Chronische obstipatie: symptomen, oorzaken en behandeling

Chronische obstipatie of verstopping is een veel voorkomend probleem. Vrouwen worden er vaker door getroffen dan mannen en ouderen weer vaker dan jongeren. De oorzaak van chronische obstipatie is vaak te weinig drinken, gebrek aan bewegen en te weinig voedingsvezels. Chronische obstipatie kan echter ook veroorzaakt worden door een onderliggende aandoening die medische behandeling behoeft. Raadpleeg bij aanhoudende klachten van obstipatie altijd je huisarts voor diagnostiek en behandeling.

• Wat is chronische obstipatie?
• Symptomen
• Definitie
• Oorzaken van (chronische) obstipatie
• Primaire oorzaken
• Secundaire oorzaken
• Leefstijl en voeding
• Onderliggende aandoeningen
• Traag werkende schildklier (hypothyreoïdie)
• Diabetes
• Prikkelbare darm syndroom (PDS)
• Angst
• Depressie
• Andere aandoeningen
• Verstopping door zwangerschap
• Chronische verstopping door medicijnen
• Onderzoek en diagnose
• Behandeling van chronische obstipatie
• Complicaties

Wat is chronische obstipatie?

Symptomen

Voor veel mensen is een normale stoelgang niet vanzelfsprekend: de ontlasting is bijvoorbeeld te hard of het poepen doet pijn. Ze lijden aan chronische constipatie. Maar wat wordt bedoeld wordt met 'obstipatie' is voor veel mensen onduidelijk. Op een medisch-specialistische conferentie in Rome werden pas in 1999 definities overeengekomen die tegenwoordig de 'Rome II-criteria' worden genoemd. Deze 'Rome II-criteria' zijn in 2006 enigszins gewijzigd en zijn nu geldig als 'Rome III-criteria'. In deze definitie wordt chronische obstipatie opgevat als een combinatie van verschillende symptomen. Volgens deze definitie lijdt iemand aan obstipatie als hij gedurende minstens twaalf weken, twee van de onderstaande symptomen vertoont bij een kwart van alle stoelgangen. Uit deze definitie wordt duidelijk dat de diagnose obstipatie niet alleen afhankelijk is van hoe vaak je moet poepen, maar vooral van de kwaliteit van de stoelgang (hoe verloopt de stoelgang). Iemand die dagelijks een stoelgang heeft, kan nog steeds last hebben van obstipatie als hij een gevoel van onvolledige lediging heeft ('het komt er niet allemaal uit'), je moet hard persen tijdens een stoelgang, je hebt een harde stoelgang of je moet de ontlasting met je vingers uit het rectum halen.

Definitie

Definitie van chronische obstipatie: ten minste twee symptomen gedurende ten minste twaalf weken van de voorgaande zes maanden, bij een kwart van de stoelgangen:

• klonterige of harde stoelgang
• gevoel van onvolledige stoelgang
• gevoel van anale blokkade
• handmatig de darm legen
• minder dan drie stoelgangen per week
• zachte stoelgang alleen met laxeermiddelen
• er is geen sprake van het prikkelbare darm syndroom (PDS)

Oorzaken van (chronische) obstipatie

de oorzaken van (chronische) obstipatie is vaak een combinatie van de volgende factoren:

• te weinig (water) drinken
• te weinig vezels in het dieet
• te weinig lichaamsbeweging

Dit zou ook kunnen verklaren waarom obstipatie vooral voorkomt bij ouderen, aangezien zij vaak minder bewegen en niet zelden te weinig drinken omdat de dorstprikkel niet meer goed werkt. De oorzaak van obstipatie is vaak veel complexer dan te weinig drinken en te weinig vezels. De oorzaken kunnen worden onderverdeeld in een primaire en een secundaire oorzaken.

Primaire oorzaken

De primaire oorzaken kunnen worden onderverdeeld in drie groepen:

• obstipatie met normale doorlooptijd (ook wel functionele obstipatie genoemd)
• obstipatie met vertraagde darmpassage (trage darmwerking)
• obstipatie als gevolg van een bekkenbodemstoornis (zogenaamde 'outlet-obstructie')

Functionele obstipatie is het meest voorkomende type obstipatie. In de regel is de doorlooptijd minder dan 72 uur. Bij het ontwikkelen van deze vorm van obstipatie spelen weinig lichaamsbeweging, weinig drinken, onvoldoende vezelinname en niet toegeven aan de drang om te poepen mogelijk een rol.

Obstipatie met een vertraagde darmpassage wordt dikwijls veroorzaakt doordat het rectum of de endeldarm zich niet gemakkelijk leegt, hetgeen samenhangt met een verstoorde werking van de zenuwcellen, die aanwezig zijn in het rectum en de beweging aansturen.

