Ascites: symptomen, oorzaken en behandeling vocht in de buik

Ascites of buikwaterzucht duidt op een abnormale ophoping van eiwitbevattend vocht in de buikholte. Ascites geeft vaak geen symptomen bij kleine hoeveelheden vocht in de buik. Bij een beginnende ascites neemt de omvang van je buik langzaam toe. Grote hoeveelheden vocht in de buik kunnen leiden tot buikzwelling en een opgeblazen gevoel, wat gepaard gaat met een vervelend en irritant gevoel in de buik. Je krijgt bij veel vocht in de buik last van een dikke, opgeblazen buik met een uitpuilende navel. Levercirrose is de meest voorkomende oorzaak van ascites. De behandeling van ascites bestaat uit een combinatie van leefstijlmaatregelen en medische interventies.

• Wat is ascites?
• Wat is maligne ascites?
• Epidemiologie
• Ontstaansmechanisme van ascites
• Ascites symptomen: vocht in buik
• Dikke buik en gewichtsverlies
• In het begin vaak geen klachten
• Leverziekte en kanker
• Hartfalen
• Bacteriële peritonitis
• Oorzaken van ascites
• Levergerelateerde oorzaken (Hepatogene ascites)
• Cardiovasculaire oorzaken (Cardiogene ascites)
• Nefrologische oorzaken (Nefrogene ascites)
• Oncologische oorzaken (Maligne ascites)
• Infectiegerelateerde oorzaken (Infectieuze ascites)
• Endocriene oorzaken (Endocriene ascites)
• Lymfatische oorzaken (Lymfogene ascites)
• Gastro-intestinale oorzaken (Gastro-intestinale ascites)
• Iatrogene oorzaken (Behandeling-gerelateerde ascites)
• Risicogroepen voor ascites
• Onderzoek en diagnose
• Complicaties
• Buikpijn, ongemak en ademhalingsproblemen
• Infectie
• Vocht in de longen
• Nierfalen
• Ondervoeding
• Verlies van spiermassa
• Spijsverteringsproblemen
• Navelbreuk
• Behandeling van ascites
• Leefstijlmaatregelen
• Medische interventies
• Levertransplantatie
• Andere behandelingen
• Levensverwachting en prognose
• Preventie van ascites

Wat is ascites?

Toen Janine op een ochtend wakker werd met een merkwaardig gespannen gevoel in haar buik, dacht ze dat het gewoon een teken was van iets verkeerds eten de avond ervoor. Maar toen ze zich na een paar dagen nog steeds ongemakkelijk voelde, en haar buik zelfs groter leek te worden, begon de onrust te groeien. Een bezoek aan de arts bracht het onverwachte nieuws: ascites. Ze had nog nooit van het woord gehoord, maar daar lag het: vochtophoping in haar buik, veroorzaakt door leverproblemen. Het werd al snel duidelijk dat haar liefdesrelatie met avondelijke wijntjes en een ongezonde levensstijl zijn tol begon te eisen. Vanaf dat moment wist Janine dat ze haar gewoonten moest veranderen, en dat preventie de sleutel was om weer controle over haar gezondheid te krijgen.

Wat is de betekenis van ascites? Ascites is de opbouw van een abnormale hoeveelheid (eiwitbevattend) vloeistof in de buikholte. Dit is een veel voorkomend probleem bij patiënten met levercirrose. Ongeveer 80% van de patiënten met levercirrose ontwikkelt ascites.

Ascites kan ook andere oorzaken hebben dan leverziekte, zoals hartfalen, kanker, of infectie. Symptomen van ascites kunnen variëren van een opgezette buik, gewichtstoename, moeilijkheid bij het ademhalen, tot ongemak of pijn in de buik. Behandeling is afhankelijk van de oorzaak en kan bestaan uit diuretica (plaspillen), dieetaanpassingen of zelfs een ingreep of operatie.

Wat is maligne ascites?

Maligne ascites is een aandoening waarbij er een ophoping van vocht in de buikholte (ascites) optreedt als gevolg van een onderliggende kanker. Maligne is een medische term en het komt van het Latijnse malignus, dat 'kwaadaardig' betekent. Het kan optreden bij verschillende soorten kankers, waaronder borstkanker, eierstokkanker (ovariumcarcinoom) en maagkanker. Bij eierstokkanker kan ascites optreden doordat de tumor vocht produceert of de normale circulatie van lichaamsvloeistoffen verstoord raakt. Ascites kan optreden bij maagnaker indien de tumor zich verspreidt naar de buikholte of als gevolg van andere complicaties van de kanker. Bij borstkanker komt ascites minder vaak voor. Het kan echter optreden als de kanker zich naar de buikholte verspreidt.

Het komt vooral voor bij mensen met vergevorderde of uitgezaaide kanker. Maligne ascites kan symptomen veroorzaken zoals buikpijn, opgezette buik, gewichtstoename en kortademigheid. Het kan ook leiden tot complicaties zoals infecties en bloedstolsels. Behandeling van maligne ascites bestaat meestal uit het verwijderen van het vocht uit de buikholte en symptoombestrijding.

Epidemiologie

Ascites, de abnormale ophoping van vocht in de buikholte, is een veelvoorkomende complicatie van verschillende onderliggende aandoeningen zoals levercirrose, hartfalen, en kanker. De prevalentie en oorzaken van ascites variëren sterk afhankelijk van demografische, geografische en levensstijlgerelateerde factoren. Hier volgt een uitgebreide analyse van de epidemiologie van ascites.

Geslachtsverschillen: mannen versus vrouwen
Ascites komt vaker voor bij mannen dan bij vrouwen, voornamelijk door de hogere prevalentie van levergerelateerde aandoeningen bij mannen.

• Mannen: Bij mannen is levercirrose de meest voorkomende oorzaak van ascites, vaak het gevolg van overmatig alcoholgebruik of chronische hepatitis C-infectie. Levercirrose is verantwoordelijk voor ongeveer 80% van de gevallen van ascites.
• Vrouwen: Bij vrouwen kan ascites vaker gerelateerd zijn aan maligniteiten, zoals eierstokkanker of buikvlieskanker, hoewel levergerelateerde oorzaken ook significant zijn.

In Nederland wordt ongeveer 60% van de levercirrosegevallen bij mannen vastgesteld, wat deels de hogere incidentie van ascites bij deze groep verklaart.

Leeftijdsverschillen: kinderen versus volwassenen
Ascites komt vaker voor bij volwassenen, maar bij kinderen zijn er specifieke oorzaken die aandacht vereisen.

• Kinderen: Bij kinderen is ascites vaak te wijten aan aangeboren aandoeningen zoals galgangatresie, nefrotisch syndroom, of zeldzamere oorzaken zoals tuberculose-peritonitis. In ontwikkelingslanden kan ondervoeding ook bijdragen aan de ontwikkeling van ascites.
• Volwassenen: Bij volwassenen wordt ascites meestal veroorzaakt door levercirrose, hartfalen of kwaadaardige aandoeningen.

In België heeft ongeveer 10% van de volwassenen met levercirrose ascites als eerste klinische manifestatie.

Invloed van klimaat en geografische factoren
Klimaat en regionale verschillen spelen een indirecte rol in de incidentie van ascites door hun invloed op leefstijl, infectieziekten en medische zorg.

• Nederland en België: Hier wordt ascites vooral veroorzaakt door alcoholgerelateerde leverziekten en obesitas-gerelateerde niet-alcoholische steatohepatitis (NASH).
• Overzeese gebieden: In de Nederlandse overzeese gebieden, zoals Suriname en Curaçao, wordt ascites vaker veroorzaakt door infectieuze aandoeningen zoals schistosomiasis of tuberculose.
• Wereldwijd: In ontwikkelingslanden zijn infectieziekten, zoals buiktyfus en tuberculose, nog steeds belangrijke oorzaken van ascites, terwijl in ontwikkelde landen leverziekten en maligniteiten de boventoon voeren.

In India wordt 15-20% van de gevallen van ascites veroorzaakt door tuberculose-peritonitis, terwijl dit in Europa minder dan 1% is.

Voeding en leefstijl: een cruciale rol
Leefstijl en voedingspatronen spelen een significante rol in het ontstaan van ascites:

• Alcoholgebruik: Chronisch alcoholgebruik is een belangrijke risicofactor voor levercirrose, en dus voor ascites. In Nederland drinkt ongeveer 10% van de bevolking problematisch, wat het risico op levergerelateerde complicaties vergroot.
• Obesitas en NASH: De toename van obesitas heeft geleid tot een stijging van niet-alcoholische leververvetting als oorzaak van ascites.
• Ondervoeding: In ontwikkelingslanden kan ondervoeding de eiwitniveaus verlagen, wat hypoalbuminemie en ascites veroorzaakt.

Genetica en familiaire aanleg
Genetische factoren spelen een rol in de gevoeligheid voor aandoeningen die ascites veroorzaken.

• Erfelijke leverziekten: Hemochromatose en de ziekte van Wilson zijn voorbeelden van genetische aandoeningen die leverfalen en ascites kunnen veroorzaken.
• Familiaire aanleg: Mensen met een familiegeschiedenis van leverziekten of metabole aandoeningen lopen een verhoogd risico.
• Voorbeeld: Bij genetisch bepaalde ziekten zoals de ziekte van Wilson kan ascites al op jonge leeftijd optreden.

Internationale verschillen: Nederland, België en wereldwijd
De prevalentie van ascites varieert sterk afhankelijk van de geografische locatie en de prevalentie van onderliggende aandoeningen.

• Nederland en België: Hier wordt ascites voornamelijk geassocieerd met obesitas, levercirrose en maligniteiten.
• Overzeese gebieden: In tropische gebieden zijn infectieziekten een belangrijkere oorzaak, zoals schistosomiasis of tuberculose.
• Wereldwijd: Levercirrose veroorzaakt door hepatitis B en C domineert in Azië en Afrika, terwijl in westerse landen obesitas en alcoholmisbruik belangrijke oorzaken zijn.

In sub-Sahara Afrika is schistosomiasis verantwoordelijk voor 15% van de ascitesgevallen, terwijl dit in Nederland zeldzaam voorkomt.

Ontstaansmechanisme van ascites

Ascites, die opvallende ophoping van vocht in de buikholte, lijkt in eerste instantie een simpele kwestie van overtollig water. Maar schijn bedriegt: het is een uiting van een diepgeworteld conflict in het lichaam, waarbij druksystemen, vloeistofbalans, en orgaangezondheid elkaar in een complexe dans verstoren. Laten we dit intrigerende proces laag voor laag ontleden en de verborgen verhalen achter deze aandoening ontrafelen.

De portale druk: een overbelaste rivier
De lever, die trouwe filter van het bloed, speelt een centrale rol in het ontstaan van ascites. Bij levercirrose wordt het gladde, soepele leverweefsel vervangen door star littekenweefsel. Dit littekenweefsel is als een dam in een rivier: het blokkeert de soepele stroom van bloed door de poortader, het bloedvat dat bloed van de darmen naar de lever voert.

