Borstkanker: symptomen, oorzaken, behandeling en prognose

Borstkanker symptomen bestaan uit een verandering in hoe de borst en/of tepel aanvoelt en eruitziet. Een andere belangrijke symptoom van borstkanker is vocht uit tepel. Borstkanker is in westerse landen de meestvoorkomende vorm van kanker onder vrouwen. Borstkanker betreft 18% van alle vormen van kanker onder vrouwen. Het risico dat een vrouw in haar leven borstkanker ontwikkelt, bedraagt ongeveer 1 op 8. Het is na longkanker de tweede belangrijkste doodsoorzaak door kanker bij vrouwen. Vaak is het eerste teken van borstkanker een knobbeltje in de borst. Veel knobbels in de borst blijken goedaardig te zijn. Onderzoek moet dat uitwijzen. Behandeling van borstkanker bestaat vaak uit een operatie, bestraling, chemotherapie, hormonale behandeling of immunotherapie. Er zijn een aantal maatregelen die je kunt nemen om het risico op borstkanker te verlagen. Bijvoorbeeld door geen alcohol te drinken, meer te bewegen en op een gezond gewicht te blijven.

• Wat is borstkanker?
• Hoe vaak komt het voor?
• Bevolkingsonderzoek
• Welke vrouwen komen in aanmerking voor borstonderzoek?
• 'Stop screening borstkanker bij vrouwen boven de 70'
• Sterfte door borstkanker kan wellicht verder omlaag
• Oorzaken van borstkanker bij vrouwen
• Risicofactoren van borstkanker
• Sekse
• Leeftijd
• Borstkanker in de familie
• Abortus provocatus
• Mutatie in het BRCA1 of BRCA2-gen
• Persoonlijke geschiedenis van borstkanker
• Chemotherapie op kinderleeftijd
• Bestraling van de borst vóór je 30^e
• Bepaalde veranderingen in de borst
• Ras of etniciteit
• Vrouwen zonder kinderen
• Vroege menstruatie en late menopauze
• Het geven van borstvoeding
• Overgewicht bij vrouwen na de menopauze
• Hormonale substitutietherapie (HST)
• Orale contraceptiva
• Alcoholgebruik
• Grote borsten
• Gebrek aan beweging
• Roken
• Lage vitamine D-niveaus
• Blootstelling aan licht in de nachtelijke uren
• Blootstelling aan DES
• Ongezond eten en drinken
• Veel gegrild, gerookt en gebarbecued vlees
• Blootstelling aan chemicaliën in cosmetica
• Blootstelling aan chemische stoffen in voedsel
• Blootstelling aan chemicaliën voor gazons en tuinen
• Blootstelling aan chemicaliën in kunststof
• Blootstelling aan chemische stoffen in zonnebrandcrème
• Blootstelling aan chemicaliën in water
• Soorten borstkanker
• Invasief ductaal carcinoom
• Invasief lobulair carcinoom
• Ductaal carcinoma in situ (DCIS)
• Borstkanker symptomen
• Onderzoek en diagnose
• Lichamelijk onderzoek
• Vervolgonderzoek
• Ademtest kan op termijn mammogram vervangen
• Stadiumindeling borstkanker
• Borstkanker behandeling
• Operatie bij borstkanker
• Borstbesparende operatie
• Radicale mastectomie
• Bestraling of radiotherapie
• Chemotherapie
• Kanker-dodende geneesmiddelen
• Na de operatie (adjuvante chemotherapie)
• Voor de operatie (neo-adjuvante chemotherapie)
• Bij uitgezaaide borstkanker
• Hormonale therapie
• Doelgerichte therapie
• Nazorg en controle
• Prognose en overleving borstkanker
• Overlevingskansen
• Oudere vrouw met borstkanker fysiek slechter dan jongere evenknie
• Voorkomen van borstkanker
• Preventieve maatregelen
• Gezonde voeding
• Fruit en groente verkleinen kans op borstkanker

Wat is borstkanker?

Borstkanker is kanker die zich vormt in de cellen van de borsten. Borstkanker kan optreden bij zowel mannen als vrouwen, maar het komt veel vaker voor bij vrouwen. Een ander woord voor borstkanker is 'mammacarcinoom'.

Hoe vaak komt het voor?

De incidentie van borstkanker (dat wil zeggen het aantal nieuwe diagnoses) onder vrouwen in Nederland, was 14.551 in 2015. Vóór de leeftijd van 20 jaar is borstkanker uitzonderlijk, voor het 30^e levensjaar zeldzaam, maar daarna stijgt de incidentie geleidelijk: 70% van de patiënten is ouder dan 50 jaar.¹

Bevolkingsonderzoek

Welke vrouwen komen in aanmerking voor borstonderzoek?

Doordat borstkanker in de meerderheid van de gevallen voorkomt bij vrouwen van 50 jaar en ouder, richt zich het bevolkingsonderzoek dan ook op deze groep. Vrouwen tussen de 50 en 75 jaar krijgen elke 2 jaar een uitnodiging voor het bevolkingsonderzoek borstkanker (screening).

