Uitzaaiingen in de lever: behandeling van levermetastasen

Levermetastasen zijn uitzaaiingen in de lever van kanker (bijvoorbeeld darmkanker) elders in het lichaam. Dit wordt ook wel secundaire leverkanker genoemd; primaire leverkanker begint in de lever zelf. Uitzaaiingen ontstaan doordat er via het bloed kankercellen in de lever terechtkomen. Deze kunnen vervolgens uitgroeien tot een kwaadaardig gezwel of tumor. Er zijn in Nederland een aantal ziekenhuizen die veel ervaring hebben in de behandeling van uitzaaiingen in de lever. Patiënten met uitzaaiingen hebben in het algemeen een kortere levensverwachting dan zij die geen uitzaaiingen hebben. Vaak is er bij uitgezaaide kanker met metastasen op afstand, genezing niet meer mogelijk. De behandeling is dan palliatief, waarbij het doel is om zo lang mogelijk een leven met goede kwaliteit mogelijk te maken.

• Wat zijn levermetastasen?
• Uitzaaiingen in de lever
• Vormen van kanker die zich kunnen uitzaaien naar de lever
• Epidemiologie
• Ontstaansmechanisme van levermetastasen
• Oorzaken van uitzaaiingen in de lever
• Symtomen van uitzaaiingen in de lever
• Onderzoek en diagnose
• Anamnese en lichamelijk onderzoek
• Bloedtesten
• Beeldvormend onderzoek
• Biopsie
• Andere tests
• Differentiële diagnose
• Behandeling van uitzaaiingen In de lever
• Chemotherapie
• Holmium radio-embolisatie
• Doelgerichte therapie
• Chirurgie
• Ablatietherapie
• Bestralingstherapie
• Hormonale therapie
• Immunotherapie
• Fotodynamische therapie (PDT)
• Electrochemotherapie (ECT)
• Hepatische intra-arteriële chemotherapie (Hepatic Arterial Infusion, HAI) met Irinotecan of Oxaliplatin
• Loco-regionale hyperthermie
• Levertransplantatie
• Percutane laser ablatie
• Pijnstillers
• Leven met uitzaaiingen in de lever
• Verlies van eetlust
• Vermoeidheid
• Pijn
• Vochtophoping in de buik (ascites)
• Misselijkheid en braken
• Jeuk (pruritus)
• Mentale en emotionele impact
• Levensverwachting

Wat zijn levermetastasen?

Hij zat aan de keukentafel, koffie in de hand, toen de telefoon ging. De arts aan de andere kant klonk vriendelijk, maar de woorden bleven hangen: "Er zijn plekken in uw lever gevonden." Ooit had hij een diagnose gekregen voor darmkanker, jaren geleden alweer, en hij dacht dat die bladzijde omgeslagen was. "Levermetastasen," zei de arts zacht. Hij voelde zich even los van de wereld, alsof de woorden niet bij hem hoorden. "Is het ernstig?" vroeg hij, terwijl hij het antwoord eigenlijk al kende. Die dag werd een herinnering in zijn leven gegrift, niet als een einde, maar als het begin van een nieuwe strijd – deze keer in een onbekend terrein, maar met dezelfde moed die hem al eerder had gediend.

Uitzaaiingen in de lever

Levermetastasen zijn uitzaaiingen in de lever van kanker die elders in het lichaam begon en zich verspreid heeft naar de lever. Het wordt ook wel secundaire leverkanker of gemetastaseerde leverkanker genoemd. Levermetastasen is niet hetzelfde als kanker die begint in de lever (zogenaamde primaire leverkanker). Levermetastasen komen veel vaker voor dan primaire leverkanker.

Vormen van kanker die zich kunnen uitzaaien naar de lever

Sommige vormen van kanker hebben meer kans om zich te verspreiden naar de lever dan andere. De meest voorkomende vormen van kanker die zich uitzaaien naar de lever zijn:

• darmkanker;
• longkanker;
• borstkanker;
• alvleesklierkanker;
• maagkanker
• melanoom (een vorm van huidkanker); en
• neuro-endocriene tumoren.

Kanker kan zich verspreiden naar alle delen van de lever. Soms is er slechts één levermetastase aanwezig. De meeste mensen ontwikkelen meerdere levermetastasen op beide lobben van de lever.

Epidemiologie

Levermetastasen, oftewel uitzaaiingen naar de lever, zijn een veelvoorkomende complicatie bij kankerpatiënten en treffen wereldwijd miljoenen mensen. De lever fungeert als een soort ‘filter’ voor het bloed en is daardoor vatbaar voor uitzaaiingen van verschillende soorten kanker. Factoren zoals geslacht, leeftijd, leefstijl, voedingspatroon, genetische aanleg, en geografische locatie beïnvloeden de kans op levermetastasen aanzienlijk. Hieronder volgt een uitgebreide beschrijving van de factoren die bijdragen aan het ontstaan en de verspreiding van levermetastasen, met cijfers en voorbeelden die inzicht geven in de epidemiologie van deze aandoening.

Geslachtsverschillen: mannen versus vrouwen
In zowel Nederland als België komen levermetastasen vaker voor bij mannen dan bij vrouwen. Deze sekseverschillen zijn deels te verklaren door leefstijlgerelateerde factoren: mannen lopen bijvoorbeeld vaker risico door een hogere prevalentie van roken en een grotere consumptie van alcohol, die beide een directe impact hebben op de levergezondheid. Uit studies blijkt dat mannen met darmkanker ongeveer 20-30% meer kans hebben op uitzaaiingen naar de lever dan vrouwen met dezelfde diagnose.

