Borsten: in de puberteit, tijdens zwangerschap en zogen

De vrouwenborst bestaat naast bindweefsel uit voornamelijk klierweefsel en vetweefsel. Het laatste dient vooral als opvulling van je borsten. De hoeveelheid vetweefsel bepaalt de grootte van je borsten. Aan de buitenzijde van de borst bevindt zich de tepel, met daaromheen de tepelhof of areola. Je borsten veranderen gedurende je leven. Er zijn diverse cycli in je leven die invloed hebben op de samenstelling en het uiterlijk van je borsten. Zwangerschap is er één van.

• Anatomie van de vrouwenborst
• Spieren en bindweefsel
• Klierweefsel en vetweefsel
• Borsten tijdens de zwangerschap
• Tepel en tepelhof gevoelig voor externe prikkels
• Kleine bultjes op de tepelhof
• Vocht uit de tepel
• Bestaat de perfecte borst?
• De perfectie vrouwenborst bestaat nièt
• Borsten zijn nooit helemaal gelijk
• Extra bosten en tepels
• Borsten veranderen gedurende je leven
• Levenscyclus
• Menstruatie heeft invloed op de borsten
• Je borsten tijdens de zwangerschap
• Tijdens zwangerschap volledig volgroeid
• Melkproductie
• Symptomen zwangerschap: gevoelige en gezwollen borsten
• Je borsten tijdens het zogen
• Zogende borst
• Tepelvormer
• Prolactine
• Na de borstvoeding
• Je borsten na de menopauze

Anatomie van de vrouwenborst

Spieren en bindweefsel

In een vrouwenborst zijn geen spieren aanwezig, maar onder de borst ligt de grote borstspier, de pectoralis major. Dit is een dikke, waaiervormige spier, die bij de oksel begint en die het grootste gedeelte van de voorzijde van de borst bedekt. De vrouwenborst hangt met bindweefselstructuren (de ligamenten van Cooper), vast aan deze borstspier. De borst wordt op haar plaats gehouden door deze bindweefselstructuren en door de huid. De natuurlijke ondersteuning van de borst is derhalve afhankelijk van de kwaliteit van het bindweefsel. Dit bindweefsel is net als een elastiek rekbaar, maar na een tijdje verliest het een deel van zijn rek. Hierdoor kunnen je borsten gaan hangen. De borst zelf heeft géén spierweefsel. Het is dus onzin dat hangborsten door een gerichte training weer in hun oorspronkelijk vorm kunnen komen. Door spierversterkende oefeningen kan de grote borstspier wel worden ontwikkeld, maar dat heeft slechts een zeer beperkte invloed op de vorm van de borst zelf.

Klierweefsel en vetweefsel

De borst bevat naast bindweefsel, vooral klierweefsel en vetweefsel. Deze weefsels worden door de huid bij elkaar gehouden. In het klierweefsel zitten de melkklieren, de borstklieren of mammae. Ofschoon ze bij zowel mannen als vrouwen in aanleg aanwezig zijn, komen ze alleen bij de vrouw tot volle ontwikkeling. Het klierweefsel bestaat uit ongeveer 15 tot 20 kwabjes en ieder kwabje bestaat uit de eindvertakkingen van de melkgangen met daarbij glad spierweefsel. De melkgangen monden uit op de top van de tepel. Rondom de tepel bevindt zich het tepelhof, welke roze tot donkerbruin van kleur is. De pigmentrijke areola rond de tepel kan qua grootte en vorm per mens sterk verschillen. Vooral de hoeveelheid vetweefsel bepaalt de grootte van je borsten. Al naar gelang je gewicht kan het volume vetweefsel schommelen. Het klierweefsel blijft altijd gelijk en heeft geen invloed op de grootte van je borst.

Borsten tijdens de zwangerschap

Tijdens de zwangerschap veranderen de borsten van een vrouw. Tijdens een zwangerschap is het buizensysteem van het klierweefsel in de borst sterk uitgebreid. Het aantal cellen neemt dan onder invloed van hormonen sterk toe. Na de geboorte van het kind, komt de melkproductie op gang. De tepel staat opvallend in het midden van je borst. Dit ontwerp maakt het hongerige baby's erg gemakkelijk om de tepel te vinden en in de mond te nemen. (Bij het ontwerp van de borst en de situering van de vrouwentepel is rekening gehouden met vele aspecten. Niet alleen met het functionele en seksuele aspect, maar ook met het esthetische.) Via de melkkanaaltjes die in de tepel uitmonden in zeer kleine openingen, scheidt de tepel melk af tijdens het zogen.