'Stop screening borstkanker bij vrouwen boven de 70'

Een kritische Leidse studie naar het effect van het het bevolkingsonderzoek bij oudere vrouwen, heeft de controverse over het nut van borstkankerscreening opnieuw doen oplaaien. Wetenschappers van het Leids Universitair Medisch Centrum (LUMC) stellen dat bij vrouwen boven de 70 jaar het risico op overbehandeling zo groot is dat moet worden gestopt met het standaardonderzoek naar die groep. De bovengrens voor het onderzoek werd vijftien jaar geleden verhoogd van 70 naar 75 jaar. Als screening effectief is worden bij deze vrouwen aanvankelijk veel kleine tumoren ontdekt, stellen de onderzoekers. Maar omdat deze allemaal worden behandeld, moet na verloop van tijd in de hele groep het aantal vergevorderde tumoren afnemen. Uit cijfers blijkt dat dit niet gebeurt.

Volgens oncologisch chirurg Gerrt-Jan Liefers wijst dat erop dat lang niet alle kleine tumoren bij oudere vrouwen later agressief worden en gaan uitzaaien. Deze vrouwen krijgen echter wel allemaal een operatie, chemokuur of hormoonbehandeling met alle gevolgen van dien. Dat zijn ingrijpende behandelingen, zeker voor vrouwen van die leeftijd. Het kan het verschil betekenen tussen wel en niet zelfstandig kunnen wonen, bijvoorbeeld door problemen met het geheugen, extreme vermoeidheid of een schouder die ze niet meer kunnen bewegen. (Bron: www.nieuwsbank.nl, 16 september 2014.)

Sterfte door borstkanker kan wellicht verder omlaag

Uit promotieonderzoek van Rianne de Gelder van de afdeling Maatschappelijke Gezondheidszorg van Erasmus MCblijkt dat het aantal vrouwen dat jaarlijks overlijdt aan borstkanker verder omlaag kan. Dat kan door hen op jongere leeftijd te laten deelnemen aan het bevolkingsonderzoek en tussen de 40 en 49 jaar vaker te screenen. De effecten van vaker screenen en op jongere leeftijd zijn wel kleiner dan verwacht.

In Nederland doen jaarlijks ongeveer 900.000 vrouwen tussen de 50 en 75 jaar mee aan het bevolkingsonderzoek naar borstkanker. Dit onderzoek voorkomt ieder jaar dat 750 vrouwen aan borstkanker overlijden. Het aantal sterfgevallen kan iets verder omlaag. Rianne de Gelder zegt hierover. “Eén extra screeningsronde op 48-jarige leeftijd kan nog eens 40 vrouwen per jaar redden.”

Screening van jonge vrouwen is om twee redenen minder effectief:

• borstkanker komt op jongere leeftijd minder vaak voor; en
• het is moeilijker om afwijkingen vroeg vast te stellen.

Bij een verlaging van de leeftijd zal ook verder onderzoek gedaan moeten worden naar eventuele nadelige effecten. Onder jongere vrouwen laat het onderzoek vaker een afwijking zien, terwijl het niét om kanker gaat. Dit kan leiden tot meer ongerustheid bij de vrouwen die het betreft. Ook straling is in de leeftijdsgroep van 40 tot 45 jaar een risicofactor. (Bron: Erasmus MC Persbericht d.d. 3 april 2012.)

Oorzaken van borstkanker bij vrouwen

Het is niet duidelijk wat de precieze oorzaak van borstkanker is. Borstkanker ontstaat wanneer bepaalde cellen in de borst abnormaal beginnen te groeien (ongecontroleerde celdeling of celwoekering). Deze cellen delen zich sneller dan gezonde cellen en blijven zich ophopen, waardoor zich een tumor vormt. De cellen kunnen zich verspreiden (uitzaaien of metastaseren) via de borst je lymfeklieren onder de oksel of naar andere delen van je lichaam. Borstkanker ontstaat meestal in de melkgangen en soms in de melkklieren. Onderzoekers hebben vastgesteld dat hormonale, leefstijl- en omgevingsfactoren het risico op borstkanker kunnen verhogen.

Risicofactoren van borstkanker

Borstkanker treft gemiddeld één op de acht vrouwen tijdens hun leven. Er zijn een aantal risicofactoren aan te wijzen, zoals:

Sekse

Ofschoon ook mannen borstkanker kunnen krijgen, komt het ongeveer 100-200 keer vaker voor bij vrouwen dan bij mannen.

Leeftijd

De kans op het krijgen van borstkanker stijgt naarmate een vrouw ouder wordt. Na het 40e levensjaar komt de incidentie per 1.000 boven de 1 uit, na het 45e boven de 2 en tussen 60-74 jaar boven de 3.

