Kwijlen: Speeksel uit mond door infecties of aandoeningen

Bij kwijlen stroomt onbedoeld speeksel buiten de mond. Dit komt vaak voor bij jonge kinderen tijdens de tandontwikkeling en bij ziektes. (Overmatig) kwijlen treedt echter ook op bij diverse bekende tot zeldzame aandoeningen en infecties. Het kwijlen kan constant of met tussenpozen zijn, en tijdelijk of permanent. Overmatig kwijlen leidt tot functionele, sociale, psychologische en klinische problemen voor de patiënt, diens familie en verzorgers.

• Synoniemen van kwijlen
• Functie van speeksel
• Oorzaken: Door infecties of aandoeningen
• Symptomen van hypersalivatie
• Diagnose en onderzoeken
• Classificatie van kwijlen
• Behandeling van kwijlen
• Complicaties van speekselvloed uit de mond
• Prognose van (overmatig) kwijlen
• Preventie van overmatig kwijlen
• Levenskwaliteit en sociale aanpassing

Synoniemen van kwijlen

Kwijlen is eveneens bekend onder de volgende synoniemen:

• hypersalivatie
• overmatig speeksel
• ptyalisme
• salivatie
• sialorree
• sialorroe
• speekselvloed
• te veel speeksel

Functie van speeksel

Speeksel is een heldere vloeistof geproduceerd door de speekselklieren in de mond. Het bevochtigt voedsel, waardoor mensen dit gemakkelijker kunnen doorslikken. Speeksel bevat bovendien enzymen die nodig zijn voor de spijsvertering, bevordert wondgenezing en verwijdert kiemen uit de mond. Daarnaast voorkomt speeksel droogte in de mond. Een gezonde persoon produceert gemiddeld tussen 0,75 en 1,5 liter speeksel per dag. De speekselproductie piekt tijdens het eten en is het laagst tijdens de slaap. Te veel speeksel kan lichamelijke problemen veroorzaken bij het praten en eten, en leidt ook tot huidontstekingen en lipinfecties. Hypersalivatie en kwijlen leiden echter ook tot emotionele problemen.

Oorzaken: Door infecties of aandoeningen

Diverse oorzaken leiden tot kwijlen, met name slikproblemen, problemen met het bijhouden van speeksel in de mond en een overmatige speekselproductie.

Zuigelingen en peuters

Kwijlen komt het vaakst voor tijdens de tandontwikkeling bij zuigelingen en peuters. Kwijlen bij jonge kinderen verergert bij een verkoudheid (milde infectie met symptomen aan neus en keel) en allergieën (allergische reactie door contact met een uitlokkende stof). Ook bij bepaalde andere veelvoorkomende kinderziekten komt kwijlen regelmatig voor. Normaal gezien kwijlt een kind vaker tot 18-24 maanden. Kwijlen na de leeftijd van vier jaar is abnormaal en duidt mogelijk op een onderliggende aandoening.

Anatomie van de mond

De anatomie van de mond kan bijdragen aan kwijlen. Sommige patiënten vinden het moeilijk om de lippen te sluiten, bijvoorbeeld tijdens het slapen. Ze hebben bijvoorbeeld een grote tong, vergrote amandelen, te veel tanden of gezwollen amandelen.

Infecties

Bij infecties maakt het lichaam te veel speeksel aan, wat leidt tot kwijlen. Enkele voorbeelden van infecties zijn:

• een amandelontsteking (tonsillitis)
• een keelontsteking
• een peritonsillair abces (abces rond de keelamandelen)
• difterie (besmettelijke bacteriële infectie van keel en luchtwegen)
• herpes stomatitis (ontsteking van slijmvlies in en rond de mond, veroorzaakt door het herpesvirus)
• tetanus (bacteriële infectieziekte met verstijvende krampen, meestal door besmetting met bacteriën die via de grond in wonden terechtkomen)
• polio
• rabiës (medische term voor "hondsdolheid")
• epiglottitis (ontsteking van het strotklepje)
• klierkoorts (virale infectie met keelpijn, gezwollen lymfeklieren, vermoeidheid en lichte koorts die vooral bij adolescenten en jongvolwassenen voorkomt)
• sinusinfecties

