Handartrose: Gewrichtsaandoening met pijn en stijfheid

Handartrose is een degeneratieve gewrichtsaandoening waarbij een patiënt pijn en stijfheid ervaart in de gewrichten van de hand. Hierdoor heeft de patiënt het lastig om een aantal dagelijkse activiteiten uit te voeren, zoals het openen van een blik. Verder komen pijn, stijfheid, roodheid en zwelling van de gewrichten tot stand. Een genezing bestaat niet voor de reumatische aandoening van het gewrichtskraakbeen, maar via diverse maatregelen is het wel mogelijk om de gewrichten zo lang mogelijk functioneel te houden en de pijn te verlichten. Hiervoor zijn diverse zelfzorgmaatregelen maar ook medische behandelingen beschikbaar.

• Epidemiologie van handartrose
• Oorzaken van handartrose
• Risicofactoren van degeneratieve gewrichtsaandoening
• Symptomen: Pijn, stijfheid en zwelling van gewrichten
• Locatie van artrose aan de hand
• Tekenen
• Diagnose en onderzoeken
• Behandeling van artrose aan de hand
• Prognose van handartrose
• Complicaties van handartrose
• Preventie van handartrose

Epidemiologie van handartrose

Handartrose komt wereldwijd veel voor, vooral bij ouderen. In ontwikkelde landen treft het ongeveer 20% van de mensen boven de 65 jaar, waarbij vrouwen vaker worden getroffen dan mannen, met een piekincidentie na de menopauze. De aandoening komt vaker voor bij personen met een belastende handarbeid en bij genetische aanleg voor gewrichtsaandoeningen.

Oorzaken van handartrose

Artrose is het resultaat van slijtage van de gewrichten. Aan de uiteinden van de botten bevindt zich kraakbeen. Dit elastisch bindweefsel is nodig voor de bescherming en de soepele bewegingen van de gewrichten. Het kraakbeen verslijt na verloop van tijd bij artrose. Hierdoor gaan de botten tegen elkaar wrijven, wat de symptomen van handartrose veroorzaakt.

Risicofactoren van degeneratieve gewrichtsaandoening

Enkele factoren verhogen de kans op het krijgen van artrose aan de hand, namelijk:

• Baan en recreatief gebruik: Een baan en recreatief gebruik waarbij de patiënt veel met de handen moet werken, zoals in de productie, is een risicofactor.
• Diabetes mellitus: Patiënten met diabetes mellitus die een te hoge bloedsuikerspiegel hebben (hyperglykemie), krijgen sneller te maken met ontstekingen.
• Genetica: Genen dragen ook bij aan handartrose; soms is de aandoening namelijk in families aanwezig.
• Geslacht: Vrouwen zijn twee keer zo vaak getroffen als mannen.
• Hogere botdichtheid
• Huidskleur: Patiënten met een blanke huidskleur zijn het vaakst aangetast.
• Leeftijd: Des te ouder de patiënt, des te meer risico op handartrose. De frequentie neemt toe vanaf de leeftijd van 55 jaar bij vrouwen, vooral na de menopauze.
• Overgewicht: Dunnere mensen lijden minder snel aan handartrose dan patiënten met obesitas.
• Verwondingen: Ook gebroken botten of dislocaties (ontwrichtingen) verhogen het risico op het ontwikkelen van artrose aan de hand, zelfs indien de patiënt hiervoor al een behandeling gehad heeft. Ook infecties aan de gewrichten spelen een rol.

Symptomen: Pijn, stijfheid en zwelling van gewrichten

Locatie van artrose aan de hand

Artrose aan de hand treft veel gewrichten in de handen, maar komt het meest voor aan:

• de basis van de duim waar het gewricht samenkomt met de pols (trapeziometacarpale of carpometacarpale gewricht)
• de pols
• het gewricht dat zich het dichtst bij de vingertop bevindt (distale interfalangeale gewricht of DIP-gewricht)
• het gewricht in het midden van de vinger (proximale interfalangeale gewricht of PIP-gewricht)

Meestal is de dominante hand getroffen.