Borstkanker in de familie

Een vrouw met één eerstegraadsfamilielid met borstkanker, heeft ongeveer twee keer meer kans op het ontwikkelen van borstkanker. Bij de aanwezigheid van twee eerstegraads familieleden met borstkanker is het risico zelfs drie- tot viermaal verhoogd.

Abortus provocatus

Een vrouw die zwanger is, maakt flinke hormonale veranderingen door. Onder invloed van hormonen, vooral oestrogeen en progesteron, beginnen borstcellen zich te delen en ondergaan ze een rijping gedurende de gehele zwangerschap. Dit proces vindt zijn voltooiing na de bevalling van de eerste voldragen baby. De borsten zijn dan volledig ontwikkeld en tegelijk beter beschermd tegen de belangrijkste kankerverwekkende factoren. Wanneer deze hormonale processen voortijdig worden afgebroken, blijven de borst­cellen in een overgangsstadium verkeren. Ze zijn dan niet volledig uitgerijpt. De borsten zijn daardoor gevoeliger voor kanker. De meest voorkomende vorm van borstkanker ontstaat in de melkkanaaltjes van de borst (ductaal carcinoom). Melkkanaaltjes die reeds in een beginnende ontwikkeling verkeren maar nog niet volledig gerijpt zijn, zijn kwetsbaarder hiervoor.

Mutatie in het BRCA1 of BRCA2-gen

Er zijn twee genen geïdentificeerd, BRCA1 en BRCA2, die het risico vergroten op het ontwikkelen van borstkanker. Ongeveer 5% tot 10% van de borstkankers worden gekoppeld aan erfelijke veranderingen (mutaties) in bepaalde genen. De meest voorkomende genveranderingen zijn die van de BRCA1 en BRCA2 genen. Vrouwen met deze genen hebben tot 80% meer kans op het krijgen van borstkanker gedurende hun leven.

Persoonlijke geschiedenis van borstkanker

Een vrouw met kanker in een borst heeft een drie- à viermaal verhoogd risico op het krijgen van een nieuwe kanker in de andere borst of in een ander deel van dezelfde borst. Hiermee bedoelen we dus niet een terugkeer van de eerste kanker, wat een recidief genoemd wordt.

Chemotherapie op kinderleeftijd

Overlevers van kanker op kinderleeftijd hebben een verhoogd risico op secundaire kwaadaardige ziekten en mogelijk is chemotherapie daar deels schuldig aan. Dat blijkt uit een analyse van de langetermijngegevens van 6165 mensen die na kinderkanker minstens 5 jaar in leven bleven.² Van de overlevers ontwikkelde 4,2% een of meer secundaire maligniteiten, vooral borstkanker en sarcomen (een kwaadaardige tumor van steun- en tussenweefsels of van de weke delen) kwamen vaak voor.

Bestraling van de borst vóór je 30^e

Als je bestraling van de borst hebt ondergaan om een andere vorm van kanker dan borstkanker te behandelen, zoals het Hodgkin-lymfoom of het non-Hodgkin-lymfoom, dan heb je een hoger dan gemiddeld risico op borstkanker.

Bepaalde veranderingen in de borst

Als je bent gediagnosticeerd met bepaalde benigne (goedaardige) borstaandoeningen, dan heb je een hoger risico op borstkanker. Er zijn verschillende soorten goedaardige borstaandoeningen die het risico op borstkanker vergroten:

• Hyperplasie: in de melkgangen en klierkwabben kunnen extra cellen ontstaan en groeien;
• Complexe fibroadenoom, welke cysten, scleroserende adenosis, epitheliale calcificaties of apocriene veranderingen bevatten;
• Scleroserende adenose ofwel verhard klierweefsel;
• Intraductale papilloma ofwel goedaardige tumor van de borst;
• Intraductal papillomatosis: de vorming van een zeer kleine groep cellen in de kanalen van de borst, een soort hyperplasie Hyperplasie, wat duidt op het ontstaan en de groei van extra cellen in de melkgangen en klierkwabben;
• Radiaal litteken, een zeldzame aandoening waarbij het weefsel van de borst verdikt in een laesie.

Als je wordt gediagnosticeerd met één van deze aandoeningen, dan kan je risico op borstkanker verdubbelen.

Ras of etniciteit

Vrouwen met een blanke huidskleur hebben een iets grotere kans om borstkanker te ontwikkelen dan Afro-Amerikaanse, Spaanse en Aziatische vrouwen. Maar Afro-Amerikaanse vrouwen hebben daarentegen meer kans om een agressieve, meer invasieve vorm van borstkanker te ontwikkelen die reeds op jonge leeftijd wordt gediagnosticeerd.