Tepel en tepelhof gevoelig voor externe prikkels

Rond de tepel zitten spierbundeltjes met een flink aantal zenuwuiteinden, welke ervoor zorgen dat je tepel en je tepelhof erg gevoelig zijn voor externe prikkels. Door externe prikkeling kunnen deze spiertjes zich samentrekken, waardoor je tepel hard wordt. Deze fysiologische reactie kan plaatsvinden wanneer:

• je borstvoeding geeft;
• je seksueel opgewonden bent;
• je het koud hebt; of
• iets over je tepel wrijft.

Kleine bultjes op de tepelhof

Op het tepelhof bevinden zich vaak kleine bultjes of bobbeltjes. Dit zijn de uiteinden van onderhuidse talgkliertjes. De klieren die bij mensen in het tepelhof voorkomen, heten de klieren van Montgomery (genoemd naar een Iers verloskundige die ze als eerste beschreef) of glandulae areolares en ze zijn te zien als kleine bultjes in het tepelhof. Deze kliertjes scheiden een olieachtige substantie af met een ontsmettende werking. Daarnaast zorgt deze substantie ervoor dat de huid soepel blijft. De afscheiding van deze kliertjes beschermt dus niet alleen de tepels tegen uitdroging, maar ook tegen bacteriën en schimmels.

Vocht uit de tepel

Het is een heel normaal verschijnsel wanneer er vocht uit de tepel komt. Dit fenomeen wordt tepeluitvloed of tepelafscheiding genoemd en is in de meeste gevallen onschuldig. Slechts in een klein deel van de gevallen is tepeluitvloed het gevolg van een kwaadaardige aandoening. Tepeluitvloed treedt vooral op in perioden van hormonale veranderingen, zoals rond de menstruatie.

Bestaat de perfecte borst?

De perfectie vrouwenborst bestaat nièt

Om maar meteen met de deur in huis te vallen: de perfectie vrouwenborst bestaat nièt. Er zijn zoveel modellen en vormen als er vrouwen zijn. De grootte en vorm van de borst varieert per vrouw. De meeste vrouwenborsten zien er niet uit als de perfect gevormde en egale, striemloze en haarloze borsten die in reclames worden getoond en mogelijk ook nog eens gefotoshopped zijn. Tepelhaartjes zijn niet uitzonderlijk en striemen op je borsten vormen een heel normaal verschijnsel. Laat dat een troost zijn. Bovendien krijgen de meeste vrouwen vroeg of laat te maken met hangborsten, wat door veel vrouwen als cosmetisch storend wordt ervaren. Vouwen die zwanger zijn geweest, roken of gerookt hebben of op leeftijd beginnen te raken, worden met hangborsten geconfronteerd. Uitgezakte en slappe boezems zijn een onvermijdelijk gevolg van de zwaartekracht.

Borsten zijn nooit helemaal gelijk

Borsten zijn bijna nooit symmetrisch. In zo'n 70 tot 80 procent van de gevallen is de linkerborst groter dan de rechterborst. Vaak is het verschil erg klein en valt het niet tot nauwelijks op, maar het verschil kan soms ook zelfs een hele cupmaat bedragen. Het is niet duidelijk waarom vaak de linkerborst groter is, maar mogelijk hangt dit onder meer samen met het feit dat het hart vlakbij die locatie pompt. Soms is het verschil tussen beide borsten het gevolg van een onderliggende aandoening, zoals het Polandsyndroom. Hierbij heb je onder meer geen borstspieren aan één kant van het lichaam. Deze beperkte ontwikkeling manifesteert zich meestal ook in bepaalde spieren van de schouder, de onderarmen en de vingers van dezelfde lichaamshelft.

Extra bosten en tepels

Soms ontstaan er extra (rudimentaire) borsten en tepels. Extra tepels noemt men polythelie en extra borsten noemt men polymastie. Extra tepels ontstaan niet alleen langs de zogeheten melklijsten die van de oksels tot de liezen lopen en verdikkingen zijn van de epidermis in het embryo, maar ze kunnen bijna overal op het lichaam voorkomen, bijvoorbeeld op de rug, armen, nek, benen, schouders en billen.¹ Een dergelijke tepel is volkomen onschuldig en behoeft geen behandeling. Anders volstaat een kleine ingreep om ze te verwijderen.

