Huidflora: functie, soorten en herstellen van huidmicrobioom

De huidflora is de naam die wordt gegeven aan de ontelbare micro-organismen die de huid van buitenaf koloniseren en van de gastheer leven zonder deze te schaden of ziek te maken. Dit zijn onder meer een grote verscheidenheid aan bacteriën, sporen en schimmels die zich daar permanent of slechts tijdelijk bevinden. De bacteriën koloniseren de huid zeer dicht en vormen een uiterst belangrijk onderdeel van de gezonde flora. In een gezonde huidflora kunnen ongeveer 1000 micro-organismen per cm² worden aangetroffen. Ze beschermen het lichaam tegen ziekteverwekkers zolang de huid intact is en een barrière vormt. Afzonderlijke delen van het lichaam herbergen verschillende soorten micro-organismen. De flora op harige delen van het lichaam is daardoor anders dan bijvoorbeeld die van de handpalmen.

• Huidflora of huidmicrobioom
• Wat is de huidflora?
• Blijvende en tijdelijke flora
• Afzonderlijke huidgebieden
• Pathogenen
• Functie van de huidflora
• Soorten: onderverdeling van de huidflora
• Factoren die van invloed zijn op de huidflora
• Hoornlaag
• PH van het huidoppervlak
• Droogte
• Lipiden, vetzuren
• Verschillende huidgebieden
• Seborroïsche huidgebieden
• Vochtige zones
• Droge zones
• De relatie tussen huidflora en immuunsysteem: je huid als verdedigingslinie
• Je huidflora: de eerste verdediger
• Samenwerking met je immuunsysteem
• Ontstekingen verminderen en huidproblemen voorkomen
• Bescherm je huidflora, bescherm je immuunsysteem
• Huidflora herstellen
• Voorkom overmatige hygiëne
• Houd de beschermende zuurmantel intact

Huidflora of huidmicrobioom

Wat is de huidflora?

Alle micro-organismen, zoals bacteriën en schimmels, die als commensalen – dat wil zeggen dat zij op de gezonde huid van een gastheer leven deze dicht koloniseren zonder hun gastheer te schaden of ziek te maken – worden opgevat als huidflora. De huidflora maakt deel uit van het microbioom – de collectie van micro-organismen die op en in je lichaam woont plus het genetische materiaal dat zij bij zich dragen – en levert een belangrijke bijdrage aan de bescherming van de huid en het hele organisme tegen ziekteverwekkers. De term huidflora stamt uit een tijd dat bacteriën en schimmels nog als planten en dus als onderdeel van de flora werden beschouwd. Tegenwoordig is de term 'huidmicrobioom' geschikter.

Blijvende en tijdelijke flora

De normale bacteriële huidflora bestaat voornamelijk uit onschadelijke commensalen, dit zijn vriendelijke bacteriën die in symbiose met hun gastheer leven. De huidflora vormt met de huid een natuurlijke barrière tegen indringers en schadelijke bacteriën. Zolang de huid intact is als barrière naar de buitenwereld toe en zo zijn barrièrefunctie kan vervullen, storen deze micro-organismen hun gastheer niet, maken ze je niet ziek en zijn ze om verschillende redenen nuttig en zinvol. In de aanwezige micro-organismen op de huid maakt men vaak onderscheid tussen zogeheten blijvende en tijdelijke flora:

• Blijvende flora (residente micro-organismen): dit duidt op de micro-organismen die aanwezig zijn in de diepere huidlagen en er bijna niet te verwijderen zijn en over het algemeen weinig pathogeen (ziekteverwekkend) zijn.
• Tijdelijke flora (transiënte mico-organismen): deze zitten boven op de huid en zijn daar terechtgekomen door contact met voorwerpen of andere mensen. Deze micro-organismen zijn vaak pathogeen (ziekteverwekkend) en zijn lastpakken zijn (relatief) gemakkelijk te verwijderen door het reinigen van de handen met water en zeep.

De residente micro-organismen van de huidflora produceren stofwisselingsproducten die een gunstig effect hebben op de functies van de huid.