Vrouwen zonder kinderen

Vrouwen die nooit zwanger zijn geweest, hebben ongeveer twee keer meer risico op het ontwikkelen van borstkanker dan vrouwen die wel kinderen hebben. Bij een vrouw die nooit zwanger wordt, zullen de borsten nooit volledig uitgroeien. De cellen in haar borsten kunnen zich daardoor gemakkelijker op een verkeerde manier ontwikkelen. De leeftijd waarop een vrouw haar eerste kind krijgt is hierbij van belang. Vrouwen die op latere leeftijd hun eerste kind krijgen (na hun 35^e), lopen gemiddeld evenveel risico als vrouwen zonder kinderen. Een groot aantal kinderen is een protectieve factor. Vermoedelijk is er een verband tussen het aantal menstruele cycli dat een vrouw doormaakt en het risico op borstkanker. Vrouwen die minder vaak ongesteld zijn geweest, hebben minder vaak blootgestaan aan met name oestrogenen, waardoor het risico op borstkanker lager is. Uit onderzoek blijkt dat 70% van borstkanker oestrogeengevoelig is.

Vroege menstruatie en late menopauze

Vrouwen die op jonge leeftijd begonnen te menstrueren (voor de leeftijd van 12) of die op latere leeftijd in de menopauze kwamen (na de leeftijd van 55 jaar), hebben een licht verhoogd risico op borstkanker. Ze hebben meer menstruaties gehad en als gevolg daarvan zijn ze vaker blootgesteld aan onder andere oestrogenen. Zoals gezegd is 70% van borstkanker oestrogeengevoelig.

Het geven van borstvoeding

Borstvoeding kan het risico op borstkanker verminderen, vooral als een vrouw langer dan 1 jaar borstvoeding geeft.

Overgewicht bij vrouwen na de menopauze

Vrouwen met overgewicht hebben een hoger risico om borstkanker te ontwikkelen in vergelijking met vrouwen die een gezond gewicht hebben, vooral na de menopauze. Overgewicht kan ook het risico op het terugkomen van borstkanker (recidief) bij vrouwen die de ziekte hebben gehad, vergroten.

Hormonale substitutietherapie (HST)

Hormoonsubstitutie kan in bepaalde gevallen en bij gebruik van meer dan 10 jaar, het risico op borstkanker en baarmoederkanker verhogen. Hormoonsubstitutie vereist daarom een regelmatige opvolging door een arts.

Orale contraceptiva

Het gebruik van de anticonceptiepil vergroot de kans op borstkanker.

Alcoholgebruik

Er is mogelijk een causaal verband tussen alcoholconsumptie en een verhoogde kans op borstkanker.

Grote borsten

Vrouwen met grote borsten ontwikkelen vaker borstkanker. Ook is het moeilijker om een mammogramme te maken bij vrouwen met grote borsten.

Gebrek aan beweging

Onderzoek toont aan dat een gebrek aan beweging is gerelateerd aan het krijgen van borstkanker.

Roken

Roken veroorzaakt een aantal ziekten en wordt geassocieerd met een hoger risico op borstkanker bij jongere premenopauzale vrouwen. Onderzoek heeft ook aangetoond dat er een verband kan bestaan ​​tussen een zeer zware mate van passief roken of meeroken en het risico op borstkanker bij postmenopauzale vrouwen.

Lage vitamine D-niveaus

Onderzoek suggereert dat vrouwen met een lage vitamine D-inname een hoger risico op borstkanker hebben. Vitamine D kan een rol spelen bij de normale groei van de borstcellen en het remmen van de groei van borstkankercellen. Er is anno 2024 echter meer onderzoek nodig naar het verband tussen vitamine D en borstkanker. Hier is het laatste woord dan ook nog niet over gezegd.

Blootstelling aan licht in de nachtelijke uren

Uit de resultaten van diverse studies blijkt dat vrouwen die 's nachts werken, bijvoorbeeld fabrieksarbeiders, artsen, verpleegkundigen en politieagenten, een hoger risico hebben op borstkanker dan vrouwen die overdag werken. Ander onderzoek suggereert dat vrouwen die in gebieden met veel extern licht in de nachtelijke uren wonen (bijvoorbeeld door een straatlantaarn), een hoger risico op borstkanker hebben.

Blootstelling aan DES

DES (diëthylstilbestrol) is een kunstmatig vrouwelijk hormoon (oestrogeen). Het werd in Nederland voorgeschreven aan zwangere vrouwen in de periode tussen 1947 en 1976, teneinde miskramen te voorkomen. Gevolgen voor DES-moeders is onder meer een verhoogd risico op borstkanker tussen het 45^e en 65^e levensjaar. DES-dochters boven de veertig hebben mogelijk tweemaal zoveel kans op borstkanker als andere vrouwen in die leeftijdsgroep.

Ongezond eten en drinken

Je voeding is in ieder geval gedeeltelijk verantwoordelijk voor ongeveer 30% tot 40% van alle kankers. Geen voedsel of dieet kan voorkomen dat je borstkanker krijgt, maar sommige voedingsmiddelen kunnen je lichaam wel optimaal gezond maken, je immuunsysteem versterken en je risico op borstkanker zo laag mogelijk houden.

