Artrose: Reumatische aandoening van gewrichtskraakbeen

Artrose is een chronische reumatische aandoening van het gewrichtskraakbeen die voornamelijk ouderen treft. Jongere mensen zijn mogelijk ook getroffen, hetgeen veelal secundair aan diverse aandoeningen en andere omgevingsfactoren optreedt. Naast pijn aan één of meer gewrichten, komen stijfheid, gewrichtsgeluiden en hardheid nog voor. Diverse behandelingsmethoden zijn beschikbaar om de pijn te minderen en de mobiliteit te verhogen. Vaak vermindert een gezonde levensstijl in combinatie met rust en een aangepaste beweging al heel wat klachten. Maar ook hulpmiddelen en medische behandelingen zijn voorhanden om de gevolgen van artrose te verminderen. Artrose leidt tot slot sneller tot een aantal aandoeningen, maar ook het dagelijks leven van de patiënt is hierdoor vaak verminderd.

• Synoniemen artrose
• Terminologie reumatische ziekte
• Epidemiologie: Vooral bij ouderen
• Gewrichten: Structuur en functie
• Oorzaken, risicofactoren en vormen
• Symptomen: Pijn, stijfheid, gewrichtsgeluiden en hardheid
• Diagnose en onderzoeken
• Tips, zelfzorg en huishoudmiddeltjes
• Medische behandelingen voor pijnlijke en stijve gewrichten
• Prognose van ziekte aan gewrichtskraakbeen
• Complicaties gewrichtsaandoening

Synoniemen artrose

Artrose is gekend onder deze synoniemen

• arthrosis
• arthrosis deformans
• osteoartritis
• osteoartrose (OA)

Terminologie reumatische ziekte

Enkele termen zijn mogelijk verwarrend bij de aandoening “artrose”.

Artritis

Bij artritis ontstaat een ontsteking in het gewricht. Een gewricht is de plaats waar de uiteinden van twee botten samenkomen. Deze ontsteking is meestal het gevolg van reumatische ziekten, infecties of door degeneratie van het kraakbeen. Reumatoïde artritis is een vorm van artritis. Bij deze auto-immuunaandoening gebeurt een zeer pijnlijke ontsteking van het gewrichtskapsel wat mogelijk ook leidt tot een aantasting van organen. Ook septische artritis komt soms voor. Een infectie veroorzaakt hierbij een ontsteking van een groot gewricht zoals de heup of knie, met pijn als gevolg.

Osteoporose

Osteoporose is een ziekte waarbij vooral vrouwen na de menopauze en ouderen te maken krijgen met een verlies van botmassa, waardoor de patiënt een hoger risico loopt op een botbreuk. Bij deze ziekte is dus sprake van een verminderde botomvang in tegenstelling tot artrose, waarbij juist een toename van de botomvang plaatsvindt.

Epidemiologie: Vooral bij ouderen

Artrose is een vaak voorkomende ziekte. De frequentie neemt toe met de leeftijd. Artrose van minstens één gewricht is bij circa 10% van de personen tussen de 15-24 jaar radiografisch (via een röntgenfoto) merkbaar. Dit aantal stijgt tot circa 96% bij mensen boven de 75 jaar. Artrose is bijgevolg de belangrijkste invaliderende ziekte bij ouderen. Jongere mensen zijn mogelijk ook getroffen door de ziekte. Vrouwen zijn net iets vaker dan mannen aangetast door de reumatische aandoening.

Gewrichten: Structuur en functie

Gewrichten zijn plaatsen waar de botten elkaar ontmoeten. Botten, spieren, ligamenten en pezen werken allemaal samen zodat buigen, draaien, rekken en rondlopen allemaal mogelijk zijn. De uiteinden van de botten zijn bedekt met een dun laagje kraakbeen. Dit werkt als een soort glibberig kussen dat schokken absorbeert en nodig is voor soepele gewrichtsbewegingen. Het gewricht is ingepakt in een taai kapsel dat gevuld is met synoviale vloeistof. Deze vloeistof smeert en voedt het kraakbeen en andere gewrichtsstructuren.