Hierdoor stijgt de druk in de poortader – een fenomeen dat bekendstaat als portale hypertensie. Net zoals een rivier overstroomt wanneer de druk te groot wordt, lekt vloeistof uit de bloedvaten in de buikholte. Het resultaat: een opbollende buik, een van de meest zichtbare tekenen van ascites. Maar dit is nog maar het begin.

Hypoalbuminemie: het verlies van een beschermend schild
Normaal gesproken zorgt het eiwit albumine, dat door de lever wordt geproduceerd, ervoor dat vocht netjes binnen de bloedvaten blijft. Dit eiwit creëert een soort zuigende kracht, de zogenaamde oncotische druk, die vloeistof aantrekt en vasthoudt.

Bij leverziekten neemt de productie van albumine echter drastisch af. Zonder dit eiwit als beschermer lekt vocht gemakkelijker weg uit de bloedvaten en zoekt het een toevluchtsoord in de buikholte. Hierdoor kan de buik zich langzaam vullen met vocht, alsof het lichaam een reservoir aanlegt waar het eigenlijk niet hoort.

Het renine-angiotensine-aldosteronsysteem: een vicieuze cirkel
Wanneer het lichaam merkt dat er vocht ontbreekt in de bloedvaten – door het lekken van vocht naar de buikholte – reageert het instinctief door een mechanisme te activeren dat ontworpen is om het bloedvolume te herstellen: het renine-angiotensine-aldosteronsysteem (RAAS).

Dit systeem, dat normaal gesproken een levensreddend back-upplan is, verandert in het geval van ascites in een valkuil. Het stimuleert het lichaam om natrium en water vast te houden, waardoor niet alleen de bloedvaten, maar ook de buikholte met vocht wordt gevuld. Dit resulteert in een vicieuze cirkel: hoe meer vocht er wordt vastgehouden, hoe meer er kan lekken naar de buikholte.

Lymfelekkage: een overloop in een verstopte buis
De lever is niet alleen een bloedfilter, maar ook een krachtcentrale van lymfeproductie. Bij levercirrose raakt het lymfesysteem echter overbelast. Wanneer de druk in de lever stijgt, kan de lymfe niet meer efficiënt worden afgevoerd en begint het te lekken in de buikholte. Dit versterkt de reeds aanwezige ophoping van vocht, waardoor ascites snel kan verergeren.

Ontsteking en maligniteit: de stille aanjagers
Soms is het niet de lever, maar het buikvlies zelf dat de schuldige is. Bij kanker of infecties, zoals tuberculose of peritonitis, raakt het buikvlies geïrriteerd en ontstoken. Ontstekingsmediatoren vergroten de doorlaatbaarheid van de bloedvaten, waardoor vocht gemakkelijker naar buiten sijpelt. Tegelijkertijd blokkeren tumoren of ontstekingen vaak de normale afvoer van vocht, wat de ophoping in de buikholte versnelt.

Hart en nieren: bondgenoten in overbelasting
Het hart en de nieren spelen ook hun rol in dit verhaal. Bij hartfalen kan het bloed zich opstapelen in de aderen, inclusief die rond de lever, wat de druk in de poortader verhoogt en bijdraagt aan ascites. De nieren, belast met het compenseren voor deze drukveranderingen, houden nog meer vocht vast, waardoor de buikholte steeds voller raakt.

Systemische factoren: de grotere puzzel
Naast deze lokale processen zijn er ook systemische factoren die bijdragen aan het ontstaan van ascites. Genetische aandoeningen zoals de ziekte van Wilson of hemochromatose kunnen de lever beschadigen, waardoor de bovengenoemde processen in gang worden gezet. In tropische gebieden spelen parasitaire infecties, zoals schistosomiasis, een rol door obstructie van de lymfevaten, wat de vochtophoping verergert.

De climax: een buik vol verhalen
Ascites is niet zomaar een ophoping van vocht; het is een uiting van meerdere verstoorde systemen in het lichaam. Of het nu gaat om een overbelaste lever, een falend hart, een ontstoken buikvlies of hormonale systemen die onbedoeld tegenwerken, de buikholte wordt het toneel van een complex drama. De zichtbare opzwelling van de buik is slechts het topje van de ijsberg, terwijl de verborgen processen blijven draaien en vechten om balans te herstellen. Begrip van deze mechanismen is essentieel om dit intrigerende, maar vaak ernstige fenomeen effectief aan te pakken.

Ascites symptomen: vocht in buik

Dikke buik en gewichtsverlies

Ascites geeft niet altijd klachten. De meeste mensen met ascites ontwikkelen een dikke buik en ervaren gewichtsverlies. Sommige mensen ontwikkelen daarnaast zwelling van de enkels en kortademigheid.

In het begin vaak geen klachten

Een gespannen buik gevuld met vocht is gemakkelijk te herkennen, maar in het begin kan de hoeveelheid ascitesvocht klein en moeilijk te detecteren zijn. Naarmate de hoeveelheid vocht in omvang toeneemt, kun je gevoel van een volheid ervaren of een opgeblazen gevoel. Het zijn vaak de tekenen van de onderliggende ziekte die je er in eerste instantie toe brengen om medische hulp in te schakelen.

Leverziekte en kanker

Er is een verschil tussen patiënten die ascites ontwikkelen door leverziekte en levercirrose, en degenen die het ontwikkelen als gevolg van ontsteking van de buikholte door kanker. Leverziekte verloopt relatief pijnloos, terwijl kankerpatiënten vaak aanzienlijk veel pijn ervaren. Aan de andere kant zijn de symptomen vergelijkbaar. Er is zwelling van de buik vanwege de ophoping van vocht in de buikholte. Dit kan leiden tot hoogstand van het diafragma, wat druk op de longen en dientengevolge kortademigheid veroorzaakt. Druk op de maag kan tot verminderde eetlust leiden, waardoor je minder eet en gewicht verliest.

Bij levercirrose hoopt zich niet alleen vocht in de buikholte op, maar er kan ook vasthouden van vocht (oedeem) en zwelling in de enkels en benen optreden. Andere symptomen zijn makkelijk kneuzingen krijgen, borstvergroting bij mannen en verwardheid door encefalopathie (ziekte, schade of storing van de hersenen).

Patiënten met kanker kunnen klagen over pijn, gewichtsverlies en vermoeidheid in combinatie met een opgezwollen buik.

Hartfalen

Als de ascites te wijten is aan hartfalen, kan er sprake zijn van kortademigheid en beenzwelling (oedeem). De kortademigheid wordt vaak erger bij inspanning en als je ligt ('orthopneu': kortademigheid die vermindert door recht op zitten). Personen met ascites als gevolg van hartfalen worden vaak midden in de nacht wakker, met paroxysmale nachtelijke dyspnoe, ofwel nachtelijke aanvallen van benauwdheid.

Bacteriële peritonitis

Degenen die spontane bacteriële peritonitis (buikvliesontsteking) hebben, ontwikkelen buikpijn en koorts.

Oorzaken van ascites

Stel je voor: je voelt je buik ongemakkelijk vol aan, alsof je een zware maaltijd achter de kiezen hebt, maar je hebt nauwelijks gegeten. De spanning neemt toe en je merkt dat je buik is opgezet. Dit gevoel is niet zomaar een kwestie van een opgeblazen gevoel—het kan het begin zijn van ascites, een ophoping van vocht in de buikholte die vaak wijst op een dieperliggend medisch probleem. Maar wat veroorzaakt dit precies? De antwoorden kunnen variëren, en ze zijn net zo complex als de systemen van ons lichaam.

Ascites is het resultaat van een subtiel maar soms verwoestend samenspel van verstoringen in de bloedsomloop, lymfedrainage of zelfs hormonale onevenwichtigheden. De oorzaken zijn veelzijdig en diepgaand, variërend van veelvoorkomende leveraandoeningen tot meer onverwachte, zeldzame aandoeningen. Om het mysterie van ascites beter te begrijpen, kijken we naar de verschillende categorieën van oorzaken. Elke categorie vertelt zijn eigen verhaal over hoe het lichaam met vocht omgaat – en wat er gebeurt als dat evenwicht wordt verstoord.

Levergerelateerde oorzaken (Hepatogene ascites)

De lever is vaak de hoofdrolspeler als het gaat om ascites. Wanneer levercirrose optreedt, verandert het prachtig georganiseerde weefsel in littekenweefsel, wat de bloedstroom blokkeert. Hierdoor ontstaat portale hypertensie, wat leidt tot vochtophoping in de buik. Cirrose door alcoholgebruik, virale hepatitis of zelfs een acute levercrisis na een medicatie-overdosering kan ascites veroorzaken. Denk aan de lever als een pomp die vastloopt—het overtollige vocht zoekt dan een uitweg en verzamelt zich in de buik.

Levercirrose: De voornaamste boosdoener achter ascites
Levercirrose is de meest voorkomende oorzaak van ascites en vormt het eindpunt van verschillende leveraandoeningen. Wanneer gezonde levercellen vervangen worden door littekenweefsel, wordt de structuur van de lever verstoord en kan bloed niet goed door de lever stromen. Dit leidt tot portale hypertensie, oftewel een verhoogde druk in de poortader, die verantwoordelijk is voor de bloedtoevoer van de darmen naar de lever. Dit verhoogde drukverschil dwingt vocht om uit de bloedvaten te lekken en zich in de buikholte op te hopen—de typische ascites die gepaard gaat met gevorderde cirrose.

• Voorbeeld: Iemand die jarenlang worstelt met alcoholmisbruik kan langzaam levercirrose ontwikkelen. Naarmate de ziekte vordert, begint de buik op te zwellen door vochtophoping. Dit is niet alleen esthetisch hinderlijk, maar het veroorzaakt ook kortademigheid en een zwaar gevoel in de buik.

Feitje: Cirrose is verantwoordelijk voor ongeveer 85% van alle gevallen van ascites. Zonder behandeling kan de ascites blijven terugkeren en leiden tot verdere complicaties, zoals nierproblemen en infecties.

Alcoholische hepatitis
Alcoholische hepatitis ontstaat door langdurig overmatig alcoholgebruik, waarbij de lever steeds opnieuw wordt aangevallen door alcohol, wat leidt tot ontsteking. Na verloop van tijd kan deze chronische ontsteking ervoor zorgen dat de levercellen beschadigd raken en vervangen worden door littekenweefsel—levercirrose. Net als bij andere vormen van cirrose veroorzaakt dit verhoogde druk in de poortader en vochtophoping in de buikholte, oftewel ascites.

• Voorbeeld: Iemand die dagelijks zware hoeveelheden alcohol consumeert, kan na verloop van tijd geelzucht (een gele huid) ontwikkelen, wat een teken is van leverproblemen. Uiteindelijk kan deze persoon ascites ontwikkelen als de leverfunctie verder achteruitgaat.