Obstipatie als gevolg van een bekkenbodemstoornis duidt op een ontregeling van de bekkenbodemspieren, wat de stoelgang bemoeilijkt. Bij dit type obstipatie heerst het gevoel van 'blokkade' of onvolledige stoelgang. Soms kun je de ontlasting alleen nog maar naar buiten krijgen door met je vingers een handje te helpen.

Secundaire oorzaken

De secundaire vorm van obstipatie komt minder vaak voor dan de primaire. De directe oorzaak van obstipatie is in deze gevallen andere ziekten zoals diabetes, schildklier- en bijschildklieraandoeningen, psychiatrische aandoeningen (depressie), prikkelbare darmsyndroom of darmkanker.

Bij secundaire oorzaken zijn de laatste twee van bijzonder belang. Het prikkelbare darm syndroom komt veel voor, vooral jonge vrouwen worden er door getroffen. Prikkelbare darm syndroom is een aandoening van het gehele maagdarmkanaal die vaak wordt geassocieerd met krampen, obstipatie, maar ook diarree. De oorzaak is anno 2024 onbekend en behandeling is moeilijk. Darmkanker is een belangrijke uitsluitingsdiagnose bij het ophelderen van chronische obstipatie.

Leefstijl en voeding

Als je last hebt van chronische obstipatie, dan kan leefstijl en voeding ermee te maken hebben. Een ongezond dieet en gebrek aan lichamelijke activiteit zijn de meest voorkomende oorzaken van obstipatie, dus het is een goed idee om deze eerst uit te sluiten voordat je andere oorzaken onderzoekt. Hier zijn enkele voedings- en levensstijlgerelateerde factoren die kunnen leiden tot verstopping:

• een dieet met veel vlees en zuivelproducten
• een dieet met veel bewerkte voedingsmiddelen, die veel vet en suiker bevatten
• gebrek aan vezelrijk voedsel
• niet genoeg water en andere vloeistoffen
• te veel alcohol of cafeïne
• gebrek aan lichaamsbeweging
• je ontlasting te lang ophouden

Breng een paar wijzigingen aan in je levensstijl en kijk of ze leiden tot positieve darmveranderingen. Bijvoorbeeld:

• Neem meer vezelrijk voedsel op in je maaltijden: fruit, groenten, volle granen.
• Neem elke dag een vezelsupplement samen met een groot glas water.
• Doe elke dag gedurende 30 minuten een vorm van fysieke activiteit, zelfs als het maar een lange wandeling is.
• Gebruik de badkamer zodra je voelt dat je moet poepen.
• Vermijd alcohol en cafeïne.
• Beperk suikers en verzadigde vetten.

Onderliggende aandoeningen

Mogelijke heb je je dieet en levensstijl gewijzigd en blijf je last houden van verstopping. Op dit moment kan het een goed idee zijn om je huisarts te bezoeken om te zien of je klachten het gevolg zijn van iets anders in het lichaam. Hoewel chronische obstipatie niet noodzakelijkerwijs betekent dat je ook een van deze aandoeningen hebt, is het een goed idee om aandoeningen als oorzaak van obstipatie uit te sluiten. Dit is vooral het geval als je andere symptomen hebt zoals vermoeidheid, haaruitval, buikkrampen, gewichtsveranderingen of problemen met het gezichtsvermogen.

Chronische obtipatie kan een teken zijn van onder meer de volgende aandoeningen:

Traag werkende schildklier (hypothyreoïdie)

Wanneer jeschildklier, een kleine klier aan de voorkant van je nek, onvoldoende hormonen produceert, kan dit een drastische invloed hebben op je metabolisme. Een trage stofwisseling resulteert in een vertraging van het gehele spijsverteringsproces, wat leidt tot obstipatie. De symptomen van hypothyreoïdie ontwikkelen zich meestal langzaam over ene langere periode Afgezien van obstipatie, kan je ook last krijgen van de volgende klachten:

• vermoeidheid
• verhoogde gevoeligheid voor kou
• droge huid
• gewichtstoename
• onregelmatige menstruatie als je een vrouw bent
• dunner wordend haar
• broze nagels
• verminderd geheugen
• een gezwollen gezicht

Diabetes

Net als hypothyreoïdie is diabetes ook een hormonaal probleem. De hoge bloedsuikerspiegels bij diabetes type 1 en 2 kunnen leiden tot diabetische neuropathie of zenuwbeschadiging. Schade aan de zenuwen die het spijsverteringskanaal controleren, kan leiden tot obstipatie. Het is noodzakelijk dat diabetes zo vroeg mogelijk wordt gediagnosticeerd. De symptomen van diabetes worden erger als ze niet worden behandeld. Let samen met obstipatie op andere symptomen, waaronder:

• voortdurend dorst hebben
• vaak plassen, vooral 's nachts
• vermoeidheid
• gewichtsverlies
• wazig zien

Prikkelbare darm syndroom (PDS)

Obstipatie kan een gevolg zijn van een darmaandoening die bekend staat als het prikkelbare darm syndroom (PDS). De exacte oorzaak van PDS wordt anno 2024 niet goed begrepen, maar er wordt gedacht dat het een gevolg is van problemen met de manier waarop je hersenen en darmen met elkaar communiceren. Een diagnose van PDS kan worden gesteld door je symptomen te beoordelen. Afgezien van obstipatie kan je ook last krijgen van de volgende klachten:

• buikpijn en buikkrampen
• opgeblazen gevoel
• overmatige winderigheid
• incidentele diarree
• slijm bij ontlasting

Angst

Wanneer je angstig of gestrest bent, gaat je lichaam in de modus 'vluchten of vechten'. Je sympathische zenuwstelsel wordt actief, wat betekent dat je spijsvertering in de wacht wordt gezet. Angst die niet weggaat, ook wel gegeneraliseerde angststoornis genoemd, kan zijn tol eisen met betrekking tot de spijsvertering. Andere symptomen van een angststoornis zijn onder meer:

• overmatige zorgen en piekeren
• rusteloosheid
• slapeloosheid
• prikkelbaarheid
• moeite met concentreren

Depressie

Depressie kan om verschillende redenen obstipatie veroorzaken. Mensen die depressief zijn, kunnen de hele dag in bed blijven en hun lichamelijke activiteit hebben verminderd. Ze kunnen ook hun dieet veranderen, veel voedingsmiddelen met veel suiker of vet eten, of helemaal niet veel eten. Dergelijke veranderingen in levensstijl en dieet kunnen waarschijnlijk leiden tot obstipatie.

Andere aandoeningen

In sommige gevallen kan chronische obstipatie een teken zijn van een ernstiger probleem. Problemen met je hersenen of zenuwstelsel kunnen bijvoorbeeld de zenuwen beïnvloeden in de darmen die zorgen voor de darmbewegingen. Ook kan er ets aanwezig zijn in de darm dat het blokkeert, zoals een tumor, wat ook kan leiden tot obstipatie. Bij de meeste van deze aandoeningen is obstipatie meestal niet het enige symptoom. Andere aandoeningen die obtipatie kunnen veroorzaken, zijn onder meer:

• hypercalciëmie of te veel calcium in je bloedbaan
• multiple sclerose (MS), een aandoening die je zenuwstelsel aantast
• ziekte van Parkinson, een aandoening waarbij een deel van je hersenen progressief wordt beschadigd
• darmobstructie
• darmkanker
• ruggengraatletsel
• beroerte

Verstopping door zwangerschap

Obstipatie komt vaak voor tijdens de zwangerschap. Ten minste twee op de vijf vrouwen hebben last van verstoppng gedurende hun zwangerschap. Dit wordt veroorzaakt doordat het lichaam meer van het hormoon progesteron aanmaakt, waardoor darmspieren moeilijker kunnen samentrekken.

Chronische verstopping door medicijnen

Chronische obstipatie kan ook worden veroorzaakt door medicijnen, zoals:

• morfineachtige pijnstiller (opiaat), zoals codeïne en morfine
• calciumkanaalblokkers voor hoge bloeddruk en hartaandoeningen
• anticholinerge middelen die worden gebruikt om spierspasmen te behandelen
• geneesmiddelen die worden gebruikt om epilepsie te behandelen
• tricyclische antidepressiva
• geneesmiddelen die worden gebruikt om de ziekte van Parkinson te behandelen
• diuretica, gebruikt om je nieren te helpen vocht uit je bloed te verwijderen
• antacida voor maagzuur, vooral antacida met een hoog calciumgehalte
• calciumsupplementen
• ijzersupplementen voor de behandeling van bloedarmoede
• middelen tegen diarree

