Boekweit: gezondheidsvoordelen, voedingswaarde en toepassing

Boekweit (Fagopyrum esculentum) is een plant uit de duizendknoopfamilie, met kleine zaadjes. De vruchtjes van de plant lijken op graankorrels, maar het is geen graan. Gewassen zoals quinoa, amarant maar ook boekweit staan bekend als pseudogranen. Ze winnen anno 2024 steeds meer terrein in Nederland door hun gebrek aan gluten; het past perfect in een glutenvrij dieet. Boekweit wordt gebruikt als voedsel in de keuken en medisch voor de preventie en behandeling van verschillende ziekten. Boekweit is een kale kruidachtige plant die tot 60 centimeter hoog wordt. Op de rechtopstaande stengels zitten hartvormige, bijna driehoekige bladeren, die de vorm van een pijl hebben. In de bladoksels verschijnen witte tot lichtroze gekleurde bloemen. De vrucht is een driehoekig zaadje en lijkt qua uiterlijk op beukenootjes. Boekweit bloeit van juli tot oktober. De plant komt oorspronkelijk uit Oost-Azië.

• Wat is boekweit?
• Pseudo-tarwe
• Toepassingen
• Oorsprong
• Voedingswaarde
• Gezonde stoffen in boekweit
• Flavonoïden in boekweit
• Ontstekingsremmende eigenschappen
• Welke plantendelen en ingrediënten worden gebruikt?
• Toepassing van boekweit
• Gezondheidsvoordelen van boekweit
• Glutenvrij dieet
• Hart- en vaatziekten, diabetes en overgewicht
• Chronische ontstekingen en kanker
• Spataderen en chronische veneuze insufficiëntie
• Bijwerkingen
• Recept voor hartige boekweitpannenkoeken

Wat is boekweit?

Pseudo-tarwe

Boekweit is een pseudograan, net als quinoa en amarant. Deze lijken op een graanproduct, maar ze zijn het niet. Boekweit, botanisch bekend als Fagopyrum esculentum, behoort tot de duizendknoopfamilie (Polygonaceae). Het komt voor in de gematigde klimaatzones van Eurazië en in Oost-Afrika. Het wordt geteeld voor zijn zaden, waar boekweitmeel van wordt gemaakt. De plant gedijt zelfs op de armste grond. Op arme, schrale gronden bereikt boekweit een hoogte van 50 cm. Op sommige plaatsen groeit het zelfs als een dwergstruik. Hun 4 tot 6 mm lange, driehoekige en grijsbruine vruchten lijken op beukenootjes.

Toepassingen

Boekweit kun je gebruiken in plaats van rijst of pasta, maar je kunt het ook gebruiken in (koude) salades, stoofschotels of soepen. Rauw kun je boekweit bijvoorbeeld verwerken in een smoothie. Van de gepelde boekweitkorrels worden o.a. griesmeel, pannenkoeken, noedels en bloem gemaakt. De gepelde, gebroken boekweitzaden worden boekweitgrutten genoemd. De zaailingen dienen als saladetoppings. Van boekweitmeel kan je onder meer boekweitbrood maken. In de plantengeneeskunde wordt boekweit gebruikt als thee (gedroogd poederkruid of zaden) en in de vorm van zaden.

Oorsprong

Boekweit is een cultuurgewas dat naar alle waarschijnlijkheid zijn oorsprong kent in een droog deel van China, in het bijzonder uit een gebied grenzend aan Mantsjoerije, Mongolië of Tibet. Boekweit is sinds de 14e eeuw bekend in Europa.

Voedingswaarde

Gezonde stoffen in boekweit

Boekweit bevat fagopyrine, flavonoïde glycosiden, alle acht essentiële aminozuren (lysine, tryptofaan, fenylalanine, leucine, isoleucine, threonine, methionine en valine), tannines, hyperoside, vetten, mineralen zoals mangaan, selenium, magnesium en ijzer, evenals cafeïnezuur, fenolzuur, quercetine, naftodiantronen, rutine, tryptofaan, salicylzuur en alle B-vitamines.

Flavonoïden in boekweit

Het belangrijkste werkzame bestanddeel rutine (een flavonoïde met een legio aan gezondheidsbevorderende effecten) wordt in de darm omgezet in quercetine-3-glucoside en quercetine-3-glucuronide. De aanbevolen dagelijkse dosis rutine is minimaal 150 mg. De stof verbetert de bloedcirculatie, voorkomt hoofdpijn en heeft een vaatversterkend effect. De rutine in boekweit herstelt oxidatieve schade aan de binnenwanden van bloedvaten, verlaagt de bloeddruk en voorkomt atherosclerose (slagaderverkalking). De flavonoïden in boekweit beschermen de cellen door de vrije radicalen te neutraliseren, waardoor ontstekingen effectief worden bestreden. Bovendien verlaagt boekweit een abnormaal hoog cholesterolgehalte.