Feitje: Naar schatting ontwikkelt 35% van de zware drinkers alcoholische hepatitis, en als deze onbehandeld blijft, kan dit binnen enkele jaren overgaan in levercirrose met ascites als complicatie.

Virale hepatitis (B of C)
Virale hepatitis, met name hepatitis B en C, zijn stille veroorzakers van levercirrose. Deze chronische leverinfecties tasten de lever langzaam aan en veroorzaken ontstekingen die na verloop van tijd littekenweefsel veroorzaken. Levercirrose door virale hepatitis verloopt vaak sluipend, waarbij de patiënt weinig merkt totdat de leverfunctie ernstig is aangetast en ascites zich begint te ontwikkelen.

• Voorbeeld: Een persoon die jaren geleden hepatitis C heeft opgelopen, merkt lange tijd weinig symptomen. Na vele jaren kan de lever echter zo ernstig beschadigd zijn dat ascites ontstaat, vaak als eerste zichtbare teken dat er iets mis is.

Feitje: Wereldwijd zijn er meer dan 350 miljoen mensen chronisch geïnfecteerd met hepatitis B, en bij een aanzienlijk deel van hen leidt dit tot levercirrose en ascites.

Acuut leverfalen
Acuut leverfalen, treedt op wanneer de levercellen plotseling worden beschadigd door bijvoorbeeld een overdosis medicijnen (zoals paracetamol) of een toxische stof. Het gevolg is dat de lever binnen korte tijd niet meer in staat is om zijn functies uit te voeren, zoals het filteren van bloed en het verwerken van afvalstoffen. Door deze snelle achteruitgang kan ascites optreden als gevolg van verminderde eiwitproductie en vochtregulatie.

• Voorbeeld: Een jongere die per ongeluk een overdosis paracetamol neemt, kan binnen enkele dagen tekenen van acuut leverfalen vertonen, waaronder het plotselinge verschijnen van ascites.

Feitje: Acuut leverfalen is een medisch noodgeval, en als ascites zich voordoet in deze context, wijst dit vaak op ernstige leverschade die intensieve zorg vereist.

Budd-Chiari syndroom
Het Budd-Chiari syndroom ontstaat door een blokkade in de leveraders, meestal veroorzaakt door een bloedstolsel, waardoor de bloedstroom vanuit de lever wordt belemmerd. Dit leidt tot verhoogde druk in de levervaten, wat vochtophoping in de buikholte veroorzaakt. Dit syndroom is zeldzaam, maar kan ernstige complicaties veroorzaken zoals leverfalen en ascites.

• Voorbeeld: Een vrouw met een onderliggende bloedstollingsstoornis ontwikkelt Budd-Chiari syndroom. Ze merkt een plotselinge toename van de buikomvang door vochtophoping en ervaart hevige buikpijn, wat een teken is dat de lever onder druk staat.

Feitje: Het Budd-Chiari syndroom is zeldzaam, met een incidentie van ongeveer 1 op de 100.000 mensen. Ascites is een van de eerste symptomen die wijzen op een probleem met de bloedstroom in de lever.

Levermetastasen
Levermetastasen ontstaan wanneer kanker zich vanuit andere delen van het lichaam naar de lever verspreidt. Dit kan de leverfunctie ernstig verstoren, vooral wanneer de tumoren de bloedvaten in de lever belemmeren. Levermetastasen leiden vaak tot ascites doordat de lever niet langer in staat is om vocht goed te reguleren.

• Voorbeeld: Een patiënt met darmkanker kan levermetastasen ontwikkelen, wat leidt tot ascites als gevolg van de druk die de uitgezaaide tumoren op de lever uitoefenen.

Feitje: Bij ongeveer 50% van de patiënten met gevorderde kanker komen levermetastasen voor, en ascites is een veelvoorkomend gevolg in het laatste stadium van de ziekte.

Levertrombose
Levertrombose ontstaat wanneer een bloedstolsel de bloedstroom in de poortader of leveraders belemmert. Dit kan leiden tot verhoogde druk in de lever en uiteindelijk ascites. Levertrombose kan spontaan optreden, of het kan een complicatie zijn van andere ziekten zoals kanker of levercirrose.

• Voorbeeld: Een patiënt met een voorgeschiedenis van trombose ontwikkelt plotseling ascites. Onderzoek toont aan dat er een bloedstolsel in de poortader zit, waardoor de druk in de lever is toegenomen.

Feitje: Levertrombose is een relatief zeldzame oorzaak van ascites, maar het is een serieuze aandoening die snel moet worden behandeld om verdere complicaties, zoals leverfalen, te voorkomen.

Deze levergerelateerde oorzaken van ascites laten zien hoe complex de relatie tussen de lever en vochtregulatie in het lichaam kan zijn. Van chronische infecties tot acute bloedstolsels—wanneer de lever in de problemen komt, kan dit snel leiden tot ascites en andere ernstige complicaties.

Cardiovasculaire oorzaken (Cardiogene ascites)

Het hart speelt niet alleen een rol in de liefde, maar ook in het reguleren van vocht in ons lichaam. Bij hartfalen kan het bloed niet goed door het lichaam worden gepompt, waardoor het vocht zich ophoopt in de benen en uiteindelijk in de buik. Ontstekingen van het hartzakje, zoals pericarditis, kunnen dit proces verergeren, waardoor de buik zwelt als gevolg van vochtophoping.

Hartfalen
Bij chronisch hartfalen gaat er meer mis dan alleen het hart zelf. Dit is een aandoening waarbij het hart niet langer in staat is om voldoende bloed door het lichaam te pompen. Daardoor stagneert de bloedcirculatie en begint het vocht zich op te hopen in het lichaam. Vaak zie je eerst zwelling in de benen, enkels en voeten, maar na verloop van tijd kan het vocht ook de buikholte bereiken. De druk in de aderen die naar de lever leiden neemt toe, en dit dwingt vocht naar buiten, waardoor ascites ontstaat.

• Voorbeeld: Stel je een oudere man voor die al jarenlang last heeft van hartproblemen. Hij merkt dat zijn enkels steeds vaker opgezwollen zijn en dat hij kortademig wordt bij de minste inspanning. Langzaam begint ook zijn buik uit te zetten—een teken dat het vocht zich nu ook in de buik ophoopt door het falen van zijn hart.

Feitje: Ongeveer 30% van de patiënten met hartfalen ontwikkelt ascites. Dit kan een extra last betekenen voor de ademhaling, vooral wanneer de druk op het middenrif toeneemt door de ophoping van vocht in de buikholte. Ascites bij hartfalen vraagt vaak om een combinatie van diuretica en andere behandelingen om zowel het vocht als de onderliggende hartproblemen aan te pakken.

Pericarditis
Pericarditis, de ontsteking van het hartzakje (pericardium), kan meer veroorzaken dan alleen pijn op de borst. Deze dunne beschermlaag rondom het hart kan bij ontsteking vocht vasthouden, wat leidt tot een ophoping van vocht rond het hart (pericardiale effusie). Als dit vocht zich blijft ophopen, kan het hart minder efficiënt pompen, wat vervolgens leidt tot ascites. Het lichaam probeert het overtollige vocht kwijt te raken, maar door de zwakke pompfunctie ontstaat er een vicieuze cirkel waarbij ascites zich blijft opbouwen.

• Voorbeeld: Een vrouw in de vijftig heeft onlangs een virale infectie gehad. Hoewel de griep voorbij lijkt, begint ze last te krijgen van een drukkend gevoel op haar borst, gevolgd door zwelling van haar buik. Onderzoek wijst uit dat ze pericarditis heeft, waarbij de ontsteking niet alleen het hart maar ook haar buikholte beïnvloedt door vochtophoping.

Feitje: Pericarditis komt niet alleen door virale infecties, maar kan ook het gevolg zijn van auto-immuunziekten of complicaties na een hartaanval. Het ontstoken hartzakje kan vocht vasthouden en in ongeveer 15% van de gevallen kan dit leiden tot ascites, vooral bij patiënten met bijkomende hartproblemen.

Constrictieve pericarditis
Bij constrictieve pericarditis wordt het hart letterlijk gevangen in een keurslijf. Door littekenvorming of verharding van het hartzakje kan het hart zich niet meer goed uitzetten en samentrekken. Deze beperkte beweging belemmert het hart in zijn belangrijkste taak: bloed door het lichaam pompen. Dit leidt tot verhoogde druk in de aderen, vooral die naar de lever toe, en uiteindelijk tot vochtophoping in de buikholte—ascites.

• Voorbeeld: Een man die jaren geleden een ernstige infectie van het hartzakje heeft doorgemaakt, begint nu problemen te ervaren met vochtretentie. Eerst in zijn benen, en nu ook in zijn buik. Zijn cardioloog ontdekt dat zijn pericardium is verdikt en verstijfd, waardoor zijn hart niet meer goed functioneert. Deze "pantsering" van het hart leidt tot een verhoogde druk in zijn buikvaten, wat de ascites verklaart.

Feitje: Constrictieve pericarditis is een zeldzame, maar ernstige aandoening die kan volgen op infecties, hartoperaties of zelfs bestralingstherapie. In ongeveer 50% van de gevallen ontwikkelen patiënten met deze aandoening ascites, wat de al bestaande ademhalings- en hartproblemen verder verergert. Chirurgie om het verhard hartzakje te verwijderen kan soms de enige oplossing zijn om zowel het hart als de ascites te ontlasten.

Nefrologische oorzaken (Nefrogene ascites)

De nieren, onze interne filtermachines, spelen ook een belangrijke rol bij het voorkomen van ascites. Wanneer ze falen, zoals bij het nefrotisch syndroom of chronisch nierfalen, kunnen ze niet langer voldoende vocht en zout uit het lichaam verwijderen. Dit leidt tot vochtretentie en ascites, alsof de filter verstopt raakt en het water nergens anders heen kan.

Nefrotisch syndroom
Het nefrotisch syndroom is een aandoening waarbij de nieren, normaal gesproken de filters van het lichaam, hun vermogen verliezen om eiwitten vast te houden. Eiwitten die het bloed normaal gesproken helpen om vocht vast te houden, lekken weg via de urine. Hierdoor ontstaat een lage eiwitconcentratie in het bloed, wat ertoe leidt dat vocht uit de bloedvaten sijpelt naar de omliggende weefsels. Dit veroorzaakt zwellingen (oedeem), meestal in de benen en enkels, maar het kan ook ascites in de buikholte veroorzaken.

• Voorbeeld: Een jongeman komt bij de arts met ernstige zwelling in zijn voeten en een opgezette buik. Een urinetest toont een verhoogde hoeveelheid eiwitverlies, wat erop wijst dat zijn nieren eiwitten doorlaten die normaal in het bloed moeten blijven. Het nefrotisch syndroom is verantwoordelijk voor zijn ascites, die in dit geval een gevolg is van de verstoring van de vochtbalans.