• Voorbeeld: In Nederland hebben mannen met een voorgeschiedenis van darmkanker een verhoogd risico op levermetastasen; bijna 50% van de patiënten met vergevorderde darmkanker krijgt leveruitzaaiingen. Bij vrouwen met borst- of baarmoederkanker komen levermetastasen minder vaak voor, hoewel bij gevorderde stadia van borstkanker leveruitzaaiingen toch in 15-30% van de gevallen voorkomen.

Leeftijdsverschillen: kinderen versus volwassenen
Levermetastasen komen veel vaker voor bij volwassenen dan bij kinderen, omdat de kankertypen die vaak naar de lever uitzaaien – zoals darm-, maag-, en longkanker – zich meestal op volwassen leeftijd ontwikkelen. Bij kinderen zijn levermetastasen zeldzaam en worden ze voornamelijk veroorzaakt door zeldzame tumoren zoals neuroblastoom of rhabdomyosarcoom. Onder volwassenen met kanker heeft ongeveer 25-50% van de patiënten in een vergevorderd stadium levermetastasen, afhankelijk van het type primaire tumor.

• Voorbeeld: Een volwassen patiënt met gevorderde darmkanker heeft een kans van ongeveer 50% op levermetastasen, terwijl kinderen met kanker slechts in zeldzame gevallen (minder dan 5%) uitzaaiingen naar de lever ontwikkelen. Bij kinderen met neuroblastoom komt levermetastase soms voor, maar dit blijft een zeldzaam verschijnsel.

Geografische en klimatologische verschillen: Nederland, België en de overzeese gebieden
In Nederland en België ligt de incidentie van levermetastasen rond de 25-50% onder kankerpatiënten met uitzaaiingen, afhankelijk van de primaire tumor. In tropische gebieden, zoals de Nederlandse overzeese gebiedsdelen, zijn bepaalde infecties die leverziekten veroorzaken vaker aanwezig, wat de algehele levergezondheid kan beïnvloeden. Infecties zoals hepatitis B B en C komen in deze regio’s relatief vaker voor en vergroten het risico op leverbeschadiging, wat mogelijk bijdraagt aan een verhoogde vatbaarheid voor metastasen.

• Voorbeeld: In de Nederlandse overzeese gebieden hebben mensen met een voorgeschiedenis van hepatitis B of C mogelijk een verhoogd risico op levermetastasen wanneer ze kanker ontwikkelen. Hoewel de impact van deze infecties op uitzaaiingen nog verder onderzocht moet worden, suggereert de hogere incidentie van leverziekten in tropische gebieden een verhoogde kwetsbaarheid voor levergerelateerde complicaties.

Invloed van voeding en leefstijl: dieet, alcohol en overgewicht
Voeding en leefstijl spelen een belangrijke rol in de kans op levermetastasen. Een dieet rijk aan bewerkte voedingsmiddelen, rood vlees en verzadigde vetten kan bijdragen aan een hogere kans op leveraandoeningen en daarmee ook de kans op metastasen verhogen. Daarentegen kunnen een mediterraan dieet – rijk aan groenten, fruit, olijfolie, en vezels – en een gematigd alcoholgebruik mogelijk de levergezondheid ondersteunen en het risico op levermetastasen verlagen. Alcoholconsumptie vormt echter een grote risicofactor: chronisch overmatig alcoholgebruik beschadigt de lever en verhoogt de kans op uitzaaiingen.

• Voorbeeld: In Nederland en België consumeert een significant deel van de bevolking regelmatig alcohol, en bij mensen die meer dan vijf alcoholische drankjes per week drinken, zien we een licht verhoogd risico op levermetastasen, vooral bij primaire kanker in de darmen of maag. In het Middellandse Zeegebied, waar mensen meer olijfolie, vis, en groenten eten, is het risico op leveraandoeningen en leveruitzaaiingen juist lager.

Genetische aanleg en tumortype: de invloed van erfelijke factoren
Genetica speelt een grote rol in de kans op levermetastasen. Bepaalde erfelijke mutaties, zoals in de BRCA1- en BRCA2-genen, verhogen niet alleen de kans op kanker, maar ook op metastasen naar de lever. Daarnaast dragen tumoren met hoge mutatiesnelheden, zoals melanoom of darmkanker met een mutatie in het KRAS-gen, vaak bij aan een verhoogde kans op levermetastasen, omdat deze cellen een agressief karakter hebben en beter in staat zijn zich door het lichaam te verspreiden.

• Voorbeeld: Een patiënt met een BRCA1-mutatie en borstkanker loopt een hoger risico op uitzaaiingen naar de lever dan een patiënt zonder deze mutatie. Bij darmkanker met een KRAS-mutatie is er een verhoogde kans op levermetastasen, met een incidentie van ongeveer 50% bij gevorderde stadia van de ziekte.

Wereldwijde verschillen en culturele invloeden: de impact van geografie en leefstijl
Wereldwijd zien we grote verschillen in de incidentie van levermetastasen. In Azië, waar leverkanker en leverinfecties zoals hepatitis B en C vaker voorkomen, zijn mensen vaak kwetsbaarder voor levermetastasen. In de Verenigde Staten en West-Europa, waar darmkanker vaker voorkomt door een dieet rijk aan bewerkte voedingsmiddelen en rood vlees, vormen levermetastasen een veelvoorkomende complicatie bij darmkankerpatiënten. Culturele verschillen in dieet en blootstelling aan risicofactoren zoals alcohol en roken spelen hierin een grote rol.

• Voorbeeld: In Japan, waar mensen een traditioneel dieet met vis, rijst, en soja volgen, is het risico op levermetastasen relatief laag, ofschoon de hoge prevalentie van hepatitis B en C een belangrijke risicofactor blijft. In de Verenigde Staten, waar darmkanker vaker voorkomt, wordt levermetastase bij ongeveer 50% van de patiënten met gevorderde darmkanker waargenomen.