Afzonderlijke huidgebieden

De afzonderlijke huidgebieden hebben een heel verschillende samenstelling van micro-organismen. De haarfollikels en zweetklieren bevatten de meeste huidbacteriën, aangezien het hier altijd vochtig is. De bacteriën en schimmels zoeken het deel van het lichaam waar hun overlevingsomstandigheden het beste zijn. Factoren die de huidflora beïnvloeden zijn voornamelijk: vochtgehalte, pH-waarde, vetgehalte en de hoeveelheid eelt, genetische factoren, leeftijd en geslacht, maar ook de klimatologische omstandigheden waarin je je begeeft spelen een rol. Zo groeit bijvoorbeeld de Cutibacterium acnes – een bacterie die zich bij ieder mens al vanaf de geboorte op en diep in de huid bevindt – vooral op vetrijke delen van het lichaam, zoals de neus of schouders, omdat ze de vetten goed kunnen verwerken. En tal van schimmels groeien bij voorkeur op de voetzolen, waar ze zich kunnen voeden met de keratine van de huid. Als de luchtvochtigheid van een deel van het lichaam toeneemt, neemt ook het aantal ziektekiemen toe.

Pathogenen

Sommige micro-organismen in de huidflora kunnen ook potentieel pathogeen zijn en infecties veroorzaken. Maar als ze in evenwicht zijn, blijft de barrièrefunctie van de huid behouden en als je immuunsysteem van de persoon goed functioneert, vormen ze geen risico op ziekten. Door hun dichte populatie maken residente micro-organismen het voor zogenaamde pathogenen zeer moeilijk om de huid te koloniseren. Als het evenwicht van de micro-organismen echter wordt verstoord door interne of externe invloeden, kunnen ziekten ontstaan ​​door pathogene bacteriën.

Een voorbeeld van een interne invloed is bijvoorbeeld een verandering in de hormonale balans tijdens de puberteit. Hierdoor kunnen pathogene organismen de haarzakjes aanvallen en ontsteking veroorzaken, wat leidt tot de vorming van acne bij pubers. Een externe invloed op de verstoring van de huidflora kan een overmatige handhygiëne zijn. Door de gezonde huidflora te elimineren, kunnen meer pathogene bacteriën de huid koloniseren.

Functie van de huidflora

De huidflora is van groot belang voor de gezondheid van de huid en je gezondheid in het algemeen. De normale kolonisatie van de huid (commensalen) zijn van essentieel belang om het lichaam tegen ziekteverwekkers te beschermen. De bestaande kolonisatie van niet-pathogene bacteriën of schimmels verhindert het binnendringen van pathogene kiemen in de bestaande biotoop.

De verschillende huidgebieden worden op een verschillende manier bevolkt door micro-organismen (zie onder). Andere micro-organismen nestelen zich in de buurt van zweetklieren dan op droge huidgebieden. De talgklieren geven op hun beurt de voorkeur aan lipofiele (vetminnende) schimmel- en bacteriesoorten.

De pH van de huid ligt is grofweg 4,7. Dit wordt de beschermende zuurmantel van de huid genoemd. In dit gebied hebben niet-pathogene micro-organismen de voorkeur. De groei van pathogene soorten zoals Cutibacterium acnes (voorheen Propionibacterium acnes) worden onder deze omstandigheden geremd. Tegelijkertijd concurreren de pathogene micro-organismen met de niet-pathogene micro-organismen. Ziekteverwekkers kunnen onder normale omstandigheden niet de overhand krijgen.

De vaste bewoners van de huid zijn onder meer stafylokokken (coagulase-negatief), micrococcus en Corynebacterium. In tegenstelling tot Staphylococcus aureus ontwikkelt de coagulase-negatieve staphylococcus geen coagulase. Coagulase is een eiwitcomplex dat een belangrijke rol speelt bij de pathogenese van abcessen. Vanwege dit feit is de coagulase-negatieve stafylokok niet pathogeen. Micrococcus is ook niet-ziekteverwekkend en maakt deel uit van de normale menselijke huidkolonisatie. Corynebacteriën komen ook overal voor. Velen van hen zijn onschadelijk en koloniseren de huid. De kolonisatie van de huid met deze bacteriën verkleint de kans op ziektekiemen.

