Vitamine D: tekort symptomen en overdosis vitamine D2, D3

Vitamine D: tekort symptomen en overdosis vitamine D2, D3 Wat zijn vitamine D-tekort symptomen en hoe voorkom je dat je een vitamine D-gebrek oploopt? Vitamine D is een vetoplosbare vitamine die bevordert dat het lichaam de mineralen calcium en fosfor absorbeert. Vitamine D speelt een rol in de vorming van sterke botten en tanden. Ook is het belangrijk bij de instandhouding van de weerstand en bij een goede werking van de spieren. Het is een van de weinige vitamines die het lichaam onder invloed van zonlicht zelf kan maken. Een vitamine D tekort kan kan leiden tot osteoporose (botontkalking) bij volwassenen. Een vitamine D-tekort komt veel voor, meer in de stad dan op het platteland. De gemiddelde vitamine D-concentratie varieert met de seizoenen. Een overdosis aan vitamine D bestaat ook en dit gebeurt niet via blootstelling aan zonlicht of via de voeding, maar door de inname van supplementen. Een teveel aan vitamine D kan klachten geven als misselijkheid, braken, een slechte eetlust, obstipatie, gevoel van zwakte en gewichtsverlies.
Vitamine D / Bron: Istock.com/NatchaSVitamine D / Bron: Istock.com/NatchaS

Wat is vitamine D?

Functie

Vitamine D is een vetoplosbare vitamine die bevordert dat het lichaam de mineralen calcium en fosfor absorbeert. Vitamine D speelt een rol in de vorming van sterke botten en tanden. Ook is het belangrijk bij de instandhouding van de weerstand en bij een goede werking van de spieren.

In vetoplosbare vitamine

In vetoplosbare vitaminen - vitamine A, vitamine D, vitamine E en vitamine K - worden opgeslagen in wordt opgeslagen in de vetreserves van het lichaam. Dit in tegenstelling tot de wateroplosbare vitamines: vitamine B1, B2, B3, B5, B6, B8, B11 (foliumzuur), B12 en vitamine C. Deze vitamines zijn aanwezig in het vocht van voedingsmiddelen en het lichaam kan deze wateroplosbare vitamines niet goed opslaan, met uitzondering van vitamine B12. Een overschot van deze vitamines verlaat het lichaam via de urine.

Zonlicht

Zonlicht is de belangrijkste bron van vitamine D of cholecalciferol (vitamine D3). Het is een van de weinige vitamines die het lichaam zelf kan maken. Onder invloed van zonlicht wordt in de huid vitamine D aangemaakt. Op een zonnige dag is tien minuten zonlicht op het gezicht gemiddeld genomen voldoende om de dagelijkse behoefte aan vitamine D binnen te halen. Daarentegen is twee uur op een grauwe, winterse dag misschien net genoeg, afhankelijk van waar je woont. In gebieden boven een noorderbreedte van 52 graden (een groot gedeelte van Nederland), is in de wintermaanden de zon te zwak voor voldoende natuurlijke aanmaak van vitamine D in de huid.[1] Doordat de hoeveelheid vitamine D die het lichaam aanmaakt niet altijd toereikend is, is ook vitamine D uit eten nodig. Zo nodig kan men overgaan op vitamine D suppletie.

Vitamine D2 en vitamine D3

Vitamine D2 (ergocalciferol) heeft vrijwel dezelfde functie in het lichaam als Vitamine D3 en wordt niet door het lichaam aangemaakt. Vitamine D3 kom in de natuur voor; in allerlei levensmiddelen zit deze vitamine.

Vitamine D2 kan kunstmatig worden gemaakt door dierlijk vet met ultraviolet licht te bestralen. Volgens het Voedingscentrum werd dit in het verleden aan levensmiddelen en in supplementen toegevoegd, maar nu is dat vrijwel geheel verdrongen door synthetisch vitamine D3 (bron: www.voedingscentrum.nl).

Makreel / Bron: Istock.com/Lilechka75Makreel / Bron: Istock.com/Lilechka75

Vitamine D in voeding

Vitamine D treffen we aan in de volgende levensmiddelen:
  • Zuivelproducten, zoals kaas, boter en volle melkproducten;
  • Vette vis, zoals zalm, tonijn, forel, haring, sardines en makreel;
  • Oesters;
  • Vlees;
  • Halvarine, margarine en bak- en braadvetten (indien verrijkt met vitamine D).