Oorzaken, risicofactoren en vormen

Een gewricht bestaat uit kraakbeen en vezelig bindweefsel. Bij artrose slijt het weefsel en het kraakbeen geleidelijk af, waardoor minder soepele bewegingen in het gewricht mogelijk zijn. Kraakbeen zorgt er bovendien voor dat de botten niet tegen elkaar wrijven. Bij de reumatische aandoening ontstaat echter schade aan de botten, waardoor deze over elkaar heen gaan schuren. Dit heeft als gevolg dat het onderliggende bot gaat verbreden en aan de rand benige uitsteeksels (osteofyten) gaan ontstaan. Hierdoor ontstaat een abnormale botwoekering met een toename van de botomvang, in tegenstelling tot bij osteoporose (botontkalking). Deze gewrichtsvervorming (deformans) leidt tot pijn. Maar ook op de pezen en spieren ontstaat zo nog meer druk hetgeen vaak leidt tot een secundaire ontsteking van het omringende weefsel (banden, pezen, beenvlies).

Primaire artrose

Voor primaire artrose zijn geen aanwijsbare oorzaken bekend. Dit is wel gerelateerd aan het verouderingsproces en treedt meestal op bij ouderen. Artrose is evenwel geen synoniemen voor "ouderdomsslijtage" of "gewrichtsziekte van ouderen".

Secundaire artrose

Relatief jonge mensen zijn ook getroffen door secundaire artrose. Deze vorm van artrose, ook bekend als “kristalartrose”, resulteert uit structurele veranderingen in of rond het gewricht. Dit vindt bijvoorbeeld plaats bij een aantal aandoeningen en ook na enkele omstandigheden

Aandoeningen
Volgende aandoeningen veroorzaken sneller artrose:

• botaandoeningen zoals:
• avasculaire necrose
• de ziekte van Paget (chronische ontsteking van het bot)
• het Klippel-Feil-syndroom (fusie van twee of meer nekwervels)
• een doorgemaakte ontsteking in het verleden
• een infectie
• een invasieve chirurgische ingreep aan de gewrichten zoals een meniscosectomie
• een trauma (botbreuken, sportblessures, …)
• erfelijke metabole oorzaken waardoor schade aan het kraakbeen ontstaat zoals:
• alkaptonurie (aandoening met symptomen aan gewrichten, hart, de ogen en de oren in combinatie met zwarte verkleuring van urine)
• de ziekte van Wilson (aandoening met koperstapeling in de lever en hersenen)
• hemochromatose (aandoening waarbij een opstapeling van ijzer gebeurt in het lichaam, waardoor orgaanschade optreedt)
• het Ehlers-Danlos syndroom (ziekte met symptomen aan huid en gewrichten)
• het Marshall-syndroom (ziekte met afwijkingen aan gezicht, oren en ogen)
• genetica (significante familiegeschiedenis)
• hemoglobinopathieën zoals sikkelcelziekte en thalassemie
• heupdysplasie
• hormonale aandoeningen zoals:
• acromegalie (overproductie van groeihormoon door een hypofysetumor met afwijkingen aan botten en gezicht)
• een verminderd niveau van geslachtshormonen
• gigantisme (overmatige groei door hypofysetumor in de hersenen)
• inflammatoire artritis zoals reumatoïde artritis
• instabiliteit van het gewricht
• kristalafzettingen in het lichaam
• meniscuslijden
• neuropathische aandoeningen leiden tot een Charcot-voet (zenuwaandoening in gewrichten van voet) zoals:
• diabetes mellitus (suikerziekte)
• syringomyelie
• tabes dorsalis (zeldzame vorm van neurosyfilis, een complicatie waarbij syfilis zich verspreid heeft in de hersenen)
• onderliggende morfologische risicofactoren zoals een congenitale heupdislocatie (aangeboren verplaatsing van de heup)
• spierzwakte (vooral in de knie)

Omgevingsfactoren
Ook het jarenlang intensief gebruik van de gewrichten leidt sneller tot artrose. Bovendien vormen zwaarlijvige vrouwen met een onderhuidse vetmassa een grote risicofactor op het krijgen van de ziekte, maar obesitas in het algemeen is ook een risicofactor. Koude en vochtigheid doen de klachten eveneens vaak toenemen. Sporten is tot slot een andere risicofactor voor de reumatische aandoening.