Tekenen

De meest voorkomende symptomen van artrose aan de hand zijn gewrichtspijn en gewrichtsstijfheid. Meestal zijn de symptomen in de ochtend het ergst. Verder ontstaat gewrichtspijn sneller na overmatig gebruik en is de pijn minder aanwezig in rust. Na verloop van tijd verergeren de klachten, waardoor de pijn constant en scherper is. Door de vingerstijfheid is het dan niet meer mogelijk om de vingergewrichten helemaal te buigen, hetgeen een beperkt bewegingsbereik met zich meebrengt.

Bultjes en knobbeltjes
Bij handartrose verschijnen vaak twee soorten benige bultjes en knobbeltjes dichtbij de vingergewrichten. Op het middelste gewricht van een vinger komen de noduli (knobbels) van Bouchard voor. Verder verschijnen de noduli van Heberden op het gewricht vlakbij de vingertop. De patiënt presenteert zich ook vaak met cysten (abnormaal gevormde zakvormige holten) in de buurt van de vingertopgewrichten.

Geluiden
Verder ontstaan klikkende en krakende geluiden (gewrichtsgeluiden), wat te wijten is aan het geluid van de gewrichtsoppervlakken die tegen elkaar wrijven omdat het kraakbeen afslijt.

Veranderingen in uiterlijk
Een vervorming en vergroting van de gewrichten komt tot stand door de zwelling en afbraak van het kraakbeen en bot.

Zwakte
Pijn en gewrichtsschade veroorzaken problemen om dagelijkse activiteiten uit te voeren, zoals een deurknop opendraaien of een zware pot opheffen.

Zwelling en roodheid
Gezwollen gewrichten en roodheid van de huid zijn tekenen van een ontsteking rond het gewricht.

Diagnose en onderzoeken

Lichamelijk en diagnostisch onderzoek
De arts bekijkt de handen en stelt vragen inzake de symptomen en familiegeschiedenis. Daarna bestelt de arts röntgenfoto’s, al is soms ook een MRI-scan en/of een botscan van de handen nodig. Verder wil de arts ook andere oorzaken van pijnlijke gewrichten uitsluiten, zoals reumatoïde artritis (ontsteking van gewrichten en organen). Hij bestelt daarom ook een bloedonderzoek. Af en toe laat hij zelfs gewrichtsvloeistof analyseren om de aanwezigheid van een ontsteking in de handgewrichten te bevestigen of uit te kunnen sluiten.

Differentiële diagnose
Bij volgende aandoeningen doet het klinisch beeld soms denken aan handartrose:

• artritis psoriatica (psoriatrische artritis: aandoening met symptomen aan huid en gewrichten)
• hemochromatose (ijzerstapelingsziekte met orgaanschade)
• jicht (ziekte met pijn en zwelling aan grote teen en andere gewrichten)
• Reiter's artritis
• reumatoïde artritis (ontsteking van gewrichten en organen)

Behandeling van artrose aan de hand

De aandoening is ongeneeslijk, maar diverse maatregelen zijn bekend om de pijn te verlichten alsook om de handfunctie te verbeteren.

Zelfzorg
Alternatieve geneeswijzen
Acupunctuur, supplementen, massage en chiropractische manipulatie verlichten voor een aantal patiënten de symptomen van artrose in de handen en andere gewrichten. Deze behandelingen zijn over het algemeen niet wetenschappelijk bewezen en daarom variëren de resultaten sterk per patiënt.

Zelfzorgmaatregelen
De patiënt past enkele eenvoudige zelfzorgmaatregelen toe zoals:

• ijs en warmte aanbrengen op de pijnlijke gewrichten
• de hand laten rusten
• lichte oefeningen doen om de bewegingsmogelijkheden te verbeteren en stijfheid te verminderen
• overbelasting vermijden door langdurig dezelfde taken uit te voeren
• reguliere inspanning van de hand beperken
• steungroepen bezoeken

Medicatie
De arts schrijft diverse medicijnen voor om de symptomen van handartrose te verlichten, afhankelijk van de ernst van de klachten. De medicijnen richten zich voornamelijk op het verminderen van pijn en ontsteking, maar ze herstellen het kraakbeen niet.

Pijnstillers
Lichte pijnstillers zoals paracetamol worden vaak als eerste stap gebruikt bij handartrose, omdat ze minder bijwerkingen hebben dan sterkere middelen.