Invloed van medische geschiedenis en levergezondheid
De algemene gezondheid van de lever en een voorgeschiedenis van leverziekten hebben een aanzienlijke impact op het risico op levermetastasen. Mensen met aandoeningen zoals niet-alcoholische leververvetting (NAFLD) of alcoholische leverziekte zijn kwetsbaarder voor leveruitzaaiingen omdat hun leverweefsel al beschadigd is. Dit maakt het voor kankercellen makkelijker om zich in de lever te nestelen en te vermenigvuldigen.

• Voorbeeld: Bij mensen met een voorgeschiedenis van NAFLD en darmkanker zien we dat de kans op levermetastasen met 15-20% toeneemt, omdat het beschadigde leverweefsel een kwetsbare omgeving biedt voor de groei van kankercellen.

Gemiddelde incidentiecijfers in Nederland, België en wereldwijd
De gemiddelde incidentie van levermetastasen varieert sterk per regio en type kanker. In Nederland en België komen levermetastasen bij ongeveer 25-50% van de patiënten met gevorderde kanker voor, afhankelijk van het tumortype. Bij patiënten met darmkanker ontwikkelen bijna 50% levermetastasen in een vergevorderd stadium, terwijl bij patiënten met borst- of prostaatkanker deze incidentie lager ligt, rond de 15-30%.

• Darmkanker: 45-50% van de patiënten met gevorderde darmkanker ontwikkelt levermetastasen.
• Borstkanker: Ongeveer 15-30% van de patiënten met gevorderde borstkanker krijgt levermetastasen, afhankelijk van genetische aanleg en tumortype.
• Melanoom: Bij melanoom komt levermetastase minder vaak voor, maar wanneer het voorkomt, ontwikkelt bijna 20-25% van de patiënten in een gevorderd stadium leveruitzaaiingen.
• Longkanker: Levermetastasen komen voor bij ongeveer 20-30% van de patiënten met vergevorderde longkanker.

Ontstaansmechanisme van levermetastasen

Wanneer kanker zich van de ene naar de andere plek in je lichaam verspreidt, komt het vaak in de lever terecht. Dit komt niet door toeval, maar door een slim en strategisch mechanisme dat kankercellen in staat stelt om deze vitale filter van het lichaam binnen te dringen. Hier lees je hoe het proces van levermetastasen verloopt en waarom de lever zo vaak het doelwit is van rondzwervende tumorcellen.

De weg naar de lever: kankercellen in de bloedbaan
Veel kankersoorten, zoals darm-, borst- en longkanker, hebben de eigenschap om hun cellen los te laten en door het lichaam te verspreiden. Zodra deze kankercellen de bloedbaan of het lymfestelsel binnendringen, vinden ze al snel hun weg naar de lever. De lever ontvangt een grote hoeveelheid bloed, rechtstreeks vanuit de poortader (vena portae), die bloed aanvoert van de darmen, maag, milt en alvleesklier. Dit betekent dat kankercellen die zich losmaken van bijvoorbeeld darmkanker bijna als vanzelf in de lever terechtkomen, als een ‘filter’ waar alles doorheen moet.

Voorbeeld: Bij darmkanker komt bijna 50% van de uitzaaiingen in de lever terecht, simpelweg omdat de lever het eerste grote orgaan is dat het bloed uit het darmgebied ontvangt. Het resultaat? Kankercellen uit de darmen vinden een natuurlijke weg naar de lever.

Vasthechten en nestelen: een nieuwe kolonie vormen
Wanneer de kankercellen de lever bereiken, gaat het om een overlevingsstrategie. Deze cellen zijn in staat zich te hechten aan het leverweefsel, dat rijk is aan voedingsstoffen en goed doorbloed is – ideale omstandigheden voor kankercellen om zich te vermenigvuldigen. De lever produceert ook groeifactoren, die in sommige gevallen onbedoeld de groei van de kankercellen bevorderen. De kankercellen maken handig gebruik van het levermilieu en beginnen zich daar als een kolonie te vermenigvuldigen, soms jaren nadat ze zich voor het eerst losmaakten van de oorspronkelijke tumor.

Wist je dat levermetastasen zich vaak jaren na de eerste diagnose openbaren? De kankercellen kunnen ‘slapen’ in de lever en pas actief worden wanneer de omstandigheden gunstig zijn voor groei.

Een verzwakt immuunsysteem omzeilen
Normaal gesproken beschermt je immuunsysteem je tegen indringers zoals bacteriën en virussen. Maar kankercellen hebben trucjes ontwikkeld om zichzelf te camoufleren en onopgemerkt door je immuunsysteem te reizen. In de lever kunnen ze deze camouflage nog effectiever inzetten, omdat de lever op zichzelf al een ‘tolerant’ orgaan is. Dit betekent dat het immuunsysteem minder actief is in de lever, om te voorkomen dat het lichaam een overreactie heeft op voedingsstoffen of afvalstoffen. Kankercellen profiteren hiervan door zich te ‘verstoppen’ en zo onder de radar van het immuunsysteem te blijven.

Voorbeeld: Bij patiënten met een verzwakt immuunsysteem, zoals ouderen of mensen met een leverziekte, zijn levermetastasen vaak agressiever omdat het immuunsysteem minder goed in staat is om de kankercellen aan te vallen.

De voedingsrijke omgeving van de lever: de perfecte plek voor groei
De lever is een van de meest voedingsrijke organen in je lichaam, rijk aan zuurstof en essentiële stoffen die nodig zijn voor celgroei. Kankercellen kunnen gebruikmaken van deze omgeving om te groeien en zich sneller te delen. De lever heeft een unieke capaciteit om zichzelf te regenereren, maar dit regeneratieve vermogen maakt de lever ook gevoelig voor invasieve cellen zoals kankercellen. Zodra de cellen zich eenmaal hebben gevestigd, kunnen ze het leverweefsel gebruiken als voedingsbron en groeien ze uit tot volwaardige tumoren.