Gevolgen van een vitamine D-tekort

Vitamine D deficiëntie kan leiden tot osteoporose (botontkalking) bij volwassenen of rachitis of Engelse ziekte bij kinderen- een ziekte die leidt tot onvoldoende botvorming, of een stilstand van de botgroei. Botontkalking leidt tot poreuze botten (osteoporose) waardoor het risico op botbreuken bij vooral bij ouderen toeneemt. Het blijkt dat vitamine-D-tekort op oudere leeftijd frequent voorkomt; ongeveer één op de twee 65-plussers heeft vitamine D-tekort. Uit onderzoek blijkt dat zwangere vrouwen die te weinig vitamine D aanmaken, twee keer zoveel kans hebben dat hun kindje autisme ontwikkelt.

Symptomen van een tekort

Een tekort aan vitamine D kan gepaard gaan met onder andere de volgende symptomen:

Vitamine D-tekort oorzaken

Mogelijke oorzaken van een vitamine D-tekort zijn onder meer:
  • Onvoldoende aanmaak door te weinig blootstelling aan de zon. Bij ouderen en vrouwen boven 50 jaar komt daar nog bij dat de huid minder goed in staat is om vitamine D te vormen. Ook bij getinte mensen wordt minder vitamine D gevormd.
  • Alcoholisme. Buitensporig alcoholgebruik kan het metabolisme van vitamine D veranderen, ofschoon al bij kleine hoeveelheden er een verminderd vorming van vitamine D is.
  • Vetabsorptiestoornissen. Vitamine D wordt opgenomen in de dunne darm, de vetvertering is heel belangrijk.
  • Polymorfismen. Polymorfismen omvatten verschillende structurele veranderingen in het DNA. In dit geval kunnen polymorfismen voor het gen dat codeert voor de vitamine D-receptor de behoefte aan vitamine D verhogen, doordat er een resistentie tegen vitamine D is.
  • Zwangerschap.

Overdosis vitamine D

Wat zijn de risico's van een overdosis vitamine D? Het gedurende lange tijd grotere hoeveelheden vitamine D binnenkrijgen, kan leiden tot schadelijke effecten. Door structureel teveel vitamine D kunnen in verschillende weefsels kalkafzettingen ontstaan, hetgeen kan leiden tot nierfunctiestoornissen en nierstenen. Het kan ook schade aan hart en bloedvaten veroorzaken. Een hoge inneming van vitamine D kan voorts leiden tot misselijkheid, braken, slaperigheid, verminderde eetlust en obstipatie. Let wel: nadelige effecten als gevolg van een overmaat aan vitamine D zijn zeldzaam.

Veilige bovengrens
De Gezondheidsraad heeft voor de gehele bevolking een veilige bovengrens van 50 microgram vitamine D per dag vastgesteld. Alleen wanneer er langdurig sprake is van een (te) hoge inname, kunnen er problemen ontstaan.

Te veel zonlicht?
Het is niet zo dat veel zonlicht leidt tot een overmaat aan vitamine D, aangezien de door het lichaam aangemaakte vitamine D weer wordt afgebroken als er teveel van is.

Vitamine D-overdosis door een voedingssupplement

In het Nederlands Tijdschrift voor Geneeskunde (NTvG) van 8 april 2016 wordt een casus beschreven van een patiënt, een 39- jarige vrouw, die naar de Spoedeisende hulp kwam met sinds 4 weken bestaande klachten van hoofdpijn, misselijkheid, verminderde eetlust en gewichtsverlies. Zij was met deze klachten nog niet bij haar eigen huisarts geweest. Na onderzoek en bij nader doorvragen bleek zij een vitamine D-supplement van een Belgische producent te gebruiken, dat haar door een natuurgeneeskundige in Nederland was verstrekt.