Neurologische aandoeningen

Slikproblemen door aandoeningen van het centrale zenuwstelsel kunnen ook kwijlen veroorzaken. Voorbeelden hiervan zijn:

• amyotrofische laterale sclerose (neurodegeneratieve aandoening met eerst verlamming van ledematen en vervolgens andere spieren en zenuwen)
• Guillain-Barré syndroom
• epileptische aanvallen
• autismespectrumstoornis (autisme: problemen met sociale interactie, communicatie en gedrag)
• hersenverlamming (cerebrale parese)
• gezichtsverlamming
• ziekte van Parkinson (neurologische aandoening met verlies van beweging, coördinatieproblemen en bevingen)
• beroerte (onvoldoende bloedtoevoer naar de hersenen met mentale en lichamelijke symptomen)
• multiple sclerose (chronische neurologische auto-immuunaandoening)
• syndroom van Down

Andere aandoeningen en medische behandelingen

Andere oorzaken van overmatige speekselproductie zijn:

• Bell's palsy (plotse aangezichtsverlamming door zenuwschade)
• allergieën
• zwangerschap (vanwege zwangerschapsbijwerkingen zoals misselijkheid of reflux)
• gezwollen amandelen
• gebruik van bepaalde medicijnen (kalmeringsmiddelen, antidepressiva, morfine, enz.)
• brandend maagzuur
• bepaalde spierdystrofieën
• myasthenia gravis (chronische auto-immuunaandoening met spierzwakte aan het gezicht, de ledematen en de ogen)
• chemische brandwonden
• reactie op slangenbeet of insectengif
• vergiftiging (vooral door pesticiden)

Symptomen van hypersalivatie

Hypersalivatie kan gepaard gaan met diverse lichamelijke en mentale symptomen.

Lichamelijke klachten

De volgende lichamelijke symptomen kunnen het gevolg zijn van overmatig kwijlen:

• dunne lippen
• een infectie van de huid rond de mond (stomatitis)
• een longontsteking (pneumonie)
• een slechte adem (halitose)
• een zachtere of beschadigde huid rond de mond
• smaakverlies
• spraakproblemen
• uitdroging (dehydratie)

Mentale klachten

(Sociale) angst kan ontstaan door (overmatig) kwijlen.

Diagnose en onderzoeken

Lichamelijk onderzoek

De arts voert een grondig klinisch onderzoek uit bij de patiënt en vraagt naar de medische geschiedenis. Tijdens het lichamelijk onderzoek controleert hij de positie van het hoofd, de onderkaak en het gehemelte. De mond wordt eveneens grondig onderzocht, waarbij aandacht wordt besteed aan huidletsels rond de lippen en mond, de tonggrootte en -werking, de grootte van de keelamandelen en de mogelijkheid om via de mond te ademen. Ook het gebit wordt nagekeken, aangezien een malocclusie (ongelijke beet), vaak voorkomend bij patiënten met hersenverlamming, en tandbederf (cariës: gaatjes in de tanden) kwijlen kunnen veroorzaken. De slikreflex en slikmanier worden eveneens geobserveerd. Tot slot wordt een uitgebreid neurologisch onderzoek uitgevoerd.

Diagnostisch onderzoek

Afhankelijk van de gezondheid van de patiënt, de oorzaak van het kwijlen en de aanwezigheid van andere symptomen, kunnen aanvullende onderzoeken nodig zijn, zoals een sialografie (radiografisch onderzoek van de speekselklieren).

Classificatie van kwijlen

Voor het opstarten van een behandeling en het vergelijken van resultaten na een operatie of behandeling is een classificatiesysteem nuttig. Emedicine biedt op haar website een classificatie van de ernst en frequentie van kwijlen.