Borsten veranderen gedurende je leven

Levenscyclus

Je borsten veranderen gedurende je leven. Er zijn diverse cycli in je leven die invloed hebben op de samenstelling en het uiterlijk van je borsten. Tijdens je levenscyclus worden je borsten eerst groter en daarna kleiner. Tussen de dertigste en veertigste levensjaar heb je de grootste cupmaat. Tot aan de puberteit is er geen verschil tussen een jongens- een een meisjesborst: beide zijn dan even plat. Vanaf het begin van de puberteit, die ergens tussen 9 en 14 jaar optreedt, beginnen meisjes borsten te ontwikkelen. Dit vindt ongeveer twee jaar voor de eerste menstruatie plaats. Gemiddeld duurt het ongeveer 4 jaar vooraleer de borst volgroeid is, maar het kan ook korter of (veel) langer duren. De groei van de borsten vindt plaats onder invloed van het hormoon oestrogeen. De grootte en de vorm van de borsten is per meisje.vrouw verschillend en is vooral afhankelijk van de hoeveelheid vetweefsel die zich in de borsten bevindt.

Menstruatie heeft invloed op de borsten

De eerste menstruatie en de maandelijkse hormonale cyclus heeft zijn effect op de toestand van je borsten. Onder invloed van de menstruele cyclus kunnen de melkklieren groter worden en daardoor gevoeliger zijn. Ze kunnen meer gespannen aanvoelen in deze periode. Wanneer je aan je borsten voelt, dan kun je kleine bobbeltjes waarnemen, dit zijn de melkklieren. Deze bobbeltjes voelen zacht aan en zijn in beide borsten hetzelfde. De melkklieren vormen samen het borstklierweefsel. De melkklieren zijn omgeven met vet- en bindweefsel, wat de melkklieren beschermt.

Je borsten tijdens de zwangerschap

Tijdens zwangerschap volledig volgroeid

Tijdens je eerste zwangerschap komt het groeiproces van je borsten tot een hoogtepunt. Pas dan zijn je borsten volledig volgroeid. Tijdens de zwangerschap kunnen je borsten tot het dubbele of zelfs het vierdubbele in gewicht toenemen. Vooral tijdens de eerste weken kunnen je borsten gevoelig en gespannen aanvoelen en na ongeveer acht weken worden je borsten zwaarden en knobbeliger. Je borsten bereiden zich voor op het zogen. Pubervet maakt plaats voor melkklieren en melkkanalen. Je borsten bestaan niet meer overwegend uit bindweefsel, maar vooral uit melkklierweefsel. Doordat je borsten tijdens de zwangerschap in relatief korte tijd flink in omvang toenemen, kun je striemen of striae krijgen. Ongeveer de helft van de zwangeren ontwikkelt striemen of striae gedurende de zwangerschap, meestal tussen de zesde en zevende maand. Niet alleen je borsten, maar ook je tepels bereiden zich voor op het zogen. Je tepel en tepelhof worden vanaf de achtste week groter en donkerder van kleur en dit blijft zo na de zwangerschap. Je kindje kan dan gemakkelijker de tepels vinden.

Melkproductie

Vanaf de vijfde maand komt de melkproductie op gang. Colostrum (wat aan de echte moedermelk voorafgaat) is de eerste melk die geproduceerd wordt na de bevalling. Colostrum bevat zeer veel afweerstoffen, wat de baby een belangrijke bescherming geeft tegen allerlei infectieziekten. Ook werkt het laxerend, waardoor het mecononium (de eerste ontlasting die een pasgeboren baby uitwerpt) sneller het lichaam verlaat. Hierdoor verkleint de kans op geelheid.

Je borsten tijdens het zogen

Zogende borst

Tijdens de zwangerschap zijn je borsten reeds in omvang toegenomen en hier zal tijdens de zoogperiode niet veel in veranderen. Soms is de zogende borst nog groter, omdat ze vol melk zit. De grootte van de borsten heeft geen invloed op de melkproductie, omdat het melkklierweefsel bij iedere vrouw ongeveer gelijk is.