Wist je dat kankercellen vaak veel meer voedingsstoffen nodig hebben dan gezonde cellen? Dit verklaart waarom levermetastasen snel kunnen groeien: de lever biedt hen precies wat ze nodig hebben.

Oorzaken van uitzaaiingen in de lever

Levermetastasen ontstaan niet zomaar; ze zijn het resultaat van specifieke omstandigheden en biologische processen die het voor kankercellen mogelijk maken om zich in de lever te nestelen. De lever, met zijn overvloedige bloedtoevoer en voedingsrijke omgeving, wordt om verschillende redenen een favoriet doelwit voor rondzwervende kankercellen. Hieronder lees je de belangrijkste oorzaken die levermetastasen mogelijk maken.

De lever als eerste ‘filter’ van de bloedbaan
De lever is een van de eerste grote organen die bloed ontvangt dat uit het darmgebied stroomt, via de poortader (vena portae). Dit betekent dat tumorcellen die zich vanuit de darmen of maag losmaken, vrijwel direct in de lever kunnen belanden. Omdat de lever voortdurend grote hoeveelheden bloed filtert, komt hij snel in contact met kankercellen die door het bloed circuleren. Levermetastasen zijn daarom vaak afkomstig van tumoren zoals darm-, maag- of alvleesklierkanker.

• Voorbeeld: Bij patiënten met darmkanker zien we dat bijna 50% levermetastasen ontwikkelt, omdat de lever rechtstreeks bloed ontvangt uit het maagdarmkanaal. Tumorcellen die zich daar losmaken, vinden hun weg naar de lever als een soort ‘verplichte stop’.

Een voedingsrijke omgeving voor groei
De lever is een voedingsrijk orgaan, vol zuurstof en voedingsstoffen, die nodig zijn voor celgroei. Dit maakt de lever ideaal voor kankercellen die zich snel willen vermenigvuldigen. In feite kunnen tumorcellen de aanwezige voedingsstoffen en zuurstof in de lever optimaal benutten om sneller te groeien en zich te verspreiden. Omdat kankercellen vaak extra veel voedingsstoffen verbruiken, kunnen ze in de lever makkelijker aan deze behoefte voldoen dan in andere organen.

Weetje: De lever heeft een enorm regeneratief vermogen, wat betekent dat hij in staat is om verloren weefsel snel te herstellen. Helaas gebruiken kankercellen deze regeneratieve eigenschappen vaak in hun voordeel, omdat het weefsel zich voortdurend vernieuwt.

Kankertypes met een hoge kans op levermetastasen
Bepaalde soorten kanker hebben een natuurlijke neiging om uit te zaaien naar de lever. Darmkanker, maagkanker, en alvleesklierkanker staan erom bekend dat ze vaak levermetastasen veroorzaken. Deze kankers bevinden zich in de buurt van de bloedtoevoer naar de lever, wat de kans vergroot dat losgeraakte tumorcellen daar terechtkomen. Daarnaast hebben sommige van deze kankersoorten moleculaire eigenschappen die hen helpen om zich vast te hechten aan leverweefsel en daar te blijven groeien.

• Voorbeeld: Bij patiënten met alvleesklierkanker komt levermetastase bij ongeveer 70% van de patiënten in gevorderde stadia voor, omdat alvleesklierkanker zich in het gebied van de poortader bevindt en snel de lever bereikt.

Vermogen om immuunsysteem te ontwijken
Kankercellen hebben strategieën ontwikkeld om zichzelf te camoufleren voor het immuunsysteem, en de lever biedt hier extra mogelijkheden voor. De lever heeft van nature een tolerante omgeving omdat hij constant wordt blootgesteld aan voedingsstoffen en stoffen van buitenaf, waardoor het immuunsysteem hier minder actief is. Dit betekent dat kankercellen de lever makkelijker binnenkomen en zich daar kunnen verstoppen zonder snel te worden opgeruimd door het immuunsysteem.

Weetje: Onderzoekers hebben ontdekt dat kankercellen in de lever soms bepaalde eiwitten op hun oppervlak veranderen om het immuunsysteem te misleiden. Dit camouflagesysteem helpt hen om in de lever te overleven.

Genetische en moleculaire factoren van de tumor
Sommige tumoren hebben specifieke genetische eigenschappen die de kans op levermetastasen vergroten. Tumoren met een mutatie in het KRAS-gen, vaak bij darmkanker, blijken vaker leveruitzaaiingen te veroorzaken. Deze kankercellen hebben eigenschappen die hen extra goed laten overleven in de leveromgeving. Bovendien kunnen bepaalde signaalstoffen die in de lever worden geproduceerd, zoals groeifactoren, de groei van kankercellen bevorderen en hun aanwezigheid stabiliseren.

Voorbeeld: Patiënten met darmkanker en een KRAS-mutatie ontwikkelen vaker levermetastasen dan patiënten zonder deze mutatie, doordat deze mutatie de groei van tumorcellen bevordert en hen helpt zich in de lever te vestigen.

Chronische leveraandoeningen als risicofactor
Mensen met chronische leveraandoeningen, zoals levercirrose of leververvetting (NAFLD), lopen een hoger risico op levermetastasen. Deze aandoeningen beschadigen het leverweefsel, waardoor het weefsel kwetsbaarder wordt voor invasie door kankercellen. Beschadigd weefsel is gevoeliger voor tumorcellen, die zich hier makkelijker kunnen hechten en vermenigvuldigen.

Voorbeeld: Bij patiënten met darmkanker en een voorgeschiedenis van leververvetting wordt een verhoogde kans op levermetastasen gezien. Het verzwakte leverweefsel biedt voor kankercellen een ideale vestigingsplek, waar ze kunnen groeien zonder veel weerstand.