Transiënte micro-organismen zijn bijvoorbeeld soorten als Pseudomonas of Enterobacteriën. Bovendien kunnen schimmels of virussen zich tijdelijk op de huid nestelen. Deze micro-organismen vormen onder normale omstandigheden geen bedreiging. Ze worden alleen ziekteverwekkend onder speciale omstandigheden. Een klassiek voorbeeld van dit type is Staphylococcus aureus. Deze bacterie veroorzaakt normaliter geen ziektes, doch wanneer de kans zich voordoet, kan hij voor een infectie zorgen.

Soorten: onderverdeling van de huidflora

De huidflora kan, zoals hierboven reeds werd opgemerkt, worden onderverdeeld in een tijdelijke en blijvende flora, respectievelijk transiënte en residente micro-organismen genoemd. Terwijl de residente micro-organismen de huid permanent koloniseren, verschijnen transiënte micro-organismen slechts tijdelijk op je huid, bijvoorbeeld door overdracht van andere mensen of voorwerpen. Zolang de tijdelijke flora de blijvende flora niet verstoort, vormt het geen gevaar. In bepaalde hoeveelheden en onder verschillende invloeden kan de voorbijgaande flora echter ziekten veroorzaken. Daarom wordt bij hygiënische handdesinfectie, zoals dat in ziekenhuizen gebeurt, getracht om met name de voorbijgaande flora te verwijderen. De belangrijkste soorten micro-organismen die de huidflora vormen zijn stafylokokken, corynebacteriën, Cutibacterium acnes-bacteriën en op de huid van de voeten wat schimmels en gisten. De tijdelijke flora bestaat onder meer uit Staphylococcus aureus, clostridia, mycobacteriën, colibacteriën (Escherichia coli) en andere enterobacteriën.

Onder ziektekiem of pathogeen worden in het algemeen alle micro-organismen bedoeld die ziekte kunnen veroorzaken. De kiemen van de huidflora duiden echter op alle micro-organismen die daar verblijven of tijdelijk leven en al dan niet ziektes veroorzaken. Door contact met omgevingsfactoren of andere mensen kunnen zich ook pathogenen nestelen in de gezonde huidflora. Als de barrièrefunctie van de huid verstoord is, de gezonde kiemdichtheid te laag is of het menselijk immuunsysteem verzwakt, kunnen deze ziektekiemen tot ziektes leiden.

MRSA (multi-resistente Staphylococcus aureus) is een representant van de bacterie Staphylococcus aureus, een bacterie die bij veel mensen voorkomt, vooral op de huid en in de neus. Het is een normale huidkiem die je alleen ziek maakt als de normale huidfunctie verzwakt is. Hij valt onder de tijdelijke huidflora. MRSA is een bacterie die resistent is voor een aantal veelgebruikte antibiotica

Een verscheidenheid aan ziekten kan worden veroorzaakt door ziektekiemen die het lichaam binnendringen. De meest voorkomende zijn wondinfecties en (niet-)invasieve infecties.

Factoren die van invloed zijn op de huidflora

De vochtbalans, de pH-waarde van de huid en zuurstoftoevoer zijn sterk verschillend, afhankelijk van het huidgebied, en derhalve is de verdeling van de bacteriën in de huidflora niet overal gelijk.

Hoornlaag

De hoornlaag (stratum corneum) is de buitenste laag van de huid, de bovenste laag van de opperhuid. Afgezien van die micro-organismen die zich hebben gespecialiseerd in de afbraak van keratine en dit nodig hebben voor hun groei (dermatofyten, trichofyten), is het aanbod aan voedingsstoffen op het huidoppervlak beperkt en daarom lang niet ideaal voor alle bacteriën. De constante groei van de epidermis (het opperhuidweefsel) voorkomt ook invasie, omdat de meest dichtbevolkte cellagen (het stratum disjunctum van het stratum corneum) continu worden afgestoten. Het bovenste laagje van het stratum corneum wordt stratum disjunctum genoemd en dat is het laagje dat eigenlijk al aan het afschilferen is.