Veel gegrild, gerookt en gebarbecued vlees

Onderzoek heeft aangetoond dat vrouwen die in hun leven veel gegrild, gerookt en gebarbecued vlees hebben gegeten en zeer weinig fruit en groenten, een hoger risico op borstkanker hebben dan vrouwen die niet veel van dergelijke vleeswaren hebben gegeten.

Blootstelling aan chemicaliën in cosmetica

Onderzoek geeft sterk aan dat sommige chemicaliën in cosmetica bij bepaalde blootstellingsniveaus kunnen bijdragen tot de ontwikkeling van kanker bij mensen.

Blootstelling aan chemische stoffen in voedsel

Er is een echte zorg dat pesticiden, antibiotica en hormonen die worden gebruikt op gewassen en bij vee, gezondheidsproblemen kunnen veroorzaken bij mensen, waaronder een toename van het risico op borstkanker. Er is ook bezorgdheid over kwik in zeevruchten en industriële chemicaliën in voedsel- en voedselverpakkingen.

Blootstelling aan chemicaliën voor gazons en tuinen

Onderzoek geeft sterk aan dat bij sommige blootstellingsniveaus van enkele van de chemicaliën in gras- en tuinproducten, kanker kunnen veroorzaken bij mensen. Maar omdat de producten verschillende combinaties van chemicaliën bevatten, is het moeilijk om een ​​bepaald oorzaak en effect voor elke specifieke chemische stof aan te tonen.

Blootstelling aan chemicaliën in kunststof

Onderzoek geeft sterk aan dat bij bepaalde blootstellingsniveaus sommige van de chemicaliën in plastic producten, zoals bisfenol A (BPA), kanker bij mensen kunnen veroorzaken.

Blootstelling aan chemische stoffen in zonnebrandcrème

Terwijl chemicaliën ons kunnen beschermen tegen de schadelijke ultraviolette straling van de zon, wijst onderzoek sterk in de richting dat bij bepaalde blootstellingsniveaus van bepaalde chemicaliën in sommige zonnebrandmiddelen het risico op kanker bij mensen vergroten.

Blootstelling aan chemicaliën in water

Amerikaans onderzoek heeft aangetoond dat het water dat je drinkt, of het nu uit de kraan komt of uit een fles water uit een winkel, misschien niet altijd zo veilig is als het zou kunnen zijn. Drinkwater kan kortom veel ongewenste stoffen bevatten

Soorten borstkanker

Borstkanker kent twee hoofdvormen: ductaal en lobulair carcinoom. Daarnaast zijn er nog een aantal zeldzamere vormen van borstkanker.

Invasief ductaal carcinoom

De meeste vormen van borstkanker behoren tot dit type, welke in de melkgangen start. In grofweg 85 procent van de gevallen gaat het om een ductale vorm van borstkanker. De gezwellen kunnen groot worden en aanvoelen als een harde knobbel. Invasief, houdt in dat de kanker zich verder kan verspreiden.

Invasief lobulair carcinoom

Een lobulair carcinoom begint in de lobben van de borst die melk produceren, de melkklieren. De kanker verspreidt zich door de borst. De tumor is vaak alleen te voelen als een algehele zwelling van de borst en niet zozeer een knobbeltje.

Ductaal carcinoma in situ (DCIS)

Een voorstadium van borstkanker, waarbij de cellen al wel de vorm hebben van kankercellen, maar nog niet het vermogen hebben om in het omliggende weefsel door te groeien (invasief) en eventueel uit te zaaien (metastasering). Vandaar het toevoegsel 'in situ', wat betekent dat de kanker beperkt is tot de plaats van ontstaan.

Borstkanker symptomen

Eén van de volgende ongebruikelijke veranderingen in de borst kúnnen een symptoom van borstkanker zijn:

• Het eerste symptoom van borstkanker is voor veel vrouwen het waarnemen van een knobbeltje of verdikking in de borst. Grofweg 9 van de 10 knobbeltjes in de borsten (90%) zijn goedaardig.
• Een verandering in de grootte of vorm van een borst.
• Kuiltjes of deukjes in de huid van de borst.
• Een verandering in de vorm van de tepel of een sinds kort ingetrokken tepel.
• Afscheiding uit de tepel: bruin, bloederig, waterig, groen van kleur of melkachtige vocht.
• Een huiduitslag op de tepel of het gebied eromheen met roodheid en (eczeemachtige) schilferigheid.
• Vlekkerige, rode huiduitslag op de borst. Deze borst kan warm aanvoelen.
• Een verdikking van de huid.
• Pijn in de borst.

Deze verschijnselen hoeven niet per se te wijzen op kanker. Veranderingen in of aan de borst kunnen immers ook wijzen op een goedaardige aandoening. Bij één van de genoemde veranderingen, is het verstandig de huisarts te bezoeken voor een medisch onderzoek. Alleen een onderzoek kan uitwijzen of de verandering goed- dan wel kwaadaardig is.