Symtomen van uitzaaiingen in de lever

Leveruitzaaiingen kunnen lange tijd zonder klachten aanwezig zijn, omdat de lever groot is en zelfs als het kanker heeft lange tijd normaal kan werken. Symptomen van levermetastasen zijn afhankelijk van het aantal tumoren en van de locatie in de lever. Andere gezondheidsproblemen kunnen dezelfde symptomen als uitzaaiingen in de lever veroorzaken. Je kunt last krijgen van de volgende klachten:

• verlies van eetlust;
• misselijkheid;
• vermoeidheid;
• gewichtsverlies;
  Vochtophoping in de buik (ascites) / Bron: James Heilman, MD, Wikimedia Commons (CC BY-SA-3.0)
• koorts;
• gele huid en ogen (geelzucht);
• donker gekleurde urine en lichte ontlasting;
• jeukende huid;
• ongemak of pijn in de buik, de pijn kan soms uitstralen naar de rechterschouder;
• zwelling van de buik door een opeenhoping van vocht (ascites); en
• zwelling van de enkels.

Onderzoek en diagnose

De volgende tests kunnen worden gebruikt om levermetastasen diagnosticeren.

Anamnese en lichamelijk onderzoek

Je algehele gezondheid, de klachten die je hebt en je medische voorgeschiedenis, zijn onderwerpen waar de arts naar zal vragen. Bij een uitgebreid lichamelijk onderzoek zal de arts zoeken naar tekenen van uitzaaiingen in de lever. Tijdens een lichamelijk onderzoek, kan de arts voelen aan de buik om te zien of de lever is vergroot (vergrote lever) of pijnlijk is bij aanraking (pijn aan de lever).

Bloedtesten

Bloedonderzoek zal meestal worden verricht om je algemene gezondheid te controleren en uit te vinden hoe goed de lever werkt. De meest voorkomende bloedtesten die worden gebruikt om te helpen bij het vaststellen van levermetastasen zijn leverfunctietesten. Andere bloedtesten die kunnen worden afgenomen zijn een compleet bloedbeeld (CBC), bloedglucose (suiker) en bloedstollingstesten.

Tumormarkers kunnen helpen een diagnose te stellen, maar alleen in combinatie met ander onderzoek. Soms wordt een tumormarkertest gedaan als je kanker hebt gehad. Deze testen meten de hoeveelheid van een specifiek eiwit, dat je lichaam maakt als reactie op kanker of die door de kanker zelf gemaakt worden. Bijvoorbeeld carcino-embryonaal antigeen (CEA), een tumormarker die in het bloed wordt gemeten. Gewoonlijk wordt hierop gecontroleerd tijdens de follow-up na behandeling van darmkanker.

Beeldvormend onderzoek

Beeldvormend onderzoek is een belangrijk onderdeel van de diagnose van leveruitzaaiingen. De volgende onderzoeken kunnen worden ingezet om leveruitzaaiingen te diagnosticeren.

• Computertomografie (CT) scan wordt veel gebruikt om te controleren of er uitzaaiingen zijn in de lever. Hiermee kan ook bekeken worden of er uitzaaiingen zijn in organen en weefsels rond de lever. De CT-scan wordt meestal gedaan met contrastvloeistof waarmee weefsels of organen beter zichtbaar worden gemaakt.
• Echografie wordt gebruikt om te controleren of er sprake is van een vergrote lever of veranderingen in de vorm of structuur van de lever. Een echografie van de lever kan in combinatie met het wegnemen van kleine stukjes leverweefsel (biopten) ten behoeve van microscopisch onderzoek. Er kan ook besloten worden dat een echo-endoscopie nodig is. Hierbij combineert men een echografie met een endoscopie.
• Magnetic resonance imaging (MRI) kan worden gebruikt om kleine metastatische tumoren in de lever op te sporen. Het wordt meestal gebruikt wanneer artsen niet zeker zijn van de resultaten van andere beeldvormende onderzoeken.
• Positron emissie tomografie (PET) scan kan worden gebruikt om te controleren of metastasen in organen en weefsels rond de lever aanwezig zijn. Het wordt vaak gebruikt als er een voorgeschiedenis is van darmkanker of maagkanker.

Biopsie

Een biopsie is het verwijderen van wat weefsel (een biopt), zodat dit onder een microscoop kan worden onderzocht. Een naaldbiopsie of endoscopische biopsie tijdens laparoscopie kan worden verricht.

Andere tests

Als in de leveruitzaaiingen worden gevonden voordat primaire kanker wordt vastgesteld, kan de arts besluiten om bepaalde onderzoeken uit te voeren om te bekijken waar de kanker begon. Deze tests zijn onder meer:

• CT-scan van de borst om te controleren op longkanker;
• colonoscopie om te controleren op darmkanker;
• laparoscopie, waarbij via een kleine snee van één centimeter een lange dunne kijkbuis met camera (een zogeheten laparoscoop) in de buik wordt gebracht om de organen te bekijken.

Differentiële diagnose

Het is voor de arts vaak een uitdaging om levermetastasen te diagnosticeren. Er zijn een aantal ziekten die qua symptomen veel gelijkenis vertonen met leverkanker, waaronder:

• leverhemangioom, een goedaardige tumor in de lever die is samengesteld uit een kluwen van bloedvaten;
• focale nodulaire hyperplasie (FNH), een goedaardige tumor in de lever;
• levercysten, een abnormale holte gevuld met vocht in de lever;
• hepatocellulair carcinoom (HCC), een kwaadaardige tumor in de lever;
• leveradenoom, een goedaardig levergezwel;
• biliaire hamartomen: kleine cystjen in de lever die niet behandeld moeten worden;
• galwegkanker (cholangiocarcinoom)
• meerdere leverabcessen;
• peliosis hepatis: holten in de lever.

