispingen, dat het braken vrijwel onaangekondigd plaatsvindt.

Fase 2

In deze fase kan het braken niet meer worden tegengehouden of vermeden. Je maagspieren persen de maaginhoud zeer krachtig naar buiten en dit kan niet meer onderdrukt worden. Als je dit toch probeert door de mond te sluiten en de handen ervoor te houden, zal de maaginhoud met kracht door de neus naar buiten spuiten. De verlichting van druk en het vrijkomen van endorfines in de bloedbaan na het braken zorgt ervoor dat je je beter voelt.

Oorzaken van braken

Misselijkheid en braken zijn veelvoorkomende klachten, ook in de dokterspraktijk. Er zijn zoals veel oorzaken mogelijk. Vaak gaat het hierbij om niet-ernstige aandoeningen die vanzelf weer overgaan. Maar er kunnen ook ernstige aandoeningen aan ten grondslag liggen die vragen om een vroege diagnostiek. Ook moet men alert zijn op mogelijke complicaties van het spugen zoals uitdroging.

De meest voorkomende indeling van de oorzaken van braken is de volgende:

1. stoornis in het maag-darmkanaal
2. stoornis in het centrale zenuwstelsel
3. stoornis in het evenwichtsorgaan
4. intoxicaties en medicatiebijwerking
5. endocriene en metabole stoornissen
6. psychogeen (psychische oorzaak)
7. overige oorzaken

Stoornissen in het maag-darmkanaal

Stoornissen in het maag-darmkanaal die misselijkheid veroorzaken kunnen overal in het maag-darmstelsel aanwezig zijn, alsook in de organen die bij de spijsvertering betrokkene zijn, zoals pancreas (alvleesklier), galblaas en lever.

Infectie: gastritis en blindedarmontsteking

Misselijkheid en braken kunnen veroorzaakt worden door infecties zoals gastritis (maagontsteking) en appendicitis (blindedarmontsteking).

Gastritis
De klachten en symptomen van gastritis zijn:

• verminderde eetlust;
• brandende pijn in de maagstreek;
• naar en vervelend gevoel maagstreek;
• vol en opgeblazen gevoel nog voor het beëindigen van de maaltijd;
• gespannen buik; en
• misselijkheid en overgeven/braken.

Blindedarmontsteking
De symptomen van blindedarmontsteking zijn:

• hevige buikpijn, in het begin in de buurt van de navel, later rechtsonder in de buik;
• Soms kan de pijn ook elders opduiken;
• misselijkheid en soms braken;
• lichte koorts;
• diarree;
• na enkele uren treedt ook pijn op bij het aanraken van de buik.

Voedselvergiftiging

Voedselvergiftiging kan braken veroorzaken, en de meest voorkomende oorzaak is een toxine dat vrijkomt door de bacterie Staphylococcus aureus. Symptomen van voedselvergiftiging beginnen binnen een paar uur na het eten van besmet of slecht bereid voedsel met ziekteverwekkers. Andere bacteriële oorzaken van voedselvergiftiging zijn onder meer Salmonella, Campylobacter, Shigella, E. coli, Listeria of Clostridium botulinum (botulisme).

Buikgriep

Buikgriep (gastro-enteritis) duidt op een ontsteking van het slijmvlies van de binnenkant van de maag en darmen. Het moet niet worden verward met de griep (influenza), een virale infectie met symptomen zoals koorts, koude rillingen, hoest en spierpijn.

Irritatie

Een ander proces dat misselijkheid en braken kan veroorzaken, is irritatie. Stoffen die de maagwand kunnen irriteren en kunnen leiden tot misselijkheid en braken zijn: alcohol, roken en niet-steroïde ontstekingsremmende medicijnen (NSAID's) zoals aspirine en ibuprofen.