Feitje: Het nefrotisch syndroom komt vooral voor bij kinderen, maar ook volwassenen kunnen erdoor getroffen worden. De combinatie van oedeem, gewichtsverlies en ascites kan het leven van patiënten enorm beïnvloeden. Patiënten verliezen vaak 3,5 gram eiwit per dag via de urine, wat uiteindelijk leidt tot de vochtophoping in weefsels en buikholte.

Chronisch nierfalen
Bij chronisch nierfalen nemen de nieren geleidelijk hun functie niet meer goed waar. Ze zijn niet langer in staat om afvalstoffen en overtollig vocht af te voeren, wat leidt tot vochtretentie in het lichaam. Dit uit zich in gezwollen ledematen en, in ernstigere gevallen, ascites. Omdat de nieren minder goed werken, wordt ook de balans van zout en water verstoord, wat de ophoping van vocht in de buik verder kan verergeren.

• Voorbeeld: Een oudere vrouw met diabetes ontwikkelt langzaam symptomen van nierfalen. Ze begint vocht vast te houden, eerst in haar voeten, maar nu ook in haar buik. Haar arts bevestigt dat haar nieren minder goed werken, en de vochtophoping die ze ervaart—waaronder de ascites—is een direct gevolg van het feit dat haar nieren niet langer efficiënt kunnen filteren.

Feitje: Chronisch nierfalen komt vaak voor bij mensen met langdurige aandoeningen zoals diabetes of hoge bloeddruk. Naar schatting heeft ongeveer 10% van de wereldbevolking een vorm van chronisch nierfalen, en in gevorderde stadia is ascites een veelvoorkomende complicatie.

Dialyse-gerelateerde ascites
Dialyse is vaak een levensreddende behandeling voor patiënten met nierfalen, omdat het de functie van de nieren overneemt door het bloed te filteren. Toch kan deze behandeling soms leiden tot complicaties, waaronder dialyse-gerelateerde ascites. Bij sommige patiënten hoopt vocht zich op in de buikholte, zelfs tijdens dialyse. Dit kan gebeuren wanneer de vochtbalans verstoord raakt of wanneer de dialyse niet voldoende is om alle overtollige vloeistof uit het lichaam te verwijderen. Peritoneale dialyse, waarbij de buikholte zelf als filter wordt gebruikt, kan soms direct ascites veroorzaken door irritatie van het buikvlies.

• Voorbeeld: Een man die al jaren afhankelijk is van dialyse begint na zijn behandelingen tekenen van ascites te vertonen. Zijn buik zwelt op, ondanks de dialyse. Zijn artsen concluderen dat zijn lichaam moeite heeft om het vocht goed te reguleren tijdens de dialyse, en dit leidt tot ophoping in zijn buikholte.

Feitje: Hoewel dialyse levensreddend is, kan het soms leiden tot bijwerkingen zoals ascites. Vooral bij peritoneale dialyse is er een kans van ongeveer 5-10% dat patiënten vochtophoping in de buik ervaren. Dit vraagt vaak om een aanpassing van de behandeling, zoals het veranderen van de dialysemethode of het gebruik van medicijnen om de vochtbalans te verbeteren.

Oncologische oorzaken (Maligne ascites)

Kanker maakt geen onderscheid en kan ascites veroorzaken door direct het buikvlies of de lever aan te tasten. Of het nu gaat om maag-, eierstok-, of darmkanker, kankercellen kunnen zich verspreiden naar het buikvlies en de natuurlijke afvoer van vocht blokkeren, waardoor ascites ontstaat. Deze vorm van ascites kan snel opkomen en vereist vaak complexe medische interventies.

Peritoneale carcinomatose
Peritoneale carcinomatose is een gevreesde complicatie van kanker die optreedt wanneer kankercellen zich verspreiden naar het buikvlies, het dunne vlies dat de buikorganen omhult. Dit komt vaak voor bij vormen van kanker zoals maag-, darm- en alvleesklierkanker. Wanneer kankercellen het buikvlies binnendringen, veroorzaken ze een ontstekingsreactie en verstoren ze de normale vochtregulatie, waardoor ascites ontstaat. Dit is vaak een teken van gevorderde kanker en kan zorgen voor aanzienlijke druk en ongemak in de buikholte.

• Voorbeeld: Een patiënt met gevorderde darmkanker merkt dat zijn buik steeds opgeblazen aanvoelt, ondanks dat hij weinig eet. Bij nader onderzoek blijkt dat de kanker zich heeft verspreid naar het buikvlies, wat resulteert in ascites. Deze vorm van vochtophoping is een veelvoorkomend gevolg van peritoneale carcinomatose en kan de symptomen van de kanker verergeren.

Feitje: Peritoneale carcinomatose is vaak een laat stadium van kanker en komt voor bij ongeveer 10-15% van de patiënten met maag- of darmkanker. De ascites die hierdoor ontstaat, kan liters aan vocht bevatten, wat de buik gespannen en pijnlijk maakt. Behandeling is vaak gericht op het verminderen van de symptomen, zoals het aftappen van vocht (paracentese) om verlichting te bieden.

Eierstokkanker
Eierstokkanker (ovariumkanker) staat erom bekend dat het vaak in een laat stadium wordt ontdekt, en ascites is een van de meest voorkomende symptomen die vrouwen ervaren. Kankercellen verspreiden zich snel door de buikholte, wat een verstoring veroorzaakt in het evenwicht tussen vochtproductie en -afvoer in het buikvlies. Dit leidt tot de ophoping van grote hoeveelheden vocht. Bij het syndroom van Meigs, een zeldzaam syndroom, kunnen goedaardige eierstoktumoren ook ascites en vochtophoping in de longen (pleuravocht) veroorzaken, wat vaak verward wordt met kwaadaardige processen.

• Voorbeeld: Een vrouw van in de vijftig bezoekt de dokter vanwege een plotselinge toename van haar buikomvang en ongemak. Onderzoek toont aan dat ze eierstokkanker heeft, en de ascites is een van de eerste symptomen die zichtbaar werd. De vloeistofopbouw geeft druk op haar organen en belemmert haar ademhaling, wat onmiddellijke behandeling vereist.

Feitje: Tot wel 50% van de vrouwen met gevorderde eierstokkanker ontwikkelt ascites. Dit is vaak een van de eerste symptomen die artsen waarschuwt voor de aanwezigheid van kanker, aangezien eierstokkanker in de beginfase meestal geen symptomen veroorzaakt. Ascites kan hierbij leiden tot gewichtsverlies, een opgezette buik en kortademigheid.

Maag- en darmkanker
Bij maag- en darmkanker kan ascites optreden wanneer de tumor de normale werking van de buikorganen en het lymfestelsel verstoort. Naarmate de kanker groeit en zich uitbreidt naar het buikvlies of de omliggende weefsels, wordt de lymfedrainage geblokkeerd, wat leidt tot een ophoping van vocht in de buikholte. De constante druk van de tumor kan ook een ontstekingsreactie veroorzaken, wat de situatie nog verder verergert.

• Voorbeeld: Een man met darmkanker begint plotseling een opgezette buik en zwelling te ervaren, naast zijn reguliere klachten. Zijn arts bevestigt dat de kanker zich heeft verspreid naar het buikvlies en lymfevaten, wat de oorzaak is van de ascites die zich nu ontwikkelt.

Feitje: Bij gevorderde stadia van maag- of darmkanker treedt in ongeveer 15-25% van de gevallen ascites op. Dit wijst meestal op een verslechtering van de kanker, waarbij de behandeling vaak palliatief is, gericht op het verlichten van symptomen zoals ademhalingsproblemen en buikdruk.

Mesothelioom
Mesothelioom is een zeldzame, maar uiterst agressieve vorm van kanker die het buikvlies aantast. Vaak wordt deze ziekte geassocieerd met blootstelling aan asbest. Bij mesothelioom verspreiden kankercellen zich door het buikvlies, wat een ontstekingsreactie veroorzaakt die leidt tot ascites. Deze ophoping van vocht is een van de eerste tekenen dat er iets mis is, en het kan snel ongemak veroorzaken naarmate de ziekte voortschrijdt.

• Voorbeeld: Een voormalig bouwvakker die in zijn jonge jaren aan asbest werd blootgesteld, ontwikkelt jaren later buikpijn en een gezwollen buik. Bij onderzoek blijkt dat hij mesothelioom heeft, waarbij ascites een van de eerste en duidelijkste symptomen is.

Feitje: Mesothelioom van het buikvlies komt slechts voor bij ongeveer 500 tot 1.000 mensen per jaar in Europa en de VS. Vanwege de agressieve aard van de ziekte, komt ascites vaak voor in de vroege stadia, en de prognose is doorgaans slecht. Het regelmatig aftappen van vocht kan verlichting bieden voor de symptomen, maar curatieve behandelingen zijn zeldzaam.

Infectiegerelateerde oorzaken (Infectieuze ascites)

Soms kan een infectie, zoals tuberculose of een bacteriële infectie in het buikvlies, leiden tot ascites. Vooral bij patiënten met levercirrose kan ascites geïnfecteerd raken, wat een acute en gevaarlijke complicatie vormt. Hier treedt ascites op als een verdedigingsreactie van het lichaam, dat probeert een interne vijand te bestrijden.

Tuberculose-peritonitis
Tuberculose-peritonitis is een zeldzame maar ernstige vorm van tuberculose waarbij de bacteriën die de longen meestal aantasten, zich naar de buikholte verspreiden en een infectie van het buikvlies veroorzaken. Dit leidt tot een ontstekingsreactie die vochtophoping in de buikholte, oftewel ascites, kan veroorzaken. Hoewel tuberculose tegenwoordig in veel delen van de wereld minder voorkomt, blijft het een belangrijke oorzaak van ascites in landen waar tuberculose endemisch is, of bij immuungecompromitteerde patiënten.

• Voorbeeld: Een man die ooit in een land met veel tuberculose woonde, begint maanden na zijn terugkeer last te krijgen van buikpijn en een opgezwollen buik. Na verschillende onderzoeken blijkt dat hij lijdt aan tuberculose-peritonitis, waarbij de bacterie zijn buikvlies heeft geïnfecteerd en ascites heeft veroorzaakt.

Feitje: Tuberculose-peritonitis is verantwoordelijk voor ongeveer 1-2% van alle gevallen van tuberculose buiten de longen. Hoewel zeldzaam, kan het zonder behandeling levensbedreigend zijn. De ascites die hierdoor ontstaat, wordt vaak gekenmerkt door een melkachtige vloeistof en gaat vaak gepaard met koorts, gewichtsverlies en algehele vermoeidheid. Tuberculose-behandeling kan de infectie bestrijden, maar de ascites vereist vaak extra medische ingrepen zoals paracentese om het vocht af te voeren.