Behandeling van uitzaaiingen In de lever

Als er uitzaaiingen zijn vastgesteld in de lever, zal het medische team een ​​behandelplan opstellen. Het zal afgestemd worden op je persoonlijke situatie, alsmede je wensen en behoeften en het bestaat meestal uit een combinatie van verschillende behandelingen. Behandeling richt zich op het terugdringen van de ziekte en/of het verminderen van klachten. Dit wordt een palliatieve behandeling genoemd; deze behandeling kan het leven verlengen. Een enkele keer kan een enkele leveruitzaaiing curatief (genezend) behandeld worden. Bijvoorbeeld bij darmkanker en soms ook bij borstkanker.

Chemotherapie

Chemotherapie is de meest voorkomende behandeling bij leveruitzaaiingen. Het wordt gebruikt om de kankergroei te stoppen of te vertragen en de symptomen te verlichten. Chemotherapie kan eveneens worden gebruikt om de tumor(en) te verkleinen, zodat een operatie kan worden uitgevoerd. Chemotherapie kan ook worden gegeven na een operatie om het risico dat de kanker terugkomt, te verkleinen. Chemotherapie wordt soms gebruikt in combinatie met andere behandelingen.

Systemische chemotherapie betekent dat de geneesmiddelen door het lichaam circuleren om kankercellen te vernietigen. Het wordt gewoonlijk intraveneus (via een naald in een ader) of oraal (als pil via de mond) toegediend.

Hepatic Artery Infusion (HAI) is een techniek van chemotherapietoediening waarbij het geneesmiddel via directe inspuiting in de slagader van de lever worden toegediend. Het voordeel is dat het middel veel directer kan inwerken op de kanker en in een hogere concentratie bij de kankercellen kan aankomen. Bovendien kan de lever zelf ook al een groot deel van het medicijn direct afbreken. Dit zorgt ervoor dat er veel minder van het medicijn in de rest van het lichaam terechtkomt.

Transarteriële chemo-embolisatie (TACE) is een procedure waarbij medicijnen toegediend worden in een slagader die een tumor van bloed voorziet. Daarbij wordt tevens embolisatie (het dichtmaken of afsluiten van een bloedvat) in het stroomgebied van deze slagader veroorzaakt. Deze techniek heeft een aantal gunstige effecten. Ten eerste vermindert het de aanvoer van zuurstof en voeding voor de tumor. Dit zorgt ervoor dat de tumorcellen beschadigd raken. Tegelijk zorgt embolisatie voor een grotere opname van het medicijn. Dit vanwege de vertraagde bloedstroom en de hogere directe concentratie van het medicijn (chemo). Dit versterkt het effect van het medicijn.

Holmium radio-embolisatie

Uitzaaiingen in de lever kunnen ook worden behandeld door middel van holmium radio-embolisatie. Hierbij worden radioactieve holmiumbolletjes met een katheter in de slagader van de lever gespoten. De bolletjes lopen vervolgens vast in de kleine tumorvaten, waardoor de tumoren van dichtbij bestraald worden.

Doelgerichte therapie

Doelgerichte therapie, ook wel targeted therapy genoemd, is een behandeling met medicijnen die de celdeling van kankercellen remmen of kankercellen doden. De medicatie wordt intraveneus (via een naald in een ader) of oraal (via een pil via de mond) toegediend. Het wordt meestal gebruikt in combinatie met chemotherapie.

Chirurgie

Chirurgie kan worden ingezet voor de behandeling van levermetastasen wanneer slechts één of enkele specifieke gebieden van kanker worden aangetroffen. De operatie, genaamd leverresectie, verwijdert het deel van de lever dat kanker bevat. Hier wordt meestal voor gekozen in geval van darmkanker die is uitgezaaid naar de lever. De resectie kan op twee manieren worden uitgevoerd: via een snee of incisie in de buik ('open procedure') of via een kijkoperatie ('laparoscopische procedure').

Ablatietherapie

Ablatie is een procedure die kankercellen vernietigt door middel van warmte, chemicaliën of andere technieken. Verschillende soorten ablatietherapie kunnen worden gebruikt voor de behandeling van levermetastasen. Ze worden voornamelijk gebruikt om kleine levertumoren te behandelen wanneer een operatie niet mogelijk is omdat het niet veilig of mogelijk is. Een vorm van abkatie is radio Frequente Ablatie (RFA), het vernietigen van kankercellen door ze te verhitten tot ongeveer 80 graden.

Cryotherapie gebruikt extreme koude om kankercellen te vernietigen. Het wordt ook wel cryochirurgie of cryoablatie genoemd. Percutane ethanolinjectie maakt gebruik van een naald om ethylalcohol direct te injecteren in een levertumor. De arts maakt gebruik van echografie of CT-scan om de naald te begeleiden door de huid en in de tumor. De ethyl alcohol doodt kankercellen en krimpt de tumor.

Bestralingstherapie

Radiotherapie wordt niet zo vaak gebruikt bij de behandeling van levermetastasen. Dit komt doordat de straling de lever kan beschadigen, vooral bij uitwendige radiotherapie. Nieuwere bestralingstherapietechnieken kunnen meer gerichte doses straling leveren aan de levertumor(en) en aldus het risico op leverschade beperken.

Radio-embolisatie is een procedure die straling direct levert aan levertumoren. Het is en vorm van inwendige bestraling die gebruik maakt van kleine radioactieve bolletjes, die via de leverslagader naar de tumor worden gespoten. Die bolletjes lopen vervolgens vast in de bloedbanen rondom en in de tumor en aldaar vindt de inwendige bestraling plaats doordat de bolletjes hun radioactiviteit afgeven. Deze behandeling vernietigt de tumorcellen en is bewezen succesvol. Radio-embolisatie wordt pas dan toegepast als chirurgie, radiofrequente ablatie (RFA) en/of systemische chemotherapie geen soelaas meer bieden.