Afsluiting

Misselijkheid en braken kan ook worden veroorzaakt door afsluiting (zoals pylorusstenose, obstructie ileus). pylorusstenose is een vernauwde uitgang van de maag waardoor braken ontstaat. Een ileus is een plotselinge stoornis in de passage van voedsel door de darm, doordat de doorgang belemmerd wordt (= obstructie). Dit fenomeen wordt ook wel een darmafsluiting of darmobstructie genoemd. Door de afsluiting kan voedsel het lichaam niet als ontlasting verlaten. Een ileus kan zowel in de dunne als in de dikke darm optreden. Het is een ernstige aandoening. De klachten bij een obstructie ileus zijn:

• aanvallen van hevige buikpijn (kolieken genaamd);
• een opgezette, opgezwollen buik;
• een pijnlijk gevoel als op de buik gedrukt wordt;
• misselijkheid en braken - het braaksel wordt steeds donkerder van kleur en lijkt steeds meer op ontlasting;
• het wegblijven van winden en ontlasting;
• vaak zijn de heftige samentrekkende bewegingen van de darm duidelijk zichtbaar er er zijn veel darmgeluiden.

Disfunctie: vertraagde maaglediging en PDS

Voorts kan misselijkheid en braken voorkomen uit een disfunctie, zoals bij gastroparese en het Prikkelbare Darm Syndroom (PDS). Gastroparese is een vertraagde lediging van de maag. Klachten als volheidsgevoel, branderig gevoel van de slokdarm, zure oprispingen, misselijkheid en braken van onverteerd voedsel tot meerdere uren na de maaltijd kunnen optreden. Diabetische gastroparese treedt vooral op bij patiënten met langdurige en slecht gecontroleerde type 1-diabetes. PDS wordt ook wel spastische dikke darm of spastische colon genoemd. De voornaamste verschijnselen en klachten zijn:

• het opzwellen van de buik (een opgezwollen buik) en hevige winderigheid;
• zeurende, stekende pijn in de buik of krampen;
• pijn in de buik is vaak linksonder en wordt minder na winden of door zich te ontlasten;
  Moeheid bij PDS / Bron: Stokkete/Shutterstock
• afwijkend ontlastingspatroon/verstoorde stoelgang: verstopping (obstipatie) of juist diarree (het ergst bij het opstaan) of plotselinge niet houdbare aandrang (ook zonder dat er sprake is van diarree), of verstopping en diarree wisselen elkaar af;
• het gevoel dat de darm niet geheel leeg is;
• slijm bij de ontlasting;
• soms misselijkheid en overgeven;
• zuurbranden;
• het gevoel vol te zitten en de maaltijd niet helemaal op kunnen;
• hoofdpijn, moeheid, onregelmatige menstruatie, pijn bij of na de seksuele gemeenschap;
• spierpijn en/ of gewrichtsklachten;
• toegenomen drang tot urineren

Stoornissen in het centrale zenuwstelsel

Het centrale zenuwstelsel (CZS) omvat de hersenen en het ruggenmerg. Bij stoornissen in het CZS die misselijkheid en braken kunnen veroorzaken, kunnen we denken aan migraine en ernstige hoofdpijn. Ook als gevolg van infecties zoals meningitis (hersenvliesontsteking), een bloeding, een abces en een tumor kunnen braakneigingen ontstaan.

Migraine

De symptomen van migraine. Migraine begint vaak in de kindertijd, adolescentie of vroege volwassenheid. Migraine kan zich in vier stadia voordoen: de waarschuwingsfase, de aurafase, de hoofdpijnfase en de herstelfase, hoewel je misschien niet alle stadia ervaart.

Waarschuwingsfase
Een of twee dagen vóór een migraineaanval, kun je subtiele veranderingen opmerken die waarschuwen voor een naderende migraineaanval, waaronder:

• obstipatie
• stemmingswisselingen, van depressie tot euforie
• hunkeren naar eten
• stijve nek
• meer dorst en vaker plassen
• regelmatig geeuwen

Aurafase
Een aura kan vóór of tijdens de migraineaanval optreden. De meeste mensen ervaren migraine zonder aura. Aura's zijn symptomen van het zenuwstelsel. Het zijn meestal visuele stoornissen, zoals lichtflitsen of een golvend, zigzagbeeld.

