Dikke harde ontlasting blijft in endeldarm (fecolithiase)

Dikke harde ontlasting wil er niet uit en blijft in endeldarm of rectum. Dit duidt op fecolithiase, waarbij een droge, harde brok ontlasting vast blijft zitten in de endeldarm, het laatste deel van het spijsverteringskanaal vlak voor de anus. Vooral onder ouderen is het een veel voorkomend probleem dat niet altijd adequaat wordt herkend en behandeld. De symptomen bestaan uit aandrang terwijl ontlasting uitblijft. Naast loze aandrang, kun je last hebben van diarree, obstipatie en fecale incontinentie ofwel incontinentie van ontlasting. Bij een grondig rectaal toucher, waarbij de arts een gehandschoende vinger in de endeldarm brengt, zal een dikke harde klont ontlasting worden gevoeld. Behandeling bestaat uit het toedien van olie en klysma's om de ontlastingsklomp te verweken. Daarna zal deze gefragmenteerd worden. Nabehandeling bestaat uit een onderhoudsbehandeling voor obstipatie.

• Endeldarm of rectum
• Fecolithiase: dikke harde ontlasting blijft in endeldarm
• Oorzaak van dikke harde ontlasting
• Chronische obstipatie
• Laxeermiddelen
• Andere geneesmiddelen
• Weinig lichaamsbeweging
• Stoelganggewoonten
• Symptomen
• Complicaties
• Diagnose en onderzoek
• Rectaal toucher
• Beeldvormend onderzoek
• Behandeling: harde ontlasting oplossen en verwijderen
• Klysma's of verwijderen met de handen
• Nazorg
• Prognose
• Maatregelen om harde poep te voorkomen

Endeldarm of rectum

De endeldarm, ook wel bekend als 'rectum', is het laatste deel van de dikke darm, vlak voor de anus. De endeldarm is 12 tot 15 cm lang en volgt het verloop van het heiligbeen en stuitbeen en eindigt ongeveer onder de punt van het staartbeen (os coccygis). Aan de voorzijde grenst het rectum bij vrouwen aan de vagina, bij mannen aan de urineblaas en de prostaat. Het laatste deel van de endeldarm vormt een verwijding, dat bekendstaat als 'ampulla rectalis'. Dit gedeelte is zeer rekbaar en hier wordt ontlasting voor de stoelgang opgeslagen.

Fecolithiase: dikke harde ontlasting blijft in endeldarm

Een fecale impactie is een grote, harde brok ontlasting die blijft steken in endeldarm of rectum en die je niet uit kunt poepen. Zo'n keiharde brok ontlasting wordt 'fecoliet' genoemd. Dit probleem kan zeer ernstig zijn en vervelende complicaties veroorzaken als het niet (tijdig) wordt behandeld. Het komt vaker voor bij ouderen met darmproblemen.

Oorzaak van dikke harde ontlasting

Chronische obstipatie

Fecale impactie komt vaak voor bij personen die chronisch lijden aan obstipatie. Dit is een veelvoorkomende klacht onder ouderen. Fecale impactie komt dan ook vooral voor onder ouderen en verpleeghuisbewoners. Vooral immobiliteit en cognitieve achteruitgang dragen bij aan chronische obstipatie, waarbij de cognitieve achteruitgang ervoor zorgt dat oudere patiënten de symptomen niet altijd uiten. Het is niet bekend hoe vaak dit probleem leidt tot fecolithiase.

Laxeermiddelen

Als je te vaak laxeermiddelen inneemt, kan een 'luie darm' ontstaan, die alleen nog werkt als je het laxeermiddel inneemt. Dat is overigens niet bij alle laxeermiddelen het geval. Het middel 'Sterculiagom' mengt zich bijvoorbeeld met de darminhoud en het zwelt op doordat het water opneemt. Hierdoor krijg je meer en zachtere ontlasting, wat de darm juist prikkelt om harder te gaan werken. Hoe dan ook, door een luie darm kan zich ontlasting ophopen in je dikke darm of het rectum.

Andere geneesmiddelen

Sommige opioïden, zoals codeïne, tramadol en oxycodon, kunnen je spijsvertering vertragen, waardoor meer kans ontstaat op verstopping.

Weinig lichaamsbeweging

Bewegen zorgt voor een goede darmwerking. Als je niet actief bent, heb je meer kans op verstopping en fecale impactie dan mensen die dagelijks voldoende bewegen.

Stoelganggewoonten

Als je vaak je poep ophoudt, omdat er geen toilet in de buurt is of omdat je niet op een vreemde plaats wilt poepen, dan kan dit mettertijd leiden tot fecale impactie.

Symptomen

Fecale impactie wordt vaak voorafgegaan door een periode van obstipatie en op een gegeven ogenblik kun je dan last krijgen van allerlei bijkomende symptomen, zoals buikpijn, diarree (bij langdurige obstipatie kan dunne ontlasting langs de harde ontlasting in de endeldarm weglekken), obstipatie, ontlastingsincontinentie of loze aandrang. Andere symptomen die kunnen optreden zijn:

• Het lekken van diarree of ontlasting als je hoest of lacht;
• Misselijkheid of overgeven;
  Buikpijn / Bron: Andrey Popov/Shutterstock.com
• Uitdroging;
• Weinig of geen urine (en geen drang om te plassen);
• Opgezwollen buik (een bolle buik);
• Een verminderde inname van voedsel;
• Algemene achteruitgang;
• Moeite met ademhalen;
• Te snelle hartslag (tachycardie);
• Lage bloeddruk;
• Duizeligheid;
• Transpireren;
• Koorts;
• Verwardheid.

