Obstipatie (verstopping): symptomen, oorzaak en behandeling

De drie belangrijkste oorzaken van obstipatie zijn te weinig vochtinname, te weinig vezelinname en te weinig lichaamsbeweging of een combinatie hiervan. Obstipatie is een voor de persoon abnormaal veranderd ontlastingspatroon waarbij te weinig, te harde en/of te moeilijk produceerbare ontlasting (poep) wordt geloosd.¹ Sommige medicijnen (zoals morfine), en zelfs sommige vitamines, kunnen obstipatie veroorzaken. Je kunt ook obstipatie krijgen als je niet genoeg vezels binnenkrijgt, niet genoeg water drinkt of onvoldoende lichaamsbeweging krijgt. Een andere oorzaak van obstipatie is niet op tijd naar het toilet gaan om te poepen, ook al heb je de drang om te gaan. Je poep ophouden kan leiden tot verstopping. Bij obstipatie geldt het advies om veel vezels te eten, op regelmatige tijden te eten, veel te drinken en elke dag voor voldoende lichaamsbeweging te zorgen.

• Symptomen bij obstipatie
• Oorzaken van obstipatie
• Obstipatie door leefstijl
• Te weinig vezelinname
• Te weinig vochtinname
• Te weinig lichaamsbeweging
• Verandering van routine (vakantie)
• Overmatig gebruik van laxeermiddelen
• Niet naar het toilet gaan als je aandrang voelt
• Obstipatie door medicatie
• Zwangerschap
• Ouderdom
• Metabole en/of endocriene factoren
• Neurogene aandoeningen
• Systemische ziekten
• Obstipatie door darmaandoeningen
• Prikkelbare darmsyndroom
• Ziekte van Crohn
• Colitis ulcerosa
• Psychosociale invloeden
• Behandeling van obstipatie
• Voeding bij obstipatie
• Peulvruchten
• Broccoli
• Peren
• Appels
• Havermout en andere hele granen
• Spinazie
• Chiazaad en lijnzaad
• Bessen, bramen en frambozen
• Noten
• Gedroogd fruit
• Voeding om te vermijden bij verstopping
• Probiotica zinvol bij zwangere vrouwen met obstipatie
• Preventie van obstipatie

Symptomen bij obstipatie

De algemene klachten bij obstipatie kunnen bestaan uit:

• Toenemende buikpijn;
• Misselijk;
• Braken;
• Malaise;
• Gewichtsverlies;
• Winderigheid;
• Overloopdiarree of paradoxale diarree;
• Onrust;
• Bolle buik; en
• Verwardheid.

Oorzaken van obstipatie

Obstipatie is een aandoening van het spijsverteringsstelsel waarbij je harde uitwerpselen hebt die je moeilijk kunt uitpoepen. In de meeste gevallen gebeurt dit omdat de dikke darm te veel water heeft opgenomen uit het voedsel dat zich in de dikke darm bevindt.
Hoe langzamer het voedsel door het spijsverteringskanaal beweegt, hoe meer water de dikke darm ervan zal opnemen. Bijgevolg wordt de ontlasting droog en hard. Wanneer dit gebeurt, kan het poepen erg pijnlijk worden. Oorzaken van obstipatie zijn onder meer lichamelijke inactiviteit, bepaalde medicijnen en veroudering, aangezien met het ouder worden er anatomische en fysiologische veranderingen optreden in de dikke darm. Sommige gevallen van obstipatie kunnen worden verlicht door leefstijlveranderingen. Laxeermiddelen mogen alleen als laatste redmiddel worden gebruikt.

Obstipatie door leefstijl

Heel vaak wordt obstipatie veroorzaak door te weinig vezelinname, door te weinig te drinken en door te weinig te bewegen.

Te weinig vezelinname

Voedingsvezels zijn onverteerbare bestanddelen in plantaardige producten, zoals groenten, fruit en peulvruchten. Grofweg 90% van de Nederlanders krijgt te weinig vezels binnen. Vezelarme voeding kan zorgen voor obstipatie. Vezels zorgen er namelijk voor dat ontlasting meer vocht vasthoudt, waardoor je meer en zachtere ontlasting krijgt. Het is belangrijk daarbij voldoende te drinken. De aanbevolen hoeveelheid is 30 gram vezels per dag. Vezels zijn vooral aanwezig in volkoren- en roggebrood, aardappelen, volkoren pasta, zilvervliesrijst, peulvruchten (bonen, erwten, linzen); rauwe en gekookte groenten, fruit en volkorenbiscuit, muesli(repen), rijstwafels en popcorn.

