Vitamine D: tekort symptomen en overdosis vitamine D2, D3

Wat zijn vitamine D-tekort symptomen en hoe voorkom je dat je een vitamine D-gebrek oploopt? Vitamine D is een vetoplosbare vitamine die bevordert dat het lichaam de mineralen calcium en fosfor absorbeert. Vitamine D speelt een rol in de vorming van sterke botten en tanden. Ook is het belangrijk bij de instandhouding van de weerstand en bij een goede werking van de spieren. Het is een van de weinige vitamines die het lichaam onder invloed van zonlicht zelf kan maken. Een vitamine D tekort kan kan leiden tot osteoporose (botontkalking) bij volwassenen. Een vitamine D-tekort komt veel voor, meer in de stad dan op het platteland. De gemiddelde vitamine D-concentratie varieert met de seizoenen. Een overdosis aan vitamine D bestaat ook en dit gebeurt niet via blootstelling aan zonlicht of via de voeding, maar door de inname van supplementen. Een teveel aan vitamine D kan klachten geven als misselijkheid, braken, een slechte eetlust, obstipatie, gevoel van zwakte en gewichtsverlies.

• Wat is vitamine D?
• Functie
• In vetoplosbare vitamine
• Zonlicht
• Vitamine D2 en vitamine D3
• Vitamine D in voeding
• Gevolgen van een vitamine D-tekort
• Symptomen van een tekort
• Vitamine D-tekort oorzaken
• Overdosis vitamine D
• Vitamine D-overdosis door een voedingssupplement
• Dagelijks aanbevolen hoeveelheid vitamine D
• Onderzoek
• Vitamine D beschermt niet alle baby’s tegen RS-virus
• Vitamine D en voedselallergie
• Te veel vitamine D bij zwangere vrouw kan leiden tot voedselallergie kind

Wat is vitamine D?

Functie

Vitamine D is een vetoplosbare vitamine die bevordert dat het lichaam de mineralen calcium en fosfor absorbeert. Vitamine D speelt een rol in de vorming van sterke botten en tanden. Ook is het belangrijk bij de instandhouding van de weerstand en bij een goede werking van de spieren.

In vetoplosbare vitamine

In vetoplosbare vitaminen - vitamine A, vitamine D, vitamine E en vitamine K - worden opgeslagen in wordt opgeslagen in de vetreserves van het lichaam. Dit in tegenstelling tot de wateroplosbare vitamines: vitamine B1, B2, B3, B5, B6, B8, B11 (foliumzuur), B12 en vitamine C. Deze vitamines zijn aanwezig in het vocht van voedingsmiddelen en het lichaam kan deze wateroplosbare vitamines niet goed opslaan, met uitzondering van vitamine B12. Een overschot van deze vitamines verlaat het lichaam via de urine.

Zonlicht

Zonlicht is de belangrijkste bron van vitamine D of cholecalciferol (vitamine D3). Het is een van de weinige vitamines die het lichaam zelf kan maken. Onder invloed van zonlicht wordt in de huid vitamine D aangemaakt. Op een zonnige dag is tien minuten zonlicht op het gezicht gemiddeld genomen voldoende om de dagelijkse behoefte aan vitamine D binnen te halen. Daarentegen is twee uur op een grauwe, winterse dag misschien net genoeg, afhankelijk van waar je woont. In gebieden boven een noorderbreedte van 52 graden (een groot gedeelte van Nederland), is in de wintermaanden de zon te zwak voor voldoende natuurlijke aanmaak van vitamine D in de huid.[1] Doordat de hoeveelheid vitamine D die het lichaam aanmaakt niet altijd toereikend is, is ook vitamine D uit eten nodig. Zo nodig kan men overgaan op vitamine D suppletie.

Vitamine D2 en vitamine D3

Vitamine D2 (ergocalciferol) heeft vrijwel dezelfde functie in het lichaam als Vitamine D3 en wordt niet door het lichaam aangemaakt. Vitamine D3 kom in de natuur voor; in allerlei levensmiddelen zit deze vitamine.

Vitamine D2 kan kunstmatig worden gemaakt door dierlijk vet met ultraviolet licht te bestralen. Volgens het Voedingscentrum werd dit in het verleden aan levensmiddelen en in supplementen toegevoegd, maar nu is dat vrijwel geheel verdrongen door synthetisch vitamine D3 (bron: www.voedingscentrum.nl).

Vitamine D in voeding

Vitamine D treffen we aan in de volgende levensmiddelen:

• Zuivelproducten, zoals kaas, boter en volle melkproducten;
• Vette vis, zoals zalm, tonijn, forel, haring, sardines en makreel;
• Oesters;
• Vlees;
• Halvarine, margarine en bak- en braadvetten (indien verrijkt met vitamine D).

Gevolgen van een vitamine D-tekort

Vitamine D deficiëntie kan leiden tot osteoporose (botontkalking) bij volwassenen of rachitis of Engelse ziekte bij kinderen- een ziekte die leidt tot onvoldoende botvorming, of een stilstand van de botgroei. Botontkalking leidt tot poreuze botten (osteoporose) waardoor het risico op botbreuken bij vooral bij ouderen toeneemt. Het blijkt dat vitamine-D-tekort op oudere leeftijd frequent voorkomt; ongeveer één op de twee 65-plussers heeft vitamine D-tekort. Uit onderzoek blijkt dat zwangere vrouwen die te weinig vitamine D aanmaken, twee keer zoveel kans hebben dat hun kindje autisme ontwikkelt.

