Kwijlen (speekselverlies): symptomen, oorzaak en behandeling

Kwijlen duidt op onbedoeld speekselverlies uit de mond. Kwijlen kan worden veroorzaakt door overmatige productie van speeksel, het onvermogen om speeksel in de mond te houden of problemen met slikken: dysfagie (moeite met slikken) of odynofagie (pijn tijdens het slikken). Er zijn enkele frequente en ongevaarlijke gevallen van kwijlen. Bijvoorbeeld een verdoofde mond als gevolg van een ingreep bij de tandarts. Geïsoleerd kwijlen bij gezonde baby's en peuters is normaal en kan gezien worden bij kinderziekten. Kwijlen bij zuigelingen en jonge kinderen kan worden verergerd door infecties van de bovenste luchtwegen en neusallergieën. Sommige mensen met kwijlproblemen hebben een verhoogd risico om speeksel, voedsel of vloeistoffen in de longen te inhaleren, vooral als kwijlen komt door een neurologisch probleem. Dit kan leiden tot een longontsteking. Als de normale reflexmechanismen van het lichaam (zoals kokhalzen en hoesten) niet zijn aangetast, is dit niet levensbedreigend.

• Wat is kwijlen?
• Speeksel
• Oorzaak van kwijlen
• Baby, dreumes en peuter
• Infectie
• Andere oorzaken van teveel speekselvorming
• Neurologische aandoeningen
• Voeding
• 's Nachts kwijlen
• Slaaphouding
• Allergieën
• Reflux
• Verkoudheid of bijholteontsteking
• Amandelontsteking of tonsillitis
• Geneesmiddelen
• Overmatig kwijlen bij een baby
• Kwijlende baby is normaal
• Cerebrale parese (spasticiteit)
• Verlamming van Bell
• Kwijlen bij ouderen
• Sociale gevolgen
• Aandoeningen en medicatie
• Bijkomende symptomen
• Wanneer huisarts raadplegen?
• Behandeling van kwijlen
• Medische behandeling
• Maatregelen bij jonge kinderen
• Zelfzorg
• Prognose en vooruitzichten
• Preventie

Wat is kwijlen?

Kwijlen is een verschijnsel waarbij onbedoeld speeksel buiten je mond loopt. Kwijlen is vaak een gevolg van zwakke of onderontwikkelde spieren rond je mond of overmatige aanmaak van speeksel in rust.

De klieren die je speeksel maken, worden de speekselklieren genoemd. Je hebt zes van deze klieren, die zich op de bodem van je mond, op je wangen en in de buurt van je voortanden bevinden. Deze klieren maken meestal ergens tussen 0,75 en 1,5 liter speeksel per dag. Wanneer deze klieren te veel speeksel maken in rust, kun je last krijgen van kwijlen.

Speeksel

Er zijn verschillende klieren die bijdragen aan de productie van speeksel. En de hoeveelheid speeksel die je lichaam produceert terwijl je slaapt, is minder dan wanneer je wakker bent. Je kwijlt normaal gesproken niet als je wakker bent omdat je het speeksel doorslikt. Spontaan doorslikken van speeksel is een automatisme. Maar als je slaapt, bent je ontspannen, dus ook je gezichtsspieren. Daarom kan het speeksel dat de klieren produceren zich ophopen in de mond, wat vervolgens uit de mond lekt als je het niet doorslikt.

Oorzaak van kwijlen

Baby, dreumes en peuter

Kwijlen is normaal in de eerste twee levensjaren, dus bij een baby, dreumes en een jongere peuter. Zuigelingen hebben vaak pas de volledige controle over het slikken en de mondspieren wanneer ze tussen de 18 en 24 maanden oud zijn. Baby's kunnen ook kwijlen als ze een tandje krijgen of een infectie hebben.

