Endeldarmverzakking: symptomen, oorzaak en behandeling

Een endeldarmverzakking of rectumprolaps is het uitzakken van de endeldarm (rectum), hetgeen zowel intern of inwendig als extern of uitwendig kan plaatsvinden. Bij een externe verzakking steekt een deel van de endeldarm buiten de anus. Een externe endeldarmverzakking dient zich niet van de ene op de andere dag aan. Voordat de endeldarm de kans krijgt om door de anus heen naar buiten te verzakken, zijn er reeds inwendig veranderingen aanwezig, waarbij de patiënt last kan hebben van zogeheten functionele klachten. De symptomen van een rectumprolaps komen meestal langzaam op. Het eerste symptoom is vaak het gevoel dat er een verdikking of bult op je anus zit. Het lijkt misschien alsof je op een bal zit. Met een spiegel kun je misschien een roodachtige zwelling zien die door je anus naar buiten steekt. Tijdens het poepen kan een klein deel van het rectum tevoorschijn komen en deze kan uit zichzelf weer terugtrekken of gemakkelijk terug op zijn plaats worden geduwd.

• Wat is een endeldarmverzakking?
• Vóórkomen
• Endeldarmverzakking en vrouw, man en kind
• Soorten rectumprolaps
• Een slijmvliesprolaps
• Een rectumprolaps
• Oorzaken van een endeldarmverzakking
• Risicofactoren
• Endeldarmverzakking zwangerschap en bevalling
• Symptomen van een endeldarmverzakking
• Onderzoek en diagnose
• Endeldarmverzakking behandeling
• Kijkoperatie
• Niet-operatieve maatregelen
• Complicaties
• Prognose
• Preventie van een endeldarmverzakking

Wat is een endeldarmverzakking?

Men spreek van een endeldarmverzakking wanneer de wand van de endeldarm is verzakt, inwendig (intern) ofwel uitwendig (extern), waarbij een deel van de endeldarm buiten de anus steekt. Het is een ongewone, doch onschuldige aandoening, die gepaard kan gaan met pijn, bloedverlies en incontinentie voor ontlasting. De aandoening komt het meeste voor bij heel jonge kinderen tijdens de zindelijkheidstraining en bij ouderen, vooral bij mensen met zwakke bekkenbodemspieren.

Vóórkomen

De werkelijke incidentie is anno 2024 onbekend vanwege onderrapportage, vooral bij ouderen. Het komt het meest voor bij ouderen, maar kan bij mensen van alle leeftijden voorkomen, inclusief kinderen. Een volledige prolaps bij volwassenen komt het meest voor bij oudere vrouwen. Bij kinderen komt rectale prolaps het vaakst voor in de leeftijd tussen 1 en 3 jaar oud.

Endeldarmverzakking en vrouw, man en kind

Vrouwen hebben zes keer meer kans op endeldarmverzakking dan mannen. Kinderen van beide geslachten jonger dan drie jaar worden ook vaak getroffen door een rectumprolaps, hoewel de verzakking de neiging heeft spontaan te verdwijnen zonder dat een operatie nodig is.

Soorten rectumprolaps

Er wordt vaak onderscheid gemaakt tussen een slijmvliesprolaps en een rectumprolaps.

Een slijmvliesprolaps

Bij een slijmvliesprolaps zakt alleen het slijmvlies van de endeldarm uit. Deze vorm wordt vooral gezien bij kleine kinderen ten gevolge van diarree of een foute stoelgang en bij aambeien.

Een rectumprolaps

Hierbij is de hele wand van de endeldarm uitgezakt en soms zakt ook de anus mee uit (anorectale prolaps). Een rectumprolaps wordt vooral gezien bij ouderen en kinderen tot 5 jaar oud. Meestal zijn vrouwen getroffen, maar het kan ook bij mannen voorkomen.

