Darmkanker: symptomen, oorzaak, behandeling en prognose

Darmkankersymptomen zijn een gewijzigd ontlastingspatroon (diarree of obstipatie), of een verandering van de consistentie van de ontlasting, die langer duurt dan vier weken. Rectale bloedingen of bloed in de ontlasting komen ook voor. Andere darmkankersymptomen zijn aanhoudende buikklachten, zoals krampen, gasvorming of pijn. Je kunt ook het gevoel hebben dat je darmen niet helemaal leeg zijn. Zwakte of vermoeidheid en onverklaarbaar gewichtsverlies zijn andere symptomen van darmkanker. Veel mensen met darmkanker ervaren aanvankelijk geen symptomen. Later kunnen de klachten variëren, afhankelijk van de grootte en de locatie van de kanker in de dikke darm. De oorzaak van darmkanker is vaak onbekend. Darmkanker behandeling bestaat vaak uit een operatie, waarbij de arts (een deel van) de darm verwijdert. De prognose van darmkanker is afhankelijk van het stadium van de ziekte toen de diagnose werd gesteld.

• Wat is darmkanker?
• Darmkanker oorzaken
• Fouten in het DNA
• Erfelijke genmutaties
• Verband tussen voeding en een verhoogd risico op darmkanker
• Darmkanker risicofactoren
• Afrikaans dieet verlaagt kans op darmkanker bij Afro-Amerikanen
• Darmkanker symptomen
• Onderzoek en diagnose
• Coloscopie (darmonderzoek)
• Bloedonderzoek
• Darmkanker stadiumindeling
• Darmkanker behandeling
• Darmkankeroperatie
• Palliatieve behandeling darmkanker
• Doelgerichte therapie
• Prognose en overleving darmkanker
• Complicatie darmkankeroperatie ook na 5 jaar nog van invloed
• Bevolkingsonderzoek darmkanker
• Voeding en preventie van darmkanker
• Vezelrijke voedingsmiddelen
• Kruisbloemige groenten
• Knoflook
• Kurkuma
• Groene bladgroenten
• Bessen
• Tomaten
• Vette vis
• Groene thee
• Noten

Wat is darmkanker?

In Nederland krijgen ieder jaar ongeveer 13.000 mensen te horen dat ze dikkedarmkanker hebben en hierbij gaat het om iets meer mannen dan vrouwen. Dikkedarmkanker ontwikkelt zich meestal uit een darmpoliep, wat een uitstulping is aan de binnenkant van de dikke darm en vrij veel voorkomt bij mensen die ouder zijn dan 55 jaar. De meeste poliepen zijn goedaardig en blijven dat ook. Er zijn echter poliepen die uit kunnen groeien tot een kwaadaardige tumor. Naast erfelijke factoren (genetische aanleg) spelen leefstijlfactoren een grote rol bij het ontstaan van darmkanker. Darmkanker is zeer goed te behandelen, mits het in een vroeg stadium ontdekt wordt.

Darmkanker oorzaken

Fouten in het DNA

In de meeste gevallen is het niet duidelijk wat de oorzaak is van darmkanker. Kanker, dus ook darmkanker, is een ziekte die veroorzaakt wordt door fouten in het DNA. Door kopieerfouten tijdens de celdeling, ontstaan er cellen die ongecontroleerd aan het woekeren slaan, waardoor ze gezonde weefsels wegdrukken en uitzaaien naar de rest van het lichaam.

Erfelijke genmutaties

Er zijn erfelijke genmutaties die het risico op darmkanker vergroten. De meest voorkomende vormen van erfelijke darmkanker syndromen zijn:

• Het Lynch syndroom, een erfelijke aandoening die een verhoogde kans geeft op het ontstaan van darmkanker; en
• Familiaire adenomateuze polyposis (FAP), een zeldzame aandoening die maakt dat je duizenden poliepen ontwikkelt in het slijmvlies van het colon en rectum. Mensen met een onbehandelde FAP hebben een sterk verhoogd risico op het ontwikkelen van darmkanker vóór hun veertigste levensjaar.