Infectie

Sommige infecties kunnen leiden tot overmatige productie van speeksel en kwijlen, zoals:

• ziekte van Pfeiffer of klierkoorts (virale infectieziekte met klachten als keelpijn, gezwollen lymfeklieren, vermoeidheid en lichte koorts)
• peritonsillair abces of keelabces
• kaakabces
• keelontsteking door streptokokken
• amandelontsteking
• bijholteontsteking

Andere oorzaken van teveel speekselvorming

Andere aandoeningen die de overproductie van speeksel kunnen veroorzaken zijn:

• epiglottitis, een ontstoken strottenklepje (dit is een zeldzame maar ernstige aandoening die de tong doet opzwellen).
• keelpijn
• Neus obstructie of verstopte neus
• allergieën
  Extra speekselvorming tijdens de zwangerschap / Bron: Zerocool, Pixabay
• Gastro-oesofageale refluxziekte (GORZ) opstijgen van maagzuur in de slokdarm (zuurbranden)
• zwangerschap: ochtendmisselijkheid of misselijkheid tijdens de zwangerschap
• giftige spinnenbeten, reptielengif en giftige paddenstoelen
• kunstgebit
• zweren, ontsteking of pijn in de mond
• gezwollen tong
• gezwollen amandelen
• spierdystrofie
• anafylaxie (dit is levensbedreigend en kan gepaard gaan met andere symptomen zoals zwelling van de tong, moeite met ademhalen, netelroos, zwelling van het gezicht of angio-oedeem)
• gebruik van bepaalde medicijnen

Neurologische aandoeningen

Kwijlen kan ook komen door aandoeningen van het zenuwstelsel, hetgeen problemen kan veroorzaken bij het slikken:

• amyotrofe laterale sclerose (ALS, een zenuw- en spieraandoening)
• beroerte
• het Guillain-Barré syndroom
• epileptische aanvallen
• autisme
• hersenverlamming (cerebrale parese)
• aangezichtsverlamming
• ziekte van Parkinson
• multiple sclerose (MS)
• syndroom van Down

Voeding

Voedsel met een hoog zuurgehalte veroorzaakt vaak overmatige speekselproductie, wat kan leiden tot kwijlen.

's Nachts kwijlen

's nachts kwijlen kan worden geassocieerd met de volgende factoren en aandoeningen.

Slaaphouding

Wanneer je op je zij of op je buik slaapt, is je mond vaker open terwijl je slaapt en kan er speeksel naar buiten druppelen. Maar wanneer je op je rug slaapt, slik je automatisch tijdens de slaap, waardoor kwijlen wordt voorkomen.

Allergieën

Allergische rhinitis en bepaalde voedselallergieën veroorzaken overproductie van speeksel wat kan leiden tot kwijlen.

Reflux

Zure reflux kan ervoor zorgen dat het maagzuur de slokdarm irriteert, met als resultaat dat de slokdarmreflex opwelt, wat leidt tot overmatige speekselproductie.

Verkoudheid of bijholteontsteking

Luchtweginfecties worden meestal geassocieerd met ademhalings- en slikproblemen, wat kwijlen veroorzaakt door accumulatie van speeksel. Ook, als je neus is geblokkeerd als gevolg van een verkoudheid of griep, heb je vaak de neiging om door je mond te ademen, waardoor het overtollige speeksel naar buiten stroomt tijdens het slapen.

Amandelontsteking of tonsillitis

Een amandelontsteking kan zorgen voor zwelling en keelpijn, waardoor de afvoer van geaccumuleerd speeksel in de keel wordt belemmerd. 's Nachts kun je dan gaan kwijlen.

Geneesmiddelen

Als je bepaalde medicijnen gebruikt, kan kwijlen een terugkerend probleem zijn. Sommige antidepressiva (medicijnen tegen depressie) en medicijnen zoals morfine (zware pijnstiller) en pilocarpine (ter behandeling van een droge mond) veroorzaken verhoogde speekselproductie.

Overmatig kwijlen bij een baby

Kwijlende baby is normaal

Baby's kwijlen, vooral als ze kinderziekten hebben. Soms is het moeilijk om te zien hoeveel ze kwijlen, maar wanneer ouders vaststellen dat hun kindje overdreven veel kwijlt, is het meestal duidelijk merkbaar. Soms ligt er een aandoening aan ten grondslag.

Cerebrale parese (spasticiteit)

Cerebrale parese of spasticiteit is een neurologische aandoening welke gekenmerkt wordt door motorische stoornissen, onder meer spasme en krampachtig bewegen. Een van de aangedane spierfuncties kan een verminderde spiercontrole van de mond betreffen, waardoor het kind in wezen bijna voortdurend kwijlt. Dit wordt speekselvloed of hypersalivatie genoemd; het onvermogen om de mond te sluiten om vrijwel constant kwijlen of speekselafscheiding te voorkomen.