Stereotactische Radiotherapie (SRT) is een bestralingstechniek waarbij tumoren zeer nauwkeurig kunnen worden bestraald. Deze nauwkeurigheid is nog beter dan met conventionele radiotherapietechnieken. SRT is daarom vooral geschikt voor relatief kleine afwijkingen. Stereotactische bestraling kan worden gebruikt wanneer er 1-3 kleine levermetastasen zijn.

Hormonale therapie

Hormoontherapie kan helpen bij een hormoongevoelige tumor. Bij hormoongevoelige tumoren zorgen hormonen er bijvoorbeeld voor dat de tumorcellen zich vaker delen waardoor de tumor groeit. Bij deze antihormoon therapie krijg je medicijnen toegediend die de aanmaak van bepaalde hormonen beperkt.

Immunotherapie

Immunotherapie is een behandeling die het immuunsysteem stimuleert om kankercellen te herkennen en aan te vallen. Deze therapie is vooral effectief bij bepaalde typen kanker, zoals melanoom en niercelcarcinoom, die zich naar de lever kunnen uitzaaien. Immunotherapie kan bestaan uit checkpointremmers zoals pembrolizumab en nivolumab, die de ‘remmen’ van het immuunsysteem opheffen en het lichaam aanzetten om de kankercellen in de lever aan te vallen. Immunotherapie wordt meestal via een infuus toegediend en kan langdurige remissie bieden bij sommige patiënten, hoewel de effectiviteit sterk varieert per persoon en type tumor.

Fotodynamische therapie (PDT)

Fotodynamische therapie is een techniek waarbij een lichtgevoelige stof wordt geïnjecteerd die zich ophoopt in kankercellen. Vervolgens wordt de tumor belicht met laserlicht, waardoor de stof actief wordt en de kankercellen vernietigt. PDT kan een optie zijn voor levermetastasen die niet operatief kunnen worden verwijderd en kan in sommige gevallen de tumor verkleinen en symptomen verlichten.

Electrochemotherapie (ECT)

Electrochemotherapie is een behandeling waarbij chemotherapie wordt gecombineerd met elektrische pulsen om de opname van chemotherapeutische stoffen door de kankercellen te vergroten. Bij deze techniek wordt de tumor door middel van korte elektrische impulsen tijdelijk doorlaatbaar gemaakt, wat de effectiviteit van de chemotherapie kan verhogen. Electrochemotherapie is nog vrij nieuw bij levermetastasen, maar wordt soms toegepast bij patiënten voor wie andere behandelingen niet effectief zijn gebleken.

Hepatische intra-arteriële chemotherapie (Hepatic Arterial Infusion, HAI) met Irinotecan of Oxaliplatin

Bij Hepatic Arterial Infusion (HAI) worden specifieke chemotherapeutische middelen zoals Irinotecan of Oxaliplatin direct in de leverslagader toegediend. Dit type HAI is gericht op het effectief behandelen van de kankercellen in de lever door middel van hoge lokale concentraties zonder het hele lichaam te belasten. Deze benadering kan effectiever zijn voor bepaalde types kanker, zoals darmkanker die is uitgezaaid naar de lever.

Loco-regionale hyperthermie

Hyperthermie is een techniek waarbij het tumorweefsel in de lever tot 42-44 graden Celsius wordt verhit. Deze verhitting maakt de tumorcellen kwetsbaarder voor andere therapieën zoals chemotherapie en bestraling. Hyperthermie kan bijdragen aan het verkleinen van tumoren en het verbeteren van de effectiviteit van andere behandelingen. Bij levermetastasen wordt soms lokale hyperthermie toegepast in combinatie met ablatietechnieken.

Levertransplantatie

Hoewel een levertransplantatie zelden wordt uitgevoerd bij levermetastasen, kan het in zeer specifieke gevallen, bijvoorbeeld bij bepaalde vormen van neuro-endocriene tumoren, een optie zijn. Levertransplantatie kan overwogen worden als de uitzaaiingen beperkt zijn en als andere behandelingen geen effect hebben. Het is echter een complexe en risicovolle ingreep die slechts voor een klein aantal patiënten geschikt is.

Percutane laser ablatie

Percutane laser ablatie is een techniek waarbij laserstralen worden gebruikt om kankercellen in de lever te vernietigen. Hierbij wordt onder beeldbegeleiding een fiberoptische naald in de tumor ingebracht, die een sterke lichtstraal afvuurt om de tumor te verbranden. Deze techniek kan worden gebruikt bij kleinere levertumoren en is een minimaal invasieve optie die minder bijwerkingen kan geven dan chirurgie.

Pijnstillers

Niet iedereen met leveruitzaaiingen zal pijn ervaren. Pijn kan optreden door vergroting van de lever en spanning op het omringende kapsel. Pijnstillers worden vaak gegeven omdat het een tijdje kan duren voordat andere behandelingen aanslaan en de pijn minder wordt. Bovendien kan de pijn niet altijd geheel worden weggenomen door bovengenoemde behandelingen. Pijnstillers kunnen op verschillende manieren worden toegediend. Ze worden meestal oraal of intraveneus toegediend.

Leven met uitzaaiingen in de lever

Uitzaaiingen in de lever kunnen diverse klachten veroorzaken die niet alleen lichamelijk, maar ook mentaal en emotioneel zwaar kunnen wegen. Voor mensen met levermetastasen is het belangrijk om aandacht te besteden aan een goede balans tussen rust en activiteit, en om hun symptomen te beheersen met de hulp van zorgverleners en hun naasten. Hier zijn enkele veelvoorkomende klachten en manieren om daarmee om te gaan.

