Darmflora: typen, functie en verbeteren van darmmicrobioom
Darmflora is het geheel van micro-organismen dat zich in het maag-darmstelsel bevindt. Het staat ook wel bekend als 'darmmicrobioom'. De term darmflora komt van de eerdere aanname dat deze verzameling micro-organismen tot het plantenrijk behoort. Maar aangezien de bacteriën in een onafhankelijk rijk thuishoren (protista), is de term 'darmmicrobioom' geschikter. Het merendeel van de darmflora – meer dan 400 verschillende soorten darmbacteriën – leeft in de dikke darm (op de darmwand). Hun aantal wordt geschat op ongeveer 10 biljoen, hun totale gewicht op ongeveer anderhalve kilo. Eenderde van de darmbacteriën is bij alle mensen vergelijkbaar, tweederde is kenmerkend voor elk individu. Je kunt het zien als je microbiële vingerafdruk. Er zijn globaal drie groepen darmflora, die 'enterotypen' worden genoemd.
Het microbioom van de mens
De microbiota van het menselijk lichaam
Zo'n 100 biljoen bacteriën leven in en op je, de meeste in je darmen. Naar schatting koloniseren grofweg 1.500 verschillende soorten micro-organismen je darmen. De meeste zijn vredig van aard en buitengewoon nuttig voor je. Deze bacteriën bedekken de slijmvliezen van de dunne en dikke darm als een dicht gazon en zorgen ervoor dat het goed met je gaat. De microbiota van een mens kan tot 2 kg wegen, waarvan 1,5 kilo in de darm. Melkzuurbacteriën worden beschouwd als bijzonder belangrijke vertegenwoordigers van de darmflora, zoals Lactobacillen, bifidobacteriën en enterokokken.
Microbiële vingerafdruk
Het geheel van microbiële genen wordt het microbioom genoemd. Het microbioom bevat 3 miljoen genen, 150 keer meer dan je menselijke genen. Bijna kiemvrij in de baarmoeder – de hele baarmoeder is in principe kiemvrij – heb je ongeveer 2 jaar nodig voordat je microbiota 'volgroeid' is. Een derde van onze darmbacteriën is bij alle mensen vergelijkbaar, twee derde is kenmerkend voor elk individu. Je kunt het beschouwen als je microbiële vingerafdruk. Je microbiota verandert in de loop van je leven en dit hangt af van verschillende omgevingsfactoren. Een verminderde biodiversiteit in de darmen wordt geassocieerd met verschillende ziekten, zoals inflammatoire darmziekten.
Maag-darmstelsel /
Bron: Blamb/Shutterstock.comDarmflora of darmmicrobioom
Betekenis
Alle bacteriën in je darmen samen worden de darmflora of darmmicrobioom genoemd.
Drie verschillende ‘darmflora-typen’
Afhankelijk van de dominante bacteriestam zijn er grofweg drie verschillende soorten darmflora, de zogenaamde enterotypen (uit het Latijn: 'entero' betekent 'darm'):
- Enterotype 1: bevat een bijzonder groot aantal bacteriën van het geslacht Bacteroides, die koolhydraten splitsen en goede producenten zijn van de vitamines riboflavine (vitamine B2), pantotheenzuur (vitamine B5) en biotine (vitamine B8).
- Enterotype 2: bevat een bijzonder groot aantal bacteriën van het geslacht Prevotella, die suiker-eiwitcomplexen afbreken en vitamine B1 en foliumzuur produceren.
- Enterotype 3: bevat een bijzonder groot aantal Ruminococcus-bacteriën, die zeer goed suikers en eiwitten kunnen verteren.
Ontwikkeling van de darmflora bij kinderen
De darmen van een nog ongeboren kind zijn nog volledig steriel (bacterievrij). Pas tijdens het geboorteproces worden micro-organismen gekoloniseerd: bij een natuurlijke (vaginale) bevalling komen bacteriën uit de moederlijke vaginale flore en darmflora via de mond het maag-darmkanaal van de baby binnen, waar ze de infantiele darmflora opbouwen, die allengs evolueert naar een volwassen darmflora waarmee geleidelijk een stabiel microbioom gevormd wordt. Kinderen die geboren worden door middel van een keizersnede kunnen het beste ingesmeerd worden met vaginaal vocht, zodat zij een bacterieflora krijgen die veel lijkt op vaginaal geboren kinderen.
Functie van de darmflora
Je darmflora vervult verschillende taken:
De darmbacteriën ondersteunen de spijsvertering
De darmbacteriën produceren korte-keten vetzuren zoals acetaat, propionaat en butyraat uit onverteerbare
vezels die je met het eten binnenkrijgt. Deze dekken een groot deel van de energiebehoefte van het colonmucosa; zo is butyraat een voorkeursbrandstof voor de darmcel. Daarnaast bevorderen de korte-keten vetzuren de darmspieren en spelen ze een belangrijke rol bij de mobiliteit van de darm (darmmotiliteit).