Onderzoek en diagnose

Lichamelijk onderzoek

Je huisarts zal lichamelijk onderzoek verrichten, waarbij hij/zij zorgvuldig je borsten bekijkt en bevoelt. Ook zal door hem/haar bekeken worden of er sprake is van opgezette lymfeklieren in je oksels of hals. Als het nodig is verwijst hij/zij je voor verder onderzoek naar een chirurg of een mammapoli. Veel ziekenhuizen hebben een zogeheten mammapoli. Mamma betekent borst. Hier kunnen de volgende onderzoeken plaatsvinden:

• nog een keer een lichamelijk onderzoek;
• mammografie (een röntgenfoto van de borst);
• echografie van de borst;
• MRI van de borst;
• punctie (hierbij zuigt de arts weefselcellen en/of vocht op met een dunne, holle naald, waarna de patholoog de cellen en/of het vocht beoordeelt onder de microscoop);
• biopsie (hierbij haalt de arts stukjes weefsel weg van de plaats waar de afwijking zit voor nader microscopisch onderzoek).

Vervolgonderzoek

Indien een kwaadaardige tumor wordt vastgesteld, is verder onderzoek nodig naar de grootte en locatie van de tumor, of er lymfeklieruitzaaiingen in de oksel aanwezig zijn en wat de kenmerken van de tumor zijn. Soms is aanvoelend beeldvormend onderzoek nodig om te bekijken of er uitzaaiingen zijn elders in het lichaam. Beeldvormend onderzoek kan bestaan uit:

• longfoto of CT-scan van de borstkas om te onderzoeken of er uitzaaiingen in de longen of in de lymfeklieren in de borstkas zijn;
• botscan om te kijken of er uitzaaiingen in de botten aanwezig zijn;
• echografie van de lever om te bekijken of er sprake is van uitzaaiingen in de lever;
• MRI-onderzoek ten behoeve van de exacte plaatsbepaling van de tumor in de borst of nader onderzoek naar uitzaaiingen in de hersenen en/of het ruggenmerg;
• PET-CT scan na toediening van een radioactieve stof: onderzoek met een combinatie van een CT-scan en een PET-scan, waarmee het hele lichaam onderzocht kan worden op metastasen.

Stadiumindeling borstkanker

Aan de hand van een stadium-indeling schat de arts de vooruitzichten in en kan bekeken worden welke behandeling geïndiceerd is.

Borstkanker behandeling

De meest toegepaste behandelingen bij borstkanker zijn de volgende:

• operatie: er kan borstsparend worden worden geopereerd of je kunt een borstamputatie krijgen;
  Chemotherapie / Bron: Linda Bartlett, Wikimedia Commons (Publiek domein)
• bestraling: de behandeling van kanker met straling (radiotherapie);
• chemotherapie: behandeling met cytostatica, medicijnen die cellen doden of de celdeling remmen;
• hormonale therapie: bij hormoongevoelige tumoren kunnen medicijnen die de aanmaak van bepaalde hormonen beperken of hun invloed verminderen nuttig zijn
• doelgerichte therapie: behandeling met medicijnen die zich via het bloed door je lichaam verspreiden en die kankercellen doden of de celdeling van kankercellen remmen*;
• borstprothese en reconstructie: een borstreconstructie na een amputatie.

Vaak gaat het om een combinatie van de genoemde behandelingen. De behandelend arts legt uit welke behandeling het best bij je situatie past.

Operatie bij borstkanker

Bij vrouwen met borstkanker vindt meestal een operatie plaats. Er zijn twee hoofdvormen om borstkanker te verwijderen:

• Er kan borstsparend worden worden geopereerd; of
• Je kunt een borstamputatie krijgen.

Borstbesparende operatie

Bij een borstsparende operatie (lumpectomie) wordt alleen het deel van de borst die de kanker bevat verwijderd. Het doel is om de kanker te verwijderen, waarbij ook een stuk gezond weefsel wordt weggenomen. Er wordt vaak meer weggesneden van de borst om er zeker te zijn van dat de tumor volledig verwijderd is. Hoeveel er van de borst wordt verwijderd hangt af van de grootte en locatie van de tumor en andere factoren.

Radicale mastectomie

Radicale mastectomie is één van de vormen van mastectomie (borstamputatie). De ingreep wordt voornamelijk gedaan bij vrouwen met borstkanker. Hierbij wordt de hele borst verwijderd, inclusief de borstklier en tepel, de lymfeknopen in de oksel evenals de kleine en de grote borstspier. Sommige vrouwen krijgen een dubbele mastectomie, waarbij beide borsten verwijderd worden. Na een amputatie van de borst volgt desgewenst een borstprothese en reconstructie.