Verband tussen voeding en een verhoogd risico op darmkanker

Studies onder grote groepen mensen laten een verband zien tussen een typische westerse dieet en een verhoogd risico op darmkanker. Een typische westerse dieet is rijk aan vet en bevat weinig vezels.

Darmkanker risicofactoren

Er worden in de literatuur een aantal factoren beschreven die van invloed zijn op het krijgen dikkedarmkanker. Er zijn erfelijke darmtumoren, aangeboren gevoeligheid en leefstijlfactoren. Bij grofweg 5 procent van de mensen met darmkanker is er sprake van een erfelijke aanleg. Bij de niet-erfelijke darmtumoren gaat het waarschijnlijk om een combinatie van aangeboren gevoeligheid en (veranderbare) leefstijlfactoren, zoals:

• Hoge consumptie van rood vlees en/of bewerkt vlees;
• Weinig groente/fruit eten;
• Lage foliumzuurinname;
• Lage voedingsvezelinname;
• Lage calciuminname;
• Excessief alcoholgebruik;
• Roken;
• Overgewicht; en
• Lichamelijke inactiviteit (te weinig lichaamsbeweging).

Afrikaans dieet verlaagt kans op darmkanker bij Afro-Amerikanen

Het eetpatroon heeft een direct effect op de bacteriesamenstelling in de darmen en zo op het risico op darmkanker. Dat toont een internationale interdisciplinaire studie aan in Nature Communications waarin Amerikanen van Afrikaanse oorsprong veertien dagen een origineel Afrikaans dieet volgden.³ Omgekeerd consumeerden Afrikanen twee weken lang kenmerkende Amerikaanse kost. Aan de studie onder leiding van de University of Pittsburgh namen microbiologen van Wageningen University deel.

Een internationaal onderzoeksteam bekeek daarom wat het effect is als Afrikanen 14 dagen het typische Amerikaanse dieet krijgen. Omgekeerd consumeerden Afrikanen 2 weken lang kenmerkende Amerikaanse kost. Uit de studie blijkt dat bepaalde biomerkers voor verhoogd darmkankerrisico bij de Afrikanen omhoog gaan als ze het Amerikaanse dieet consumeren. Omgekeerd zakten de biomerkers bij de Amerikanen als ze het Afrikaanse dieet volgden. Het originele Afrikaanse dieet bestond vooral uit gekookt eten, fruit en maisproducten (waaronder vis-taco, bonensoep, zalmkroket, maistortilla en ananas). Het Amerikaanse menu bevatte veel gebakken of gefrituurde producten en rood vlees (waaronder pannenkoekjes, roast beef, gefrituurde lever, uien en corned beef met aardappels).

Darmkanker symptomen

Als je dikkedarmkanker hebt, uit zich dat vaak in een veranderd ontlastingspatroon. Ook kun je last hebben van bloed bij de ontlasting en slijmverlies. Soms kun je het bloed zien, maar het kan ook gaan om zulke kleine hoeveelheden bloed dat je er geen notie van hebt, waardoor er op den duur bloedarmoede kan optreden. Pijn (of darmkrampen) staat meestal niet op de voorgrond en manifesteert zich vaak als de tumor groot is en aanleiding geeft tot verstopping van de darm, wat krampende pijn kan veroorzaken. Het vervelende is dat bij een tumor in het opstijgende deel van de dikke darm er vaak gedurende langere tijd geen symptomen zijn. Bloedarmoede door onzichtbaar bloedverlies via de ontlasting is dan vaak het eerste teken. Dit uit zich in vermoeidheidsklachten en lusteloosheid.

Onderzoek en diagnose

Als je klachten hebt die wijzen op darmkanker, kan je arts een of meer tests en onderzoeken (laten) uitvoeren, zoals onder meer:

Coloscopie (darmonderzoek)

Coloscopie is darmonderzoek waarbij gebruikgemaakt worden van een lange, flexibele dunne buis verbonden met een videocamera en monitor zodat de arts de gehele colon en rectum kan bekijken. Als er verdachte gebieden worden gevonden, kan de arts door de buis chirurgische instrumenten aanbrengen om weefselmonsters (biopsie) te nemen voor microscopische analyse.