Zij gebruikte sinds ongeveer drie maanden dagelijks 6 druppels uit een druppelflacon met vitamine D3 (colecalciferol) in olie volgens voorschrift van de natuurgeneeskundige. Op het etiket van de druppelflacon stond een gehalte van 1.000.000 IE/g en 300 IE/druppel vermeld en een doseeradvies van 1 druppel per dag. Bij analyse door de ziekenhuisapotheker van de inhoud van de druppelflacon bleek het aantal eenheden vitamine D3 per druppel echter aanzienlijk hoger te liggen, namelijk circa 23.500 IE per druppel; dat is een forse overschrijding met een factor 78 van de hoeveelheid die op het etiket vermeld was, aldus het NTvG. Deze resultaten werden bevestigd door een onafhankelijk laboratorium. Dit betekent dat patiënte gedurende langere tijd dagelijks ongeveer 140.000 IE vitamine D3 gebruikt heeft, wat een voldoende verklaring voor haar klachten gaf.[2]

Dagelijks aanbevolen hoeveelheid vitamine D

Vitamine D wordt door het lichaam aangemaakt na blootstelling aan zon. Iedere dag tien tot 15 minuten in de zon is genoeg voor de dagelijkse behoefte aan vitamine D. Het is daarom belangrijk om dagelijks naar buiten te gaan. Volgens het Voedingscentrum geldt voor de meeste mensen dat zij door gevarieerd te eten met voldoende halvarine, margarine en bak- en braadproducten aan de benodigde hoeveelheid vitamine D per dag kunnen komen. Een gevarieerde voeding levert voor volwassen mannen 6 microgram aan vitamine D en voor volwassen vrouwen 5 microgram aan vitamine D (bron: www.voedingscentrum.nl).

Er worden door het Voedingscentrum in navolging van het advies van de Gezondheidsraad, een aantal groepen onderscheiden die het risico lopen dat zij met een gevarieerde voeding nog niet genoeg krijgen. Deze groepen wordt geadviseerd om naast gezonde voeding ook een vitamine D supplement te nemen. De volgende groepen worden aangeraden dagelijks 10 of 20 microgram extra aan vitamine D te nemen:

Dagelijks 10 microgram extra aan vitamine DDagelijks 20 microgram extra aan vitamine D
Kinderen tot 4 jaarPersonen die osteoporose hebben of in een verzorgings- of verpleeghuis wonen
Personen van 4 tot 50 jaar met een donkere huidskleurVrouwen ouder dan 50 jaar en mannen ouder dan 70 jaar die weinig buiten komen
Vrouwen die zwanger zijn of borstvoeding gevenVrouwen ouder dan 50 jaar die een sluier dragen
Vrouwen van boven de 50 en mannen van boven de 70 jaar
Vrouwen tot 50 jaar die een sluier dragen

Vitamine D supplementen zijn verkrijgbaar als vitamine D druppels en vitamine D pillen of in een multivitamine supplement. Dit is meestal aanwezig als cholecaciferol of vitamine D3. Er zijn echter ook supplementen met (het minder actieve) ergocalciferol, vitamine D2.

De bovengrens voor een aanvaardbare, veilige inneming is 50 microgram per dag. Voor kinderen tot 1 jaar is dat 25 microgram per dag. Veel zonlicht kan niet leiden tot een overschot aan deze vitamine, aldus het Voedingscentrum.

Onderzoek

Vitamine D beschermt niet alle baby’s tegen RS-virus

Het RS-virus is een verkoudheidsvirus dat tot een zware longontsteking kan leiden als het immuunsysteem te heftig reageert. Vrijwel alle baby's krijgen te maken met het virus, maar slechts 1 op de 100 reageert dermate heftig dat een ziekenhuisopname noodzakelijk is.

Het blijkt dat baby’s met te weinig vitamine D in hun bloed vaker last hebben van het RS-virus. Het was nog niet bekend welk mechanisme hierachter schuil ging. Nu blijkt dat vitamine D een dempend effect te hebben op het immuunsysteem. Als een baby geïnfecteerd raakt met het RS-virus, gaat het immuunsysteem in de aanval. Als die aanval 'doorschiet', raken longcellen beschadigd en ontstaat een soort longontsteking. Vitamine D remt de immuunreactie dusdanig dat de aanval van het immuunsysteem op de infectie precies de juist kracht heeft.

Die rem werkt echter niet bij iedereen. Wil dit mechanisme werken, dan moet vitamine D zich binden aan een receptoreiwit. Bij één op de zeven mensen heeft deze receptor een iets andere vorm, waardoor vitamine D zijn remmende functie minder adequaat kan uitvoeren. Bij deze mensen zal een infectie met het RS-virus een te heftige immuunreactie veroorzaken. Baby’s met een anders gevormde vitamine D-receptor hebben ongeveer 70%meer kans op een longontsteking door het RS-virus.

