Ascites: symptomen, oorzaken en behandeling vocht in de buik

Ascites of buikwaterzucht duidt op een abnormale ophoping van eiwitbevattend vocht in de buikholte. Ascites geeft vaak geen symptomen bij kleine hoeveelheden vocht in de buik. Bij een beginnende ascites neemt de omvang van je buik langzaam toe. Grote hoeveelheden vocht in de buik kunnen leiden tot buikzwelling en een opgeblazen gevoel, wat gepaard gaat met een vervelend en irritant gevoel in de buik. Je krijgt bij veel vocht in de buik last van een dikke, opgeblazen buik met een uitpuilende navel. Levercirrose is de meest voorkomende oorzaak van ascites. De behandeling van ascites bestaat uit een combinatie van leefstijlmaatregelen en medische interventies.

• Wat is ascites?
• Wat is maligne ascites?
• Ascites symptomen: vocht in buik
• Dikke buik en gewichtsverlies
• In het begin vaak geen klachten
• Leverziekte en kanker
• Hartfalen
• Bacteriële peritonitis
• Oorzaken van ascites
• Levercirrose
• Leverziekten
• Overige oorzaken
• Risicofactoren
• Onderzoek en diagnose
• Complicaties
• Buikpijn, ongemak en ademhalingsproblemen
• Infectie
• Vocht in de longen
• Nierfalen
• Behandeling van ascites
• Leefstijlmaatregelen
• Medische interventies
• Levertransplantatie
• Levensverwachting

Wat is ascites?

Wat is de betekenis van ascites? Ascites is de opbouw van een abnormale hoeveelheid (eiwitbevattend) vloeistof in de buikholte. Dit is een veel voorkomend probleem bij patiënten met levercirrose. Ongeveer 80% van de patiënten met levercirrose ontwikkelt ascites.

Ascites kan ook andere oorzaken hebben dan leverziekte, zoals hartfalen, kanker, of infectie. Symptomen van ascites kunnen variëren van een opgezette buik, gewichtstoename, moeilijkheid bij het ademhalen, tot ongemak of pijn in de buik. Behandeling is afhankelijk van de oorzaak en kan bestaan uit diuretica (plaspillen), dieetaanpassingen of zelfs een ingreep of operatie.

Wat is maligne ascites?

Maligne ascites is een aandoening waarbij er een ophoping van vocht in de buikholte (ascites) optreedt als gevolg van een onderliggende kanker. Maligne is een medische term en het komt van het Latijnse malignus, dat 'kwaadaardig' betekent. Het kan optreden bij verschillende soorten kankers, waaronder borstkanker, eierstokkanker (ovariumcarcinoom) en maagkanker. Bij eierstokkanker kan ascites optreden doordat de tumor vocht produceert of de normale circulatie van lichaamsvloeistoffen verstoord raakt. Ascites kan optreden bij maagnaker indien de tumor zich verspreidt naar de buikholte of als gevolg van andere complicaties van de kanker. Bij borstkanker komt ascites minder vaak voor. Het kan echter optreden als de kanker zich naar de buikholte verspreidt.

Het komt vooral voor bij mensen met vergevorderde of uitgezaaide kanker. Maligne ascites kan symptomen veroorzaken zoals buikpijn, opgezette buik, gewichtstoename en kortademigheid. Het kan ook leiden tot complicaties zoals infecties en bloedstolsels. Behandeling van maligne ascites bestaat meestal uit het verwijderen van het vocht uit de buikholte en symptoombestrijding.

Ascites symptomen: vocht in buik

Dikke buik en gewichtsverlies

Ascites geeft niet altijd klachten. De meeste mensen met ascites ontwikkelen een dikke buik en ervaren gewichtsverlies. Sommige mensen ontwikkelen daarnaast zwelling van de enkels en kortademigheid.

In het begin vaak geen klachten

Een gespannen buik gevuld met vocht is gemakkelijk te herkennen, maar in het begin kan de hoeveelheid ascitesvocht klein en moeilijk te detecteren zijn. Naarmate de hoeveelheid vocht in omvang toeneemt, kun je gevoel van een volheid ervaren of een opgeblazen gevoel. Het zijn vaak de tekenen van de onderliggende ziekte die je er in eerste instantie toe brengen om medische hulp in te schakelen.