Hoofdpijnfase
Een migraine duurt gewoonlijk vier tot 72 uur als het onbehandeld blijft. De frequentie waarmee hoofdpijn optreedt varieert van persoon tot persoon. Je kunt af en toe last hebben van migraine, of meerdere keren per maand aanvallen hebben. Tijdens een migraineaanval kun je last krijgen van:

• pijn aan één kant of aan beide kanten van je hoofd
• pijn die kloppend of pulserend aanvoelt
• overgevoelig voor licht en geluid
• overgevoeligheid voor prikkels (lawaai, licht, geuren)
• misselijkheid en braken
• wazig zien
• duizeligheid, soms gevolgd door flauwvallen

Herstelfase
De laatste fase, bekend als postdromale fase, vindt plaats na een migraineaanval. Je voelt je misschien leeg en uitgeput, terwijl sommige mensen zich opgetogen voelen. Gedurende ongeveer 24 uur kun je ook het volgende ervaren:

• verwardheid
• zwaarmoedigheid
• duizeligheid
• zwakheid
• overgevoelig voor licht en geluid

Hersenvliesontsteking

De symptomen van hersenvliesontsteking zijn:

• hoge koorts
• hoofdpijn
• nekstijfheid: het hoofd kan niet of met grote moeite voorover gebogen worden
• zowel het bewegen van de nek als het optrekken van de benen is pijnlijk
• misselijkheid en braken
• overgevoeligheid voor licht
• verwardheid
• slaperigheid

Hersentumor

De symptomen van een hersentumor zijn:

• hoofdpijn, vooral bij bukken, niezen, persen, eventueel gaat dit gepaard gaand met misselijkheid en braken
• psychische veranderingen, zoals trager worden of juist minder geremd zijn
• uitvalsverschijnselen, zoals verlammingsverschijnselen, spraakstoornissen of stoornissen van het gevoel
• epileptische toevallen of aanvallen

Hersenabces

De symptomen van een hersenabces zijn vrijwel dezelfde als die van een hersentumor of een andere aandoening in de hersenen die ruimte inneemt en de hersenen verdrukt. De symptomen zijn:

• hoofdpijn
• misselijkheid en overgeven (braken)
• duizeligheid
• stijve nek
• mogelijk neurologische uitvalsverschijnselen of epileptische aanvallen, toevallen
• het optreden van een waterhoofd (hydrocefalie)
• mogelijk koorts

Hersenbloeding

De symptomen van een hersenbloeding zijn:

• aanhoudende of erger wordende hoofdpijn
• herhaald braken
• slaperigheid of ongewoon gedrag
• flauwte of plotse onhandigheid van een arm of been
• stijve nek of pijn bij het bewegen van de hals
• scheel zien
• evenwichtsverlies bij het gaan of coördinatieproblemen
• stuiptrekkingen of spiertrekkingen in de ledematen

Stoornissen in het evenwichtsorgaan

Stoornissen in het evenwichtsorgaan die misselijkheid en braken kunnen veroorzaken zijn:

• otitis media of middenoorontsteking
• ziekte van Ménière: een aandoening van het binnenste deel van het oor en van het evenwichtsorgaan. De kenmerken zijn aanvallen van draaiduizeligheid, oorsuizen, en slechthorendheid
• benigne paroxysmal positional vertigo (BPPV): een in aanvallen optredende, positieafhankelijke, ongevaarlijke duizeligheid, welke wordt ervaren als draaiduizeligheid

Medicatie, drugs en toxische stoffen

Medicijnen

Bepaalde geneesmiddelen kunnen misselijkheid en braken als bijwerking hebben. Een bijwerking van veel medicijnen is maagirritatie, misselijkheid en/of braken. Verdovende pijnstillers zoals opioïden, ontstekingsremmende medicijnen, steroïden en antibiotica hebben allemaal misselijkheid en braken als vaak voorkomende bijwerkingen. Raadpleeg daarom altijd de bijsluiter indien je medicijnen gebruikt en last hebt van misselijkheid.

