Antibiotica-geassocieerde diarree: symptomen darmen van slag

Antibiotica-geassocieerde diarree is diarree door antibiotica; je darmen zijn dan van slag door dit geneesmiddel. Antibiotica-geassocieerde diarree is een veel voorkomende klacht. Veel mensen klagen erover dat hun darmen van slag zijn of van streek zijn na het gebruik van antibiotica. Een antibioticakuur kan darmklachten veroorzaken zoals antibiotica-geassocieerde diarree (AAD). Dit is één van de meest voorkomende darmklachten na antibioticagebruik. Vooral mensen die eerder last hebben gehad van antibiotica-geassocieerde diarree, lopen meer risico. Bij milde diarree zullen de klachten binnen enkele dagen nadat de behandeling met het antibioticum is gestopt, weg zijn. Om de bijwerkingen van antibioticumgebruik tegen te gaan, kunnen sommige probiotica helpen. Probiotica kunnen in veel gevallen antibiotica-geassocieerde diarree voorkomen. Het is dan wel belangrijk om meteen aan te vangen met de inname van probiotica zodra je start met de antibioticakuur. Vraag je huisarts om advies.

• Darmen van slag door antibiotica-geassocieerde diarree
• Diarree door een antibioticum
• Twee typen antibiotica-geassocieerde diarree
• Clostridium difficile
• Symptomen van antibiotica-geassocieerde diarree
• Milde symptomen
• Meer ernstige symptomen
• Wanneer een arts raadplegen?
• Oorzaken van diarree door een antibioticum
• Risicofactoren
• Behandeling van antibiotica-geassocieerde diarree
• Darmen van slag: wat kun jezelf doen?
• Drink veel vocht
• Kies zacht en gemakkelijk te verteren voedsel
• Neem probiotica
• Kleinere maaltijden
• Vermijd irriterende voedingsmiddelen
• Medicatie
• Prognose
• Complicaties
• Preventie van antibiotica-geassocieerde diarree
• Probiotica ter preventie
• Neem alleen antibiotica wanneer dat nodig is
• Handen wassen

Darmen van slag door antibiotica-geassocieerde diarree

Diarree door een antibioticum

Antibiotica-geassocieerde diarree verwijst naar waterige stoelgang (diarree) die zich voordoet in reactie op het gebruik van medicijnen die worden voorgeschreven om bacteriële infecties te behandelen, een antibioticum. Antibiotica-geassocieerde diarree is mild en verdwijnt vrij snel nadat je gestopt bent met het antibioticum. Maar in sommige gevallen leidt antibiotica-geassocieerde diarree tot colitis, een ontsteking van de dikke darm, of een ernstigere vorm van colitis genaamd pseudomembraneuze colitis. Beide kunnen leiden tot buikpijn, koorts en bloederige diarree. Milde vormen van antibiotica-geassocieerde diarree behoeft vaak geen behandeling. Ernstiger antibiotica-geassocieerde diarree kan betekenen dat gestopt moet worden met het betreffende antibioticum en dat er overgeschakeld wordt op andere medicatie. Dit moet altijd gebeuren in overleg met de (huis)arts.

Twee typen antibiotica-geassocieerde diarree

Er worden twee typen antibiotica-geassocieerde diarree onderscheiden:

• Niet-specifieke antibiotica-geassocieerde diarree (ADD), die meestal mild is; en
• Clostridium difficile geassocieerde diarree (CDAD), hetgeen kan resulteren in ernstige en fatale pseudomembraneuze
• colitis.

In grofweg 20 tot 25 procent van de gevallen is Clostridium difficile de veroorzaker van AAD.