Ontstekingsremmende eigenschappen

Het werkt profylactisch tegen oedeem door waterretentie in de weefsels te voorkomen. Dankzij het stofje tryptofaan bevordert het de slaap. De ontstekingsremmende eigenschappen van boekweit verbeteren je algemene gezondheid.

Welke plantendelen en ingrediënten worden gebruikt?

In de plantengeneeskunde wordt het gehele kruid verwerkt, uitgezonderd de wortel.

Toepassing van boekweit

Bepaalde fytochemicaliën in boekweit kunnen positieve effecten hebben op de vaten. Dit zijn flavonoïden. Deze stoffen kunnen de vaatwanden afsluiten en de bloedcirculatie in de kleinste bloedvaten (capillairen) verbeteren. Boekweit kan daarom helpen tegen milde aderproblemen. Boekweitmeel dient als tarwevervanger voor mensen die lijden aan glutenintolerantie (coeliakie), aangezien de zaden die tot bloem worden verwerkt geen gluten bevatten. Tegelijkertijd biedt het kruid plantaardige eiwitten van hoge kwaliteit. In de plantengeneeskunde wordt boekweit aangewend voor de volgende klachten:

• stoornissen in de bloedsomloop
• hoofdpijn
  Rechts: boekweitbrood / Bron: Eurobas, Wikimedia Commons (CC BY-SA-3.0)
• atherosclerose
• hypercholesterolemie (hoog cholesterol)
• zwelling

In de plantengeneeskunde wordt van boekweit een papje gemaakt wat als tonicum fungeert. Als thee dient het poederkruid als een mild hulpmiddel bij mensen met slaapstoornissen.

Gezondheidsvoordelen van boekweit

Glutenvrij dieet

Omdat boekweit vrij is van gluten en lectines, is deze pseudo-graan het ideale dieet voor mensen met glutenintolerantie (coeliakie). Boekweit kan gebruik worden als granen- en bloemvervanger.

Hart- en vaatziekten, diabetes en overgewicht

Boekweit vermindert de kans op hart- en vaatziekten en beroerte,. De chiro-inositol in boekweit regelt de bloedsuikerspiegel en is dus goed voor mensen met diabetes. De lecithine en het hoge vezelgehalte bevorderen hersenactiviteit en prestaties. Beide stoffen houden de levercellen gezond en voorkomen de opname van cholesterol in het lichaam. Door dit te doen, reguleren ze het metabolisme van lipiden en helpen ze overgewicht te voorkomen.

Chronische ontstekingen en kanker

De gezonde ingrediënten van boekweit remmen chronische ontstekingen in de darmen, milt, lever en bloed. Dierproeven ondersteunen het vermoeden dat boekweit zelfs de groei van kankercellen kan remmen (J Nutr. 2001 Jun;131(6):1850-3). Anno 2024 is er echter verder onderzoek nodig naar boekweit in relatie tot het voorkomen van (bepaalde vormen van) kanker bij mensen.

Spataderen en chronische veneuze insufficiëntie

Voor de preventie van spataderen en chronische veneuze insufficiëntie (CVI) wordt het aanbevolen om boekweit te nemen in de vorm van een theekuur van 4 tot 8 weken. Zelfs patiënten met CVI die beschadigde of slecht functionerende veneuze kleppen hebben, kunnen baat hebben bij boekweitthee Hetzelfde geldt voor mensen met spataderen en aambeien.

Bijwerkingen

De zaadschillen van boekweitzaadjes bevatten een stof die de huid gevoeliger voor licht kan maken. Het gaat om 'fagopyrin', een roodfluorescerend pigment dat voornamelijk voorkomt in boekweit. Wie boekweit als voedsel gebruikt, geeft daarom de voorkeur voor de gepelde vorm.

Recept voor hartige boekweitpannenkoeken

Ingrediënten:

• 1 kopje boekweitmeel
• 1 ei
• 1 kopje melk
• 1/2 theelepel zout
• 1/4 theelepel versgemalen zwarte peper
• 1/4 kopje fijngesneden ui
• 1/4 kopje fijngesneden paprika
• 2 eetlepels olijfolie

Bereidingswijze:

• Doe de boekweitmeel in een beslagkom en voeg de helft van de melk toe.
• Voed ook de zout en peper toe.
• Roer het geheel met een garde of een mixer tot een glad beslag.
• Voeg al roerend de rest van de melk toe.
• Voeg de fijngesneden ui en paprika toe. Daarna weer goed klutsen.
• Verhit een scheutje olie in een koekenpan.
• Giet wat beslag in de pan, laat het uitlopen over de bodem en bak de boekweitpannenkoek aan beide zijden goudbruin.
• Herhaal dit procedé totdat het beslag op is.

Lees verder

• Amarant: gezondheidsvoordelen en gezonde voedingsstoffen
• Quinoa: gezondheidsvoordelen, voedingsstoffen en bereiding
• Noten en zaden: gezondheidsvoordelen en voedingsstoffen