Alcoholgebruik

Daarnaast kan alcoholgebruik aanleiding geven tot braken.

Bestraling en chemotherapie

Ook kunnen radiotherapie (bestraling van kanker) en chemotherapie aanleiding geven tot misselijkheid en braken.

Cannabis (blowen)

Voorts kan chronisch cannabisgebruik leiden tot het cannabinoïd-hyperemesis-syndroom, een weinig bekende aandoening dat wordt gekenmerkt door een geschiedenis van chronisch cannabisgebruik wat wordt gevolgd door een cyclisch optreden van episoden van misselijkheid en onophoudelijk braken gedurende enkele dagen en koliekachtige buikpijn. Het bijzondere is dat het nemen van warme baden tijdelijk de symptomen kunnen verhelpen, wat leidt tot dwangmatig baden en/of douchen.

Endocriene en metabole oorzaken

Endocriene en metabole oorzaken betreffen chemische afwijkingen in het bloed die worden gesignaleerd in de chemoreceptor trigger zone (CTZ), waarop het braakcentrum in de hersenen geactiveerd wordt. De meest voorkomende endocriene oorzaak is zwangerschap. Metabole oorzaken zijn uremie (bloedvergiftiging door onvoldoende werking van de nieren) en hypercalciemie (een verhoogd calciumgehalte in het bloed, vaak veroorzaakt door te snel werkende bijschildklieren).

Psychische en psychiatrische oorzaken

Hierbij kunnen we denken aan het optreden van misselijkheid en braken als uiting van psychiatrische en psychische stoornissen zoals angst en depressie. Eetstoornissen kunnen ook de oorzaak zijn. Patiënten met boulimie zullen purgeren als onderdeel van hun psychiatrische aandoening. Purgeren is het ledigen van maag, bijvoorbeeld door zelf opgewekt braken of gebruik van braakmiddelen.

Overige oorzaken

Bij overige aandoeningen kunnen we onder andere denken aan:

• Infecties buiten het maag-darmkanaal;
• Koorts in het algemeen;
• Cardiale aandoeningen, zoals een myocardinfarct - ook wel hartaanval genoemd (zie onder);
• Acuut glaucoom: een abrupte blokkering van de vochtafvoer in het oog, met als gevolg een pijnlijke, snelle stijging van de druk (zie onder).

Hartaanval

De symptomen van een hartaanval zijn:

• druk op de borst: een hevige, zware en drukkende pijn midden op de borst en deze pijn straalt mogelijk uit naar kaken en armen en dan vooral naar de linkerarm (pijnlijke linkerarm, soms ook voelbaar als tintelingen in de linkerarm);
• pijn in de schouders of pijn tussen de schouderbladen;
• wit wegtrekken en hevig zweten;
• duizeligheid, misselijkheid en soms ook braken;
• kortademigheid;
• angst, soms zelfs doodsangst;
• kort verlies van bewustzijn zonder dat te voelen aankomen
• rusteloosheid.

Acuut glaucoom

Acuut glaucoom heeft de volgende symptomen:

• snel gezichtsverlies;
• felle pijn in het oog;
• roodheid en tranen van het oog;
• gevoeligheid voor fel licht;
• lichtkransen rondom lichtpunten;
• misselijkheid en braken.

Overgeven tijdens de zwangerschap (ochtendmisselijkheid)

Braken of overgeven tijdens de zwangerschap wordt veroorzaakt door hormoonspiegelveranderingen in de bloedbaan. De meeste vrouwen hebben matige symptomen van ochtendmisselijkheid, vooral tijdens het eerste trimester. De symptomen van ochtendmisselijkheid tijdens de zwangerschap verdwijnen meestal in de vierde maand. In zeldzame gevallen kan een vrouw last hebben van hevig braken, uitdroging en gewichtsverlies, wat hyperemesis gravidarum wordt genoemd.