PH van het huidoppervlak

Voor een gezonde huid ligt de ideale PH-waarde rond de 4,7 (en niet rond de 5,5 zoals veel bronnen nog beweren). De pH wordt beïnvloed door tal van factoren, zoals leeftijd, geslacht, huidoppervlak, gebruik van cosmetica, enz. Het belang van de licht zure pH-waarde is dat het de groei remt van sommige pathogene micro-organismen (bijvoorbeeld van de Cutibacterium acne), maar de micro-organismen van de normale flora (zoals de Staphylococcus epidermidis) groeien erg goed bij een pH van rond de 5. De beschermende zuurmantel of hydrolipide filmlaag van de gezonde huid stabiliseert dus de groei van niet-pathogene bacteriën en remt die van pathogenen. Bovendien werken veel pH-afhankelijke enzymen die betrokken zijn bij de ontwikkeling en regeneratie van de epidermale permeabiliteitsbarrière (huidbarrière) zeer goed door de pH-waarde van het huidoppervlak. De licht zure pH-waarde van de huid is daarom van doorslaggevend belang voor de algehele homeostase van de huid.

Droogte

Ondanks de zweetklieren en het niet zichtbaar zweten (perspiratio insensibilis), biedt de epidermis (de buitenste huidlaag of opperhuid) een zeer droge omgeving, wat een slechte voedingsbodem is. Dit komt overeen met de significant hogere bacteriedichtheid in vochtige huidgebieden, zoals oksels, de ruimtes tussen vingers en tenen, de lies, huid onder de borsten en de bilnaad.

Lipiden, vetzuren

Vrije vetzuren, waarvan sommige alleen worden gevormd door bacterieel metabolisme (lipofiele of vetminnende micro-organismen), hebben een bacteriedodend effect op veel soorten bacteriën. Een verandering in deze omstandigheden leidt ook tot verschuivingen in de kiemdichtheid van de individuele soorten. Zo neemt bijvoorbeeld het aandeel lipofiele soorten toe in geval van overproductie van talg door de talgklieren.

Verschillende huidgebieden

De huidflora vertoont aanzienlijke verschillen in de uiteenlopende lichaamsregio's, die worden veroorzaakt door het specifieke milieu van het betreffende gebied.

Seborroïsche huidgebieden

Seborroïsche huidgebieden – dit zijn de delen van de huid waar seborroïsch eczeem ook gezien wordt – zoals het gezicht of de schouders scheiden meer lipiden af ​​dan andere delen van de huid. Ze worden daarom gekoloniseerd met lipofiele micro-organismen, vooral corynebacteriën en Cutibacterium acnes-bacteriën. Deze bacteriën leven van vetzuren die voorkomen in talg. Stafylokokken, niet-pathogene mycobacteriën en de gist Malassezia furfur worden er ook aangetroffen. Propionibacteriën metaboliseren de lipiden tot vrije vetzuren, wat weer van invloed is op de vestiging van andere micro-organismen.

Vochtige zones

Vocht leidt tot maceratie of verweking van de hoornlaag en een verhoogde kiemdichtheid. Dit heeft vooral invloed op de intertrigineuze gebieden zoals de oksel, lies of de ruimte tussen de tenen. De vochtige omgeving bevordert onder meer de kolonisatie van schimmels en pigmentvormende Bacteroides-soorten zoals Bacteroides melaninogenicus en Bacteroides asaccharolyticus.

Droge zones

Droge delen van de huid, zoals de onderarmen en onderbenen, bieden doorgaans slechte leefomstandigheden voor micro-organismen. Op deze plekken is de kiemdichtheid daarom aanzienlijk lager. Coagulase-negatieve stafylokokken (CNS) domineren op deze locaties.