Te weinig vochtinname

Onvoldoende vochtinname is een belangrijke oorzaak van obstipatie of verstopping. Voldoende vochtinname is nodig voor de darmbeweging en vergemakkelijkt de stoelgang. Dagelijks komt er om en nabij 7-9 liter vocht in het maag-darmstelsel terecht. Twee liter door drinken en de rest door secreties van speekselklieren, galblaas, maag, alvleesklier en darm. In al dit vocht bevinden zich voor het lichaam belangrijke voedingsstoffen. Deze voedingsstoffen worden opgenomen in de dunne darm en het meeste vocht wordt gereabsorbeerd in de dikke darm. Hierdoor krijg je vaste ontlasting. De Gezondheidsraad geeft als richtlijn dat je als man of vrouw ongeveer 1,5 tot 2 liter vocht per dag moet drinken.

Te weinig lichaamsbeweging

Immobiliteit en een gebrek aan lichaamsbeweging zorgt uiteindelijk voor obstipatie. Zorg daarom voor voldoende lichaamsbeweging, dat wil zeggen dat je dagelijks ten minste een halfuur intensief beweegt. Je kunt het ook opdelen: drie keer tien minuten of twee keer een kwartier intensief bewegen is ook goed. Voorbeelden van matig intensief bewegen zijn wandelen, rennen, fietsen, zwemmen, stofzuigen of tuinieren. Door deze activiteiten komen de darmen in beweging en daardoor komt de ontlasting beter op gang.

Verandering van routine (vakantie)

Wanneer je reist of met vakantie gaat, verandert je normale routine. Dit kan je spijsverteringsstelsel beïnvloeden, wat soms tot obstipatie leidt. Je eet op andere tijden, of je gaat op een ander tijdstip naar bed gaan, je staat op een ander tijdstip op en je gaat op verschillende tijdstippen naar het toilet. Al deze veranderingen kunnen het risico op obstipatie verhogen.

Overmatig gebruik van laxeermiddelen

Sommige mensen gebruiken overmatig laxeermiddelen, een middel dat gebruikt wordt bij obstipatie. Laxeermiddelen zijn effectief in het helpen van een stoelgang. Door ze echter regelmatig te gebruiken, kan het lichaam wennen aan hun werking en geleidelijk moet de dosis worden verhoogd om hetzelfde effect te krijgen. Laxeermiddelen kunnen verslavend zijn. Wanneer je er afhankelijk van wordt van hen, is er een aanzienlijk risico op obstipatie wanneer je ermee stopt.

Niet naar het toilet gaan als je aandrang voelt

Als je iet naar het toilet gaat zodra je aandrang voelt maar je ontlasting ophoudt, kan de drang geleidelijk verdwijnen totdat je niet langer de behoefte voelt om te gaan. Hoe langer het wordt uitgesteld, hoe droger en harder de ontlasting zal zijn. Het advies is dan ook om meteen te gaan poepen zodra je aandrang voelt.

Obstipatie door medicatie

Bepaalde medicijnen kunnen voor obstipatie zorgen. Opiaten en morfineachtige pijnstillers zoals morfine, diamorfine, oxycodon, codeïne (ook in hoestsiropen) verminderen de (voorwaartse) darmperistaltiek en verhogen de spierspanning ter hoogte van de anale sluitspier. Ook antidepressiva en anti-parkinsonmiddelen met een anticholinergische werking verminderen de darmbewegingen. Het gevolg is dat het lichaam langer de tijd krijgt om vocht op te nemen uit de dikke darm, waardoor de ontlasting droger en harder wordt. Vaak krijgen patiënten bij dergelijke middelen macrogol voorgeschreven. Dit middel maakt je ontlasting zachter en makkelijker uit te scheiden, waardoor de verstopping wordt opgeheven of verminderd.

Bepaalde middelen tegen kanker die gebruikt worden bij chemotherapie, de behandeling van kanker met cytostatica ofwel medicijnen die cellen doden of de celdeling remmen, kunnen obstipatie veroorzaken, vooral alkaloïden uit de (roze) maagdenpalm welke geschikt zijn voor agressieve chemotherapie. Andere obstiperende geneesmiddelen zijn:

• diuretica (plaspillen);
• maagzuurremmers die aluminium bevatten;
• calcium;
• spierontspanners, zoals diazepam;
• orale ijzerpreparaten.

Daarnaast kan het chronische gebruik van laxeermiddelen obstipatie veroorzaken.