Spontane bacteriële peritonitis (SBP)
Spontane bacteriële peritonitis (SBP) is een gevaarlijke complicatie waarbij de ascitesvloeistof geïnfecteerd raakt, zonder een duidelijke oorzaak zoals een darmperforatie. Dit komt vooral voor bij patiënten met levercirrose, omdat hun immuunsysteem verzwakt is en bacteriën gemakkelijk de ascitesvloeistof kunnen binnendringen. SBP is een medische noodsituatie die onmiddellijke behandeling met antibiotica vereist, aangezien het onbehandeld kan leiden tot sepsis en levensbedreigend kan zijn.

• Voorbeeld: Een man met gevorderde levercirrose meldt zich bij het ziekenhuis met buikpijn, koorts en verwardheid. Na onderzoek blijkt dat zijn ascites geïnfecteerd is geraakt, wat hem in een kritieke toestand brengt. Hij wordt snel behandeld met antibiotica om de infectie onder controle te krijgen.

Feitje: Tot wel 30% van de patiënten met ascites door levercirrose kan een episode van spontane bacteriële peritonitis ontwikkelen. SBP is een levensbedreigende complicatie met een mortaliteit van 20-30% bij ernstige gevallen. Symptomen zoals plotselinge buikpijn, koorts en verwardheid zijn waarschuwingssignalen die onmiddellijke medische aandacht vereisen. Regelmatige controle van de ascitesvloeistof op infectie is cruciaal bij patiënten met chronische ascites.

Schimmelinfecties
Schimmelinfecties als oorzaak van ascites zijn zeldzaam, maar komen voor bij immuungecompromitteerde patiënten, zoals mensen met HIV, kanker of patiënten die immunosuppressiva gebruiken na een orgaantransplantatie. In deze gevallen kan een schimmelinfectie het buikvlies infecteren en ascites veroorzaken, vaak gepaard gaand met ernstige buikpijn en koorts. Schimmels zoals Candida kunnen de buikholte binnendringen en ontstekingen en vochtophoping veroorzaken, wat snelle medische interventie vereist.

• Voorbeeld: Een patiënt met een recente niertransplantatie ontwikkelt buikpijn en zwelling in de weken na de operatie. Onderzoek toont aan dat hij een schimmelinfectie heeft ontwikkeld die zijn buikvlies heeft aangetast, wat heeft geleid tot ascites. Hij krijgt onmiddellijk een antischimmelbehandeling om de infectie onder controle te krijgen.

Feitje: Schimmelinfecties die leiden tot ascites zijn zeldzaam, maar komen vooral voor bij patiënten met een ernstig verzwakt immuunsysteem. Candida-infecties zijn de meest voorkomende boosdoener in dit scenario. Ascites veroorzaakt door schimmels is vaak moeilijker te behandelen dan bacteriële infecties en vereist langdurige antischimmelmedicatie om de infectie volledig te bestrijden.

Endocriene oorzaken (Endocriene ascites)

Hormonen reguleren meer dan we ons vaak realiseren. Bij hormonale disbalansen, zoals hypothyreoïdie (een traag werkende schildklier) of een verhoogde aldosteronproductie, kan het lichaam vocht vasthouden. Hoewel zeldzaam, kan deze hormonale verstoring de buik doen opzwellen als gevolg van ascites.

Hypothyreoïdie (Myxoedeem ascites)
Hypothyreoïdie, ook wel bekend als een traag werkende schildklier, is een aandoening waarbij de schildklier te weinig schildklierhormonen produceert. Deze hormonen reguleren de stofwisseling en hebben invloed op veel processen in het lichaam, waaronder de balans van vocht en zout. Bij ernstige vormen van hypothyreoïdie, ook wel myxoedeem genoemd, kan het lichaam vocht vasthouden, wat leidt tot zwelling in verschillende delen van het lichaam, waaronder de buikholte—een aandoening die bekend staat als myxoedeem ascites. Deze vorm van ascites is zeldzaam, maar kan aanzienlijk ongemak veroorzaken, vooral als het niet tijdig wordt behandeld.

• Voorbeeld: Een oudere vrouw met een geschiedenis van onbehandelde hypothyreoïdie begint last te krijgen van een gezwollen gezicht, dikke handen en voeten, en uiteindelijk een opgezette buik. Onderzoek toont aan dat haar trage schildklier de oorzaak is van haar ascites, een symptoom van ernstige hypothyreoïdie dat relatief zeldzaam voorkomt.

Feitje: Myxoedeem ascites is een zeldzame complicatie van hypothyreoïdie en komt voor bij ongeveer 4% van de patiënten met ernstige, onbehandelde hypothyreoïdie. De ascites ontstaat door veranderingen in de eiwit- en vochtbalans in het lichaam en verdwijnt meestal zodra de schildklierhormonen op peil worden gebracht met medicatie. Andere symptomen van myxoedeem zijn gewichtstoename, vermoeidheid, droge huid en een opgezwollen gelaat.

Hyperaldosteronisme
Hyperaldosteronisme is een aandoening waarbij de bijnieren te veel van het hormoon aldosteron produceren. Dit hormoon speelt een belangrijke rol bij het reguleren van de bloeddruk en het handhaven van de balans tussen natrium en kalium in het lichaam. Bij overproductie van aldosteron, zoals bij het syndroom van Conn of door een bijnieradenoom, houdt het lichaam te veel natrium vast, wat leidt tot vochtretentie en een verhoogde bloeddruk. Dit teveel aan vocht kan zich ophopen in verschillende delen van het lichaam, waaronder de buikholte, wat ascites veroorzaakt.

• Voorbeeld: Een man die al jaren worstelt met hoge bloeddruk, ervaart plotseling ook zwelling in zijn buik. Zijn arts voert verschillende tests uit en ontdekt dat hij lijdt aan hyperaldosteronisme, waarbij zijn bijnieren te veel aldosteron produceren, wat de oorzaak is van zijn vochtretentie en ascites.

Feitje: Hyperaldosteronisme komt voor bij ongeveer 5-10% van de mensen met hoge bloeddruk. Ascites door deze aandoening is zeldzaam, maar kan optreden in ernstige gevallen van vochtretentie. De behandeling is gericht op het verlagen van de aldosteronproductie, vaak door middel van medicatie of het verwijderen van een overactieve bijnier. Diuretica worden vaak voorgeschreven om overtollig vocht uit het lichaam te verwijderen en de ascites te verminderen.

Lymfatische oorzaken (Lymfogene ascites)

Het lymfestelsel is de stille held in ons lichaam, die afvalstoffen en vocht afvoert. Wanneer het lymfestelsel echter wordt geblokkeerd door bijvoorbeeld kanker of infecties, kan lymfevocht zich ophopen in de buikholte. Dit leidt tot chylous ascites, een zeldzame maar hardnekkige vorm van ascites waarbij melkachtig vocht zich in de buik verzamelt.

Lymfoedeem in de buik (Chylous ascites)
Lymfoedeem in de buik, ook wel chylous ascites genoemd, ontstaat wanneer lymfevocht—dat normaal gesproken door het lymfestelsel wordt afgevoerd—zich ophoopt in de buikholte. Dit gebeurt meestal door een verstopping of beschadiging van de lymfevaten, waardoor de lymfe, een melkachtig wit vocht, niet goed kan worden afgevoerd en zich in de buik verzamelt. Deze zeldzame vorm van ascites komt voor bij aandoeningen die het lymfestelsel aantasten, zoals trauma, chirurgie, infecties of bepaalde kankers, waaronder lymfomen.

• Voorbeeld: Een man die een operatie heeft ondergaan aan zijn buik, merkt enkele weken later dat zijn buik gezwollen is. Onderzoek toont aan dat hij chylous ascites heeft ontwikkeld door schade aan zijn lymfevaten tijdens de operatie, waardoor lymfevocht in zijn buik lekt en zich daar ophoopt.

Feitje: Chylous ascites komt in ongeveer 1% van alle gevallen van ascites voor en wordt gekenmerkt door de ophoping van een melkachtig vocht dat rijk is aan triglyceriden (vetten). Het is een zeldzame aandoening, vaak geassocieerd met trauma of bepaalde kankers. De behandeling richt zich vaak op het verminderen van de lymfeproductie door dieetveranderingen, zoals het beperken van vetten, of medische interventie om de lekkende of geblokkeerde lymfevaten te herstellen.

Lymfomen
Lymfomen, een vorm van kanker die uitgaat van het lymfestelsel, kunnen ascites veroorzaken wanneer de tumoren de lymfevaten in de buikholte blokkeren. Het lymfestelsel is essentieel voor het afvoeren van overtollig vocht en afvalstoffen uit de weefsels naar de bloedsomloop. Wanneer dit systeem wordt verstoord door een lymfoom, kan de lymfe zich ophopen in de buikholte, wat leidt tot ascites. Lymfomen kunnen zowel in de lymfeklieren als in het buikvlies ontstaan en kunnen daardoor de normale drainage van lymfevloeistof ernstig belemmeren.

• Voorbeeld: Een jonge vrouw wordt gediagnosticeerd met non-hodgkinlymfoom, een type lymfoom dat haar buikholte heeft aangetast. Als gevolg van de groeiende tumoren begint ze last te krijgen van ascites, doordat de lymfevaten in haar buik worden geblokkeerd en het lymfevocht zich niet goed kan afvoeren.

Feitje: Lymfomen zijn verantwoordelijk voor ongeveer 10% van de gevallen van chylous ascites. Patiënten met lymfomen die ascites ontwikkelen, merken vaak een geleidelijke toename van buikzwelling en druk. Chemotherapie en andere behandelingen gericht op het verkleinen van de tumoren kunnen helpen om de blokkades op te heffen en de ascites te verminderen.

Gastro-intestinale oorzaken (Gastro-intestinale ascites)

Onze spijsvertering kan soms in de problemen komen, wat zich uit in ascites. Pancreatitis, bijvoorbeeld, kan lekkages van pancreassappen veroorzaken, waardoor vocht zich ophoopt in de buik. Ook een perforatie van de maag of darm kan leiden tot een ontsteking van het buikvlies (peritonitis), wat ascites tot gevolg heeft.

Pancreatitis
Pancreatitis, een ontsteking van de alvleesklier, kan ernstige complicaties met zich meebrengen, waaronder ascites. In gevallen van acute of chronische pancreatitis kan de alvleesklier beschadigd raken, waardoor pancreassap en enzymen die normaal helpen bij de vertering, in de buikholte gaan lekken. Dit leidt tot irritatie van het buikvlies en uiteindelijk tot de ophoping van vocht, oftewel pancreatische ascites. De enzymen die in de buikholte lekken, kunnen ook ontsteking en weefselbeschadiging veroorzaken, wat het probleem verergert.

• Voorbeeld: Een man met een lange geschiedenis van alcoholgebruik ontwikkelt acute pancreatitis. Na weken van buikpijn begint zijn buik zichtbaar op te zwellen, wat veroorzaakt wordt door pancreassap dat in de buikholte lekt. De artsen bevestigen dat pancreatitis de oorzaak is van zijn ascites.