De resultaten van dit onderzoek verschenen in het wetenschappelijke tijdschrift Journal of Pathology. (Bron: UMC Utrecht, 27-09-2013.)

Pinda's / Bron: Istock.com/etiennevossPinda's / Bron: Istock.com/etiennevoss

Vitamine D en voedselallergie

Een adequaat niveau van vitamine D kan je beschermen tegen voedselallergie, althans in het eerste levensjaar. Dit blijkt uit nieuw onderzoek van het Murdoch Children's Research Institute in Australië. De grens van een lage vitamine D-status werd bij 50 nmol/L gelegd. Zuigelingen met lage niveaus van vitamine D, hadden drie keer meer kans om ei-allergie en 11 keer meer kans om pinda-allergie te ontwikkelen dan die met een adequaat niveau (hoger dan 50 nmol/L). Ze hadden daarnaast tien keer meer kans om meerdere voedselallergieën te ontwikkelen. De resultaten werden in april 2013 gepubliceerd in het vakblad Journal of Allergy and Clinical Immunology.

Te veel vitamine D bij zwangere vrouw kan leiden tot voedselallergie kind

Als je zwanger bent, mag je niet te veel vitamine D tot je nemen. Te veel vitamine D vergroot de kans op een voedselallergie bij je kind. Dat melden Duitse onderzoekers van de Universiteit van Halle-Wittenberg.

Door de hoge hoeveelheid vitamine D in het bloed van een zwangere vrouw, ontwikkelen zich minder T-cellen (cellen uit het afweersysteem) in het lichaam van de baby. Hierdoor neemt de kans op allergieën bij de baby toe. Lees hier meer over vitamine D tijdens zwangerschap. (Bron: ScienceDaily.com, 01-03-2013.)

Noten:
  1. Leandra J.M. Boonman-de Winter, Arjan Albersen, Karin Mohrmann, Carla M.A.C. Bakx-van Baal, Dirk W. Meijer Timmerman Thijssen en J.P.H.M. (Hans) Bressers. Hoge prevalentie van vitamine D-deficiëntie in Zuidwest-Nederland. Ned Tijdschr Geneeskd. 2015;159:A8167
  2. Maaike Zigenhorn, Elsbeth M. Westerman en Arie P. Rietveld. Vitamine D-intoxicatie door een voedingssupplement. Ned Tijdschr Geneeskd. 2016;160:A9360

Lees verder

© 2010 - 2024 Tartuffel, het auteursrecht van dit artikel ligt bij de infoteur. Zonder toestemming is vermenigvuldiging verboden. Deze informatie is van informatieve aard en geen vervanging voor professioneel medisch advies. Per 2021 gaat InfoNu verder als archief, artikelen worden nog maar beperkt geactualiseerd.
Gerelateerde artikelen
Avitaminose: gebrek aan vitaminenAvitaminose: gebrek aan vitaminenAitaminose komt in Europa vrij weinig voor vanwege de goede voeding die wij tot ons kunnen nemen. Toch kan er in sommige…
Vitamine D belangrijk voor iedereenVitamine D (cholecalciferol) is belangrijk voor iedereen. Waarom hebben wij deze vitamine nodig en wanneer krijgen wij v…
Herken en voorkom een vitamine B12-tekortHerken en voorkom een vitamine B12-tekortEen vitamine B12-tekort komt vrij regelmatig voor. Vaak hebben mensen vage klachten waarmee een dokter of arts in de eer…
Symptomen Vitamine B12 tekortSymptomen Vitamine B12 tekortWat zijn de symptomen bij een vitamine B12 tekort? Vitamines spelen een belangrijke rol in onze leven. Welke vitamine pr…