Niet-steroïde anti-inflammatoire geneesmiddelen (NSAID's)
Bij hevigere pijn of ontsteking schrijft de arts vaak NSAID's voor, zoals ibuprofen of naproxen. Deze medicijnen verminderen zowel de pijn als de ontsteking, maar langdurig gebruik kan bijwerkingen veroorzaken, zoals maagproblemen en nierproblemen.

Corticosteroïden
Wanneer de pijn en ontsteking hevig zijn, kan de arts corticosteroïden injecteren in het aangetaste gewricht. Deze injecties bieden tijdelijke verlichting, maar overmatig gebruik kan het gewricht verder beschadigen.

Topische pijnstillers
Topische NSAID-gels, zoals diclofenac-gel, kunnen direct op de aangetaste gewrichten worden aangebracht voor verlichting zonder de systemische bijwerkingen van orale medicijnen.

Braces en spalken
Een brace of spalk kan worden gebruikt om de gewrichten te stabiliseren en te beschermen. Dit vermindert de druk op de gewrichten, wat pijnverlichting biedt en verdere schade kan voorkomen.

Fysiotherapie
Een fysiotherapeut kan oefeningen voorschrijven om de beweeglijkheid van de hand te verbeteren en de spieren rondom de gewrichten te versterken. Dit helpt de handfunctie te verbeteren en kan stijfheid verminderen.

Chirurgie
Wanneer conservatieve behandelingen geen verlichting bieden, kan een operatie nodig zijn. Mogelijke operaties voor handartrose omvatten:

• Arthroplastiek: Vervanging van het aangetaste gewricht door een prothese.
• Arthrodese: Het operatief vastzetten van het gewricht, wat pijnverlichting geeft maar wel resulteert in bewegingsverlies in het gewricht.
• Osteotomie: Het veranderen van de stand van de botten om de druk op het gewricht te verminderen.

Prognose van handartrose

Handartrose is een progressieve aandoening. Hoewel de aandoening meestal niet levensbedreigend is, kunnen de symptomen verergeren naarmate de tijd vordert, vooral zonder behandeling. Patiënten kunnen echter een aanzienlijke verbetering van hun levenskwaliteit ervaren door vroegtijdige interventie en behandeling, inclusief zelfzorgmaatregelen en medische therapieën. Regelmatige controles bij de arts en het aanpassen van de behandeling zijn cruciaal om de symptomen effectief te beheersen en de gewrichtsfunctie te behouden.

Complicaties van handartrose

Zonder een goede behandeling kunnen complicaties optreden zoals:

• Ernstige pijn die dagelijkse activiteiten verstoort
• Blijvende gewrichtsvervorming
• Verminderde handfunctie, wat leidt tot een verminderde kwaliteit van leven

Preventie van handartrose

Hoewel het niet altijd mogelijk is om handartrose te voorkomen, kunnen onderstaande maatregelen helpen om de kans op het ontwikkelen van de aandoening te verkleinen of de progressie ervan te vertragen:

• Gewicht beheersen: Het behouden van een gezond gewicht helpt om de belasting van de gewrichten te verminderen, ook in de handen.
• Handen beschermen: Vermijd herhaaldelijk gebruik van de handen bij activiteiten die de gewrichten belasten, zoals zwaar tillen of langdurig typen zonder pauzes.
• Handoefeningen: Regelmatige oefeningen om de kracht en flexibiliteit van de handen te verbeteren, kunnen helpen om de gewrichten soepel te houden.
• Gezonde voeding: Een dieet rijk aan antioxidanten, zoals vitamine C en D, en omega-3 vetzuren, kan ontstekingen verminderen en de gezondheid van de gewrichten ondersteunen.

Op deze manier kunnen patiënten met handartrose hun symptomen onder controle houden en de progressie van de ziekte beperken.

Lees verder

• Stijve vingers/handen: Oorzaken van stramme vinger/hand
• Artrose: Reumatische aandoening van gewrichtskraakbeen
• Gewrichtspijn: Oorzaken pijnlijke gewrichten (artralgie)
• Gewrichtsstijfheid: Oorzaken van stijve gewrichten
• Handpijn: Oorzaken van en symptomen bij een pijnlijke hand