Bestraling of radiotherapie

Bij bestraling vindt behandeling van kanker plaats met straling (radiotherapie). Het doel van radiotherapie is kankercellen te vernietigen en tegelijk gezonde cellen zo veel mogelijk te sparen. Radiotherapie speelt een belangrijke rol in het behandelen van alle stadia van borstkanker omdat het zo effectief en relatief veilig is. Het kan geschikt zijn voor mensen met stadium I tot stadium III borstkanker na een borstsparende operatie (lumpectomie) of mastectomie. Bestraling kan ook zeer nuttig zijn voor mensen met stadium IV kanker die zich heeft verspreid naar andere delen van het lichaam. Vrouwen die zwanger zijn mogen niet bestraald worden. Bestraling is nooit veilig tijdens de zwangerschap.

Chemotherapie

Kanker-dodende geneesmiddelen

Chemotherapie is behandeling met cytostatica, medicijnen die cellen doden of de celdeling remmen. Deze kanker-dodende geneesmiddelen worden intraveneus toegediend (in een ader ingespoten) of door de mond. De geneesmiddelen reizen door de bloedbaan om kankercellen in de meeste delen van het lichaam te bereiken. Niet alle vrouwen met borstkanker zullen chemo nodig hebben, maar er zijn verschillende situaties waarin chemo kan worden aanbevolen:

Na de operatie (adjuvante chemotherapie)

Adjuvante chemotherapie wordt na de operatie ingezet om te proberen om kankercellen achter zijn gebleven maar niet zijn te zien, te doden. Als deze cellen blijven leven en groeien, kunnen ze nieuwe tumoren op andere plaatsen in het lichaam vormen. Adjuvante chemo kan het risico op het terugkomen van borstkanker verminderen.

Voor de operatie (neo-adjuvante chemotherapie)

Neo-adjuvante chemotherapie wordt gegeven vóór de operatie. Het kan gebruikt worden om de tumor te laten krimpen, zodat het met een minder uitgebreide operatie kan worden verwijderd. Dientengevolge wordt neo-adjuvante chemotherapie vaak ingezet om een tumor te behandelen die te groot is op het moment van diagnose om te worden verwijderd.

Bij uitgezaaide borstkanker

Chemo kan worden gebruikt als de belangrijkste behandeling voor vrouwen waarvan de kanker zich buiten het borst- en onderarmgebied heeft verspreid. De lengte van de behandeling hangt af van hoe goed de chemo werkt en hoe goed je het verdraagt.

Hormonale therapie

Bij hormoongevoelige tumoren in de borst kunnen medicijnen die de aanmaak van bepaalde hormonen beperken of hun invloed verminderen nuttig zijn. Hormoontherapie is een vorm van systemische therapie, wat betekent dat het kankercellen overal in het lichaam bereikt en niet alleen in de borst. Het wordt aanbevolen voor vrouwen met hormoonreceptor-positieve (ER-positieve en/of PR-positieve) borstkanker, maar het helpt niet bij vrouwen bij wie de tumoren hormoon receptor-negatief zijn (zowel ER- als PR-negatief). Hormoontherapie wordt vaak gebruikt na een operatie (als adjuvante therapie) om het risico op terugkerende kanker te verminderen. Soms wordt het ook voor de operatie (als neo-adjuvante therapie) gestart. Het wordt meestal voor minstens 5 jaar gebruikt. Hormoontherapie kan ook gebruikt worden om kanker te behandelen die na de behandeling terugkomt of die zich verspreid heeft naar andere delen van het lichaam.

Doelgerichte therapie

Dit betreft behandeling met medicijnen die zich via het bloed door je lichaam verspreiden en die kankercellen doden of de celdeling van kankercellen remmen. Immunotherapie is een vorm van doelgerichte therapie. Bij deze vorm van behandeling wordt het immuunsysteem gestimuleerd. De medicijnen trastuzumab en pertuzumab zijn voorbeelden van medicijnen die het immuunsysteem stimuleren.

Nazorg en controle

Na de behandeling zul je nog jaren onder controle bij de arts staan. Hierbij hoort jaarlijks beeldvormend onderzoek.

Prognose en overleving borstkanker

Overlevingskansen

Patiënten met lage stadia (zonder uitzaaiingen op afstand) hebben een goede overleving: tussen 100% en 92% drie jaar na diagnose bij de stadia Ia en IIIa. De stadia IIIb en IIIc laten een iets lagere overleving zien van respectievelijk 70% en 79%. Van de patiënten met uitzaaiingen op afstand ten tijde van diagnose (stadium IV) is nog 42% in leven drie jaar na de diagnose.

Oudere vrouw met borstkanker fysiek slechter dan jongere evenknie

Vrouwen boven de 70 gaan lichamelijk sneller achteruit in de 2 jaar na de diagnose ‘borstkanker’ dan vrouwen in jongere leeftijdsgroepen. Hoe en of dit met hun ziekte te maken heeft zou moeten worden uitgezocht, stellen Marloes Derks (LUMC) en collega’s (Oncologist. 2016; online 1 juli).

