Te veel vitamine D: symptomen & oorzaak overdosis vitamine D

Te veel vitamine D innemen is schadelijk voor je gezondheid. Te veel vitamine D, ofwel vitamine D-vergiftiging of vitamine D-toxiciteit, ook wel hypervitaminose D genoemd, is een zeldzame maar potentieel ernstige aandoening die optreedt wanneer je overmatige hoeveelheden vitamine D in je lichaam hebt. Vitamine D-toxiciteit wordt meestal veroorzaakt door megadoses vitamine D-supplementen en niet door je voeding of blootstelling aan de zon. Dat komt omdat je lichaam de hoeveelheid vitamine D reguleert die wordt aangemaakt door blootstelling aan de zon, en zelfs verrijkte voedingsmiddelen bevatten geen grote hoeveelheden vitamine D. Het belangrijkste gevolg van vitamine D-toxiciteit is een ophoping van calcium in je bloed (hypercalciëmie), wat misselijkheid en braken, zwakte en frequent urineren kan veroorzaken. Symptomen kunnen zich ontwikkelen tot botpijn en nierproblemen, zoals de vorming van calciumstenen. De behandeling bestaat ten eerst uit het stoppen van de inname van vitamine D.

• Bronnen van vitamine D
• Zonlicht
• Voeding
• Functie van vitamine D
• Absorberen van calcium
• Ziekten
• Opbouw van botten
• Symptomen te veel vitamine D
• Bijwerkingen van vitamine D-pillen
• Hypercalciëmie
• Nierschade
• Hartklachtenl
• Broze botten en pijn in de botten
• Uitdroging
• Alvleesklierontsteking
• Longschade
• Te veel vitamine D en het hart
• Oorzaken overdosis vitamine D
• Wat voor soort vitamine D is het beste?
• Interactie met medicijnen
• Vitamine D-suppletie bij medicatie
• Prednison
• Orlistat
• Cholesterolverlagende medicijnen
• Anti-epileptica

Bronnen van vitamine D

Zonlicht

Vitamine D is zo belangrijk dat je lichaam het zelf maakt, maar alleen na blootstelling van de huid aan voldoende zonlicht. Dit is een probleem voor mensen in noordelijke klimaten. In Nederland krijgen mensen vaak niet voldoende zonlicht voor vitamine D-productie gedurende het hele jaar. Een donkere huid absorbeert minder zonlicht, dus mensen met een donkere huid krijgen niet zoveel vitamine D van blootstelling aan de zon als mensen met een lichte huid. Dit is een specifiek probleem voor mensen met een donkere huid in Nederland.

Voeding

Vitamine D zit van nature in vette vis, zoals haring, zalm, makreel, sardines en paling. Daarnaast leveren vlees en eieren vitamine D, zij het in mindere mate dan vette vis. Tevens wordt hier te lande vitamine D toegevoegd aan halvarine, margarine en bak- en braadproducten (behoudens olie).

Functie van vitamine D

Absorberen van calcium

Je lichaam heeft vitamine D nodig om calcium te absorberen en botgroei te bevorderen. Te weinig vitamine D resulteert in zachte botten bij kinderen (rachitis) en fragiele, misvormde botten bij volwassenen (osteomalacie), veroorzaakt door onvoldoende mineralisatie van het bot bij volwassenen. Je hebt ook vitamine D nodig voor andere belangrijke lichaamsfuncties.

Ziekten

Vitamine D-tekort wordt geassocieerd met borstkanker, darmkanker, prostaatkanker, hartziekte, depressie, gewichtstoename en andere kwalen. Uit onderzoek blijkt dat mensen met hogere niveaus van vitamine D een lager risico op deze ziekten hebben, maar dat wil niet zeggen dat een gebrek aan vitamine D ook deze ziekten ook veroorzaakt, of dat vitamine D-supplementen het risico verlagen.[1] Anno 2024 is meer onderzoek hiernaar nodig.

Er wordt suggereert dat vitamine D-toediening nuttig kan zijn bij het behandelen of voorkomen van autisme, auto-immuunziekten, kanker, chronische pijn, depressie, diabetes, hartaandoeningen, hoge bloeddruk, griep, neuromusculaire ziekten (spierziekten) en osteoporose (botontkalking). Er zijn anno 2024 echter nog geen definitieve klinische onderzoeken geweest die dit ondersteunen.