Huisarts raadplegen
Als je last hebt van obstipatie en je krijgt last van een of meerdere van bovenstaande symptomen, neem dan direct contact op met je huisarts of dokterspost. Wacht hier niet mee. Veel mensen met fecale impactie zijn zeer oud of lijden aan andere ernstige ziekten, dus dit probleem kan levensbedreigend zijn.

Complicaties

De aanwezigheid van een fecoliet kan leiden tot een drukulcus (zweer) in de endeldarm. Dit kan gepaard gaan met rectaal bloedverlies en slijmverlies. Dit kan leiden tot een darmperforatie, alhoewel dit zich slechts zeer zelden voordoet. Een darmafsluiting is zeldzaam maar wel beschreven. Er kunnen ook complicaties ontstaan door druk op naburige organen. Door druk op de urethra of urinebuis kan urineretentie ontstaan, met terugkerende urineweginfecties en urine-incontinentie. Ook zijn er in de medische literatuur beschadigingen aan de urineblaas beschreven.

Diagnose en onderzoek

Rectaal toucher

De arts zal bij voornoemde klachten een grondig rectaal toucher uitvoeren. Hierbij wordt een gehandschoende vinger, glad gemaakt met glijmiddel, via de sluitspier in de endeldarm gebracht. Vaak wordt bij rectaal toucher de ontlastingsbal gevoeld. Dit kan door de arts foutief worden geïnterpreteerd als coprostase: een ophoping van harde ontlasting bij obstipatie. Coprostase kan behandeld worden met het toedienen van laxeermiddelen, maar bij een fecoliet zal de dunne ontlasting echter langs de fecesbal stromen zónder deze op te lossen. Een fecoliet voelt aan als een vrij stevige, mobiele weerstand. Met voldoende druk kan deze echter gefragmenteerd worden tegen het heiligbeen. Bij het rectaal toucher komt vaak dunne (overloop)ontlasting vrij. Door het drukulcus kunnen er bloed en slijm zichtbaar zijn. De drukulcus kan pijn doen bij aanraking.

Beeldvormend onderzoek

Er is vaak geen aanvullend onderzoek nodig om de diagnose te bevestigen. Bij twijfel over de diagnose zal men een proefbehandeling doen, of beeldvormend onderzoek uitvoeren, zoals een CT-scan of endoscopisch onderzoek.

Behandeling: harde ontlasting oplossen en verwijderen

Klysma's of verwijderen met de handen

Een fecoliet wordt verweekt met olie en warmwaterklysma’s. Bij een erg dikke en harde fecesbal die erg groot is, is mechanische fragmentatie de enige behandelmogelijkheid. De arts zal de fecesbal met de vinger tegen het heiligbeen of staartbeen fragmenteren. De dikke, harde klont ontlasting wordt dan stukje bij stukje verwijderd. Het spreekt vanzelf dat deze behandeling voor de patiënt erg onaangenaam kan zijn en daarom is verdoving vaak aan te raden. Alleen wanneer deze behandeling geen soelaas biedt of wanneer er sprake is van een ernstige complicatie, kan een darmresectie (verwijderen van de endeldarm) nodig zijn.

Nazorg

Na verwijdering van de fecoliet, is adequate behandeling nodig voor obstipatie om herhaling te voorkomen. Een goede onderhoudsbehandeling is daarbij van belang.

Prognose

De prognose is goed na adequate behandeling en mits goede onderhoudsbehandeling van de obstipatie volgt.

Maatregelen om harde poep te voorkomen

Er zijn een aantal preventieve maatregelen die je kunt nemen om obstipatie en daarmee de kans op fecale impactie te voorkomen:

• Houd je aan de behandelvoorschriften van de arts.
• Voldoende water drinken om dikke harde ontlasting te voorkomen / Bron: Mimagephotography/Shutterstock.com
  Zorg voor voldoende vezelinname. Neem vooral voedselbronnen met oplosbare vezels, onder meer havermout, psyllium (weegbree), noten en zaden, en sommige soorten fruit en groenten.
• Neem zo nodig psyllium in als vezelsupplement. Dit is verkrijgbaar bij drogist, apotheek of gezondheidswinkel.
• Zorg dagelijks voor voldoende beweging.
• Drink veel water. Een volwassene heeft volgens het Voedingscentrum gemiddeld 1,5 tot 2 liter per dag aan vocht nodig in de vorm van dranken. Water en thee en koffie zónder suiker staan in de Schijf van Vijf.
• Bekijk samen met je arts of je medicijnen gebruikt die problemen kunnen veroorzaken.
• Goede stoelganggewoonten zijn belangrijk. Houd je poep niet op als je aandrang voelt.

Lees verder

• Harde ontlasting: wat te doen bij harde stoegang of keutels?
• Problemen stoelgang: zwarte, rode en groene ontlasting/poep
• Obstipatie symptomen: verstopping, buikpijn opgezwollen buik
• Obstipatie verhelpen: voeding, klysma en huismiddelen
• Obstipatie (verstopping): symptomen, oorzaak en behandeling