Zwangerschap

Zwangerschap brengt hormonale veranderingen teweeg die een vrouw gevoeliger kunnen maken voor obstipatie. Ook kan de baarmoeder op de ingewanden drukken en deze samenpersen, waardoor de passage van voedsel wordt vertraagd.

Ouderdom

Naarmate je ouder wordt, vertraagt ​​je stofwisseling of metabolisme, wat resulteert in verminderde darmactiviteit. De spieren in het spijsverteringskanaal werken niet zo goed meer als vroeger.

Metabole en/of endocriene factoren

Een trage schildklierwerking (hypothyreoïdie), uremie (bloedvergiftiging door onvoldoende werking van de nieren), dehydratie (uitdroging), hypercalciëmie (een te hoog calciumgehalte in het bloed), hypokaliëmie (een te lage kaliumspiegel) zijn geen rechtstreekse oorzaken van verstopping, maar kunnen het ontstaan ervan wel in de hand werken.

Neurogene aandoeningen

Een neurogene aandoening zoals een dwarslaesie, spina bifida (open ruggetje), ziekte van Parkinson en multiple sclerose (MS), heeft ook een negatief effect op de passagetijd door de dikke darm, zodat chronische obstipatie kan ontstaan. De passagetijd kan dan bijna twee keer zo lang dan normaal zijn. Het gevolg is dat er teveel water wordt opgenomen. De ontlasting wordt hard en droog. Dit komt doordat beschadiging van het ruggenmerg kan leiden tot een onderbreking van de zenuwvoorziening van de darm met vermindering van de tonus van de darm (darmspanning) als rechtstreeks gevolg.

Systemische ziekten

Systemische ziekten zijn aandoeningen waarbij het hele lichaam betrokken is en niet alleen een bepaald orgaan, zoals:

• lupus
• sclerodermie
• amyloïdose

Obstipatie door darmaandoeningen

Problemen in je maag-darmkanaal die je colon of rectum vernauwen, kunnen obstipatie veroorzaken. Het kan hierbij gaan om tumoren (bijvoorbeeld darmkanker) of om ontsteking of zwelling, zoals bij diverticulitis of inflammatoire darmziekten, zoals de ziekte van Crohn of colitis ulcerosa). Ook functionele darmaandoeningen zoals het prikkelbare darmsyndroom, kunnen obstipatie veroorzaken.

Prikkelbare darmsyndroom

Het prikkelbare darmsyndroom (PDS) is een veelvoorkomende aandoening in de darmen. De meest voorkomende symptomen van PDS zijn buikpijn linksonder in de buik, hevige darmkrampen, een opgeblazen gevoel, winderigheid (flatulentie) en stoelgangproblemen, zoals afwisselend diarree en obstipatie.

Ziekte van Crohn

Diarree staat meestal bovenaan de lijst van symptomen bij de ziekte van Crohn, maar obstipatie komt ook vaak voor bij mensen met de ziekte van Crohn. De ziekte van Crohn kan elk deel van het maag-darmstelsel beïnvloeden, wat leidt tot een verscheidenheid aan symptomen. Crohn is beïnvloedt meestal het einde van de dunne darm (het ileum) en het begin van de dikke darm. Een van de functies van je dikke darm is het opnemen van water uit verteerd voedsel. Als je dikke darm te veel water opneemt, kan ontlasting indrogen wat leidt tot verstopping. Veel mensen met Crohn vermijden vezelrijke voedingsmiddelen, zoals rauwe groenten en fruit, omdat deze hun maag irriteren. Patiënten met de ziekte van Crohn gebruiken meestal ook verschillende medicijnen en drinken misschien niet genoeg water om diarree te voorkomen. Om deze redenen is het niet ongebruikelijk dat mensen met de ziekte van Crohn af en toe last hebben van obstipatie.

Een ernstige complicatie van de ziekte van Crohn is het ontstaan van stricturen (vernauwingen) in de darm. wat betekent dat een deel van de darm is versmald door littekens. Dit kan leiden tot verstopping of obstructie van je darm. Obstipatie kan een teken zijn van een darmobstructie. Schakel onmiddellijk medische hulp in als je last hebt van onhandelbare misselijkheid en braken, een aanhoudend opgeblazen gevoel in de buik of langdurige obstipatie.

Colitis ulcerosa

Obstipatie is een mogelijke complicatie van colitis ulcerosa, een inflammatoire darmziekte die ontstekingen veroorzaakt langs de bekleding van je dikke darm en rectum. Er is een groter risico op obstipatie wanneer een ontsteking optreedt in het rectum (endeldarmontsteking). Dit type ontsteking staat ook bekend als proctitis. Vanwege spasmen ontspant de bekkenbodem niet. Dit verstoort de normale darmactiviteit, waardoor het moeilijk is om ontlasting te krijgen. Corticosteroïden en immunosuppressieve geneesmiddelen worden vaak voorgeschreven om colitis ulcerosa te behandelen. Soms heb je ook middelen nodig om obstipatie te voorkomen.