Vitaminen aanmaken
De darmflora maakt verschillende vitamines aan die het lichaam kan gebruiken (ook al kan er maar een klein deel van worden opgenomen in de dikke darm). Deze omvatten foliumzuur en vitamine B2, B8,
B12 en
vitamine K.
Giftige stoffen neutraliseren
Sommige darmbacteriën kunnen giftige (toxische) stoffen neutraliseren, zoals nitrosaminen en polycyclische aromatische koolwaterstoffen (PAK's). Van veel van deze verbindingen wordt aangenomen dat ze kankerverwekkend zijn.
Vergroeiingen t.g.v. reumatoïde artritis /
Bron: Publiek domein, Wikimedia Commons (PD)Medicijnen omzetten
Sommige medicijnen worden pas tijdens het metabolisme door de darmflora omgezet in hun actieve (effectieve) vorm. Dit geldt voor antibiotica uit de groep van sulfonamiden en het ontstekingsremmende middel sulfsalazine, een middel dat ontstekingen in darm, gewrichten en huid remt. Het medicijn wordt onder meer gebruikt bij
reumatoïde artritis (RA) en de inflammataoire darmziekte
colitis ulcerosa.
Immuunsysteem
De darmflora is enorm belangrijk voor het immuunsysteem. Het darmslijmvlies heeft een oppervlakte van 300 tot 500 vierkante meter. De 'goede' darmbacteriën die zich hier nestelen voorkomen dat ziektekiemen zich verspreiden en darminfecties veroorzaken. Bovendien gebruiken de darmbacteriën speciale signaalstructuren om het deel van het immuunsysteem in de darm te trainen (het gastro-intestinaal immuunsysteem, afgekort als GALT).
Welke problemen kan de darmflora veroorzaken?
Migrerende darmbacteriën
Zolang de darmflora-bacteriën in de darmen blijven, zijn ze over het algemeen onschadelijk. Als ze echter van daaruit naar andere organen reizen (zoals het bloed of, bij vrouwen, de
vagina), kunnen ze ziekten veroorzaken.
Bacteriën in de dunne darm
De kolonisatie van de dunne darm met darmbacteriën is laag. Dit is zo ontworpen om te voorkomen dat voedingsstoffen uit voeding, zoals vitamine B12, door darmbacteriën worden gemetaboliseerd in plaats van via het slijmvlies van de dunne darm in het lichaam te worden opgenomen. Als er bijvoorbeeld door chirurgische ingrepen verklevingen aanwezig zijn, kan de bacteriedichtheid in de dunne darm zo sterk toenemen dat er te weinig vitamine B12 wordt opgenomen en het daardoor ontstane
vitamine B12-tekort bloedarmoede veroorzaakt.
Maagzuurremmers
Als de afgifte van maagzuur door medicijnen wordt geremd (bijvoorbeeld in het geval van
brandend maagzuur of
gastritis/
maagslijmvliesontsteking), kan dit na verloop van tijd de samenstelling van de darmflora verstoren.
Een van de oorzaken van een verstoorde darmflora is door het gebruik van (breed spectrum) antibiotica /
Bron: Stevepb, PixabayAntibiotica
De toediening van antibiotica kan ook het darmmicrobioom verstoren. Bepaalde soorten darmbacteriën kunnen dan worden geremd in hun groei en andere kunnen worden gestimuleerd in hun groei. Het evenwicht van de darmflora gaat verloren. Het resultaat kan bepaalde klachten en symptomen zijn zoals
diarree, maar ook ernstige
ontstekingen in de dikke darm.
Als de darmbacteriën Bifidus en Bacteroides, die vitamine K aanmaken, wat belangrijk is voor de bloedstolling, beschadigd raken door medicijnen, kunnen bloedstollingsstoornissen optreden.
Als antibiotica en anticoagulantia (middelen om het bloed te verdunnen) tegelijkertijd worden gegeven, kan hevig bloeden optreden.
Darmkanker
De samenstelling van de darmflora heeft invloed op het ontstaan van
darmkanker en andere ziekten.
Verbeteren van de darmflora met probiotica en prebiotica
Probiotica en prebiotica helpen bij het opbouwen van een gezonde darmflora. Ze worden in verschillende voedingsmiddelen aangetroffen, maar kunnen ook als voedingssupplementen worden ingenomen. Als je je darmflora wilt opbouwen, is het verstandig om regelmatig probiotisch en prebiotisch voedsel eten om de darmfunctie permanent een boost te geven en te verbeteren of om je ontregelde darmflora te herstellen na bijvoorbeeld aan antibioticumkuur.
