Ontlastingsincontinentie: symptomen, oorzaken en behandeling

Ontlastingsincontinentie of fecale incontinentie is kortweg ongewild ontlasting laten lopen. Ontlastingsincontinentie is het ongewild verlies van ontlasting op een voor de patiënt ongewenste tijd en plaats, of het niet kunnen ophouden van ontlasting. Ontlastingsincontinentie komt vrij veel voor, vooral onder ouderen. In Nederland zijn er naar schatting pakweg 100.000 mensen met ontlastingsincontinentie. Iets meer vrouwen dan mannen worden er door getroffen. Behandeling van ontlastingsincontinentie is afhankelijk van de oorzaak. Lang niet altijd is een operatieve ingreep nodig. Soms volstaan leefstijladviezen of bekkenbodemtherapie. Door het versterken van de spieren is het vaak makkelijker om de ontlasting op te houden. De prognose van het laten lopen van ontlasting is afhankelijk van de oorzaak en je algehele gezondheid.

• Ontlastingsincontinentie is ontlasting laten lopen
• Oorzaken van ontlastingsincontinentie
• Symptomen ontlastingsincontinentie
• Vormen
• Aandrangsincontinentie
• Flatusincontinentie
• Passieve incontinentie
• Inspanningsincontinentie
• Overloopincontinentie
• Dubbele incontinentie
• Risicofactoren
• Leeftijd
• Geslacht
• Zenuwschade
• Dementie
• Lichamelijke beperking
• Complicaties
• Onderzoek en diagnose
• Anamnese en lichamelijk onderzoek
• Onderzoek in het ziekenhuis
• Ontlastingsincontinentie behandeling
• Voedingsadviezen en medicijnen
• Operatie
• Behandelingen bij verminderde werking van de kringspier en/of de bekkenbodemspier
• Stoma

Ontlastingsincontinentie is ontlasting laten lopen

Fecale incontinentie of ontlastingsincontinentie is het onvermogen om de stoelgang te beheersen; het is het ongewild ontlasting laten lopen. Het duidt op het ongewild verlies van ontlasting op een voor de patiënt ongewenste tijd en plaats. Het is een veel voorkomend probleem, vooral onder ouderen. Het komt vaker voor bij vrouwen dan bij mannen. Ontlastingsincontinentie kan in ernstige mate interfereren met het dagelijkse leven. Mensen met fecale incontinentie kunnen uit angst en schaamte sociale activiteiten gaan vermijden en in een sociaal isolement terechtkomen. Er zijn allerlei effectieve behandelingen voor mensen met fecale incontinentie. Als je last hebt van ontlastingsincontinentie is het belangrijk om met deze klachten met je huisarts te bespreken, zodat er gezocht kan worden naar een passende oplossing.

Oorzaken van ontlastingsincontinentie

De meest voorkomende oorzaak van fecale incontinentie is schade aan de spieren rond de anus (de anussfincter). Beschadiging van de kringspier in de anus komt vooral voor bij vrouwen die een zware vaginale bevalling achter de rug hebben. De zenuwen die de kringspier en de bekkenbodemspieren aansturen, kunnen ook beschadigd raken tijdens een bevalling. Dat is dan ook de reden waarom vrouwen twee keer vaker dan mannen last hebben van ontlastingsincontinentie. Beschadiging van de kringspier in de anus kan ook optreden als complicatie na een operatie, als gevolg van een ongeluk of na seksueel misbruik. Wanneer de kringspier is beschadigd, voel je wel aandrang om te poepen, maar kun je de ontlasting niet ophouden. De klachten treden vaak op met het voortschrijden der jaren. Dit komt doordat de kringspier verslapt bij het ouder worden.

Andere oorzaken ontlastingsincontinentie
Er zijn vele andere mogelijke oorzaken van fecale incontinentie, zoals:

• Diarree (vaak als gevolg van een infectie of prikkelbare darmsyndroom);
• Door ernstige obstipatie kunnen er beschadigingen ontstaan aan de zenuwen die de kringspier en bekkenbodemspieren aansturen;
• Inflammatoire darmziekten (ziekte van Crohn of colitis ulcerosa);
• Zenuwbeschadiging als gevolg van diabetes, ruggenmergletsel, multiple sclerose (MS), herseninfarct (CVA) of andere aandoeningen;
• Stralingsschade aan het rectum (bijvoorbeeld na behandeling van prostaatkanker); en
• Verzakking van de endeldarm: bij een externe rectumprolaps is een deel van de endeldarm door de anus naar buiten gezakt wat kan leiden tot ontlastingsincontinentie.