Clostridium difficile

De bacterie Clostridium difficile die bij veel mensen voorkomt in de darmen maar daar doorgaans geen problemen veroorzaakt, is veelal de verwekker van antibiotica-geassocieerde diarree. Er kan sprake zijn van een milde diarree tot het veel ernstiger pseudomembraneuze colitis, waarbij de bacteriën via de beschadigde darm de bloedbaan bereiken. Colitis betekent ontsteking van de dikke darm en pseudomembraneus verwijst naar de (pseudo-) membranen die bij een coloscopie (een inwendig kijkonderzoek van de dikke darm) gezien worden. Alleen C. difficile-stammen die toxinen (giftige stoffen) aanmaken, kunnen diarree veroorzaken.

Symptomen van antibiotica-geassocieerde diarree

Milde symptomen

De klachten van antibiotica-geassocieerde diarree kunnen variëren van mild tot ernstig. Antibiotica-geassocieerde diarree veroorzaakt meestal milde symptomen, zoals:

• dunne ontlasting of diarree;
• vaker moeten poepen.

Antibiotica-geassocieerde diarree treedt vaak een week nadat je aangevangen bent met de antibiotica-behandeling op. Het kan ook in een latere fase, nadat de behandeling allang is afgerond, optreden.

Meer ernstige symptomen

Sommige mensen ervaren een ernstige vorm van antibiotica-geassocieerde diarree. Wanneer de overmatige groei van schadelijke bacteriën ernstig is, kun je last krijgen van colitis of pseudomembraneuze colitis, met symptomen als:

• frequente, waterige diarree;
  Buikpijn door antibiotica / Bron: Andrey Popov/Shutterstock.com
• buikpijn en krampen (darmkrampen);
• koorts;
• slijm in de ontlasting;
• bloederige ontlasting;
• misselijkheid;
• verlies van eetlust.

Wanneer een arts raadplegen?

Bel direct je huisarts als je symptomen hebt die wijzen op een ernstige vorm van antibiotica-geassocieerde diarree.

Oorzaken van diarree door een antibioticum

Antibiotica-geassocieerde diarree ontstaat wanneer antibacteriële geneesmiddelen (antibiotica) het evenwicht van goede en slechte bacteriën in je maag-darmkanaal verstoren. Dan kan er bijvoorbeeld een overgroei van de schadelijke Clostridium difficile bacterie ontstaan, waardoor klachten ontstaan. Het spijsverteringskanaal is een complex ecosysteem waar miljoenen micro-organismen onderdeel uitmaken van de darmflora, waaronder honderden soorten bacteriën. Veel van deze bacteriën zijn nuttig en voeren essentiële functies uit. De ene bacterie maakt bijvoorbeeld vitamine aan en een andere bacterie speelt een rol in het afweersysteem. Doch sommige van de bacteriën die in het darmkanaal voorkomen, zijn potentieel gevaarlijk. Deze schadelijke bacteriën worden meestal in toom gehouden door heilzame, goede bacteriën, tenzij het delicate evenwicht tussen de twee wordt verstoord door ziekte, medicijnen of andere factoren.

Antibiotica kan de darmflora danig verstoren, omdat ze goede bacteriën vernietigen tezamen met de boosdoeners, degenen om wie het te doen is. Zonder voldoende 'goede' micro-organismen kunnen 'slechte' bacteriën die resistent zijn tegen het antibioticum dat je krijgt, de overhand krijgen. Deze produceren giftige stoffen die de darmwand kunnen beschadigen wat kan leiden tot ontstekingen. Er is overigens ook steeds meet bewijs dat antibiotica-geïnduceerde verstoring van de microbiota – het maag-darm kanaal bevat een enorm groot aantal micro-organismen welke tezamen de microbiota genoemd wordt – een rol speelt bij een
veelvoud aan aandoeningen zoals:

• het prikkelbare darmsyndroom (PDS);
• inflammatoire darmziekten;
• allergieën; en
• darmkanker.[1/2/3]

Clostridium difficile veroorzaakt de meeste ernstige vorm van antibiotica-geassocieerde diarree. De meeste mensen lopen een infectie met C. difficile op tijdens een verblijf in een ziekenhuis of verpleeghuis, nadat ze antibiotica hebben ontvangen.

