Handartrose: Gewrichtsaandoening met pijn en stijfheid

Handartrose is een degeneratieve gewrichtsaandoening waarbij een patiënt pijn en stijfheid ervaart in de gewrichten van de hand. Hierdoor heeft de patiënt het lastig om een aantal dagelijkse activiteiten uit te voeren, zoals het openen van een blik. Verder komen pijn, stijfheid, roodheid en zwelling van de gewrichten tot stand. Een genezing bestaat niet voor de reumatische aandoening van het gewrichtskraakbeen, maar via diverse maatregelen is het wel mogelijk om de gewrichten zo lang mogelijk functioneel te houden en de pijn te verlichten. Hiervoor zijn diverse zelfzorgmaatregelen maar ook medische behandelingen beschikbaar.

• Oorzaken van handartrose
• Risicofactoren van degeneratieve gewrichtsaandoening
• Symptomen: Pijn, stijfheid en zwelling van gewrichten
• Locatie van artrose aan de hand
• Tekenen
• Diagnose en onderzoeken
• Behandeling van artrose aan de hand
• Tips voor patiënten met artrose in de handen
• Prognose

Oorzaken van handartrose

Artrose is het resultaat van slijtage van de gewrichten. Aan de uiteinden van de botten bevindt zich kraakbeen. Dit elastisch bindweefsel is nodig voor de bescherming en de soepele bewegingen van de gewrichten. Het kraakbeen verslijt na verloop van tijd bij artrose. Hierdoor gaan de botten tegen elkaar wrijven, wat de symptomen van handartrose veroorzaakt.

Risicofactoren van degeneratieve gewrichtsaandoening

Enkele factoren verhogen de kansen op het krijgen van artrose aan de hand namelijk:

• baan en recreatief gebruik: Een baan en recreatief gebruik waarbij de patiënt veel met de handen moet werken, zoals de productie, is een risicofactor.
• diabetes mellitus: Patiënten met diabetes mellitus die een te hoge bloedsuikerspiegel hebben (hyperglykemie), krijgen sneller te maken met ontstekingen.
• genetica: De genen dragen ook bij aan handartrose; soms is de aandoening namelijk in families aanwezig.
• geslacht: Vrouwen zijn twee keer zo vaak getroffen dan mannen.
• hogere botdichtheid
• huidskleur: Patiënten met een blanke huidskleur zijn het vaakst aangetast.
• leeftijd: Des te ouder de patiënt, des te meer risico op handartrose. De frequentie neemt toe vanaf de leeftijd van 55 jaar bij vrouwen, vooral na de menopauze.
• overgewicht: Dunnere mensen lijden minder snel aan handartrose dan patiënten met obesitas.
• verwondingen: Ook gebroken botten of dislocaties (ontwrichtingen) verhogen het risico op het ontwikkelen van artrose aan de hand, zelfs indien de patiënt hiervoor al een behandeling gehad heeft. Ook infecties aan de gewrichten spelen een rol.

Symptomen: Pijn, stijfheid en zwelling van gewrichten

Locatie van artrose aan de hand

Artrose aan de hand treft veel gewrichten in de handen, maar komt het meest voor aan:

• de basis van de duim waar het gewricht samenkomt met de pols (trapeziometacarpale of carpometacarpale gewricht)
• de pols
• het gewricht dat zich het dichtst bij de vingertop bevindt (distale interfalangeale gewricht of DIP-gewricht)
• het gewricht in het midden van de vinger (proximale interfalangeale gewricht of PIP-gewricht)

Meestal is de dominante hand getroffen.

Tekenen

De meest voorkomende symptomen van artrose aan de hand zijn gewrichtspijn en gewrichtsstijfheid. Meestal zijn de symptomen in de ochtend het ergst. Verder ontstaat gewrichtspin sneller na overmatig gebruik en is de pijn minder aanwezig in rust. Na verloop van tijd verergeren de klachten, waardoor de pijn constant en scherper is. Door de vingerstijfheid is het dan niet meer mogelijk om de vingergewrichten helemaal te buigen hetgeen een beperkt bewegingsbereik met zich meebrengt.

Bultjes en knobbeltjes
Bij handartrose verschijnen vaak twee soorten benige bultjes en knobbeltjes dichtbij de vingergewrichten. Op het middelste gewricht van een vinger komen de noduli (knobbels) van Bouchard voor. Verder verschijnen de noduli van Heberden op het gewricht vlakbij de vingertop. De patiënt presenteert zich ook vaak met cysten (abnormaal gevormde zakvormige holten) in de buurt van de vingertopgewrichten.

Geluiden
Verder ontstaan klikkende en krakende geluiden (gewrichtsgeluiden), wat te wijten is aan het geluid van de gewrichtsoppervlakken die tegen elkaar wrijven omdat het kraakbeen afslijt.

Veranderingen in uiterlijk
Een vervorming en vergroting van de gewrichten komt tot stand door de zwelling en afbraak van het kraakbeen en bot.

Zwakte
Pijn en gewrichtsschade veroorzaken problemen om dagelijkse activiteiten uit te voeren, zoals een deurknop opendraaien of een zware pot opheffen.

Zwelling en roodheid
Gezwollen gewrichten en roodheid van de huid zijn tekenen van een ontsteking rond het gewricht.