Psychosociale invloeden

Obstipatie kan ook in de hand gewerkt worden door aanhoudende stress en spanning, slecht nieuws, pijn, angst of een angststoornis en depressie.

Behandeling van obstipatie

In de meeste gevallen gaat obstipatie vanzelf over zonder enige behandeling. De behandeling van terugkerende obstipatie kan bestaan uit veranderingen in de leefstijl, zoals meer bewegen, meer vezels eten en meer water drinken. Laxeermiddelen kunnen de meeste gevallen van obstipatie met succes behandelen, maar deze middelen moeten met zorg worden gebruikt en alleen als dat echt nodig is. In ernstiger gevallen van obstipatie kan het nodig zijn dat je kortdurend een extra middel nodig hebt om de darm te prikkelen, bijvoorbeeld bisacodyl (tablet) of sennosiden (stroop). In geval van een onderliggende aandoening, zal de huisarts deze behandelen.

Voeding bij obstipatie

Per dag wordt geadviseerd zo'n 30 tot 40 gram vezels te eten. De tien beste en meest vezelrijke voedingsmiddelen om te eten als je last hebt van obstipatie, zijn de volgende.

Peulvruchten

Deze groep groenten, waaronder bonen, linzen en erwten, zit vol gezondheidsvoordelen. Zorg ervoor dat je iedere dag peulvrichten tot je neemt, want ze zijn een rijke bron van vezels, evenals eiwitten, vitaminen en mineralen. Slechts een halve kop bonen of linzen kan tussen de zes en vijftien gram vezels toevoegen aan je salade, soep of pasta, afhankelijk van het type boon dat je gebruikt.

Broccoli

Broccoli is een geweldige bron van essentiële vitaminen, eiwitten en vezels. Het eten van veel groenten is essentieel voor een goede spijsvertering. Voeg een kop gekookte broccoli toe aan elke lunch of diner voor nog eens vijf en een halve gram vezels. Kook niet helemaal gaar, het beste is om broccoli te stomen.

Peren

Peren barsten van de antioxidanten en vitaminen. Ze zijn ook een van de vezeligste vruchten, dus peren toevoegen aan je dieet is een andere manier om het ongemak dat je in het toilet ervaart te verminderen. Eén gemiddelde peer met de schil geeft je vijf en een half gram vezels.

Appels

Het is verstandig om dagelijks een appel te eten.Een kleine appel met de schil bevat 3,6 gram vezels. De schillen van veel fruit bevatten onoplosbare vezels, die als een natuurlijk laxeermiddel werken.

Havermout en andere hele granen

Hele graanproducten zitten vol met oplosbare vezels, die water helpen op te lossen, ontlasting verzachten en het gemakkelijker maken om door de darmen te gaan. Ze bevatten ook onoplosbare vezels, waardoor het volume van de ontlasting toeneemt en alles in beweging komt. Aangeraden wordt om elke dag drie porties volle granen aan je dieet toe te voegen, vooral 'hele granen' zoals havermout, gierst, quinoa, bruine rijst, wilde rijst, rogge, spelt, bulgur, haver, boekweit en gerst.

Spinazie

Wil je wat groen toevoegen aan je pasta? Doe er een kop spinazie bij. Het zit vol vezels (een kop gekookte spinazie bevat vier gram) en het bevat magnesium, een mineraal dat de stoelgang stimuleert. Magnesium wordt vaak verwerkt in laxeermiddelen, maar het opnemen ervan in je dieet is voor de meeste mensen een minder extreme optie.

Chiazaad en lijnzaad

Chiazaad en lijnzaad zijn een gemakkelijke manier om meer vezels aan je dieet toe te voegen. Met twee eetlepels chiazaad pak je vijf gram vezels extra mee, terwijl dezelfde hoeveelheid gemalen lijnzaad ongeveer vier gram toevoegt. Je kunt het toevoegen aan je smoothie, havermout of yoghurt, of je kunt het gebruiken als een saladetopping.