Risicofactoren

Antibiotica-geassocieerde diarree kan optreden bij iedereen antibiotica krijgt. Je hebt evenwel meer kans om antibiotica-geassocieerde diarree te krijgen als je:

• in het verleden reeds last hebt gehad van antibiotica-geassocieerde diarree;
• je gedurende langere tijd antibiotica gebruikt;
• je meerdere soorten antibiotica gebruikt;
• je 65 jaar of ouder bent;
• een operatie hebt ondergaan aan je darmkanaal;
• onlangs verbleef in een ziekenhuis of verpleeghuis;
• last hebt van een ernstige onderliggende ziekte aan de darmen, zoals de ziekte van Crohn of colitis ulcerosa.

Behandeling van antibiotica-geassocieerde diarree

De behandeling is afhankelijk van de ernst van de symptomen. Bij milde diarree zullen de klachten binnen enkele dagen nadat de behandeling met het antibioticum is gestopt, weg zijn. In sommige gevallen kan de huisarts of behandeld arts adviseren om de behandeling met antibiotica te staken totdat de diarree afneemt. De arts kan dan ook besluiten om over te gaan op een ander antibioticum.

Darmen van slag: wat kun jezelf doen?

Diarree en andere darmklachten kun je tegengaan door de volgende maatregelen te nemen:

Drink veel vocht

Bij diarree kan het verstandig zijn om ORS te gebruiken, een mengsel van zouten en druivensuiker dat je moet oplossen in water. Het voorkomt uitdroging bij waterdunne diarree. Je kunt daarnaast ook bouillon of verwaterd vruchtensap drinken. Vermijd dranken die veel suiker bevatten en vermijd tevens alcohol- of cafeïne-houdende dranken, zoals koffie, thee en cola. Deze zullen de klachten alleen maar verergeren.

Kies zacht en gemakkelijk te verteren voedsel

Zacht en gemakkelijk te verteren voedsel om je darmen te sparen. Je kunt hierbij denken aan appelmoes, bananen en rijst. Vermijd vezelrijke voedingsmiddelen zoals groenten, bonen en noten. Zodra de klachten afnemen, kun je langzaamaan weer vezelrijke producten gaan eten.

Neem probiotica

Er zijn meerdere onderzoeken met probiotica bekend waarbij het aantal gevallen van antibiotica-geassocieerde diarree werd verminderd. Probiotica zijn organismen die helpen bij het herstellen van de darmflora. Probiotica kan ook ingezet worden voor de preventie van Clostridium difficilegeassocieerde diarree (CDAD) en tegen antibioticum geassocieerde diarree.[4]

Winclove Probiotics heeft in samenwerking met het Maastricht University Medical Centre (MUMC) het multispecies probioticum Ecologic®AAD ontwikkeld en getest. Multispecies probiotica zijn probiotica met bacteriën van meerdere soorten, wat leidt tot een beter resultaat. Uit dit onderzoek bleek dat een diarreeachtig ontlastingspatroon (AAD) minder vaak voorkwam in de
groep die behandeld was met het multispecies probioticum in vergelijking met de placebogroep. Deze 'goede' bacteriën verminderen en herstellen een verstoring van de microbiota. Tevens hebben ze het vermogen om Clostridium spp. en Clostridium difficile te remmen in hun groei en bovendien zijn ze in staat om de productie van Clostridium difficile toxines (wat vaak de diarreeklachten veroorzaakt) te verminderen.[5]

Kleinere maaltijden

Het eten van meerdere kleine maaltijden over de dag verspreid, in plaats van een paar grote maaltijden, is beter voor de darmen en het herstel.

Vermijd irriterende voedingsmiddelen

Vermijd gekruid, vet of gebakken voedsel en andere voedingsmiddelen die je klachten verergeren.