Feitje: Ongeveer 3-6% van de patiënten met chronische pancreatitis ontwikkelt pancreatische ascites. Dit type ascites is vaak rijk aan eiwitten en pancreatische enzymen, en zonder behandeling kan de lekkage doorgaan, wat leidt tot verdere complicaties zoals peritonitis. De behandeling omvat vaak drainage van het vocht en mogelijk chirurgische interventie om het lek in de alvleesklier te repareren.

Maag- of darmperforatie
Maagperforatie of darmperforatie is een medische noodsituatie waarbij een gat ontstaat in de maag- of darmwand. Wanneer darminhoud of maagzuur de buikholte binnendringt, veroorzaakt dit een ernstige ontsteking van het buikvlies, een aandoening die bekendstaat als peritonitis. Deze ontsteking gaat vaak gepaard met ascites, omdat het lichaam reageert door vocht naar de ontstoken buikholte te sturen in een poging de infectie te bestrijden. De combinatie van darminhoud en vocht in de buikholte is levensbedreigend en vereist onmiddellijke chirurgische ingreep.

• Voorbeeld: Een oudere vrouw met een voorgeschiedenis van maagzweren krijgt plotseling hevige buikpijn. Een röntgenfoto toont een maagperforatie, waarbij zuur uit de maag in haar buikholte lekt en een ernstige peritonitis en ascites veroorzaakt. Ze ondergaat een spoedoperatie om de perforatie te repareren.

Feitje: Perforaties van de maag of darmen, veroorzaakt door aandoeningen zoals maagzweren, diverticulitis of trauma, kunnen leiden tot peritonitis en ascites. Zonder snelle interventie kan deze aandoening leiden tot sepsis en overlijden. Ascites die optreedt door een perforatie is vaak een teken van een ernstige infectie in de buikholte en moet dringend worden behandeld.

Portale hypertensie zonder cirrose
Portale hypertensie is een aandoening waarbij de druk in de poortader, die bloed naar de lever voert, verhoogd is. Hoewel dit meestal het gevolg is van levercirrose, kan portale hypertensie ook optreden zonder dat er sprake is van leverlittekens. Andere oorzaken, zoals trombose van de poortader of bepaalde hartaandoeningen, kunnen de bloedstroom door de poortader belemmeren en leiden tot verhoogde druk. Deze druk duwt vocht uit de bloedvaten de buikholte in, wat ascites veroorzaakt, zelfs zonder dat de lever is beschadigd.

• Voorbeeld: Een man zonder leverproblemen begint last te krijgen van ascites. Onderzoek toont aan dat hij een trombose in de poortader heeft, wat de bloedstroom naar de lever belemmert en de druk in de buikvaten verhoogt. Hoewel hij geen cirrose heeft, leidt de verhoogde druk toch tot ascites.

Feitje: Portale hypertensie zonder cirrose komt minder vaak voor, maar kan veroorzaakt worden door aandoeningen zoals trombose van de poortader, Budd-Chiari-syndroom of hartfalen. Ascites door portale hypertensie zonder leverziekte kan vaak worden behandeld met diuretica en soms met ingrepen om de druk in de poortader te verlagen, zoals een TIPS-procedure (transjugulaire intrahepatische portosystemische shunt).

Iatrogene oorzaken (Behandeling-gerelateerde ascites)

Soms komt ascites voort uit medische ingrepen of behandelingen. Na abdominale chirurgie kan ascites bijvoorbeeld ontstaan als reactie op de operatie, terwijl bepaalde medicijnen, zoals steroïden of chemotherapie, vochtretentie kunnen bevorderen.

Postoperatieve ascites
Je ondergaat een buikoperatie, alles lijkt goed te gaan, maar een paar dagen later merk je dat je buik oncomfortabel gezwollen is. Dit kan een voorbeeld zijn van postoperatieve ascites, een complicatie die soms optreedt na abdominale chirurgie. Wanneer de buikholte geopend wordt voor een ingreep, zoals een darmoperatie of het verwijderen van een tumor, kan het lichaam reageren door vocht in de buikholte vast te houden. Dit gebeurt vaak omdat de natuurlijke barrière van het buikvlies wordt verstoord of ontstoken raakt tijdens de operatie.

• Voorbeeld: Stel je voor dat iemand een operatie ondergaat voor het verwijderen van een galblaas. Na de ingreep kan het lichaam reageren met een ontstekingsreactie die leidt tot de ophoping van vocht in de buikholte. Dit vocht kan ongemak veroorzaken en, in ernstige gevallen, druk uitoefenen op de omliggende organen. In de meeste gevallen is postoperatieve ascites tijdelijk en verdwijnt het na enkele dagen of weken met voldoende rust en een goede vochtbalans. Soms is echter medische interventie nodig, zoals het afvoeren van het overtollige vocht via een naald (paracentese).

Feitje: Postoperatieve ascites komt vaker voor bij mensen die een ingreep ondergaan vanwege leveraandoeningen of wanneer de lymfevaten tijdens de operatie beschadigd raken. Hoewel het relatief zeldzaam is, kan deze vorm van ascites complicaties met zich meebrengen, zoals infectie of hernia.

Ascites door medicatie
Sommige medicijnen doen meer dan alleen hun beoogde werk. Ze kunnen onbedoelde bijwerkingen hebben, zoals het vasthouden van vocht in de buikholte. Een van de meest voorkomende oorzaken van ascites door medicatie zijn steroïden. Steroïden, vaak voorgeschreven voor ontstekingsziekten of allergieën, beïnvloeden de balans van natrium en vocht in het lichaam. Ze kunnen ervoor zorgen dat het lichaam te veel zout vasthoudt, wat leidt tot vochtophoping—niet alleen in de buik, maar ook in andere delen van het lichaam.

• Voorbeeld: Stel je voor dat iemand steroïden krijgt voorgeschreven voor een chronische aandoening zoals reumatoïde artritis. Na een tijdje begint die persoon onverklaarbare zwelling in de buik op te merken, wat leidt tot ongemak en een drukkend gevoel. Dit kan worden veroorzaakt door de vochtretentie die soms gepaard gaat met langdurig gebruik van steroïden. Gelukkig is dit meestal omkeerbaar wanneer de dosering wordt verlaagd of de medicatie wordt aangepast.

Niet alleen steroïden zijn de boosdoener; kankermedicijnen, zoals chemotherapie, kunnen ook ascites veroorzaken. Chemotherapie kan schade toebrengen aan gezonde cellen in het lichaam, waaronder cellen die betrokken zijn bij het reguleren van vocht. Dit kan leiden tot vochtophoping in de buikholte, vooral bij langdurige of intensieve behandelingen.

Feitje: Het gebruik van steroïden en bepaalde chemotherapieën is een van de meest voorkomende oorzaken van medicatie-geïnduceerde ascites. Bij langdurig gebruik van deze medicijnen is het belangrijk om regelmatig gecontroleerd te worden op bijwerkingen zoals vochtretentie.

Risicogroepen voor ascites

Mensen met chronische leverziekte

Patiënten met een chronische leverziekte zoals hepatitis B of C, alcoholische leverziekte, of niet-alcoholische leververvetting lopen een verhoogd risico op het ontwikkelen van ascites, vooral als de aandoening niet goed wordt behandeld. Wereldwijd heeft ongeveer 25% van de mensen met chronische hepatitis B of C uiteindelijk te maken met levercirrose, wat vaak leidt tot ascites.

Personen met een voorgeschiedenis van alcoholmisbruik
Langdurig en overmatig alcoholgebruik kan leiden tot levercirrose, wat op zijn beurt het risico op ascites aanzienlijk vergroot. Ongeveer 50% van de mensen met alcoholische levercirrose ontwikkelt binnen 10 jaar ascites. Het gebruik van meer dan 40-60 gram alcohol per dag (ongeveer 4-6 standaarddranken) gedurende meerdere jaren verhoogt het risico op levercirrose aanzienlijk.

Patiënten met hart- of nieraandoeningen
Mensen die lijden aan hartfalen of nieraandoeningen hebben een verhoogd risico op vochtophoping, waaronder ascites. Ongeveer 20-30% van de patiënten met congestief hartfalen kan ascites ontwikkelen. Nierfalen, vooral bij mensen met nefrotisch syndroom, kan ook leiden tot vochtophoping in de buikholte.

Kankerpatiënten
Personen met kanker in de buikholte, zoals lever-, eierstok- of maagkanker, kunnen ascites ontwikkelen als complicatie van hun ziekte. Bij ongeveer 30-40% van de patiënten met gevorderde eierstokkanker komt ascites voor. Ook bij leverkanker kan ascites optreden als gevolg van verminderde leverfunctie en verhoogde druk in de bloedvaten.

Ouderen
Oudere volwassenen hebben meer kans op chronische ziekten die kunnen leiden tot ascites, zoals hartfalen, levercirrose en kanker. Ongeveer 60% van de mensen ouder dan 60 jaar heeft een verhoogd risico op het ontwikkelen van chronische aandoeningen die ascites kunnen veroorzaken.

Patiënten met auto-immuunziekten
Mensen met auto-immuunziekten, zoals auto-immuunhepatitis, hebben een verhoogd risico op leverontsteking en cirrose, wat kan leiden tot ascites. Ongeveer 10-20% van de patiënten met auto-immuunhepatitis ontwikkelt uiteindelijk levercirrose, wat kan leiden tot ascites.

Personen met genetische leveraandoeningen
Personen met erfelijke aandoeningen zoals hemochromatose (ijzerstapeling) en de ziekte van Wilson (koperstapeling) lopen een verhoogd risico op het ontwikkelen van levercirrose en ascites. Ongeveer 30% van de patiënten met hemochromatose en 40% van de patiënten met de ziekte van Wilson ontwikkelt uiteindelijk levercirrose.

Patiënten met langdurige infecties
Personen met langdurige infecties, zoals tuberculose in de buikholte, kunnen ascites ontwikkelen als gevolg van ontsteking en vochtophoping. Ascites komt voor bij ongeveer 3-5% van de patiënten met buikvliesontsteking door tuberculose.

Personen met verhoogde druk in de poortader (portale hypertensie)
Mensen met verhoogde druk in de poortader, vaak veroorzaakt door levercirrose, lopen een verhoogd risico op het ontwikkelen van ascites door de verhoogde druk in de buikholte. Ongeveer 85% van de patiënten met portale hypertensie als gevolg van levercirrose ontwikkelt ascites.

Personen met peritoneale ziekten
Personen met aandoeningen aan het peritoneum, zoals peritoneale carcinomatose of peritonitis, kunnen een verhoogd risico hebben op ascites door ontsteking en vochtophoping in de buikholte. Bij patiënten met peritoneale carcinomatose komt ascites vaak voor, en tot wel 60% van deze patiënten kan vochtophoping ontwikkelen.