Oorzaken van een endeldarmverzakking

De oorzaken van een rectumprolaps zijn (nog) niet volledig bekend. Risicofactoren voor volwassenen zijn onder meer:

• Persen tijdens de ontlasting als gevolg van obstipatie.
• Weefselschade (verzakt bindweefsel), veroorzaakt door een operatie of bevalling.
• Meerdere vaginale bevallingen.
• Het slapper worden van het weefsel onder invloed van het ouder worden
• Een leven lang zwaar tillen of het beoefenen van krachtsport.
• langdurig persen (bij moeizaam kwijt kunnen van ontlasting).
• Erfelijke belasting (aangeboren zwakte van het bindweefsel).
• Veel en langdurig hoesten als gevolg van roken of longaandoeningen.

Risicofactoren

Risicofactoren van een endeldarmverzakking zijn:

• Verhoogde intra-abdominale druk door bijvoorbeeld obstipatie, diarree, goedaardige prostaatvergroting, zwangerschap, ernstige of chronische hoest (bijvoorbeeld door COPD, cystische fibrose, kinkhoest).
• Eerdere operatie.
• Bekkenbodemdisfunctie.
• Parasitaire infecties, bijvoorbeeld amoebiasis (aandoeningen die worden veroorzaakt door de amoeboïde parasiet), entamoeba histolytica (een parasiet) en schistosomiasis (een infectie met een van de parasitaire wormen Schistosoma mansoni, Schistosoma haematobium, of Schistosoma japonicum).
• Neurologische aandoeningen, bijvoorbeeld voorafgaande onderrug- of bekkentrauma, multiple sclerose, etc.
• Psychiatrische ziekten geassocieerd met obstipatie, zoals angst en een depressie.
• Bij kinderen kan rectale prolaps worden geassocieerd met cystic fibrosis, het syndroom van Ehlers-Danlos (EDS) of fibrodysplasia elastica generalisata congenita, de ziekte van Hirschsprung of congenitaal megacolon, ondervoeding en rectale poliepen.

Endeldarmverzakking zwangerschap en bevalling

De kans op een endeldarmverzakking tijdens je zwangerschap en bevalling zijn klein. Het is waarschijnlijker dat vrouwen van 50 jaar en ouder een endeldarmverzakking krijgen, omdat de spieren en ligamenten in het rectum op verzwakken naarmate je ouder wordt.

Symptomen van een endeldarmverzakking

Een externe endeldarmverzakking dient zich niet van de ene op de andere dag aan. Voordat de endeldarm de kans krijgt om door de anus heen naar buiten te verzakken, zijn er reeds inwendig veranderingen aanwezig, waarbij de patiënt last kan hebben van zogeheten functionele klachten. De belangrijkste zijn:

• Obstructieve defecatie (moeite met ontlasting):
• De patiënt heeft het gevoel de ontlasting niet volledig kwijt te kunnen raken, hetgeen vaak gepaard gaat met de neiging om bij normale consistentie veelvuldig te persen.
• Repetitief toiletbezoek, dat wil zeggen vele toiletbezoeken op één dag, waarbij de patiënt iedere keer een klein beetje ontlasting.
• De patiënt gebruikt de vingers of druk van de hand op de bekkenbodem om de ontlasting op weg te helpen.
• Fecale incontinentie, dat wil zeggen incontinent voor ontlasting:
• Variërend van mild, zoals moeite met het ophouden van windjes, tot zeer ernstig waarbij niet alleen incontinentie voor winden maar ook voor vloeibare of vaste ontlasting, met als gevolg dat patiënten het huis niet meer durven te verlaten.
• Bij enkele patiënten treden ook andere klachten op, zoals pijn (bekkenpijn) of bloedverlies.

Wanneer deze klachten jarenlang niet worden (h)erkend, dan kan de endeldarmverzakking op een gegeven ogenblik door de anus heen naar buiten verzakken, wat eruit ziet als helderrood weefsel dat uit de anus steekt.