Vitamine B-complex: symptomen B-tekort, functie en voedingVitamine B-complex: symptomen B-tekort, functie en voedingVitamine B complex is de verzamelnaam voor alle B-vitaminen. Wat is vitamine B, welke soorten vitamine B zijn er en wat…
Arganolie - een bron van gezondheidArganolie - een bron van gezondheidEr is een boom die uitsluitend op één plaats groeit en een grote rijkdom bij zich draagt. Dit is geen sprookje maar het…
Bronnen en referenties
  • Inleidingsfoto: istock.com/Grekov
  • Leandra J.M. Boonman-de Winter, Arjan Albersen, Karin Mohrmann, Carla M.A.C. Bakx-van Baal, Dirk W. Meijer Timmerman Thijssen en J.P.H.M. (Hans) Bressers. Hoge prevalentie van vitamine D-deficiëntie in Zuidwest-Nederland. Ned Tijdschr Geneeskd. 2015;159:A8167
  • Maaike Zigenhorn, Elsbeth M. Westerman en Arie P. Rietveld. Vitamine D-intoxicatie door een voedingssupplement. Ned Tijdschr Geneeskd. 2016;160:A9360
  • ScienceDaily.com
  • UMC Utrecht
  • Voedingscentrum.nl
  • Vitamine-info.nl
  • www.ad.nl/gezond/meer-kans-op-autisme-door-vitamine-d-tekort-tijdens-zwangerschap~a32becc9 (ingezien op 9-12-2016)
  • Afbeelding bron 1: Istock.com/NatchaS
  • Afbeelding bron 2: Istock.com/Lilechka75
  • Afbeelding bron 3: Istock.com/etiennevoss
Reacties

Abeba66, 21-09-2014
Door de reumatoloog werd oa vitamine D tekort geconstateerd. Ik ben vermoeid, heb vaak spier en gewrichtsklachten, lage weerstand en krachteloosheid soms. Ook problemen met het geheugen. Deze symptomen zijn in korte tijd verergerd. De reumatoloog diagnosticeerde ook Fibromyalgie, maar als ik het zo lees zou het dus ook alleen Vit D tekort kunnen zijn. Heb nu sinds 1 maand aanvulling vit D maar merk nog geen verschil Ik kom vaak buiten, eet matig zuivel maar wel kaas ed en verder goed gevarieerd. Ik ben 48 jaar. Waardoor kan dat tekort dan komen? Reactie infoteur, 21-12-2014
Ik heb de mogelijke oorzaken van een vitamine D-tekort naar aanleiding van uw reactie in het artikel verwerkt.

Betsy Khan, 16-03-2013
Ik moet een keer in de week, in de ochtend colecalciferol vitamine D2 innemen en ik wil graag de bijwerkingen weten. Mijn leeftijd is 76 jaar en hoe merk ik dan dat ik teveel of te weinig D2 binnen krijg. Ik heb copd en ik fiets veel maar soms voel ik mij een beetje sloom en dat past helemaal niet bij mij ondanks de huisarts, die vind dat ik nog maanden door moet gaan terwijl ik van haar wilde weten hoe de situatie van mijn bloed is na 3 maanden. Antwoord "nog niet nodig". Reactie infoteur, 01-04-2013
Colecalciferol is een vorm van vitamine D en wordt gebruikt bij vitaminegebrek en bij botontkalking. Over de bijwerkingen schrijft Apotheek.nl dat deze zeer zelden optreden, en alleen bij langdurig gebruik van meer dan 50.000 IE per week:

"Te veel calcium in het bloed, vooral als u ook calcium gebruikt of als u een verminderde nier- of schildklierwerking heeft. Krijgt u maag-darmklachten, zoals misselijkheid, braken, diarree of verstopping, aanhoudende hoofdpijn, duizeligheid, droge mond, spierzwakte, spierpijn, botpijn, vermoeidheid, onvaste gang, jeuk of hartkloppingen? Raadpleeg dan uw arts. Deze verschijnselen kunnen duiden op te veel calcium. Bij dialysepatiënten zal het bloed regelmatig op te veel calcium worden gecontroleerd."

Tartuffel (2.972 artikelen)
Laatste update: 10-05-2023
Rubriek: Mens en Gezondheid
Subrubriek: Gezonde voeding
Bronnen en referenties: 11
Per 2021 gaat InfoNu verder als archief. Het grote aanbod van artikelen blijft beschikbaar maar er worden geen nieuwe artikelen meer gepubliceerd en nog maar beperkt geactualiseerd, daardoor kunnen artikelen op bepaalde punten verouderd zijn. Reacties plaatsen bij artikelen is niet meer mogelijk.
Medische informatie…
Deze informatie is van informatieve aard en geen vervanging voor professioneel medisch advies. Raadpleeg bij medische problemen en/of vragen altijd een arts.