Opbouw van botten

Het bewezen voordeel van vitamine D is zijn rol in het helpen van calcium bij het opbouwen van sterke botten. Vitamine D helpt tevens bij het reguleren van het immuunsysteem en het neuromusculaire systeem. Vitamine D speelt ook een belangrijke rol in de levenscyclus van menselijke cellen.

Symptomen te veel vitamine D

Te veel vitamine D kan een abnormaal hoog niveau van calcium (hypercalciëmie) in het bloed veroorzaken, wat kan resulteren in kalkafzettingen in het lichaam wat allerlei klachten kan geven. De symptomen zijn:

• misselijkheid
• obstipatie
• diarree
• verwardheid
  Buikpijn door te veel vitamine D / Bron: Andrey Popov/Shutterstock.com
• abnormaal hartritme
• nierstenen.
• algeheel ziek zijn
• slechte eetlust of verlies van eetlust
• erg dorstig voelen
• vaak plassen
• buikpijn
• spierzwakte of spierpijn
• botpijn of pijn in de botten
• moeheid

Bijwerkingen van vitamine D-pillen

Je vitamine D-spiegel wordt als voldoende beschouwd als er ten minste 20 nanogram (ng) van de vitamine per milliliter (ml) bloed aanwezig is. Als het niveau boven 50 ng/ml stijgt, kan ja nadelige bijwerkingen ervaren. De toxiciteitsdrempel is voor vitamine D evenwel vrij hoog is, ongeveer 200-240 ng/ml. Wil je dit niveau halen, dan zul je dagelijks ongeveer tussen 10.000 en 40.000 internationale eenheden (IU's) van deze vitamine per dag moeten innemen en dat is zeer veel. Hieronder zijn enkele van de meest ernstige bijwerkingen beschreven die worden geassocieerd met overmatige blootstelling aan vitamine D.

Hypercalciëmie

De meeste kenmerkende bijwerkingen geassocieerd met vitamine D-toxiciteit zijn gerelateerd aan hypercalciëmie. Hypercalciëmie is een overmaat aan calcium in het bloed. Dit gebeurt wanneer er meer dan 10,4000 ng/ml calcium in het bloed zit, oftewel 10,4 milligram (mg) calcium per deciliter bloed (0,104 mg/ml). Er is een sterke relatie tussen vitamine D en calcium. Wanneer er veel vitamine D in het bloed aanwezig is, verhoogt dit de hoeveelheid calcium die de darmen absorberen. Hoge niveaus van vitamine D kunnen ook de afgifte van calcium uit de botten in de bloedbaan stimuleren. Te veel calcium in het bloed kan leiden tot een breed scala aan complicaties en symptomen. Enkele van de meest serieuze zijn:

• een verlies van eetlust
• diarree en obstipatie
• verwardheid, desoriëntatie of mentale problemen
• misselijkheid en braken
• gewrichtspijn en spierpijn
• continue hoofdpijn
• prikkelbaarheid en angst
• uitputting
• spierzwakte
• verhoogde dorst en vaker plassen
• een onregelmatige hartslag
• verminderde reflexen
• een metaalachtige smaak in de mond
• hoge bloeddruk

Nierschade

Een overschot aan calcium in de bloedbaan bindt zich met fosfaat en vormt kristallen die zich afzetten in de zachte lichaamsweefsels. Deze kristallen kunnen weefselschade en uiteindelijk orgaanschade veroorzaken, afhankelijk van hun locatie, aantal en grootte. De nier is vooral kwetsbaar voor kalkaanslag vanwege zijn rol als filter en zijn vele kleine doorgangen. Wanneer calciumafzettingen in nierweefsels vast komen te zitten, treedt nefrocalcinose op; dit is de vorming van kalkneerslag in de nieren, waaruit nierstenen kunnen ontstaan. In ernstige gevallen kan dit permanente nierschade en uiteindelijk nierfalen veroorzaken. Symptomen van nefrocalcinose zijn onder meer:
misselijkheid en overgeven
koorts en koude rillingen
ernstige pijn in de maag (maagpijn), de zijkanten van de rug of de liesstreek, inclusief de testikels bij mannen (teelbalpijn)

Hartklachtenl

Extreme hypercalciëmie tast de hartcellen aan en mensen met ernstige hypercalciëmie ervaren vaak een onregelmatige hartslag. Bij ernstig hoge niveaus van calcium of fosfaat in het bloed kunnen zich ook calciumafzettingen of plaques in de bloedvaten of hartkleppen ontwikkelen. Enkele tekenen van hartcomplicaties geassocieerd met vitamine D-toxiciteit zijn:

• een onregelmatige hartslag, die tijdelijk of continu kan zijn
• pijn op de borst
• onverklaarde uitputting
• hoge bloeddruk
• pijn bij lichamelijke inspanning
• duizeligheid

Broze botten en pijn in de botten

Wanneer er te veel calcium in de bloedbaan circuleert, heeft het lichaam mogelijk niet genoeg hormonen om het mineraal effectief aan de botten te binden. Vitamine D-toxiciteit kan hypercalciëmie en problemen met de botten veroorzaken. Sommige symptomen zijn:

• pijnlijke botten
• sneller vallen
• botten die vatbaar zijn voor breuken
• gebogen houding
• ernstige rugpijn of gewrichtspijn
• krimpen

Uitdroging

Verhoogde calciumspiegels in het bloed kunnen het vermogen van de nieren om urine te concentreren nadelig beïnvloeden. Dit kan ertoe leiden dat je ongewoon grote hoeveelheden urine produceert en uitplast, wat polyurie wordt genoemd. Het is anno 2024 niet helemaal zeker waarom dit gebeurt. Mogelijk dat hoge calciumgehalten de effecten van het antidiuretisch hormoon (ADH) vermindert. Dit hormoon wordt aan de bloedbaan afgegeven door de hypofyse achterkwab bij de regulatie van water en vocht in het lichaam. Dit hormoon moedigt de nieren aan om water vast te houden en een afname ervan kan leiden tot grotere hoeveelheden verdunde urine. Daarmee verlies je grote hoeveelheden vocht en elektrolyten. Om deze reden kan een persoon met vitamine D-toxiciteit mogelijk gevoelig zijn voor uitdroging.

Alvleesklierontsteking

Hypercalciëmie kan acute alvleesklierontsteking of pancreatitis veroorzaken, wat de volgende symptomen kan geven:

• pijn in de bovenbuik dat zich naar achteren uitstrekt
• misselijkheid en overgeven
• een snelle pols
• gewichtsverlies
• koorts

Longschade

Wanneer hoge niveaus van calcium en fosfaat in het bloed zich binden en kristallen vormen, zetten deze zich af in zachte weefsels en dan vooral in organen met zacht weefsel dat fungeert als filters, zoals de longen. Als veel van deze calciumzoutafzettingen, of ectopische calcificaties, in de longen aanwezig zijn, kunnen ze de functie ervan aantasten en longschade veroorzaken met symptomen als hoesten, kortademigheid en pijn op de borst.

Te veel vitamine D en het hart

Het is duidelijk dat vitamine D belangrijk is voor de gezondheid van je hart. Je moet vooral voorkomen dat het vitamine D-gehalte in je bloed te laag is. Vitamine D vermindert de cardiovasculaire ontsteking en atherosclerose (slagaderverkalking) en kan de mortaliteit verminderen, maar te veel vitamine D is echter schadelijk voor het hart. Uit onderzoek blijkt dat mensen met een normaal vitamine D-gehalte lagere niveaus van c-reactief proteïne (CRP) hadden en een hoog niveau van CRP in het bloed is een marker van ontsteking van het hart en de bloedvaten.[2] De CRP neemt echter wanneer de vitamine D-waarden ver boven de normale waarde stijgen, wat resulteert in een groter risico op hartproblemen. De ontsteking die wordt ingeperkt door vitamine D lijkt niet te worden ingeperkt bij hogere niveaus van vitamine D, zo luidt de verklaring. De onderzoekers concludeerden dat mensen zich bewust moeten zijn van de mogelijke risico's die gepaard gaan met het nemen van supplementen, met name vitamine D. Mensen die vitamine D-supplementen gebruiken, moeten er zeker van zijn dat de supplementen nodig zijn. Die pillen kunnen onvoorziene gevolgen hebben voor de gezondheid, zelfs als ze technisch gezien niet toxisch zijn. Het is anno 2024 onduidelijk waarom hogere niveaus van vitamine D niet gunstig zijn voor het hart.