Leverziekte en kanker

Er is een verschil tussen patiënten die ascites ontwikkelen door leverziekte en levercirrose, en degenen die het ontwikkelen als gevolg van ontsteking van de buikholte door kanker. Leverziekte verloopt relatief pijnloos, terwijl kankerpatiënten vaak aanzienlijk veel pijn ervaren. Aan de andere kant zijn de symptomen vergelijkbaar. Er is zwelling van de buik vanwege de ophoping van vocht in de buikholte. Dit kan leiden tot hoogstand van het diafragma, wat druk op de longen en dientengevolge kortademigheid veroorzaakt. Druk op de maag kan tot verminderde eetlust leiden, waardoor je minder eet en gewicht verliest.

Bij levercirrose hoopt zich niet alleen vocht in de buikholte op, maar er kan ook vasthouden van vocht (oedeem) en zwelling in de enkels en benen optreden. Andere symptomen zijn makkelijk kneuzingen krijgen, borstvergroting bij mannen en verwardheid door encefalopathie (ziekte, schade of storing van de hersenen).

Patiënten met kanker kunnen klagen over pijn, gewichtsverlies en vermoeidheid in combinatie met een opgezwollen buik.

Hartfalen

Als de ascites te wijten is aan hartfalen, kan er sprake zijn van kortademigheid en beenzwelling (oedeem). De kortademigheid wordt vaak erger bij inspanning en als je ligt ('orthopneu': kortademigheid die vermindert door recht op zitten). Personen met ascites als gevolg van hartfalen worden vaak midden in de nacht wakker, met paroxysmale nachtelijke dyspnoe, ofwel nachtelijke aanvallen van benauwdheid.

Bacteriële peritonitis

Degenen die spontane bacteriële peritonitis (buikvliesontsteking) hebben, ontwikkelen buikpijn en koorts.

Oorzaken van ascites

Levercirrose

Ascites is het eindresultaat van een reeks gebeurtenissen. Levercirrose is de meest voorkomende oorzaak van ascites. Wanneer er cirrose optreedt, wordt de bloedstroom door de lever geblokkeerd. Deze verstopping veroorzaakt een toename van de druk in de leverpoortader (vena portae hepatis) die bloed van de spijsverteringsorganen (darmen, maag, milt en alvleesklier) naar de lever vervoert. Deze aandoening wordt portale hypertensie genoemd, een te hoge bloeddruk in de leverpoortader. Dit gaat gepaard met ascites. De nieren kunnen onvoldoende natrium uit het lichaam halen en via de urine afvoeren. Als het lichaam onvoldoend natrium kan afvoeren, vindt ophoping van vloeistof in de buik plaats, waardoor ascites ontstaat.

Leverziekten

Oorzaken van ascites als gevolg van leverproblemen, zijn onder meer:

• Levercirrose is een vorm van leverziekte, waarbij het weefsel dat beschadigd is wordt vervangen door littekenweefsel. Aangezien leverweefsel verloren gaat, treedt er progressief leverfalen op. Leveraandoeningen ten gevolge van alcohol of alcoholische hepatitis, virale hepatitis (B of C) en leververvetting zijn de meest voorkomende oorzaken van cirrose.
• Acuut leverfalen kan ascites veroorzaken. Dit kan het gevolg zijn van acute schade aan levercellen, bijvoorbeeld door overdosering van bepaalde medicijnen of drugs.
• Budd-Chiari syndroom (BCS) wordt veroorzaakt door blokkering van de bloeddoorstroming van de lever, meestal door een trombose van de leveraders (venae hepaticae).
• Kanker die gemetastaseerd of uitgezaaid is naar de lever (levermetastasen) kan ook de oorzaak zijn van ascites.

Overige oorzaken

Andere oorzaken van ascites zijn onder meer:

• Hartfalen;
• Pericarditis, een ontsteking van het hartzakje;
• Nefrotisch syndroom;
• Directe irritatie van het buikvlies (peritoneum) als gevolg van amaligniteit (kanker) of infectie.
• Ziekten van de eierstok (bijvoorbeeld eierstokkanker en het syndroom van Meigs) kunnen worden geassocieerd met ascites;
• Ascites kan soms optreden bij hypothyroidisme (trage schildklier).

Risicofactoren

Risicofactoren voor de ontwikkeling van ascites zijn ziekten die levercirrose kunnen veroorzaken. Dit zijn hepatitis B, hepatitis C en alcoholisme/alcoholmisbruik. Andere aandoeningen die leiden tot ophoping van vocht in de buikholte zijn congestief hartfalen en nierfalen. Kanker van organen in de buik kan ook leiden tot ascites.

Onderzoek en diagnose

Ascites wordt gediagnosticeerd op basis van een uitgebreid vraaggesprek met de arts (anamnese), lichamelijk onderzoek, je medische voorgeschiedenis, bloedonderzoek, echografie of CT-scan en paracentese. Paracentese is een procedure waarbij een naald door de buikwand ingebracht wordt (na lokale verdoving) en vloeistof wordt verwijderd. Deze vloeistof wordt onderzocht op tekenen van infectie, kanker of andere medische problemen.