Diabetes

Mensen met diabetes kunnen misselijkheid ontwikkelen door gastroparese, een aandoening waarbij de maag niet goed kan worden geleegd en waarschijnlijk te wijten is aan de gegeneraliseerde neuropathie, dat is een complicatie van de ziekte waarbij er klachten optreden die worden veroorzaakt door het niet goed functioneren van één of meerdere zenuwen (diabetische neuropathie). Mensen met diabetes kunnen ook misselijk worden en braken als hun bloedsuikers abnormaal hoog of laag worden (respectievelijk hyperglycemie en hypoglycemie) omdat de suiker- en insulinespiegel wordt verstoord.

Braken bij baby's en jonge kinderen

Braken bij baby's moet onderscheiden worden van het opgeven van een mondje voeding, dat een heel normaal verschijnsel is als het kindje te gulzig drinkt. In het eerste levensjaar zijn voedingsproblemen en later virale en bacteriële infectie, de meest voorkomende oorzaken van braken. Het blijkt dat vooral bij urineweginfecties en otitis media (middenoorontsteking) braken het eerste en soms enige symptoom is. Hieronder staan de belangrijkste aandoeningen bij baby's en kinderen die misselijkheid en braken kunnen veroorzaken.

Reflux bij baby's

Reflux is bij zuigelingen de meest voorkomende oorzaak van braken. Reflux betekent dat de baby zijn voeding teruggeeft. Refluxklachten bij baby's hebben meestal te maken met een plotselinge verslapping en het nog niet volledig ontwikkeld zijn van de sluitspier tussen slokdarm en maag, waardoor deze sluitspier zijn barrièrefunctie nog niet goed kan vervullen en voeding terug kan stromen in de slokdarm, in de mond en soms ook in de luchtwegen. De belangrijkste kenmerken van een Reflux zijn:

• heel vaak huilen;
• Pijnlijke gezichten trekken;
• Hoofdje naar achter trekken;
• Weinig slapen, slecht slapen;
• Zuur spugen, en daar dan heel erg bij huilen;
• Regelmatig kokhalzen;
• Kort nadat ze een fles hebben gehad, weer willen drinken (om het zuur niet meer te voelen).

Bovenste-luchtweginfectie

Een andere veel voorkomende oorzaak van misselijkheid en braken bij kinderen, is een bovenste-luchtweginfectie. De bovenste luchtwegen bestaan uit neus, keel, bijholten, middenoor, stembanden en luchtpijp. Bovenste luchtweginfecties worden meestal door virussen veroorzaakt en hoeven niet behandeld te worden. Het gaat om neus-verkoudheid, keelpijn, hoesten, middenoorontsteking (otitis media - zie onder) en bijholteontsteking, waaronder voorhoofdsholteontsteking. Zo kan een kindje braken als gevolg van slijm dat wordt doorgeslikt of door hevig hoesten, hetgeen de maag prikkelt.

Oorontsteking

Otitis media (oorontsteking) is een ophoping van vocht in het middenoor, de ruimte tussen het trommelvlies en het binnenoor, waar het een broedplaats vormt voor bacteriën en virussen. Meestal ontstaat deze ontsteking in aansluiting op een verkoudheid. Acute middenoorontsteking is een zeer vaak voorkomende aandoening bij kinderen. Het komt meer voor bij kinderen dan bij volwassenen. Symptomen van een oorontsteking bij zuigelingen en jonge kinderen zijn vaak aspecifiek. De ontsteking kan leiden tot koorts en de vorming van etter of pus. De druk van etter tegen het trommelvlies is een zeer pijnlijke aangelegenheid. De alarmsymptomen bij baby’s van acute otitis media zijn:

• heftig algemeen ziek zijn;
• hoge koorts;
• niet te stillen pijn (naar men aanneemt) - baby's zetten het op een krijsen en ouders komen niet meer aan rust toe.