Niet zelden is er meer dan één oorzaak voor fecale incontinentie aanwezig. Het is ook niet ongebruikelijk dat er geen duidelijke oorzaak voor fecale incontinentie geïdentificeerd kan worden.

Symptomen ontlastingsincontinentie

Ontlastingsincontinentie veroorzaakt veelal een combinatie van klachten welke interfereren met het dagelijkse leven:

• ongewild verlies van ontlasting op een voor een jou ongewenste tijd en plaats;
• niet kunnen ophouden van ontlasting;
• het ontbreken van een aandranggevoel;
• verlies van kleine beetjes slijm uit de anus;
• pijn, jeuk en een geïrriteerde huid in en rondom de anus (branderige anus);
• geen controle hebben over scheten en winden laten;
• schaamtegevoelens en gêne als gevolg van vieze poepluchtjes en het laten van winden, en angst voor ongelukjes.

Vormen

Er worden meerdere vormen ontlastingsincontinentie onderscheiden.

Aandrangsincontinentie

Van aandrangsincontinentie of urge-incontinentie wordt gesproken wanneer je door het vol worden van het rectum de aandrang voelt om te poepen, maar niet altijd op tijd het toilet kan bereiken.

Flatusincontinentie

Bij flatusincontinentie voel je dat je rectum vol is, maar je kunt niet onderscheiden of dit komt door gasvorming of ontlasting. Je weet dus niet goed of je een windje moet laten of dat je moet poepen. Het gevoelsmechanisme werkt niet meer naar behoren.

Passieve incontinentie

Bij deze vorm van ontlastingsincontinentie ontstaat er geen aandranggevoel, of bereikt het signaal de hersenen niet. Je voelt dus niet wanneer het rectum vol is en geleegd moet worden.

Inspanningsincontinentie

Bij inspanningsincontinentie verlies je ongewild de ontlasting bij het hoesten, niezen of een zware inspanning.

Overloopincontinentie

Overloopincontinentie treedt meestal op bij een obstructie in de dikke darm als gevolg van obstipatie. Door de obstructie kan er alleen dunne, waterige ontlasting passeren. Die dunne ontlasting is moeilijker te controleren, wat leidt tot ongewild verlies van deze waterige ontlasting.

Dubbele incontinentie

Van dubbele incontinentie heb je zowel last van darmincontinentie (ontlasting) als blaasincontinentie (urine).

Risicofactoren

Een aantal factoren kunnen je risico op ontlastingsincontinentie verhogen, waaronder:

Leeftijd

Hoewel ontlastingsincontinentie op elke leeftijd kan optreden, komt het vooral voor bij mensen van middelbare leeftijd en bij ouderen.

Geslacht

Fecale incontinentie komt iets vaker voor bij vrouwen. Een van de redenen kan zijn dat fecale incontinentie een complicatie van een bevalling kan zijn. Maar de meeste vrouwen met fecale incontinentie ontwikkelen zich het na hun veertigste levensjaar, dus het verband met bekkenbodemschade tijdens de bevalling is onduidelijk. Het is echter mogelijk dat de blessure voor vele jaren geen symptomen veroorzaakt.

Zenuwschade

Mensen met langdurige diabetes of multiple sclerose – aandoeningen die zenuwen kunnen beschadigen (zenuwschade) die de ontlasting helpen controleren – lopen risico on ontlastingsincontinentie.

Dementie

Ontlastingsincontinentie is vaak aanwezig bij de latere fasen van de ziekte van Alzheimer en andere vormen dementie.

Lichamelijke beperking

Als je een lichamelijke beperking hebt, kan het moeilijk zijn om op tijd een toilet te bereiken. Een letsel die een lichamelijke handicap veroorzaakt, kan ook rectale zenuwschade veroorzaken, wat leidt tot fecale incontinentie. Ook kan inactiviteit leiden tot obstipatie, resulterend in fecale incontinentie.