Bloedonderzoek

Een bloedtest kan niet uitwijzen of er sprake is van darmkanker. Maar de arts kan je bloed wel testen om meer te weten te komen over je algehele gezondheid, zoals de functie van de nieren en de lever. Je arts kan je bloed ook onderzoeken op de aanwezigheid van Carcino-Embryonaal-Antigeen. Dit is een zogenaamd 'tumor geassocieerd' eiwit.

Darmkanker stadiumindeling

Dikkedarmkanker kent verschillende stadia, welke zich onderscheiden op basis van de uitgebreidheid van de tumor en de aanwezigheid van uitzaaiingen. In het onderstaande schema¹ hebben we tevens de vijfjaarsoverleving naar stadium erbij vermeld:

Darmkanker behandeling

Afhankelijk van de stadiëring wordt bepaald welke behandeling geïndiceerd is. Veelal zal een operatie volgen, waarbij het gezwel verwijderd wordt. Hierbij wordt een groot deel van de darm waarin zich het gezwel bevindt weggenomen met zoveel mogelijk lymfeklieren, aangezien ruim opereren de kans vergroot dat alle kankercellen weg zijn. De resterende delen van de darm worden daarna aan elkaar gehecht. Soms wordt tijdelijk een stoma (een kunstmatige uitgang van de darm in de huid van de buik) aangelegd.

Darmkankeroperatie

Wanneer er sprake is van één of meerdere uitzaaiingen in de lever of de longen, dan kan de arts een operatie overwegen die in opzet curatief is. Bij deze ingreep wordt een deel of delen van de lever of longen chirurgisch verwijderd. Of een dergelijke behandeling tot de mogelijkheden behoort, hangt af onder meer af van de locatie van de uitzaaiingen, het aantal uitzaaiingen en je algehele conditie. Bij uitzaaiingen in de lever kan soms ook worden overgegaan tot een RFA-behandeling krijgen. RFA staat voor Radiofrequente Ablatie en bij deze behandelmethode worden de kankercellen als het ware weggebrand via een naald die door de huid heen in de tumor is ingebracht. Soms wordt dit gecombineerd met een operatie. Wanneer een operatie of RFA niet mogelijk is bij één of enkele uitzaaiingen in de lever of longen, dan kan een stereotactische bestraling overwogen worden. Dit is een vorm van uitwendige bestraling waarbij de tumor zeer nauwkeurig bestraald wordt met smalle stralenbundels vanuit vele, verschillende kanten. Hypertherme Intraperitoneale Chemotherapie (HIPEC) kan ingezet worden bij uitzaaiingen in het buikvlies. HIPEC is in opzet genezende behandeling van uitzaaiingen in het buikvlies en betreft een combinatiebehandeling van een operatie en chemotherapie.

Palliatieve behandeling darmkanker

Wanneer genezing niet mogelijk is, krijg je een zogeheten palliatieve behandeling. Een dergelijke behandeling richt zich op het remmen van de ziekte en het verminderen van de klachten. Zo kun je een palliatieve operatie krijgen om ervoor te zorgen dat de ontlasting goed door de dikke darm kan. Palliatieve bestraling is ook mogelijk. Ook kan voorgesteld worden de ziekte te behandelen met chemotherapie, wat de ziekte kan remmen.

Doelgerichte therapie

Targeted therapy of doelgerichte therapie kan ook worden ingezet, zowel curatief als palliatief. Dit betreft een behandeling met medicijnen die de groei en deling van kankercellen blokkeren. Dit doen ze doordat ze de werking van specifieke moleculen die de kankercellen nodig hebben voor hun groei en overleving tegengaan. Het aantal behandelmogelijkheden is de laatste jaren enorm uitgebreid en de ontwikkeling van dit soort medicijnen gaat erg snel.