Onderzoek en diagnose

Als je voldoet aan de criteria voor chronische obstipatie, zal de arts eerst secundaire obstipatie willen uitsluiten. Welke diagnostische onderzoeken zullen volgen is mede afhankelijk van de exacte symptomen, je leeftijd en je medische geschiedenis. De arts zal vragen stellen aan de hand van de Rome III-criteria, met name de kwestie van een harde stoelgang, het gevoel van onvolledige stoelgang en het gebruik van de vingers om te kunnen poepen. Deze symptomen of omstandigheden worden vaak niet spontaan door iemand gemeld, vaak vanwege schaamte. Onderzoek van het rectum met de vinger kan voor de arts erg verhelderend zijn. Naast een mogelijke tumor (ongeveer een derde van alle darmkanker kan met een vinger worden gevoeld), kan het informatie opleveren over de functie van de bekkenbodem. Of bloedonderzoek en darmonderzoek (colonoscopie) uitgevoerd worden, is afhankelijk van bijkomende symptomen en je leeftijd. Vanaf de leeftijd van 50 jaar zal colonoscopie worden uitgevoerd bij alle patiënten met (chronische) obstipatie, tenzij de afgelopen 5 jaar nog een colonoscopie is uitgevoerd. Bij patiënten tussen 40-50 jaar kan ook een colonoscopie worden overwogen. Bij een patiënt jonger dan 40 jaar is colonoscopie alleen nodig als de familieleden van de patiënt bekend zijn met darmkanker.

Middels een MR-defecografie kunnen de bewegingen van de bekkenbodem en al zijn delen (blaas, vagina, baarmoeder, rectum, dunne darm) nauwkeurig worden gevolgd en weergegeven. Dit beeldvormend onderzoek is vooral geïndiceerd bij patiënten bij wie bekkenbodemaandoeningen worden vermoed. Het kan ook zinvol zijn om een drukmeting van het rectum te verrichten.

Behandeling van chronische obstipatie

Een verhoogde vochtinname (2-3 liter per dag), een vezelrijk dieet en veel beweging vergemakkelijken over het algemeen de stoelgang. Ter behandeling van chronische obstipatie zal de arts daarom een verandering in levensstijlgewoonten naar meer drinken, meer vezels en meer beweging, adviseren. Als deze maatregelen niet succesvol zijn, kan het gebruik van producten die de ontlasting zachter maken, waardoor de stoelgang soepeler gaat, zinvol zijn, zoals psyllium. Als extra natuurlijke vezels onvoldoende soelaas bieden, dan kun je lactulose of macrogol gebruiken. Ook kan de arts laxeermiddelen voorschrijven. Natuurlijke ontlastingsregelaars zoals tarwezemelen, lijnzaad of vijgen kunnen natuurlijk ook worden gebruikt.

Als er sprake is van een secundaire obstipatie, dan zal de behandeling zich tevens richten op de onderliggende oorzaak. Als er sprake is van een ontregeling van de bekkenbodem (zogenaamde anismus of obstructieve defecatie), dan kan fysiotherapie uitkomst bieden of een speciale bekkenbodemtraining. Bij een vertraagde darmwerking kan mogelijke sacrale neuromodulatie helpen, oftewel behandeling met zenuwstimulatie bij stoornissen van de darmen. Er is aangetoond dat het de motorische functie van de gehele darm kan stimuleren.

Complicaties

Complicaties van chronische obstipatie kunnen variëren van mild ongemak tot ernstige medische aandoeningen. De belangrijkste complicaties zijn:

• Aambeien: Door herhaaldelijk persen bij obstipatie zwellen de bloedvaten rond de anus op, wat leidt tot pijnlijke aambeien.
• Anale fissuren: Harde ontlasting kan scheurtjes in de anus veroorzaken, wat resulteert in pijn en soms bloedingen.
• Fecale impactie: Dit is een ernstige verstopping waarbij de ontlasting zo hard en droog wordt dat het de darm blokkeert.
• Rectale prolaps: Door constant persen kan het rectum uit de anus zakken.
• Stercorale perforatie: Door langdurige druk kan harde ontlasting de darmwand doorboren, wat leidt tot darminhoud in de buikholte.
• Urineweginfecties: Obstipatie kan druk uitoefenen op de blaas en urinewegen, wat kan leiden tot infecties.
• Incontinentie: Het ophopen van ontlasting kan de sluitspier beschadigen, wat onvrijwillig verlies van ontlasting tot gevolg kan hebben.
• Diverticulose of diverticulitis: Langdurige obstipatie kan leiden tot uitstulpingen in de dikke darm (divertikels), die ontstoken kunnen raken.
• Opgeblazen gevoel en winderigheid: Door het vasthouden van ontlasting kan gas zich ophopen, wat tot ongemak leidt.
• Psychologische effecten: Chronische obstipatie kan stress, angst en zelfs depressie veroorzaken door de constante lichamelijke en sociale ongemakken.

Lees verder

• Obstipatie symptomen: verstopping, buikpijn opgezwollen buik
• Macrogol en elektrolyten: poeder voor drank - bijwerkingen
• Zelf obstipatie verhelpen: huismiddelen en goede gewoonten
• Obstipatie verhelpen met voeding: wat eten bij verstopping?
• Harde stoelgang met slijm: oorzaken, behandeling & preventie