Voorkomen van borstkanker

Preventieve maatregelen

Leefstijlveranderingen kunnen het risico op borstkankerrisico verminderen, ook bij vrouwen met een verhoogd risico. Ofschoon geen enkele leefstijl een garantie biedt tegen kanker, kan volgens onderzoekers ongeveer grofweg 2 op de 5 gevallen van borstkanker voorkomen worden door geen alcohol te drinken, meer te bewegen en op een gezond gewicht te blijven. Je kunt de volgende maatregelen nemen om het risico te verlagen:

• Beperk het gebruik van alcohol. Hoe meer alcohol je drinkt, hoe groter het risico op het ontwikkelen van borstkanker. De algemene aanbeveling, welke is gebaseerd op onderzoek naar het effect van alcohol op borstkankerrisico, is dat je geen alcohol drinkt, aangezien zelfs kleine hoeveelheden alcohol het risico verhogen. Uit een rapport van het Wereld Kanker Onderzoek Fonds uit 2017 blijkt dat er sterk wetenschappelijk bewijs is dat zelfs 1 glas alcohol per dag, zoals een glas wijn of bier (circa 10 gram alcohol), het risico op borstkanker zowel voor als na de menopauze kan verhogen.
• Niet roken. Onderzoek wijst erop dat er een verband is tussen het risico op borstkanker en roken,in het bijzonder bij vrouwen voor de menopauze. Bovendien niet roken een van de beste dingen die je kan doen voor je algemene gezondheid.
• Streef een gezond gewicht na. Overgewicht of obesitas vergroten het risico op borstkanker. Dit geldt vooral als obesitas later in het leven voorkomt, vooral na de menopauze.
  Gezonde voeding / Bron: Oleksandra Naumenko/Shutterstock
• Wees lichamelijk actief. Lichamelijke beweging kan je helpen bij het behoud van een gezond gewicht, dat op zijn beurt helpt bij het voorkomen van borstkanker. Dat betekent minstens 5 dagen per week een half uur bewegen, zoals stevig wandelen, flink in huis schoonmaken of badmintonnen.
• Borstvoeding geven. Borstvoeding kan een rol spelen bij preventie van borstkanker. Hoe langer je borstvoeding geeft, hoe groter het beschermende effect.
• Beperk dosis en duur van hormoontherapie. Combinatiehormoontherapie gedurende meer dan drie tot vijf jaar verhoogt het risico op borstkanker.
• Vermijd blootstelling aan straling en milieuvervuiling. Medische beeldvormingsmethoden gebruiken hoge doses straling. Er lijkt een verband te zijn tussen borstkanker en blootstelling aan straling.

Gezonde voeding

Een gezond dieet kan je risico op sommige vormen van kanker, evenals diabetes, hart- en vaatziekten en beroerte verminderen. Bijvoorbeeld, vrouwen die een mediterraan dieet aanvullen met extra-vierge olijfolie en gemengde noten, hebben een lager risico op borstkanker. Het mediterraan dieet richt zich vooral op plantaardige voedingsmiddelen, zoals fruit en groenten, volkoren voiedingswaren, peulvruchten en noten. Mensen die het mediterrane dieet volgen, kiezen voor gezonde vetten, zoals olijfolie, en vis in plaats van rood vlees.

Fruit en groente verkleinen kans op borstkanker

Borstkanker is de meest voorkomende vorm van kanker bij vrouwen. In Nederlands komen er jaarlijks ongeveer 13.000 nieuwe gevallen bij. Een nieuwe studie suggereert dat vrouwen het risico op borstkanker kunnen verminderen door veel fruit en groenten te eten. De onderzoekers ontdekten dat vrouwen met een hoog niveau van carotenoïden -voedingstoffen in fruit en groenten- in hun bloed, een lager risico hadden op het ontwikkelen van borstkanker. Het gaat vooral om types van tumoren die moeilijk te behandelen en dodelijk kunnen zijn. (Bron: Eliassen A. H. et al., Circulating Carotenoids and Risk of Breast Cancer: Pooled Analysis of Eight Prospective Studies. JNCI J Natl Cancer Inst (2012))

Noten:

1. Prof. dr. C.J.H. van de Velde e.a. (red.). Oncologie. Bohn Stafleu van Loghum, achtste herziene druk, Houten, 2011, p.431.
2. Lucas Maillette de Buy Wenniger. Ook chemo lijkt bij kinderen risico op nieuwe kanker te verhogen. Ned Tijdschr Geneeskd. 2017;161:C3524

Lees verder

• Mastopathie: gespannen, pijnlijke borsten, vocht uit tepels
• Tepelafscheiding: oorzaken vocht, bloed of etter uit tepel
• Kanker voorkomen: preventie door gezonde leefstijl & voeding
• Baarmoederhalskanker: symptomen, oorzaak en behandeling
• Knobbeltje in borst, deukjes of kuiltje door borstkanker