Zuigelingen met een middenoorontsteking gaan slechter drinken en slapen en soms grijpen ze naar hun oortje. Bij peuters kan een middenooronsteking zich uiten als buikpijn, dat al dan niet gepaard gaat met algemene verschijnselen (koorts, overgeven) zonder dat oorpijn wordt gemeld. Na een aantal dagen wordt de pijn minder. De etter wordt door het lichaam opgelost of er ontstaat een gaatje in het trommelvlies waardoor de etter weg kan. Dit wordt een loopoor genoemd. Soms is het ontstekingsvocht vermengd met een beetje bloed.

Urineweginfectie

Een urineweginfectie is een ontsteking die behalve in de blaas ook in de urinebuis, de urineleiders of (bij jongens) in de prostaat kan voorkomen. Urineweginfecties komen regelmatig voor bij kinderen. Des te jonger het kind, des te minder duidelijk zijn de symptomen van een urineweginfectie. Bij kleine kinderen kunnen huilen, koorts, stinkende urine, prikkelbaarheid, buikpijn, niet willen eten, braken, diarree of afwijkend plasgedrag wijzen op een urineweginfectie. Bij oudere kinderen zien we vaak de volgende presentatie van klachten: vaak plassen, het plassen kan pijn doen, de urine kan er troebel of bloederig uitzien en stinken. Ook kan urineverlies ‘s nachts voorkomen en 'ongelukjes' overdag kunnen vaker voorkomen. Voorts kan het kind buikpijn en koorts hebben.

Vernauwde maaguitgang

Pylorusstenose, een vernauwde maaguitgang, is een aandoening die we zien bij kleine baby’s; drie van de duizend baby’s lijden eraan. Als de zuigeling 3 of 4 weken is, gaat hij braken na de voeding. Eerst een beetje en incidenteel, maar na verloop van tijd na iedere voeding en steeds heviger. De voeding wordt met een boog uitgespuwd ('projectiel braken' genoemd). Voor de baby is dat een levensbedreigende toestand. Hij krijgt nauwelijks voedsel en vocht binnen, waardoor uitdroging op de loer ligt.

Maag-darminfectie

Bij kinderen is een gastro-enteritis ofwel een maag-darminfectie vaak de oorzaak van misselijkheid en braken. Lokale epidemieën, zoals in een gezin of een schoolklas, doen zich vaak voor. Gastro-enteritis wordt gewoonlijk veroorzaakt door een infectie met een virus of bacterie, die een ontsteking aan het slijmvlies van maag en darmen veroorzaakt. De besmetting kan worden opgelopen door besmet voedsel of water en kan worden verspreid onder mensen die nauw met elkaar in contact staan. De symptomen zijn:

• misselijkheid en overgeven;
• krampen in de buik;
• koorts, vaak gepaard gaand met hoofdpijn;
• diarree.

Veel overgeven kan uitdroging veroorzaken. Het is belangrijk als ouder of verzorger daarop alert te zijn. Als een baby onder de drie maanden overgeeft, is het raadzaam altijd de huisarts te raadplegen.

Wanneer huisarts inschakelen?

Schakel in de volgende gevallen de huisarts in:

• wanneer de misselijkheid zo ernstig is dat je niet meer in staat bent voor uzelf te zorgen;
• wanneer je vloeistoffen langer dan 8-10 uur niet kan binnenhouden;
• wanneer misselijkheid en overgeven langer dan een uur hevige pijn geeft;
• bij veel en overmatig overgeven tijdens de zwangerschap;
• als baby’s en kleine kinderen langer dan een dag overgeven, hoge koorts hebben en geen vocht binnenhouden;
• wanneer je zinvolle maatregelen hebt genomen en/of een zelfzorgmiddel hebt gebruikt en er binnen de ervoor gestelde termijn geen verbetering is opgetreden.

Voorts is het braken van bloed een waarschuwingsteken en een reden om je huisarts te bellen. Verder moeten er alarmbellen gaan rinkelen als het overgeven gepaard gaat met hevige, ernstige hoofdpijn, buikpijn, een verlaagd bewustzijn, pijn op de borst, hoge koorts of verwardheid. Neem in deze gevallen direct contact op met een arts.