Tepelvormer

Door het jarenlang dragen van een beha is je tepelhuid erg gevoelig geworden, waardoor borstvoeding geven een lastige aangelegenheid kan zijn. Het is daarom belangrijk om tijdens de zwangerschap je tepels te harden door af en toe rond te lopen zonder beha of door een katoenen beha te dragen. Verder is het verstandig een ingetrokken tepel tijdens de zwangerschap regelmatig naar buiten te halen en hem daarna te masseren. Zo zal het geven van borstvoeding een stuk gemakkelijker aangenamer verlopen. Als je vlakke of ingetrokken tepels hebt, kun je tijdens en na de zwangerschap eventueel tepelvormers in de beha dragen. Deze geven wat meer vorm aan je tepels. De tepelvormer bereid je tepels zachtjes voor op de borstvoeding. De zachte druk van de tepelvormer duwt de tepel naar buiten, zodat je je baby beter kunt aanleggen tijdens het zogen.

Prolactine

Het hoge prolactinegehalte en de snelle daling van het progesterongehalte in het bloed van de pas bevallen vrouw, zorgt er voor dat de melkproductie op gang komt. Bij iedere aanraking van de tepel wordt nieuwe prolactine aangemaakt, wat weer een stimulans is voor de melkproductie. Het hormoon prolactine komt ook vrij bij een orgasme. Hierdoor kan het zijn dat je je baarmoeder even voelt samentrekken als je borstvoeding geeft.

Na de borstvoeding

Na het stoppen met borstvoeding, zullen je melkklieren ophouden met het aanmaken van melk. Deze klieren zullen krimpen zodat de borst er steeds leger uit zal komen te zien. Tijdens de zwangerschap heeft het vetweefsel plaatsgemaakt voor melkklierweefsel. Na een tijdje zal dit proces zich omkeren nadat je gestopt bent met het geven van borstvoeding. Je borst zal er dan weer wat voller uitzien, zoals het geval was voor je zwangerschap. Het vetweefsel herstelt zich echter niet altijd (volledig). Je krijgt geen hangborsten van borstvoeding. Wel is het van belang om niet te abrupt te stoppen met borstvoeding, maar geleidelijk af te bouwen. Op deze manier kunnen je borsten zich aanpassen aan de veranderende situatie en blijven ze steviger.

Je borsten na de menopauze

In de pre-menopauze ervaren veel vrouwen dat hun borsten gevoeliger zijn. Je borsten kunnen dan gespannen aanvoelen en zelfs echt pijn doen. Deze gevoeligheid tijdens de overgang heeft veelal te maken met het verminderen van het hormoon progesteron. Na de menopauze verdwijnen de klachten meestal weer na verloop van tijd.

In deze periode verdwijnt het klierweefsel in je borsten grotendeels en wordt vervangen door vetweefsel. Je borsten voelen daardoor zachter aan. Teven verslapt het bindweefsel, waardoor je borsten platter worden en kunnen gaan hangen. Zware borsten gaan gemakkelijker hangen. Dit is een normaal verschijnsel. Bij de ene vrouw zullen borsten gemakkelijk gaan hangen dan bij de andere.

Noten:

1. Mehregan, A.H., Supernumerary nipple: a histologic study, J. Cutaneous Pathology 8(2):96–104, 1981. / Schewach-Millet, M. and Fisher, B.K., Supernumerary nipple on the shoulder, Cutis 17(2):384–385, 1976. / Conde, Délio Marques; Kashimoto, Eiji; Torresan, Renato Zocchio; & Alvarenga, Marcelo. (2006). Pseudomamma on the foot: An unusual presentation of supernumerary breast tissue. Dermatology Online Journal, 12(4). Retrieved from: http://escholarship.org/uc/item/39n411b8
2. Huisarts en Wetenschap, volume 50, Number 12, 904-906, DOI: 10.1007/BF03085378

Lees verder

• Mastopathie: gespannen, pijnlijke borsten, vocht uit tepels
• Het hooglied van Salomo: een liefdesgedicht of liefdeslied
• Tepeleczeem: droge, schilferige stukjes huid tepel-tepelhof
• Borstkanker: symptomen, oorzaken, behandeling en prognose
• Borsten tijdens zwangerschap: symptomen borstenveranderingen