Bron: Emedicine: Drooling

De ernst van kwijlen wordt als volgt ingedeeld:

• Droog: kwijlt nooit
• Mild: alleen lippen zijn nat
• Gematigd: lippen en kin zijn nat
• Ernstig: kleding is bevuild
• Sterk: kleding, handen en dienblad zijn vochtig en nat

Voor de frequentie van kwijlen gebruikt de arts de volgende schaal:

• Kwijlt nooit
• Af en toe kwijlen: niet elke dag
• Frequent kwijlen: elke dag
• Constant kwijlen

Behandeling van kwijlen

Zelfzorg

Een ijslolly kan nuttig zijn voor jonge kinderen die kwijlen tijdens het krijgen van tandjes. Het is belangrijk om bij het kind te blijven om verstikking te voorkomen. Het helpt ook om de lippen te sluiten en de kin omhoog te houden, zodat het speeksel niet uit de mond stroomt. Veel water drinken vermindert de speekselproductie. Suikerhoudende voedingsmiddelen verhogen de speekselproductie en kunnen daarom beter vermeden worden.

Professionele medische zorg
Een logopedist beoordeelt het risico op aspiratiepneumonie bij de patiënt, bekijkt de hoofdpositie en stelt lip- en mondoefeningen voor. Hij raadt ook aan om indien mogelijk vaker te slikken. Diverse vormen van medicatie zijn beschikbaar als het kwijlen voortvloeit uit een probleem van het centrale zenuwstelsel. Anticholinerge medicijnen kunnen worden voorgeschreven, hoewel deze bijwerkingen hebben zoals slaperigheid, rusteloosheid, prikkelbaarheid, urineretentie (niet volledig kunnen ledigen van de blaas) en obstipatie. Mogelijk worden ook bètablokkers voorgeschreven. Andere behandelingsopties zijn Botoxinjecties, radiotherapie (bestraling van de speekselklieren) en operaties waarbij speekselklieren worden verwijderd. Chirurgie is meestal alleen nodig wanneer de patiënt meer dan zes maanden kwijlt en andere therapieën niet effectief zijn.

Complicaties van speekselvloed uit de mond

Sommige patiënten die kwijlen, hebben een verhoogd risico om lucht, voedsel of vloeistoffen in de longen in te ademen. Wanneer normale reflexen zoals kokhalzen en hoesten niet goed functioneren, kan dit leiden tot schade en de ontwikkeling van aspiratiepneumonie.

Prognose van (overmatig) kwijlen

Enkele oorzaken van overmatig kwijlen verdwijnen soms zonder behandeling, zoals kwijlen door zwangerschap, angst en kleine verwondingen. Andere oorzaken, zoals neurologische aandoeningen en zenuwstoornissen, kunnen serieuze medische uitdagingen vormen. Bij chronische aandoeningen kan een levenslange behandeling van overmatig kwijlen noodzakelijk zijn.

Preventie van overmatig kwijlen

Hoewel het niet altijd mogelijk is om overmatig kwijlen te voorkomen, kunnen enkele maatregelen helpen de kans op kwijlen te verminderen of de impact ervan te verkleinen. Een goede mondhygiëne en regelmatige tandheelkundige controles zijn essentieel. Het vermijden van suikerhoudende voedingsmiddelen en het bevorderen van een goede sliktechniek kan ook bijdragen aan het verminderen van speekselvloed. Voor patiënten met neurologische aandoeningen is regelmatige medische opvolging belangrijk om tijdig in te kunnen grijpen bij verslechtering van de symptomen. Ook de behandeling van onderliggende aandoeningen die kwijlen kunnen veroorzaken, kan helpen om het kwijlen te verminderen of te stoppen.

Levenskwaliteit en sociale aanpassing

Omgaan met overmatig kwijlen kan een uitdaging zijn voor zowel de patiënt als diens omgeving. Sociale stigmatisering en het gevoel van ongemak kunnen leiden tot isolement en depressie. Het is daarom belangrijk dat patiënten en hun families toegang hebben tot psychologische ondersteuning en begeleiding. Groepstherapieën en steun van lotgenoten kunnen eveneens bijdragen aan een verbeterde levenskwaliteit en sociale aanpassing.

Lees verder

• Huiduitslag bij baby door kwijlen: Uitslag door speeksel
• Kwijlen tijdens slaap: Oorzaken kwijlgedrag tijdens de nacht
• Speeksel (saliva): Functies en problemen met productie