Diagnose en onderzoeken

Lichamelijk en diagnostisch onderzoek
De arts bekijkt de handen en stelt vragen inzake de symptomen en familiegeschiedenis. Daarna bestelt de arts röntgenfoto’s, al is soms ook een MRI-scan en/of een botscan van de handen nodig. Verder wil de arts ook andere oorzaken van pijnlijke gewrichten uitsluiten, zoals reumatoïde artritis (ontsteking van gewrichten en organen). Hij bestelt daarom ook een bloedonderzoek. Af en toe laat hij zelfs gewrichtsvloeistof analyseren om de aanwezigheid van een ontsteking in de handgewrichten te bevestigen of uit te kunnen sluiten.

Differentiële diagnose
Bij volgende aandoeningen doet het klinisch beeld soms denken aan handartrose:

• artritis psoriatica (psoriatrische artritis: aandoening met symptomen aan huid en gewrichten)
• hemochromatose (ijzerstapelingsziekte met orgaanschade)
• jicht (ziekte met pijn en zwelling aan grote teen en andere gewrichten)
• Reiter's artritis
• reumatoïde artritis (ontsteking van gewrichten en organen)

Behandeling van artrose aan de hand

De aandoening is ongeneeslijk, maar diverse maatregelen zijn bekend om de pijn te verlichten alsook om de handfunctie te verbeteren.

Zelfzorg
Alternatieve geneeswijzen
Acupunctuur, supplementen, massage en chiropractische manipulatie verlichten voor een aantal patiënten de symptomen van artrose in de handen en andere gewrichten. Deze behandelingen zijn over het algemeen niet of onvoldoende wetenschappelijk onderbouwd. De patiënt bespreekt deze best eerst met de arts.

IJs of warmte
IJs toepassen verlicht de zwelling en pijn. Het losser maken van gewrichten is mogelijk via het aanbrengen van warmte zoals een warm washandje.

Spalk
Een spalk houdt de hand in een stabiele positie om de pijn te verminderen.

Voeding
Een gezonde en evenwichtige voeding met veel groenten en fruit, volle granen en mager vlees is aanbevolen voor de algemene gezondheid, ook voor het tegengaan van de progressie van artrose. Overgewicht door een verkeerde voeding leidt namelijk tot meer druk op de gewrichten waardoor de klachten van artrose aan de hand verergeren.

Professionele medische zorg
Chirurgie
Af en toe zet de arts chirurgie in, en dit vooral wanneer andere behandelingen gefaald hebben of de handfunctie zeer ernstig aangetast is. De pijn verlichten is bijvoorbeeld mogelijk via een gewrichtsfusie, waarbij de arts de botten samenvoegt. Het is dan evenwel niet meer mogelijk om het gewricht te buigen zoals voor de operatie. Een andere chirurgische optie is operatie waarbij de arts het gewricht verwijdert en vervangt.

Ergotherapie en fysiotherapie
Een ergotherapeut en/of fysiotherapeut stelt een oefenplan voor de hand op waarmee de patiënt aan de slag gaat om de dagelijkse activiteiten beter te kunnen uitoefenen. Bepaalde hulpmiddelen voor artritis / artrose zijn beschikbaar, zoals speciale handschoenen, keukengerei en gereedschappen met grote handgrepen. De patiënt oefent ook alternatieven. Zo draagt hij bijvoorbeeld een boodschappentas op de onderarm in plaats van deze te dragen met de vingers.

Medicatie en supplementen
De arts schrijft ook verschillende soorten medicijnen voor, zoals bijvoorbeeld:

• Cortisone-injecties: Een injectie met corticosteroïden in het gewricht verlicht de ontsteking, maar de effecten nemen wel af waardoor een nieuwe injectie nodig is.
• Pijnstillers: Paracetamol en NSAID's (niet-steroïdale anti-inflammatoire geneesmiddelen) zoals ibuprofen verlichten pijnklachten.
• Supplementen: Veel patiënten nemen glucosamine- en chondroïtinesupplementen voor de behandeling van artrose aan de hand. Anno oktober 2020 zijn er gemengde wetenschappelijke resultaten over de effectiviteit van deze supplementen. Wil de patiënt deze supplementen proberen, dan overlegt hij dit eerst met de arts.
• Topische (op de huid aangebrachte) behandelingen: Crèmes met pijnstilleende medicatie toepassen op de pijnlijke gewrichten doet de klachten verminderen. Gels met niet-steroïde anti-inflammatoire geneesmiddelen (NSAID's) zijn eveneens nuttig.

Tips voor patiënten met artrose in de handen

Diverse tips verlichten stress op de handgewrichten waardoor het gemakkelijker is om bepaalde activiteiten uit te voeren:

• instapschoenen aanschaffen zodat schoenveters niet geknoopt moet worden
• jassen en shirts met ritsen in plaats van knopen dragen
• lange ritssluitingen gebruiken die ook groter zijn dan normale ritssluitingen en daarom gemakkelijker te pakken zijn
• lichtgewicht kook- en tuingereedschap kiezen die gemakkelijker vast te houden zijn

Prognose

Handartrose is progressief waardoor de tekenen langzaam (over meerdere jaren) verergeren. Dankzij diverse behandelingen is het mogelijk om de handfunctie zo lang mogelijk intact te houden en te verbeteren. De beste resultaten behaalt de patiënt wanneer de arts de aandoening tijdig diagnosticeert en behandelt.

Lees verder

• Stijve vingers/handen: Oorzaken van stramme vinger/hand
• Artrose: Reumatische aandoening van gewrichtskraakbeen
• Gewrichtspijn: Oorzaken pijnlijke gewrichten (artralgie)
• Gewrichtsstijfheid: Oorzaken van stijve gewrichten
• Handpijn: Oorzaken van en symptomen bij een pijnlijke hand