Voor peuters is braken niets anders dan voor volwassenen. Hun maag-darmstelsel of digestieve systeem is reeds volgroeid. Misselijkheid bij peuters gaat wel veel sneller over dan bij volwassenen. Het is een bekend verschijnsel dat kinderen voor korte duur misselijk zijn en spugen, en daarna weer verder spelen. Snel herstel treedt niet op wanneer een infectie de oorzaak is.

Onderzoek en diagnose

Een diagnoses kunnen vaak worden gesteld door de huisarts op basis van een vraaggesprek over je klachten en ene ichamelijk onderzoek. Voorts zal de arts je medische voorgeschiedenis in ogenschouw nemen. Bloedonderzoek en röntgenfoto's kunnen worden gedaan als aanvulling. Iemand met voedselvergiftiging kan bijvoorbeeld bloedtesten nodig hebben om de elektrolyten (mineralen) en andere chemicaliën te meten, omdat de patiënt mogelijk aanzienlijke hoeveelheden natrium, kalium en chloride uit het lichaam kan kwijtraken door aanhoudend braken en diarree. Urineonderzoek kan zinvol zijn bij het beoordelen van de hydratiestatus. Geconcentreerde, donkere urine wordt geassocieerd met uitdroging omdat de nieren proberen zoveel mogelijk water in het lichaam te behouden. Ketonen in de urine zijn ook een teken van uitdroging.

Behandeling van braken

Zelfzorg

Misselijkheid en overgeven is een effectieve manier van het lichaam om bedorven of gevaarlijke middelen te lozen. Na het braken is de eetlust tijdelijk verdwenen. Dat is op zich geen probleem, maar let er wel op dat je voldoende vocht binnen krijgt teneinde uitdroging te voorkomen. Gebruik eerst alleen doorzichtige vloeistoffen (zoals bouillon, heldere soep en sap).

Neem de volgende voedingsadviezen en tips in acht:

• Neem geen antibraakmiddelen na misselijkheid en overgeven als gevolg van het eten van verkeerd voedsel.
• Vermijd vooraleerst de aanblik en geur van eten.
  Yoghurt met actieve culturen / Bron: Rainer Zenz, Wikimedia Commons (CC BY-SA-3.0)
• Als het lukt om te eten, begin dan met zacht voedsel, zoals havermout, yoghurt en andere zachte voedingsmiddelen en ga terug naar vloeistoffen indien de misselijkheid en het braken terugkeert.
• Een rijpe banaan kan helpen tegen overtollig maagzuur en verse yoghurt is goed om de darmflora weer in evenwicht te brengen.
• Eet met regelmatige tussenpozen: neem frequente, kleine maaltijden.
• Neem kleine hapjes en eet langzaam.
• Vermijd te warm, te vet, sterk gekruid en geurig eten.
• Dien het eten eventueel lauw of koud op.
• Neem gedurende 30-45 minuten na het eten een rechtopzittende houding aan.

Medische behandeling

Misselijkheid en braken zijn veelvoorkomende klachten, die veel gevallen na verloop van tijd vanzelf weer overgaan. Men hoeft in veel gevallen geen arts te bezoeken. Soms kan er echter sprake zijn van een onderliggende aandoening of ziekte. In dat geval is de behandeling van misselijkheid en braken afhankelijk van de oorzaak.

De arts kan zo nodig anti-braakmiddelen, ook wel anti-emetica genoemd, voorschrijven. Ook kunnen anti-allergiemiddelen (antihistaminica) als cinnarizine, cyclizine en meclozine helpen, doordat ze de prikkeling van het braakcentrum blokkeren.

Lees verder

• Orale gonorroe: symptomen, oorzaak, behandeling en preventie
• Voedselvergiftiging: symptomen, oorzaken en behandeling
• Helicobacter pylori bacterie: symptomen en behandeling
• Symptomen maagontsteking, gastritis, ontsteking van de maag
• Gal overgeven: oorzaken, symptomen, behandeling gal opgeven