Complicaties

Complicaties van ontlastingsincontinentie kunnen bestaan uit emotionele problemen. Het verlies van waardigheid door controleverlies van lichamelijke functies kan leiden tot verlegenheid, schaamte, frustratie, woede en depressie. Het komt vaak voor dat personen met ontlastingsincontinentie proberen het probleem te verbergen of sociale contacten gaan vermijden. Huidirritatie is een andere mogelijke complicatie. De huid rond de anus is gevoelig en kwetsbaar. Door herhaaldelijk contact met ontlasting kan dit leiden tot pijn en jeuk, en mogelijk zelfs zweervorming waarvoor een medische behandeling vereist is.

Onderzoek en diagnose

Anamnese en lichamelijk onderzoek

Het bespreken van de klachten met de huisarts kan schaamte oproepen. Toch is het belangrijk om alle klachten die hiermee samenhangen openlijk te bespreken, zodat de huisarts een goede diagnose kan stellen. Bij lichamelijk onderzoek kan de arts de sterkte van de anale sluitspier controleren door een gehandschoende vinger in het rectum te brengen. Daarnaast kan de huisarts een proctoscopie uitvoeren. Hierbij wordt een kijkbuisje in de anus geschoven waarmee hij de binnenkant van de anus bekijkt.

Onderzoek in het ziekenhuis

Soms is verder onderzoek in het ziekenhuis nodig. De huisarts verwijst je dan naar een maag-darm-leverarts of internist. Deze kan onder meer de volgende onderzoeken uitvoeren:

• MRI (Magnetic Resonance Imaging) teneinde eventuele beschadigingen aan de kringspier van de anus te detecteren;
• Anale endo-echografie, waarbij eventuele beschadigingen van de kringspier van de anus kunnen worden opgespoord;
• Drukmeting van de anale kringspier (manometrie), waarbij de druk van de inwendige en uitwendige anale kringspier onderzocht wordt.

Ontlastingsincontinentie behandeling

Voedingsadviezen en medicijnen

De behandeling is afhankelijk van de onderliggende oorzaak. Wanneer obstipatie of diarree de oorzaak is, kunnen voedingsadviezen helpen, eventueel in combinatie met medicijnen die de diarree of verstopping verminderen. De voedingsadviezen richten zich vaak op het aanbrengen van een verandering in het voedingspatroon:

• vermijd alcohol en cafeïne; en
• voeg meer vezels toe aan de voeding (en drink daarbij voldoende).

Operatie

Soms is een operatieve ingreep nodig om een duidelijk aanwijsbare oorzaak weg te nemen, bijvoorbeeld in geval van een endeldarmverzakking.

Behandelingen bij verminderde werking van de kringspier en/of de bekkenbodemspier

De meeste oorzaken van fecale incontinentie hebben evenwel te maken met een verminderde werking van de kringspier en/of de bekkenbodemspier. Er zijn verschillende behandelingsmogelijkheden om dit probleem aan te pakken, waaronder:

• Bekkenbodemfysiotherapie, waarbij de bekkenbodemspieren versterkt worden;
• Dynamische gracilis plastiek, waarbij tijdens een operatie een nieuwe kringspier wordt gemaakt van de gracilisspier uit het dijbeen;
• Sacrale neuromodulatiet, waarbij de sacrale zenuwen in de onderrug, welke de functies van de blaas, darmen, sluitspieren en de bekkenbodem regelen, worden gestimuleerd met zwakke elektrische impulsen;
• Sphincterplastiek, waarbij de sluitspier chirurgisch herstelt wordt (bij voorkeur dient deze operatie meteen na de inscheuring uitgevoerd te worden);
• Darmspoeling, waarbij je ongewild ontlastingsverlies enige uren kan voorkomen; en
• Hulpmiddelen voor tijdelijke ondersteuning, in de vorm van absorberende incontinentiematerialen (bijvoorbeeld 'broekluiers' en anale tampons).

Stoma

Wanneer bovenbeschreven behandelingen geen soelaas bieden, kan gekozen worden voor het aanleggen van een stoma. Dat is een niet natuurlijke uitgang van de darm, welke operatief op de buik wordt aangelegd.

Lees verder

• Soorten ontlasting: vorm en de Bristol ontlastingsschaal
• Ontlasting: oorzaken bloed en slijm in poep en kleur en geur
• Pijn bij het poepen: stekende of brandende pijn stoelgang
• Winden laten: oorzaak winden en scheten laten en gezond?
• Winderigheid: oorzaken, voorkomen en verhelpen flatulentie