Symptomen van een tekort

Een tekort aan vitamine D kan gepaard gaan met onder andere de volgende symptomen:

• Spierpijn, krampen (in benen, voeten en tenen), spiertrillingen en spierzwakte, waarmee de kans op vallen bij vooral ouderen toeneemt.
• Moeite met traplopen;
• Een zwaar gevoel in de benen;
• Moeizaam uit een stoel omhoogkomen;
• Tekort aan energie en vermoeidheid;
• Gewrichtspijn en gewrichtsklachten;
• Angstaanvallen;
• Bloedend tandvlees;
• Hyperventilatie;
• Botklachten; en
• Afwijkingen aan de schildklier.

Vitamine D-tekort oorzaken

Mogelijke oorzaken van een vitamine D-tekort zijn onder meer:

• Onvoldoende aanmaak door te weinig blootstelling aan de zon. Bij ouderen en vrouwen boven 50 jaar komt daar nog bij dat de huid minder goed in staat is om vitamine D te vormen. Ook bij getinte mensen wordt minder vitamine D gevormd.
• Alcoholisme. Buitensporig alcoholgebruik kan het metabolisme van vitamine D veranderen, ofschoon al bij kleine hoeveelheden er een verminderd vorming van vitamine D is.
• Vetabsorptiestoornissen. Vitamine D wordt opgenomen in de dunne darm, de vetvertering is heel belangrijk.
• Polymorfismen. Polymorfismen omvatten verschillende structurele veranderingen in het DNA. In dit geval kunnen polymorfismen voor het gen dat codeert voor de vitamine D-receptor de behoefte aan vitamine D verhogen, doordat er een resistentie tegen vitamine D is.
• Zwangerschap.

Overdosis vitamine D

Wat zijn de risico's van een overdosis vitamine D? Het gedurende lange tijd grotere hoeveelheden vitamine D binnenkrijgen, kan leiden tot schadelijke effecten. Door structureel teveel vitamine D kunnen in verschillende weefsels kalkafzettingen ontstaan, hetgeen kan leiden tot nierfunctiestoornissen en nierstenen. Het kan ook schade aan hart en bloedvaten veroorzaken. Een hoge inneming van vitamine D kan voorts leiden tot misselijkheid, braken, slaperigheid, verminderde eetlust en obstipatie. Let wel: nadelige effecten als gevolg van een overmaat aan vitamine D zijn zeldzaam.

Veilige bovengrens
De Gezondheidsraad heeft voor de gehele bevolking een veilige bovengrens van 50 microgram vitamine D per dag vastgesteld. Alleen wanneer er langdurig sprake is van een (te) hoge inname, kunnen er problemen ontstaan.

Te veel zonlicht?
Het is niet zo dat veel zonlicht leidt tot een overmaat aan vitamine D, aangezien de door het lichaam aangemaakte vitamine D weer wordt afgebroken als er teveel van is.

Dagelijks aanbevolen hoeveelheid vitamine D

Vitamine D wordt door het lichaam aangemaakt na blootstelling aan zon. Iedere dag tien tot 15 minuten in de zon is genoeg voor de dagelijkse behoefte aan vitamine D. Het is daarom belangrijk om dagelijks naar buiten te gaan. Volgens het Voedingscentrum geldt voor de meeste mensen dat zij door gevarieerd te eten met voldoende halvarine, margarine en bak- en braadproducten aan de benodigde hoeveelheid vitamine D per dag kunnen komen. Een gevarieerde voeding levert voor volwassen mannen 6 microgram aan vitamine D en voor volwassen vrouwen 5 microgram aan vitamine D (bron: www.voedingscentrum.nl).

Er worden door het Voedingscentrum in navolging van het advies van de Gezondheidsraad, een aantal groepen onderscheiden die het risico lopen dat zij met een gevarieerde voeding nog niet genoeg krijgen. Deze groepen wordt geadviseerd om naast gezonde voeding ook een vitamine D supplement te nemen. De volgende groepen worden aangeraden dagelijks 10 of 20 microgram extra aan vitamine D te nemen:


Vitamine D supplementen zijn verkrijgbaar als vitamine D druppels en vitamine D pillen of in een multivitamine supplement. Dit is meestal aanwezig als cholecaciferol of vitamine D3. Er zijn echter ook supplementen met (het minder actieve) ergocalciferol, vitamine D2.

De bovengrens voor een aanvaardbare, veilige inneming is 50 microgram per dag. Voor kinderen tot 1 jaar is dat 25 microgram per dag. Veel zonlicht kan niet leiden tot een overschot aan deze vitamine, aldus het Voedingscentrum.


Noten:

1. Leandra J.M. Boonman-de Winter, Arjan Albersen, Karin Mohrmann, Carla M.A.C. Bakx-van Baal, Dirk W. Meijer Timmerman Thijssen en J.P.H.M. (Hans) Bressers. Hoge prevalentie van vitamine D-deficiëntie in Zuidwest-Nederland. Ned Tijdschr Geneeskd. 2015;159:A8167
2. Maaike Zigenhorn, Elsbeth M. Westerman en Arie P. Rietveld. Vitamine D-intoxicatie door een voedingssupplement. Ned Tijdschr Geneeskd. 2016;160:A9360

Lees verder

• Waar zit vitamine D in: in welke voeding en hoeveel nodig?
• Vitamine B12-tekort: symptomen, ADH en tekort aanvullen
• Vitamine D-tekort: symptomen, gevolgen en behandeling
• Vitamine C-tekort: symptomen, oorzaak en behandeling
• Te veel vitamine D: symptomen & oorzaak overdosis vitamine D