Verlamming van Bell

De verlamming van Bell is een zenuwaandoening die de helft van het gezicht treft. Als je kind deze verlamming heeft, is het vaak herkenbaar door een hangend ooglid aan dezelfde kant van het gezicht als het kwijlen zich voordoet, een te droog oog aan de aangedane zijde, een gevoeligheid voor geluid en een verlamming in de gezichtsspieren aan de aangedane zijde. het betreft een tijdelijke aandoening welke kan worden behandeld met medicijnen zoals Cortiocosteroïde of Acyclovir.

Kwijlen bij ouderen

Kwijlen is een veelvoorkomend probleem bij ouderen. Kwijlen bij ouderen kan veel oorzaken hebben, de twee belangrijkste oorzaken zijn:

• Toegenomen speekselvloed als gevolg van onvoldoende functie van de lippen en mond (bijvoorbeeld slechte mondsluiting);
• Neurologische afwijkingen, bijvoorbeeld door een beroerte waarbij gevoelszenuwen in het gelaat uitvallen en de oudere niet meer voelt dat speeksel zich in de mond ophoopt, waardoor hij of zij gaat kwijlen.

Sociale gevolgen

Kwijlen kan leiden tot lokale complicaties, vooral infectie, maar ook uitdroging. Ook kunnen de psychologische gevolgen van kwijlen en veranderingen in sociale interacties enorm zijn. Een oudere kan uit schaamte sociale gelegenheden gaan mijden en in een sociaal isolement terechtkomen.

Aandoeningen en medicatie

Overtollig speeksel kan een bijwerking zijn van medicijnen, zoals kalmerende middelen, epilepsiemedicijnen en anticholinesterasen, vaak gebruikt bij de behandeling van vroege dementie, zoals donepezil (een geneesmiddel voor licht tot matig ernstige ziekte van Alzheimer). Sommige ziekten kunnen ook overmatig speeksel, met name de ziekte van Parkinson en beroerte. Het onvermogen om speeksel onder controle te houden kan worden veroorzaakt door zwakte van de mondspieren, zoals na een beroerte of door de verlamming van Bell. Mensen met chronische neusverstopping kunnen ook kwijlen. Mensen met slikproblemen kunnen kwijlen.

Bijkomende symptomen

Bijkomende symptomen van kwijlen zijn onder meer:

• droge, gebarsten lippen
• mondhoekeczeem (vooral bij baby's en jonge kinderen)
• slechte adem
• uitdroging
• spraakverstoring
• longontsteking
• slecht smaakvermogen
• sociale angst en onzekerheid

Wanneer huisarts raadplegen?

Kwijlen bij zuigelingen en peuters is meestal geen reden tot bezorgdheid. Als kwijlen gepaard gaat met één of meerdere van de volgende klachten, raadpleeg dan je huisarts:

• Het kwijlen gebeurt plotseling.
• De oorzaak van kwijlen is niet gediagnosticeerd.
• Er is bezorgdheid in verband met kokhalzen of verstikking door overvloed van speeksel.
• Een kind heeft koorts, moeite met ademhalen of houdt zijn hoofd scheef.
• Het kwijlen lijkt snel te verergeren en gaat gepaard met andere zorgwekkende symptomen zoals zwelling van de tong, lippen of gezicht of ademhalingsmoeilijkheden (piepende ademhaling).

Behandeling van kwijlen

Medische behandeling

Behandeling van kwijlen is afhankelijk van de onderliggende oorzaak. Als kwijlen bijvoorbeeld het gevolg is van een infectie, worden soms antibiotica gebruikt (zolang de boosdoener geen virus is). Als kwijlen het gevolg is van ernstige tonsillitis, kan het zijn dat de amandelen operatief worden verwijderd. Een noodsituatie zoals anafylaxie wordt behandeld met een adrenaline-injectie en vaak de toediening van antihistaminica.