Complicaties

Er kunnen verschillende complicaties ontstaan bij ascites.

Buikpijn, ongemak en ademhalingsproblemen

Deze problemen kunnen optreden als er zich te veel vocht in de buikholte opbouwt. Dit kan je vermogen beperken om dagelijkse activiteiten te verrichten, zoals eten en lopen.

Infectie

Spontane bacteriële peritonitis is een bacteriële infectie van vrij vocht in de buik. Het is een ontsteking van ascites en komt vrijwel uitsluitend voor bij patiënten met levercirrose en ascites. Het veroorzaakt meestal koorts en buikpijn. De diagnose wordt over het algemeen gemaakt door een monster uit de buikholte te nemen door een paracentese uit te voeren. Spontane bacteriële peritonitis is een ernstige aandoening die behandeling vereist met antibiotica. Goede nabehandeling is nodig. Ascitesdrainage wordt niet aangeraden.

Vocht in de longen

Pleurale effusie is een abnormale vochtophoping in de pleuraholte. Wanneer dit berust op levercirrose, wordt gesproken van 'hepatische hydrothorax'. Abdominale vloeistof vult de long (meestal aan de rechterkant). Dit resulteert in kortademigheid, hoesten, hypoxemie (gebrek aan zuurstof in het bloed) en/of pijn op de borst. Hepatische hydrothorax wordt het best behandeld door het verwijderen van de abdominale ascites door paracentese van de buik, waarbij door middel van een dikke naald vloeistof uit de buikholte geaspireerd wordt.

Nierfalen

Verergering van levercirrose kan leiden tot nierfalen. Deze aandoening heet hepatorenal syndroom. Het is zeldzame, maar ernstige complicatie bij patiënten met levercirros wat kan leiden tot nierfalen.

Behandeling van ascites

Leefstijlmaatregelen

Beperk de hoeveelheid zout in je dieet. De belangrijkste stap voor het behandelen van ascites is om je zoutinname drastisch te verminderen. Het consulteren van een voedingsspecialist (diëtist) kan verstandig zijn, vooral omdat het zoutgehalte in voedsel vaak moeilijk te bepalen is. Zoutvervangers die geen kalium bevatten, kunnen worden gebruikt. Je mag geen extra kalium binnenkrijgen, doordat het gebruik van bepaalde medicijnen zorgt voor een stijgende kaliumspiegel.

Voorts moet je helemaal stoppen met het drinken van alcohol. Ook is dagelijks bewegen van belang.

Medische interventies

Vaak heb je diuretica (plaspillen) nodig om ascites te behandelen. Neem deze pillen zoals voorgeschreven. Deze middelen kunnen verlies van elektrolyten (vooral natrium en kalium) en problemen met de nierfunctie (creatinine) veroorzaken. Het nemen van plaspillen is geen vervanging voor het verminderen van je zoutinname. Beide zijn nodig om ascites effectief te behandelen.

Soms blijft vochtophoping in de buik aanwezig, ondanks het gebruik van diuretica en een beperkt zoutdieet. In deze gevallen kan paracentese toegepast worden om deze overmaat aan vocht af te voeren.

Het plaatsten van een shunt tussen de hoofdader en kleinere aderen is soms nodig. Een radioloog kan een shunt rechtstreeks door de lever plaatsen, waardoor portale hypertensie wordt verlicht. Door de bloedsomloop te verbeteren, zullen alle organen van het lichaam beter in staat zijn om hun functie uit te oefenen. Een verbeterde nierfunctie bijvoorbeeld, zorgt ervoor dat natrium beter afgevoerd kan worden en het verhindert de opbouw van vocht.

Levertransplantatie

Voor patiënten met zeer ernstige cirrose met leverfalen, kan levertransplantatie uitkomst bieden.

Levensverwachting

De levensverwachting van mensen met ascites is sterk afhankelijk van de aard van de onderliggende aandoening en de mogelijkheden tot behandeling daarvan. Daar kan dus geen algemene uitspraak over worden gedaan.

Lees verder

• Lever: functie, werking, ligging en gezond houden van lever
• Leveraandoening door alcohol: pijn in de rechter bovenbuik
• Leveraandoeningen: symptomen, oorzaken en behandeling
• Gezonde voeding voor de lever: knoflook, walnoten en avocado
• Leverfalen: symptomen oorzaak, behandeling en prognose