Prognose en overleving darmkanker

Veel factoren zijn van invloed op de prognose. Volgens het Amerikaanse National Cancer Institute gaat het om de volgende factoren:

• Stadiëring: darmkanker die zich niet heeft verspreid naar de lymfeklieren of verre organen, heeft in het algemeen een betere prognose dan kanker die is uitgezaaid naar andere delen van het lichaam.
• Kwaadaardige tumoren worden meestal in drie graderingen ingedeeld: hoe meer de tumorcellen lijken op gezonde cellen, hoe beter de prognose. Graad I verwijst naar kankercellen die zijn goed gedifferentieerd, graad II naar matig en bij graad II zijn de cellen slecht gedifferentieerd. Deze lijken vrijwel niet meer op gezond weefsel.
• Het lymfesysteem helpt het lichaam te ontdoen van afvalstoffen. In sommige gevallen verspreiden kankercellen naar de lymfeklieren. In het algemeen, hoe meer lymfeklieren kankercellen bevatten, hoe meer kans er is dat de kanker terugkeert.
• Algemene gezondheid: je algemene gezondheid is van invloed op hoe je de behandeling ondergaat en hoe snel je hersteld van de ziekten. Des te gezonder je bent op het moment van de diagnose, des te beter je kunt omgaan met de behandeling en de bijwerkingen.
• Blokkade van de darm: darmkanker kan een verstopping van de darm veroorzaken of door de darmwand groeien en een darmperforatie veroorzaken. Dit is van invloed op de prognose.
• Aanwezigheid van CEA, wat staat voor Carcino-Embryonaal-Antigeen. Dit is een zogenaamd 'tumor geassocieerd' eiwit. Dit eiwit kan worden geproduceerd door bepaalde kankercellen, waaronder darmkankercellen. Het wordt daarom vaak gebruikt als een tumormarker. Dit houdt in dat het kan worden gemeten in het bloed van patiënten met darmkanker om de ziekteactiviteit te volgen.

Complicatie darmkankeroperatie ook na 5 jaar nog van invloed

Bij iets meer dan 40% van Nederlandse patiënten die een operatie ondergingen in verband met coloncarcinoom stadium I-III en die in de periode 2006-2008 de diagnose 'coloncarcinoom' en die in opzet curatief werden behandeld, trad een complicatie op. Bij iets meer dan de helft van deze patiënten traden zelfs 2 complicaties op. Meer dan 95% van de complicaties manifesteren zich in de eerste 30 dagen na de operatie. De meest voorkomende complicaties bestaan uit een ileus (darmafsluiting), naadlekkages, een pneumonie (longontsteking), overmatig bloedverlies, elektrolytstoornissen, hartritmestoornissen, een delier, abcesvorming, urineweginfecties en sepsis (bloedvergiftiging). Uit onderzoek blijkt dat patiënten met coloncarcinoom bij wie postoperatief een of meerdere complicaties optreden, zowel een groter risico hebben om binnen 1 jaar te overlijden als slechtere uitkomsten op de lange termijn.²

Bevolkingsonderzoek darmkanker

Het bevolkingsonderzoek naar darmkanker is op 13 januari 2014 van start gegaan. Het bevolkingsonderzoek is bedoeld om darmkanker zo vroeg mogelijk te ontdekken, nog voordat mensen klachten hebben. Je krijgt daartoe een ontlastingstest thuis gestuurd. Het is de bedoeling dat mensen zelf in hun ontlasting prikken met deze test en hem terugsturen naar een laboratorium voor analyse. Blijkt dat er bloed in de ontlasting zit, dan is meer onderzoek nodig, want dat kan wijzen op poliepen, en die kunnen weer wijzen op darmkanker. Als vervolgonderzoek nodig is, wordt dat gedaan met een inwendig kijkonderzoek.

Het onderzoek is bedoeld voor iedereen tussen de 55 en 75 jaar. Sinds 2019 is het systeem volledig operationeel zijn en krijgt de doelgroep elke twee jaar een uitnodiging.

Voeding en preventie van darmkanker

Er is geen enkel voedingsmiddel waarmee je darmkanker volledig kunt voorkomen, maar er zijn wel bepaalde voedingsmiddelen die mogelijk bescherming kunnen bieden. Hieronder staan 10 voedingsmiddelen die het risico op het ontstaan van darmkanker kunnen verminderen:

Vezelrijke voedingsmiddelen

Plantaardige producten zoals groenten, fruit, granen en peulvruchten zijn voedingsmiddelen die rijk zijn aan vezels. Vezelrijk voedsel, verbetert de stoelgang en bevordert de darmgezondheid.