Verlies van eetlust

Verlies van eetlust komt vaak voor bij mensen met leveruitzaaiingen. Dit kan verschillende oorzaken hebben, zoals een verminderde leverfunctie door de kanker, bijwerkingen van behandelingen, of door andere symptomen zoals pijn en vochtophoping in de buik (ascites). Langdurig te weinig eten kan leiden tot problemen zoals gewichtsverlies, een verzwakt immuunsysteem en meer vermoeidheid. Samenwerken met een diëtist kan helpen om een voedingsplan op te stellen dat bij jouw situatie past. Kleine, calorie- en eiwitrijke maaltijden verspreid over de dag kunnen bijvoorbeeld helpen om je gewicht en energiepeil stabiel te houden. Bij verlies van eetlust kunnen ook voedingssupplementen en speciale drinkvoeding ondersteunend werken.

Vermoeidheid

Vermoeidheid is een van de meest voorkomende symptomen bij levermetastasen en kan diep ingrijpen op de kwaliteit van leven. Deze vermoeidheid kan verschillende oorzaken hebben: de behandelingen die je ondergaat, de belasting van de lever, een tekort aan voedingsstoffen of de pijn die je ervaart. Vermoeidheid kan aanvoelen als een constante uitputting die zelfs met rust niet helemaal verdwijnt. Het is belangrijk om realistische doelen te stellen en je energie slim te verdelen. Praat met je arts over strategieën om vermoeidheid te verminderen, zoals een evenwichtig voedingsplan, lichaamsbeweging binnen je mogelijkheden en eventueel medicatie. Soms kunnen ook ontspanningstechnieken zoals ademhalingsoefeningen en mindfulness helpen om beter met vermoeidheid om te gaan.

Pijn

Pijn kan optreden wanneer de lever vergroot is door de aanwezigheid van tumoren, waardoor er spanning op het omringende kapsel van de lever ontstaat. Dit kan een doffe, zeurende pijn in de rechterbovenbuik veroorzaken, die soms naar de schouders uitstraalt. Ook kan pijn ontstaan door druk op andere organen of door een ontsteking. Pijn kan met verschillende soorten medicatie worden behandeld, variërend van lichte pijnstillers tot sterkere middelen zoals opioïden. Bespreek met je arts wat voor jou de beste pijnbestrijding is en hoe je kunt voorkomen dat de pijn chronisch wordt. Sommige mensen ervaren verlichting met aanvullende therapieën zoals acupunctuur, ontspanningsoefeningen of warmtetherapie.

Vochtophoping in de buik (ascites)

Ascites is een aandoening waarbij vocht zich ophoopt in de buikholte. Dit kan ontstaan doordat de lever de druk in de bloedvaten niet goed kan reguleren, waardoor vocht uit de bloedvaten lekt en zich in de buik ophoopt. Ascites kan een opgeblazen gevoel, misselijkheid en kortademigheid veroorzaken en maakt het eten en ademen vaak ongemakkelijk. De behandeling van ascites kan bestaan uit het gebruik van vochtafdrijvende medicijnen (diuretica) of het laten afvoeren van het vocht via een naald (paracentese). Ook kan een aangepast dieet met minder zout helpen om de vochtophoping te beperken.

Misselijkheid en braken

Misselijkheid en braken kunnen veroorzaakt worden door de uitzaaiingen in de lever zelf of door de behandeling met medicijnen zoals chemotherapie. Dit kan leiden tot een nog grotere verminderde eetlust en tot uitdroging. Bespreek met je arts hoe je misselijkheid kunt beperken, bijvoorbeeld door anti-misselijkheidsmedicatie. Ook kan het nuttig zijn om kleine, lichte maaltijden te eten en je voedsel op kamertemperatuur te nuttigen, omdat warme geuren misselijkheid soms kunnen verergeren.

Jeuk (pruritus)

Jeuk komt vaak voor bij leverproblemen doordat afvalstoffen zich in het bloed ophopen wanneer de lever minder goed werkt. Deze ophoping van galzuren kan een intense en soms ondraaglijke jeuk veroorzaken, vooral ’s nachts. Medicijnen zoals antihistaminica kunnen helpen om de jeuk te verminderen, maar soms zijn andere behandelingen nodig. Ook helpt het vaak om de huid goed te hydrateren met een niet-geparfumeerde lotion en koude kompressen op de jeukende plekken te leggen.

Mentale en emotionele impact

De diagnose van levermetastasen brengt niet alleen fysieke uitdagingen met zich mee, maar kan ook mentaal en emotioneel zwaar wegen. Angst, verdriet en zorgen over de toekomst zijn veelvoorkomende gevoelens. Ook kan het omgaan met veranderingen in het dagelijks leven en de afhankelijkheid van anderen een gevoel van controleverlies geven. Professionele hulp van een psycholoog, maatschappelijk werker of ondersteuningsgroepen voor kankerpatiënten kan helpen om deze emoties te verwerken. Daarnaast kunnen mindfulness, meditatie en ontspanningsoefeningen bijdragen aan het verminderen van stress en het verbeteren van het algehele welzijn.

Levensverwachting

Een diagnose van gevorderde kanker kan leiden tot vragen met betrekking tot je levensverwachting. Hoeveel maanden of jaren heb ik nog ongeveer te leven? Er is geen manier om precies te bepalen hoelang iemand nog zal leven met leveruitzaaiingen. Dit hangt af van veel factoren, waaronder de plek waar de kanker is begonnen, het aantal tumoren in de lever en de behandelingen die worden gebruikt. Je levensverwachting is afhankelijk van het soort kanker dat is uitgezaaid naar de lever en of een operatie mogelijk is. Je kunt het beste vragen met betrekking tot je levensverwachting aan de behandeld arts stellen.

Lees verder

• Leverkanker: symptomen, behandeling en levensverwachting
• Leverwaarden: symptomen normale en verhoogde leverwaarden
• Leverziekten: symptomen, oorzaken, soorten en behandeling
• Leveraandoeningen: symptomen, oorzaken en behandeling
• Uitzaaiingen in de lymfeklieren: symptomen en behandeling