Personen met een ongezonde levensstijl
Mensen met een ongezonde levensstijl, zoals overmatig alcoholgebruik, slechte voeding, roken en een gebrek aan lichaamsbeweging, lopen een verhoogd risico op leveraandoeningen, obesitas en andere chronische ziekten die kunnen leiden tot ascites. Alcoholmisbruik is een belangrijke risicofactor voor levercirrose, terwijl obesitas kan bijdragen aan niet-alcoholische leververvetting, beide kunnen ascites veroorzaken. Naar schatting heeft 25% van de mensen met obesitas niet-alcoholische leververvetting, waarvan 2-3% kan leiden tot levercirrose en ascites.

Onderzoek en diagnose

Ascites wordt gediagnosticeerd op basis van een uitgebreid vraaggesprek met de arts (anamnese), lichamelijk onderzoek, je medische voorgeschiedenis, bloedonderzoek, echografie of CT-scan en paracentese. Paracentese is een procedure waarbij een naald door de buikwand ingebracht wordt (na lokale verdoving) en vloeistof wordt verwijderd. Deze vloeistof wordt onderzocht op tekenen van infectie, kanker of andere medische problemen.

Complicaties

Er kunnen verschillende complicaties ontstaan bij ascites.

Buikpijn, ongemak en ademhalingsproblemen

Deze problemen kunnen optreden als er zich te veel vocht in de buikholte opbouwt. Dit kan je vermogen beperken om dagelijkse activiteiten te verrichten, zoals eten en lopen. Het gevoel van een opgeblazen buik kan aanzienlijke ongemakken veroorzaken, en de verhoogde druk op het diafragma kan ademhalingsproblemen verergeren, vooral bij inspanning.

Infectie

Spontane bacteriële peritonitis is een bacteriële infectie van vrij vocht in de buik. Het is een ontsteking van ascites en komt vrijwel uitsluitend voor bij patiënten met levercirrose en ascites. Het veroorzaakt meestal koorts en buikpijn. De diagnose wordt over het algemeen gemaakt door een monster uit de buikholte te nemen door een paracentese uit te voeren. Spontane bacteriële peritonitis is een ernstige aandoening die behandeling vereist met antibiotica. Goede nabehandeling is nodig, omdat de sterfte door spontane bacteriële peritonitis zonder behandeling kan oplopen tot 20-30%. Ascitesdrainage wordt niet aangeraden vanwege het risico op herinfectie.

Vocht in de longen

Pleurale effusie is een abnormale vochtophoping in de pleuraholte. Wanneer dit berust op levercirrose, wordt gesproken van 'hepatische hydrothorax'. Abdominale vloeistof vult de long (meestal aan de rechterkant). Dit resulteert in kortademigheid, hoesten, hypoxemie (gebrek aan zuurstof in het bloed) en/of pijn op de borst. Hepatische hydrothorax wordt het best behandeld door het verwijderen van de abdominale ascites door paracentese van de buik, waarbij door middel van een dikke naald vloeistof uit de buikholte geaspireerd wordt. In ernstige gevallen kan een chirurgische ingreep nodig zijn om de effusie onder controle te krijgen.

Nierfalen

Verergering van levercirrose kan leiden tot nierfalen. Deze aandoening heet hepatorenaal syndroom. Het is een zeldzame, maar ernstige complicatie bij patiënten met levercirrose wat kan leiden tot nierfalen. Hepatorenaal syndroom heeft een slechte prognose zonder behandeling, met een overlevingspercentage van minder dan 50% binnen enkele weken tot maanden na het ontstaan. Behandeling kan bestaan uit medicatie om de bloedtoevoer naar de nieren te verbeteren of een levertransplantatie in ernstige gevallen.

Ondervoeding

Ondervoeding is een veel voorkomende complicatie bij patiënten met ascites, vooral als gevolg van levercirrose. De ophoping van vocht in de buik kan het eetvermogen verminderen en bijdragen aan verlies van eetlust, wat leidt tot ondervoeding en spierverlies (sarcopenie). Ongeveer 20-50% van de patiënten met cirrose en ascites lijdt aan ondervoeding, wat de prognose en kwaliteit van leven negatief beïnvloedt. Een eiwitrijk dieet en medische voedingsondersteuning zijn essentieel voor deze patiënten.

Verlies van spiermassa

Patiënten met ascites verliezen vaak spiermassa als gevolg van de verhoogde energiebehoeften van het lichaam, verminderde voedselinname en de effecten van leverziekte. Sarcopenie, of verlies van spiermassa, komt vaak voor bij patiënten met levercirrose en kan bijdragen aan een slechte algehele gezondheid. Ongeveer 40-70% van de patiënten met cirrose ervaart verlies van spiermassa, wat leidt tot een verhoogd risico op complicaties en mortaliteit.

Spijsverteringsproblemen

De aanwezigheid van grote hoeveelheden ascites kan druk uitoefenen op de maag en darmen, wat leidt tot spijsverteringsproblemen zoals misselijkheid, braken, en een opgeblazen gevoel. Dit kan de voedingsstatus van de patiënt verder verslechteren, wat bijdraagt aan ondervoeding en een verzwakte fysieke conditie.

Navelbreuk

Een andere complicatie van ascites is de ontwikkeling van een navelbreuk (umbilicale hernia). De verhoogde druk in de buikholte kan ervoor zorgen dat de navel naar buiten puilt. Dit kan leiden tot pijn en ongemak, en in sommige gevallen is chirurgische correctie nodig om de hernia te herstellen. Tot wel 20% van de patiënten met ascites ontwikkelt een umbilicale hernia.

Behandeling van ascites

Leefstijlmaatregelen

Zoutbeperking
Beperk de hoeveelheid zout in je dieet. De belangrijkste stap voor het behandelen van ascites is om je zoutinname drastisch te verminderen. Het consulteren van een voedingsspecialist (diëtist) kan verstandig zijn, vooral omdat het zoutgehalte in voedsel vaak moeilijk te bepalen is. Zoutvervangers die geen kalium bevatten, kunnen worden gebruikt. Het is belangrijk om geen extra kalium binnen te krijgen, omdat bepaalde medicijnen zorgen voor een stijgende kaliumspiegel.

Stoppen met alcohol
Daarnaast is het essentieel om volledig te stoppen met alcohol. Alcohol veroorzaakt direct schade aan de levercellen, wat kan leiden tot verdere achteruitgang van je leverfunctie. Bij ascites is je lever al ernstig aangetast, en elke verdere blootstelling aan alcohol versnelt dit proces en vergroot het risico op complicaties, zoals leverfalen en spontane bacteriële peritonitis. Alcoholconsumptie vermindert ook de effectiviteit van medicijnen die je mogelijk gebruikt om ascites te behandelen en verhoogt de druk in de poortader, wat leidt tot meer vochtophoping in de buikholte. Door volledig te stoppen met alcohol, geef je je lever de kans om zich enigszins te herstellen en verklein je het risico op verdere complicaties.

Dagelijkse beweging
Ook dagelijks bewegen is van groot belang. Beweging helpt je bloedcirculatie te verbeteren, vochtophoping te verminderen en spiermassa te behouden. Bovendien draagt lichaamsbeweging bij aan een betere algehele conditie en weerstand, wat belangrijk is omdat je vatbaarder bent voor complicaties door ascites. Door actief te blijven, geef je je lichaam de kans om sterker te worden en beter met de ziekte om te gaan.

Medische interventies

Diuretica
Vaak zul je diuretica (plaspillen) nodig hebben om ascites te behandelen. Het is belangrijk om deze pillen precies volgens voorschrift in te nemen. Deze medicijnen kunnen echter verlies van elektrolyten (vooral natrium en kalium) en problemen met de nierfunctie (creatinine) veroorzaken. Het gebruik van plaspillen vervangt niet de noodzaak om je zoutinname te verminderen. Beide maatregelen zijn nodig om ascites effectief aan te pakken.

Paracentese
Soms blijft er vochtophoping in je buik aanwezig, zelfs met diuretica en een zoutarm dieet. In deze gevallen kan paracentese worden toegepast om overtollig vocht af te voeren. Paracentese is een procedure waarbij, onder steriele omstandigheden, een naald of katheter in de buikholte wordt ingebracht om het overtollige vocht te verwijderen. De patiënt ligt meestal op zijn rug, en de huid wordt grondig ontsmet. Daarna wordt een lokale verdoving toegediend om de prikplek te verdoven. Vervolgens brengt de arts een dunne naald of katheter in, vaak aan de zijkant van de buik, en het vocht wordt langzaam afgetapt. Afhankelijk van de hoeveelheid vocht kan de procedure variëren van enkele minuten tot een uur. Het afgetapte vocht kan soms worden opgestuurd voor laboratoriumonderzoek om te controleren op tekenen van infectie of andere aandoeningen. Paracentese kan directe verlichting geven van symptomen zoals een opgeblazen gevoel, buikpijn en ademhalingsproblemen door de druk op het diafragma te verminderen.

Shuntplaatsing
In sommige gevallen kan het nodig zijn om een shunt tussen de hoofdader en kleinere aderen te plaatsen. Dit wordt vaak een TIPSS (Transjugulaire Intrahepatische Portosystemische Shunt) genoemd. Een radioloog voert deze procedure uit onder beeldgeleiding, waarbij een verbinding wordt gemaakt tussen de poortader en een leverader om de druk in de poortader te verlagen. Eerst wordt een katheter ingebracht via de halsader (vena jugularis), waarmee de radioloog toegang krijgt tot de lever. Vervolgens wordt er een kanaal gecreëerd door de lever om de poortader en de leverader met elkaar te verbinden. Er wordt een stent geplaatst om deze verbinding open te houden. Door de druk in de poortader te verlagen, kan de bloedsomloop verbeteren, waardoor al je organen beter hun werk kunnen doen. Een verbeterde nierfunctie zorgt bijvoorbeeld voor een betere afvoer van natrium en voorkomt vochtophoping. TIPSS is vooral nuttig bij patiënten bij wie medicatie en andere interventies onvoldoende effect hebben gehad op het verlichten van ascites of complicaties door portale hypertensie.

Levertransplantatie

Voor mensen met zeer ernstige cirrose en leverfalen kan levertransplantatie uitkomst bieden. Levertransplantatie is vaak de laatste optie wanneer andere behandelingen niet hebben gewerkt. Er zijn wereldwijd ongeveer 25.000 levertransplantaties per jaar, waarvan ongeveer 80% succesvol is na het eerste jaar. In Nederland worden jaarlijks ongeveer 150 levertransplantaties uitgevoerd, en in België rond de 100. Het succespercentage na het eerste jaar in beide landen is vergelijkbaar met het wereldwijde gemiddelde van 80%. De wachttijd voor een levertransplantatie in Nederland en België kan variëren van enkele maanden tot meerdere jaren, afhankelijk van de ernst van je ziekte en de beschikbaarheid van donoren. Levertransplantatie kan levensreddend zijn, maar brengt ook risico's met zich mee, zoals infecties, afstotingsreacties van het donororgaan en complicaties door immunosuppressiva die je levenslang moet gebruiken. Wanneer je succesvol een levertransplantatie ondergaat, kun je een aanzienlijke verbetering in je kwaliteit van leven verwachten, met een overlevingspercentage van meer dan 70% na vijf jaar.