Kruisbloemige groenten

Kruisbloemige groente is groente uit de Brassicaceae-familie. Hieronder vallen paksoi, bloemkool, boerenkool, broccoli, Chinese kool, koolrabi, radijs, spruitjes, waterkers en witte kool. Kruisbloemigen zitten bomvol macro- en micronutriënten en bevatten stoffen die de groei van kankercellen kunnen remmen.

Knoflook

Knoflook bevat organosulfurverbindingen (zwavelhoudende verbindingen) en heeft een sterke antioxidatieve werking. Deze stoffen hebben beschermende eigenschappen tegen kanker, waaronder darmkanker.

Kurkuma

Kurkuma bevat een stof genaamd curcumine, die anti-inflammatoire en antioxidante eigenschappen heeft en kan bijdragen aan de preventie van darmkanker.

Groene bladgroenten

Donkere bladgroenten zoals spinazie, boerenkool en snijbiet zijn rijk aan vezels, vitamines, mineralen en antioxidanten. Deze voedingsstoffen zijn uiternate gunstig voor de darmgezondheid.

Bessen

Bessen, zoals frambozen, bramen en bosbessen, bevatten veel antioxidanten en vezels. Deze gaan ontstekingen tegen en beschermen tegen darmkanker.

Tomaten

tomaten bevatten de stof lycopeen, een krachtige antioxidant die wordt geassocieerd met een verlaagd risico op darmkanker.

Vette vis

Vette vis, zoals makreel, sardines, haring, zalm en tonijn, zijn uitstekende bronnen van omega-3-vetzuren. Deze vetzuren hebben ontstekingsremmende eigenschappen en bieden bescherming tegen darmkanker.

Groene thee

Groene thee heeft anti-inflammatoire eigenschappen, en beschermt het celmembraan.Groene thee bevat polyfenolen, die krachtige antioxidante eigenschappen hebben en gunstig kunnen zijn bij het verminderen van het risico op darmkanker.

Noten

Noten, zoals amandelen, walnoten en pecannoten, zijn rijk aan vezels, omega-3-vetzuren en antioxidanten, die allemaal kunnen bijdragen aan een gezonde darm.

Noten:

1. Van Steenbergen LN, Elferink MA, Krijnen P, Lemmens VE, Siesling S, Rutten HJ, Richel DJ, Karim-Kos HE, Coebergh JW. Improved survival of colon cancer due to improved treatment and detection: a nationwide population-based study in The Netherlands 1989-2006. Ann Oncol2010; 21(11): 2206-12
2. Eveline Dokter. Complicatie darmkankeroperatie ook na 5 jaar nog van invloed. Ned Tijdschr Geneeskd. 2016;160:C3010
3. Stephen J.D. O’Keefe, Jia V. Li2, Leo Lahti, Junhai Ou, Franck Carbonero, Khaled Mohammed, Joram M. Posma, James Kinross, Elaine Wahl, Elizabeth Ruder, Kishore Vipperla, Vasudevan Naidoo, Lungile Mtshali, Sebastian Tims, Philippe G.B. Puylaert, James DeLany, Alyssa Krasinskas, Ann C. Benefiel, Hatem O. Kaseb, Keith Newton, Jeremy K. Nicholson, Willem M. de Vos, H. Rex Gaskins & Erwin G. Zoetendal. Fat, fiber and cancer risk in African Americans and rural Africans. Nature Communications, 28 April 2015.

Lees verder

• Dikkedarmontsteking: symptomen, oorzaken en behandeling
• Darmpoliepen: symptomen, oorzaak en behandeling van poliepen
• Darmkanker: symptomen, oorzaak, behandeling en overleving
• Rectale/anale bloedingen: bloed uit anus, rectum, darm, maag
• Dunnedarmkanker: symptomen, oorzaak en behandeling