De relatie tussen huidflora en immuunsysteem: je huid als verdedigingslinie

Je huid is niet alleen een fysieke barrière, maar ook een actief verdedigingsmechanisme dat samenwerkt met het immuunsysteem. De huidflora – dat onzichtbare leger van goede bacteriën – speelt hierin een cruciale rol. Maar hoe werkt dat precies?

Je huidflora: de eerste verdediger

De bacteriën, schimmels en gisten die op je huid leven, vormen je huidflora of microbioom. Ze zijn je eerste verdedigers tegen indringers zoals schadelijke bacteriën en virussen. Door hun aanwezigheid krijgen ziekteverwekkers minder kans om zich te vestigen. Ze vormen als het ware een natuurlijke schildmuur en houden je huid in balans.

Samenwerking met je immuunsysteem

Als de huidflora uit balans raakt, bijvoorbeeld door te veel wassen of stress, raakt ook je immuunsysteem verzwakt. Een gezonde huidflora communiceert namelijk continu met je immuuncellen. Wanneer schadelijke bacteriën toch proberen binnen te dringen, waarschuwt de huidflora het immuunsysteem om in actie te komen. Denk aan een alarmsysteem dat afgaat zodra vijanden de poort naderen!

Ontstekingen verminderen en huidproblemen voorkomen

Naast het buiten houden van pathogenen, helpt je huidflora ook om ontstekingen te reguleren. Een goed werkend microbioom zorgt ervoor dat je immuunsysteem niet overreageert op kleine bedreigingen, waardoor ontstekingen zoals acne of eczeem minder snel de kop opsteken. De balans is hier de sleutel: een gezonde flora betekent minder kans op huidproblemen.

Bescherm je huidflora, bescherm je immuunsysteem

Het beschermen van je huidflora betekent dus ook het beschermen van je immuunsysteem. Voorkom overmatige hygiëne, gebruik milde producten en zorg ervoor dat je huidbarrière intact blijft. Een sterke huidflora zorgt voor een robuuste verdediging tegen indringers, en daarmee voor een stralende en gezonde huid.

Huidflora herstellen

Voorkom overmatige hygiëne

In het dagelijkse leven worden de huid en de huidflora aan veel stress blootgesteld. Met een groeiend bewustzijn van het bestaan van bacteriën, virussen, het risico op infectie en het belang van goede hygiëne neemt ook het aantal huiddesinfectiemiddelen toe. Veelvuldig wassen, douchen en desinfecteren kan echter het tegenovergestelde effect hebben. Het is daarom belangrijk om een ​​gezond gemiddelde te vinden waarin de fysiologische huidflora volledig behouden blijft en tegelijkertijd potentieel pathogene kiemen worden geëlimineerd.

Houd de beschermende zuurmantel intact

Bij het douchen worden de zogenaamde beschermende zuurmantel en delen van de aanwezige huidflora gedeeltelijk verwijderd. Zepen maken ook de vetten op de huid los en wassen ze ermee af. Bij gezonde mensen wordt de flora meestal binnen een paar uur hersteld. Veelvuldig wassen is vooral schadelijk voor mensen met een allergie of huidaandoening. Aangezien het huidoppervlak een licht zure pH-waarde heeft van rond de 4,7, worden vooral alkalische zepen met een hoge pH-waarde afgeraden. Er bestaan ook zepen waaraan ontsmettingsmiddelen zijn toegevoegd. Vanuit medisch oogpunt zijn deze echter af te raden omdat ze bij langdurig gebruik de fysiologisch gezonde huidflora aantasten. Voor een gezonde huidflora wordt aanbevolen om de huid vettig te houden. Overmatig vaak wassen ontvet de huid. Daarentegen helpen met name hydraterende huidcrèmes, maar ook douchegels die een hydraterende werking hebben.

Lees verder

• Huiduitslag: oorzaken en behandeling van uitslag op de huid
• Huidontsteking: symptomen, oorzaken & behandeling dermatitis
• Darmflora: typen, functie en verbeteren van darmmicrobioom
• Vaginale flora: schommelingen en evenwicht vaginale flora
• Huidaandoeningen A-Z: symptomen, oorzaak en behandeling