Onderzoek en diagnose

Allereerst vindt lichamelijk onderzoek en rectaal toucher plaats. Bij een rectaal toucher onderzoekt de arts de anus en het eerste gedeelte van de endeldarm met een gehandschoende vinger die via de anus wordt ingebracht. Bariumklysma kan nodig zijn. Dit is een onderzoek waarbij de arts een röntgenfoto maakt van de dikke darm en het rectum door barium dat hij of zij inbrengt via een klysmakatheter. Een colonoscopie behoort ook tot de mogelijkheden. Dit is een inwendig kijkonderzoek van de dikke darm, waarbij de binnenbekleding of het slijmvlies van de dikke darm wordt bekeken met behulp van een endoscoop. Andere onderzoeken om een onderliggende aandoening op te sporen, is ontlastingsonderzoek en beeldvormend onderzoek in de vorm van een MRI-scan.

Endeldarmverzakking behandeling

Kijkoperatie

Via een kijkoperatie die 'laparoscopische rectopexie' wordt genoemd, is een externe verzakking goed te behandelen. Hierbij wordt door een kunststofmatje de endeldarm terug op zijn plaats gehangen. Soms moet de verzakking chirurgisch verwijderd worden door een operatie via de anus.

Niet-operatieve maatregelen

Een interne verzakking zal men in eerste instantie met niet-operatieve maatregelen behandelen, zoals het gebruik van laxantia bij obstructieve defecatie en bekkenfysiotherapie voor zowel obstructieve defecatie als fecale incontinentie. Ook dient de patiënt obstipatie te voorkomen door veel water te drinken en veel fruit, groenten en andere voedingsmiddelen die vezelrijk zijn in zijn dieet op te nemen. Indien deze conservatieve maatregelen onvoldoende verbetering bewerkstelligen, kan gekozen worden voor een chirurgische therapie. Net zoals bij een externe rectumprolaps kan via 'laparoscopische rectopexie' de verzakking opgeheven worden door de endeldarm op te hangen. Wanneer dit niet mogelijk is, kan gekozen worden voor de vrij nieuwe Transtar procedure, waarbij de verzakking wordt verwijderd door de anus heen.

Complicaties

Complicaties kunnen bestaan uit een ontsteking of zweervorming van het slijmvlies van de endeldarm en necrose (afsterving van weefsel) van de rectumwand. De meest voorkomende postoperatieve complicaties zijn bloeding en dehiscentie (een ontsteking van het slijmvlies van de endeldarm). Terugkeer van de verzakking kan oplopen tot 20%, ongeacht de operatieve procedure.

Prognose

De prognose voor oudere patiënten met een rectale prolaps is variabel en hangt af van de aard van eventuele onderliggende of geassocieerde problemen, de leeftijd en het algemene welzijn van de patiënt. Spontane remissie komt meestal voor bij kinderen, maar ongeveer 10% van de kinderen met een rectale verzakking blijft er last van hebben als ze volwassen zijn. Van de kinderen met een rectale prolaps die 9 maanden tot 3 jaar oud zijn, volstaat bij 90% een conservatieve behandeling. Bij kinderen die een verzakking krijgen wanneer ze ouder zijn dan 4 jaar, is de kans op spontaan herstel veel kleiner.

Preventie van een endeldarmverzakking

Het voorkomen van een endeldarmverzakking is niet altijd mogelijk. Je kunt het risico verminderen als je zorgt voor een goede darmgezondheid. Vooral het voorkomen van obstipatie is belangrijk:

• Vezelrijk voedsel eten, inclusief fruit, groenten, zemelen en bonen;
• Eet zo min mogelijk bewerkt voedsel.
• Drink elke dag veel water en vocht.
• Regelmatig bewegen (is goed voor de darmwerking).
• Verminder stress door ontspanningsoefeningen.

Lees verder

• Darmklachten: opgezette buik, buikpijn en winderigheid
• Vaginaverzakking: vaginale verzakking klachten & behandeling
• Rectale/anale bloedingen: bloed uit anus, rectum, darm, maag
• Verzakking endeldarm: operatie, symptomen en behandeling
• Proctitis/endeldarmontsteking: symptomen ontstoken endeldarm