Oorzaken overdosis vitamine D

Het is bijna onmogelijk om te veel vitamine D te krijgen uit zonlicht of uit voedsel (tenzij je veel te veel levertraan gebruikt). Bijna alle gevallen van een overdosis met vitamine D komen door langdurig te veel supplementen gebruiken en een enkele keer door langdurig te veel levertraan. De aanvaardbare bovengrens van de vitamine D-inname voor volwassen mannen en vrouwen en kinderen van 11 t/m 17 jaar is volgens het Voedingscentrum 100 microgram per dag. De behandeling van te veel vitamine D bestaat uit het stoppen van de inname van vitamine D en het beperken van calcium in de voeding. De arts kan ook intraveneuze vloeistoffen en medicijnen voorschrijven, zoals corticosteroïden of bisfosfonaten.

Wat voor soort vitamine D is het beste?

De aanbevolen vorm van vitamine D is vitamine D3 of cholecalciferol. Dit is de natuurlijke vorm van vitamine D die je lichaam maakt onder invloed van zonlicht. Onder invloed van zonlicht wordt in je huid vitamine D gevormd. Supplementen worden vervaardigd uit wolvet, afkomstig uit de vacht van schapen. D3 kan echter ook veganistisch worden geproduceerd, uit korstmos. Vitamine D2 werkt net zo goed als vitamine D3. Veel supplementen bevatten vitamine D in de vorm van vitamine D2 of calciferol. Vitamine D2 is plantaardig en afkomstig van schimmels. Omdat dit niet de vorm is van vitamine D die van nature door je lichaam wordt gemaakt, wordt vaak aangeraden om te opteren voor vitamine D3 als je vitamine D-supplementen gebruikt.

Interactie met medicijnen

Sommige medicijnen kunnen ervoor zorgen dat je een tekort aan vitamine D krijgt, terwijl er ook medicijnen zijn die een vitamine D-spiegel verhogen. Cholesterolverlagende statinegeneesmiddelen en thiazidediuretica (medicijnen die een hoge bloeddruk verlagen) verhogen de vitamine D-spiegel.

Vitamine D-suppletie bij medicatie

Bij medicijnen die interfereren met de opname van vitamine D, zal vitamine D-suppletie nodig zijn. Het is daarbij belangrijk dat je niet te weinig, maar ook niet te veel vitamine D slikt. Door een te hoge dosering kan er een vitamine D-overdosis ontstaan. Een regelmatige vitamine D-controle bij patiënten die sommige medicijnen gebruiken, onder meer tegen diabetes, antibiotica, antistollingsmiddelen, bloeddrukverlagers, plaspillen, antidepressiva, is derhalve aan te raden.

Medicijnen die de opname van vitamine D belemmeren, zijn de volgende.

Prednison

Steroïde medicijnen zoals prednison kunnen het metabolisme van vitamine D verstoren. Het risico op vitamine D-tekort is twee keer zo hoog onder gebruikers van glucocorticoïd (een groep steroïde-hormonen die door de bijnierschors worden geproduceerd) als onder mensen die deze medicatie niet gebruiken.

Orlistat

Het afslankmiddel orlistat, bekend onder de merknamen omvatten Xenical en Alli, kan de opname van vitamine D verminderen.

Cholesterolverlagende medicijnen

De opname van vitamine D kan ook verminderen door het cholesterolverlagende medicijn Colestyramine. Het middel wordt gebruikt bij verhoogd cholesterol, evenals bij diarree en jeuk door te veel galzuren. Mensen die deze medicijnen gebruiken, moeten de inname van vitamine met hun arts bespreken.

Anti-epileptica

De anti-epileptica (middelen tegen epilepsie) fenobarbital en fenytoïne beïnvloeden het vitamine D-metabolisme en beïnvloeden de calciumabsorptie. Dat geldt ook voor geneesmiddelen tegen tuberculose (tbc)

Noot:

1. Hanmin Wang, Weiwen Chen, Dongqing Li, Xiaoe Yin, Xiaode Zhang, Nancy Olsen, and Song Guo Zheng. Vitamin D and Chronic Diseases. Aging Dis. 2017 May; 8(3): 346–353.
2. MedicineNet. Too Much Vitamin D Could Be Harmful to Heart. https://www.medicinenet.com/script/main/art.asp?articlekey=153477 (ingezien op 12-7-2018)

Lees verder

• Waar zit vitamine D in: in welke voeding en hoeveel nodig?
• Vitamine D en zwangerschap: een vitamine D-tekort en zwanger
• Vitamine D-tekort: symptomen, gevolgen en behandeling
• Vitamine D: tekort symptomen en overdosis vitamine D2, D3