Andere behandelingen

Albumine-infusie
Bij mensen die paracentese ondergaan, kan een albumine-infusie noodzakelijk zijn. Albumine is een eiwit dat helpt om de vochtbalans in je lichaam te behouden. Door albumine via een infuus toe te dienen, kan je bloeddruk op peil worden gehouden en kan het risico op nierfalen worden verkleind.

Antibiotica
In sommige gevallen kan het gebruik van antibiotica zoals cefotaxim, ciprofloxacine of norfloxacine nodig zijn om infecties, zoals spontane bacteriële peritonitis (SBP), te voorkomen of te behandelen. SBP is een veelvoorkomende complicatie van ascites, waarbij bacteriën de buikholte infecteren zonder een duidelijke bron van infectie. Deze infectie kan ernstige gevolgen hebben, zoals sepsis, en vereist onmiddellijke behandeling. Antibiotica kunnen niet alleen worden gebruikt om de acute infectie te bestrijden, maar ook preventief worden toegepast bij mensen met een hoog risico op SBP. Preventieve antibiotica kunnen de kans op herhaling van deze infectie met meer dan 60% verminderen en zijn van vitaal belang om je gezondheid en welzijn te behouden.

Vasoconstrictoren en terlipressine
Vasoconstrictoren zoals terlipressine kunnen worden gebruikt om de druk in de poortader te verlagen en hepatorenaal syndroom te behandelen. Deze medicijnen helpen de bloedtoevoer naar de nieren te verbeteren, waardoor de nierfunctie behouden blijft.

TIPSS (Transjugulaire Intrahepatische Portosystemische Shunt)
Dit is een gespecialiseerde procedure waarbij een kanaal wordt gemaakt in de lever om een verbinding te creëren tussen de poortader en de leverader. TIPSS helpt om de druk in de poortader te verlagen, wat kan leiden tot verlichting van ascites. Deze procedure wordt vooral toegepast als medicatie en paracentese onvoldoende effect hebben.

Middenrifpompen en longdrainages
Wanneer ascites gepaard gaat met pleurale effusie (vocht in de longen), kan het noodzakelijk zijn om een drain te plaatsen om het overtollige vocht af te voeren en ademhalingsproblemen te verlichten. Bij deze procedure wordt een dunne, flexibele buis (drain) via de borstwand in de pleuraholte ingebracht om het vocht af te tappen. Dit gebeurt meestal onder plaatselijke verdoving en beeldgeleiding (zoals echografie of röntgen) om ervoor te zorgen dat de drain op de juiste plek wordt geplaatst. De drain kan voor een korte periode blijven zitten om vocht te blijven afvoeren, totdat de ophoping onder controle is. In sommige gevallen, wanneer een drain alleen niet voldoende is of als de pleurale effusie blijft terugkeren, kan een chirurgische procedure nodig zijn. Dit kan bijvoorbeeld pleurodese zijn, waarbij een ontstekingsmiddel in de pleuraholte wordt geïnjecteerd om de longen en de borstwand aan elkaar te laten plakken, waardoor verdere vochtophoping wordt voorkomen.

Levensverwachting en prognose

Ascites – het klinkt misschien als een technisch medisch begrip, maar als je ermee te maken krijgt, voelt het allesbehalve abstract. Het is de ophoping van vocht in je buikholte, waardoor je buik opzwelt en je een zwaar, ongemakkelijk gevoel krijgt. Maar wat nog zwaarder kan wegen, is de vraag: Wat betekent dit voor mijn toekomst?

De levensverwachting bij ascites hangt sterk af van de oorzaak. In veel gevallen komt ascites door leverproblemen, zoals cirrose, waar de lever het moeilijk krijgt en vocht gaat ophopen. Hoewel dit zeker zorgwekkend klinkt, betekent het niet per definitie dat het einde nabij is. Met de juiste zorg – denk aan zoutarm eten, medicijnen en soms het afvoeren van het vocht via een procedure – kan de situatie vaak goed worden beheerd. In sommige gevallen kan een levertransplantatie zelfs een tweede kans op een lang en gezond leven bieden.

Als ascites echter wordt veroorzaakt door een kwaadaardige aandoening, zoals kanker, ziet het plaatje er vaak anders uit. Ascites kan dan een teken zijn dat de ziekte vergevorderd is. Hoewel dit moeilijk te horen is, betekent het niet dat er niets meer gedaan kan worden. Palliatieve zorg, gericht op comfort en levenskwaliteit, kan verlichting bieden en je helpen om nog waardevolle tijd door te brengen met je dierbaren.

De prognose verschilt dus per persoon en per situatie. Vroege diagnose en gerichte behandelingen kunnen de uitkomst sterk beïnvloeden. Het is belangrijk om hoop te houden, zelfs op de moeilijkste momenten, want de juiste zorg kan een groot verschil maken in hoe je je voelt en hoe je leeft, zelfs met een uitdagende diagnose als ascites.

Preventie van ascites

Een gezonde lever, een gezond leven
Preventie begint bij een gezonde lever. Om het ontstaan van ascites te voorkomen, is het belangrijk om goed voor je lever te zorgen. De lever is een cruciaal orgaan dat verantwoordelijk is voor honderden functies in het lichaam, waaronder het filteren van afvalstoffen en het ondersteunen van de stofwisseling. Als je je lever gezond houdt, verklein je de kans op levercirrose, de belangrijkste oorzaak van ascites.

Een van de belangrijkste manieren om je lever gezond te houden, is door bewust te zijn van wat je eet en drinkt. Overmatig alcoholgebruik is een van de grootste boosdoeners voor leverproblemen. Daarom geldt: geniet, maar drink met mate. Of, nog beter, schrap alcohol helemaal uit je leven om je lever de best mogelijke bescherming te bieden. Wanneer je lever geen alcohol hoeft te verwerken, kan deze zich richten op de taken die echt belangrijk zijn voor je lichaam.

Gezonde voeding: bouwstenen voor een sterke lever
Het begint allemaal bij wat er op je bord ligt. Een uitgebalanceerd dieet dat rijk is aan groenten, fruit, volle granen en magere eiwitten is een goede basis om je lever gezond te houden. Voeding met veel antioxidanten, zoals blauwe bessen, groene thee en artisjokken, helpt bij het beschermen van je lever tegen ontstekingen en oxidatieve stress. Kies voor gezonde vetten, zoals die in olijfolie en avocado's en beperk verzadigde vetten en bewerkte voedingsmiddelen. Overgewicht en obesitas is een risicofactor voor niet-alcoholische leververvetting, wat kan leiden tot cirrose en uiteindelijk ascites. Houd je gewicht dus onder controle met gezonde eetgewoonten en regelmatige beweging. Val af bij overgewicht.

Voorkom hepatitis
Hepatitis B en C zijn belangrijke oorzaken van levercirrose en kunnen uiteindelijk ascites veroorzaken. Het voorkomen van hepatitis is dan ook een belangrijk onderdeel van de preventie van ascites. Laat je vaccineren tegen hepatitis B als je daar nog geen immuniteit tegen hebt. Zorg ervoor dat je veilig omgaat met bloedcontact en vermijd het delen van naalden of andere voorwerpen die in contact kunnen komen met bloed. Bij twijfel is het altijd verstandig om je te laten testen op hepatitis, zodat je tijdig behandeld kunt worden en verdere leverbeschadiging kunt voorkomen.

Voorkom overmatig medicijngebruik
Veel medicijnen worden door de lever verwerkt, en overmatig gebruik van bepaalde geneesmiddelen kan schade aan de lever veroorzaken. Voorkom het gebruik van pijnstillers zoals paracetamol in grote hoeveelheden, omdat dit giftig kan zijn voor de lever. Gebruik medicijnen alleen zoals voorgeschreven door je arts, en vermijd het combineren van meerdere medicijnen zonder medisch advies. Houd rekening met eventuele kruidenpreparaten of supplementen die je gebruikt, aangezien sommige hiervan ook een negatieve invloed op je lever kunnen hebben.

Blijf in beweging
Regelmatige lichaamsbeweging is niet alleen goed voor je algehele gezondheid, maar ook voor het behouden van een gezonde lever. Beweging helpt je gewicht onder controle te houden, verbetert de doorbloeding van je organen en vermindert de kans op leververvetting. Of het nu gaat om dagelijks wandelen, fietsen, zwemmen of pilates – elke vorm van beweging telt mee. Probeer ten minste 150 minuten per week matig intensief te bewegen om je lever in topconditie te houden.

Beperk blootstelling aan gifstoffen
Je lever heeft de taak om gifstoffen uit je lichaam te verwijderen, maar te veel blootstelling aan schadelijke chemicaliën kan de lever beschadigen. Probeer blootstelling aan giftige stoffen zoveel mogelijk te vermijden. Dit kan door in een goed geventileerde ruimte te werken, handschoenen te dragen wanneer je met chemische producten werkt, en het vermijden van het inademen van dampen van schoonmaakmiddelen of verf. Wees ook voorzichtig met het gebruik van pesticiden en andere chemicaliën in en om het huis.

Eet met mate: voorkom te veel zout
Een hoge zoutinname kan bijdragen aan vochtophoping en verhoogde bloeddruk, wat belastend is voor je lever en kan leiden tot ascites. Door je zoutinname te beperken, ontlast je niet alleen je lever, maar draag je ook bij aan het behoud van een gezonde bloeddruk. Let op verborgen zout in bewerkte en verpakte voedingsmiddelen. Kies voor kruiden en specerijen om je eten smaak te geven in plaats van zout. Je smaakpapillen zullen na verloop van tijd wennen aan minder zout, en je gezondheid zal er zeker bij gebaat zijn.

Gezonde leefgewoonten, een sterke basis
Preventie draait om het maken van gezonde keuzes en het ontwikkelen van gewoonten die je lever ondersteunen. Eet gezond, beweeg regelmatig, vermijd alcohol, zorg voor veilige vaccinaties, zoals hepatitis B, griep, en pneumokokkenvaccinaties, om je lever en immuunsysteem te ondersteunen. Deze vaccinaties helpen infecties te voorkomen die je leverfunctie kunnen verzwakken, en let op medicijngebruik. Door aandacht te besteden aan je levergezondheid, kun je de kans op ascites verkleinen en je algemene gezondheid verbeteren. Denk aan je lever als een trouwe vriend die altijd voor je klaarstaat – hoe beter je ervoor zorgt, hoe langer en gezonder hij jou kan ondersteunen.

Lees verder

• Lever: functie, werking, ligging en gezond houden van lever
• Leveraandoening door alcohol: pijn in de rechter bovenbuik
• Leveraandoeningen: symptomen, oorzaken en behandeling
• Gezonde voeding voor de lever: knoflook, walnoten en avocado
• Leverfalen: symptomen oorzaak, behandeling en prognose