Vier verschillende mechanismen waarmee probiotica zich kunnen verdedigen tegen pathogenen in de darm /
Bron: Rachelshoemaker, Wikimedia Commons (CC BY-SA-4.0)Probiotica
Probiotica zijn levende micro-organismen die een gezondheidsbevorderend effect hebben op de darmen. Ze bevatten 'goede' bacteriestammen, zoals bifidobacteriën of melkzuurbacteriën (Lactobacillus), die zich in de darm nestelen, daar schadelijke bacteriën bestrijden, de darmbeweging stimuleren en vitamine K aanmaken. De 'goede' bacteriën moeten zeer resistent zijn tegen maagzuur, aangezien ze de darmflora alleen kunnen ondersteunen als ze levend de darmen bereiken.
Probiotica komen van nature voornamelijk voor in voedingsmiddelen zoals yoghurt, kefir, karnemelk en
zuurkool. Probiotica zijn ook verkrijgbaar in de vorm van probiotische capsules en druppels, die vaak zonder recept verkrijgbaar zijn in de apotheek of drogist.
Probiotische voedingsmiddelen zijn:
- yoghurt
- kefir
- karnemelk
- kwark
- kaas
- zuurkool
- kimchi
- appelazijn
- miso
- gist
Prebiotica
Prebiotica zijn geen micro-organismen, maar vezels, die de 'goede' darmbacteriën zoals bifidobacteriën van hoogwaardige voeding voorzien; het is dus voedsel of krachtvoer voor de 'goede' bacteriën in je darmen. Prebiotica worden in veel voedingsmiddelen aangetroffen, voornamelijk fruit, groenten en volle granen. Zelfs als deze voedingsmiddelen de darmflora verbeteren, kunnen ze klachten veroorzaken worden als ze in te grote mate worden geconsumeerd, omdat gassen worden geproduceerd wanneer de prebiotica door de microben worden gebruikt en dit kan leiden tot
winderigheid en
buikpijn.
Prebiotica in knoflook /
Bron: Istock.com/MallivanPrebiotisch voedsel is o.a.:
Naast de natuurlijke probiotica zijn er ook vloeibare probiotica, capsules en poeders met probiotische bacterieculturen.
Voeding voor een gezonde darmflora
De volgende voedingsmiddelen zijn goed voor de darmflora:
Zuivelproducten
De melkzuurbacteriën in yoghurt, kefir, kwark of karnemelk hebben een probiotische werking. Ze versterken het immuunsysteem in de darmen.
Gist
Gist is ook een van de probiotica. De sporen die erin zitten, zijn nuttig omdat ze andere schimmelsoorten verdringen die ziekten kunnen veroorzaken. In de darm groeien dan alleen die schimmels die een positief effect hebben op de darmactiviteit.
Gefermenteerde producten
Gefermenteerde voedingsmiddelen, zoals zuurkool of kimchi – een traditioneel gerecht uit de Koreaanse keuken die bestaat uit gefermenteerde kool en groenten – bevatten ook melkzuurbacteriën, die tijdens fermentatie ontstaan. Ze helpen dus ook bij het opbouwen van een gezonde darmflora.
Appels en appelciderazijn
Appels en
appelciderazijn zijn ook gunstig door je darmflora. Appels bevatten pectine, een fruitzuur dat als vezels fungeert en de darmmicroben stimuleert om zich te vermenigvuldigen. Het is belangrijk om de appel met de schil te eten, want hierin zit de pectine. Appelciderazijn is ook goed voor de darmen, omdat er tijdens het fermentatieproces melkzuurbacteriën ontstaan.
Vezelrijke voeding
Vezelrijke voeding is zeer belangrijk voor het verkrijgen en handhaven van een gezonde darmflora. voedingsvezel is de voeding van 'goede' darmbacteriën en zorgt voor een gezond en soortenrijk microbioom. Naast volkorenproducten zijn lijnzaad en
havermout ook vezelrijk en lichter verteerbaar.
Inuline zit o.a. in knoflook /
Bron: Stevepb, PixabayGroenten
Groenten zijn ook rijk aan vezels. Bepaalde groenten zoals cichorei, aardpeer, artisjokken, schorseneren, uien en knoflook bevatten ook
inuline, een belangrijke prebiotische vezel die de groei van nuttige bifidobacteriën stimuleert.
Koude aardappelen
Het zetmeel uit koude aardappelen heeft ook een prebiotische werking. Als je afkoelt na het kookproces, verandert het zetmeel zodanig dat het resistent wordt tegen de spijsvertering in het eerste deel van de darm en in plaats daarvan wordt het gemetaboliseerd door de nuttige bacteriën in de dikke darm.
Lees verder