Medicatie

In sommige gevallen van milde antibiotica-geassocieerde diarree kan de huisarts een diarreeremmer zoals loperamide voorschrijven.[6] Of iets tegen buikkrampen. Gebruik deze middelen alléén op advies van een arts. Het gebruik ervan kan interfereren met de afvoer van gifstoffen (die door de kwalijke bacteriën worden veroorzaakt). Diarreeremmers nemen de oorzaak van de kwaal niet weg.

Prognose

De prognose van antibiotica-geassocieerde diarree is vaak uitstekend. Bij milde diarree veroorzaakt door een antibioticakuur, wordt de stoelgang geleidelijk weer normaal zodra de antibioticabehandeling is voltooid. Bij meer ernstige vormen van C. difficile-diarree verdwijnen de symptomen veelal binnen de eerste 72 uur van de medicamenteuze behandeling, maar niet zelden keert de diarree wel tijdelijk terug.

Complicaties

Een overgroei van de bacterie C. difficile leidt af en toe tot pseudomembraneuze colitis, een soort dikkedarmontsteking. Hierbij loop je het risico op een ernstig opgezwollen colon dat niet meer functioneert (toxisch megacolon), wat kan leiden tot een gat in de darmwand (darmperforatie).

Preventie van antibiotica-geassocieerde diarree

Ter preventie van antibiotica-geassocieerde diarree kunnen de volgende maatregelen genomen worden.

Probiotica ter preventie

Het gebruik van probiotica voor de preventie van antibiotica-geassocieerde diarree vermindert het risico met 51%.[7] Het gebruik van probiotica lijkt veilig.

Neem alleen antibiotica wanneer dat nodig is

Gebruik geen antibiotica tenzij je huisarts of behandeld arts echt vindt dat ze nodig zijn. Antibiotica kunnen bacteriële infecties behandelen, maar ze helpen niet tegen virale infecties, zoals verkoudheid en griep.

Handen wassen

Als je in het ziekenhuis ligt, vraag iedereen dan zijn of haar handen te wassen of een handdesinfecterend middel op alcoholbasis te gebruiken voordat ze je bezoeken.

Noten:

1. Dethlefsen L, Eckburg PB, Bik EM, et al.. Assembly of the human intestinal microbiota. Trends Ecol Evol 2006;2: 517-523.
2. Othman M, Aguero R, and Lin HC. Alterations in intestinal microbial flora and human disease. Curr Opin Gastroenterol 2008;24:11-16.
3. Penders J, Stobberingh EE, van den Brandt PA, et al. The role of the intestinal microbiota in the development of atopic disorders. Allergy 2007;62:1223-1236
4. Goldenberg JZ, Ma SS, Saxton JD, et al. Probiotics for the prevention of Clostridium difficile- associated diarrhea in adults and children. Cochrane Database Syst Rev. 2013;31(5):CD006095. doi: 10.1002/14651858. CD006095.pub3.
5. Winclove Probiotics White Paper June 2013. Probiotica beschermen tegen Clostridium difficile geassocieerde diarree. http://zorgprofessional.winclove.nl/images/downloads/Winclove_Probiotics_White_Paper_AAD__CDAD.pdf
6. Loperamide is overigens zonder recept te verkrijgen in drank, tabletten en capsules.
7. Sara Blaabjerg, Daniel Maribo Artzi, and Rune Aabenhus. Probiotics for the Prevention of Antibiotic-Associated Diarrhea in Outpatients—A Systematic Review and Meta-Analysis. Antibiotics (Basel). 2017 Dec; 6(4): 21. Published online 2017 Oct 12. doi: 10.3390/antibiotics6040021

Lees verder

• Darmaandoeningen en darmproblemen: symptomen en oorzaken
• Darmklachten: opgezette buik, buikpijn en winderigheid
• Darmklachten en diarree: symptomen, oorzaak en behandeling
• Darmkrampen: oorzaken en behandeling krampen in de darm
• Darmparasiet Giardia: symptomen, oorzaak en behandeling