Bessen, bramen en frambozen

Met bosvruchten worden meestal kleine vruchten bedoeld die van oorsprong in of nabij het bos groeien, met bosbessen, bramen en frambozen als bekendste voorbeelden. Zij staan ​​al langere tijd in de schijnwerpers als superfood vanwege hun overvloed aan antioxidanten, maar ze zijn ook rijk aan andere essentiële voedingsstoffen. Je eet bij elke hap kleine zaadjes, dus het verhoogt je vezelinname. Een half kopje braambessen en frambozen levert elk ongeveer vier gram vezels op. Eet ze als tussendoortje of doe ze in je yoghurt of havermout en voorkom hiermee obstipatie.

Noten

Neem elke dag een handvol noten zoals pistachenoten, pinda’s, amandelen, cashewnoten of walnoten. Doe ze in je yoghurt, salade of smul er gewoon van als tussendoortje voor een vezelboost. Hoewel ze een geweldige bron van eiwitten en gezonde vetten zijn, verschaft slechts een halve kop hele amandelen je bijna negen gram vezels.

Gedroogd fruit

Als je zoekt naar een gezonde snack voor onderweg, kies dan voor gedroogde vruchten zoals gedroogde pruimen. Ze zijn rijk aan vezels (een half kopje bevat ongeveer zes gram) en bevatten sorbitol en fructaan, wat natuurlijke suikers zijn die een laxerend effect hebben. Geen zin in pruimen? Probeer in plaats daarvan vijgen of abrikozen.

Voeding om te vermijden bij verstopping

Als je verstopt bent, probeer dan niet te veel voedsel te eten met weinig of geen vezels, zoals

• kaas
• chips
• fast food
• ijsjes
• vlees
• bereid voedsel, zoals sommige bevroren maaltijden en snacks
• bewerkte voedingsmiddelen, zoals hotdogs of magnetronmaaltijden

Probiotica zinvol bij zwangere vrouwen met obstipatie

Zwangerschapsobstipatie is een courante klacht, waar nog geen probaat middel voor verkrijgbaar is die deze klacht kan verminderen. Het is bekend dat laxeermiddelen de stoelgang bevorderen, maar vanwege allerlei bijwerkingen, zoals buikpijn en diarree, worden deze beperkt gebruikt. Er wordt daarom gezocht naar alternatieven die veilig zijn voor zowel moeder en kind.

Nu was reeds bekend vanuit onderzoek dat het gebruik van probiotica bij andere groepen klachten van obstipatie kunnen verminderen. Onderzoekers van het Amsterdam Medisch Centrum (AMC) hebben in 2012 bij twintig zwangere vrouwen met obstipatie onderzocht of dit ook bij hun het geval is.[2] Zij kregen vier weken langs dagelijks een dosis probiotica (Ecologic® Relief, Winclove). De zwangere vrouwen vulden dagelijks een vragenlijst in over hun stoelgang en eventuele darmproblemen.

Uit de resultaten kwam naar voren dat de ontlastingsfrequentie in belangrijke mate toenam van drie maal per week voor de start met probiotica tot zeven maal per week in week 2 en zes maal in week 4. Voorts namen klachten als buikpijn en reflux af gedurende deze periode. Het kleinschalige onderzoek lijkt erop te wijzen dat probiotica een waardevolle aanvulling kunnen zijn voor de behandeling van zwangerschapsconstipatie.

Preventie van obstipatie

De sleutel om obstipatie te voorkomen is even eenvoudig als doeltreffend. Je moet voldoende water drinken. Zes tot acht glazen per dag is een goede regel. Zorg ook voor voldoende vezels door dagelijks veel fruit, groente en hele granen te eten. Vezel is van cruciaal belang, omdat het grootste deel van je ontlasting bestaat uit bacteriën en vezels bieden deze bacteriën een goede plek om te groeien. Deze interactie resulteert in een groter volume ontlasting en een betere darmfunctie. Zorg er ook voor dat je regelmatig beweegt.

Noot:

1. Dr. J.A.H. Eekhof, dr. A. Knuistingh Neven, dr. W. Opstelten: Kleine kwalen in de huisartspraktijk, Elsevier Gezondheidszorg, Amsterdam, vijfde geheel herziene druk, 2010, p543.
2. Milliano, Inge & Tabbers, Merit & Van der Post, Joris & Benninga, Marc. (2012). Is a multispecies probiotic mixture effective in constipation during pregnancy? 'A pilot study'. Nutrition journal. 11. 80. 10.1186/1475-2891-11-80.

Lees verder

• Obstipatie verhelpen: voeding, klysma en huismiddelen
• Obstipatie symptomen: verstopping, buikpijn opgezwollen buik
• Obstipatie verhelpen met voeding: wat eten bij verstopping?
• Niet kunnen poepen: klachten en symptomen bij verstopping
• Stoelgang bevorderen: stoelgangproblemen verbeteren