In gevallen waar de onderliggende oorzaak niet kan worden genezen, kunnen medicijnen zoals druppels, pillen en vloeibare medicijnen worden gebruikt om kwijlen te behandelen. De arts kan medicijnen voorschrijven om productie van slijm door speekselklieren te verminderen. Ernstige gevallen van kwijlen kunnen worden behandeld met Botox-injecties, bestraling van de speekselklieren of verwijdering van de speekselklieren.

Maatregelen bij jonge kinderen

Kinderen die kwijlen doordat ze tandjes krijgen, kunnen kauwen op ijslolly's en andere koude voorwerpen, zoals bijtringen, om de speekselproductie tegen te gaan. Zorg ervoor dat je regelmatig checkt of alles in orde is om verstikking te voorkomen.

Zelfzorg

Degenen die te maken hebben met chronisch kwijlen, doen er verstandig aan de suikerconsumptie te beperken, omdat suiker de speekselproductie verhoogt. Wees alert op eventuele huidbeschadigingen rond de mond, omdat roodheid en irritatie kunnen optreen als gevolg van kwijlen. Het aanbrengen van een dunne laag vaseline of een huidbarrièrecrème rond de mond kan helpen om de huid te beschermen. Gebruik een schone doek om overtollig speeksel regelmatig weg te vegen.

Prognose en vooruitzichten

Sommige oorzaken van (overmatig) kwijlen kunnen na verloop van tijd zonder behandeling verdwijnen. Dergelijke oorzaken zijn onder meer zwangerschap, psychische problemen en lichte verwondingen. Andere oorzaken van kwijlen vragen langdurige medische zorg en aandacht, bijvoorbeeld neurologische oorzaken en zenuwaandoeningen. Als chronische aandoeningen de oorzaak zijn, is vaak levenslange behandeling nodig.

Preventie

Als het gaat om het voorkomen van kwijlen, zijn er verschillende stappen die je kunt nemen om de frequentie en ernst ervan te verminderen. Hier zijn enkele effectieve preventieve maatregelen:

1. Houd je mondspieren actief
Oefeningen voor de mondspieren kunnen helpen om controle over speekselproductie en slikken te verbeteren. Probeer technieken zoals het regelmatig spannen en ontspannen van de lippen en tong om je mondspieren te versterken.

2. Verbeter je houding
Een rechte lichaamshouding, vooral tijdens het zitten en eten, helpt om speeksel beter te beheersen en te slikken. Vermijd het liggen vlak na het eten, want dit kan kwijlen verergeren.

3. Drink voldoende water
Door goed gehydrateerd te blijven, verdun je speeksel, wat de kans op overmatige speekselproductie vermindert. Water helpt om de mond schoon te houden en kan de speekselproductie in balans brengen.

4. Houd een goede mondhygiëne
Regelmatig tandenpoetsen en flossen helpt niet alleen om je mond schoon te houden, maar stimuleert ook een gezonde speekselstroom. Een frisse mond kan helpen bij het beheersen van speekselvloed.

5. Behandel onderliggende aandoeningen
Zorg ervoor dat problemen zoals sinusinfecties of allergieën adequaat worden behandeld, omdat ze de speekselproductie kunnen stimuleren en kwijlen kunnen verergeren.

6. Gebruik kauwgom of zuigtabletten
Door op suikervrije kauwgom te kauwen of zuigtabletten te gebruiken, activeer je slikken en verminder je de kans dat speeksel zich ophoopt in je mond.

7. Raadpleeg een arts bij neurologische problemen
Voor degenen die te maken hebben met kwijlen door neurologische aandoeningen, kan medische hulp noodzakelijk zijn. Artsen kunnen behandelingen zoals fysiotherapie, medicatie of in sommige gevallen zelfs een operatie aanbevelen.

Conclusie: Kwijlen kan vaak op eenvoudige manieren worden aangepakt door aandacht te besteden aan je houding, mondgezondheid en hydratatie, of door medische hulp in te schakelen bij ernstige problemen.

Lees verder

• Mond-tong aandoeningen: aften/zweertjes/ontsteking en pijn
• Mondhoekeczeem: geïrriteerde en gescheurde mondhoek
• Te veel speeksel: oorzaken van overmatige speekselvloed
• Keelklachten: oorzaken van pijnlijke of kriebelende keel
• Zere keel en moeite met slikken, wat te doen?