Symptomen: Pijn, stijfheid, gewrichtsgeluiden en hardheid

Locatie

Artrose tast één of meer gewrichten aan:

• distale interfalangeale gewrichten van de handen (gewrichten tussen het voorlaatste kootje en het eindkootje): noduli van Heberden
• halswervels (nek): cervicartrose (vooral bij jongeren)
• heupen: coxartrose
• knieën: gonartrose (komt het vaakst voor)
• lendenwervels ((onder)rug): lumbartrose (vooral bij jongeren)
• schouders
• voeten / tenen (grote teen - pijn en zwelling aan grote teen)

Pijn

Een patiënt met de ziekte presenteert zich voornamelijk met diepe pijn die verergert door intensief gebruik. De pijn varieert, afhankelijk van de hoeveelheid resterend kraakbeen. Wanneer weinig kraakbeen beschikbaar is om de botten op te vangen, ervaart een patiënt meer pijn. De meeste patiënten hebben in tegenstelling tot artritis (gewrichtsontsteking) vooral overdag pijn. Pijn bij aanraking van het getroffen gewricht treedt ook op. Wel gaat de aandoening meestal niet (meteen) gepaard met gezwollen gewrichten.

Stijfheid

Kortdurende opstartstijfheid treedt bovendien op. De symptomen van stijve gewrichten zijn het ergst bij het ontwaken of na een lange periode van rust. Naarmate de ziekte voortschrijdt, neemt tevens de stijfheid toe. Vaak is ook functieverlies aanwezig.

Gewrichtsgeluiden

Bij het bewegen van het aangetaste gewricht ontstaan knetterende, schurende, knarsende of krakende geluiden. Deze gewrichtsgeluiden zijn het gevolg van onvoldoende kraakbeen zodat vloeiende bewegingen tussen de twee botten niet meer mogelijk zijn. De botten komen namelijk tegen elkaar bij artrose, waardoor dit aparte geluid ontstaat. Dit geluid is in medische termen gekend als “crepitaties”.

Hardheid

Soms ontwikkelt zich een zogenaamde benige uitgroeiing wat voelbaar is door de huid. Dit hard gevoel komt vaker voor in de latere stadia van artrose.

Diagnose en onderzoeken

Vraaggesprek en lichamelijk onderzoek

Een snelle diagnose betekent dat de behandeling snel kan starten. Een vroegtijdige behandeling geeft de beste resultaten. Om de aandoening te diagnosticeren, neemt de arts de medische geschiedenis af. Hij noteert de symptomen, de duur van deze tekenen en ook de factoren die de klachten doen verbeteren of verergeren. Vervolgens onderzoekt de arts het getroffen gewricht of de getroffen gewrichten.

Diagnostisch onderzoek

Een röntgenfoto onthult artrose in de aangetaste gewrichten. De arts bemerkt namelijk onder andere een deformatie (gewijzigde vorm) van het gewrichtsbot, een abnormale botwoekering en atrofie (afsterven) van het slijmvlies en het gewrichtskraakbeen. Hij bemerkt tevens osteofyten. Dit zijn botuitsteeksels die aan de randen van gewrichtsvlakken ontstaan en vaak verschijnen bij artrose. Af en toe zet de arts een botscan in om de vroege diagnose van artrose van de hand te identificeren. Daarnaast is het met een botscan mogelijk om artrose te onderscheiden van osteomyelitis (botonsteking), botmetastasen (uitzaaiingen van kanker in de botten wat gepaard gaat metpijn) en metabole botziekten.

Differentiële diagnose

Naast de röntgenfoto voert de arts soms nog verdere onderzoeken uit om andere aandoeningen uit te sluiten met een gelijkaardig radiografisch en klinisch beeld zoals:

• avasculaire necrose
• de ziekte van Bechterew (blijvende gewrichtsontsteking)
• de ziekte van Lyme (bacteriële infectie als gevolg van een tekenbeet)
• fibromyalgie (chronische aandoening met pijn en vermoeidheid)
• jicht (ziekte met pijn aan de grote teen en andere gewrichten) en pseudojicht (pijn en zwelling in gewricht van knie en pols)
• neuropathische arthropathie (Charcot-gewricht)
• patellofemorale artritis
• psoriatische artritis
• reumatoïde artritis

Tips, zelfzorg en huishoudmiddeltjes

Gewrichten beschermen

Een genezing van artrose is niet mogelijk, maar gewrichtsbeschermende maatregelen en spierversterkende oefeningen behouden de gewrichten zo lang mogelijk in een goede vorm, al is de aandoening wel progressief.

Aanpassingen en hulpmiddelen

Fysiotherapie is inzetbaar voor aangepaste oefeningen waarbij de patiënt een goede houding aanneemt. Een ergotherapeut adviseert de patiënt over aanpassingen en hulpmiddelen zoals wandelstokken, een stok of een rollator. De hulpmiddelen zijn vergelijkbaar met deze voor artritis.

Acupunctuur
De meeste patiënten met artrose die zich laten behandelen door acupunctuur, voelen zich beduidend beter.

Blijven werken

Het is goed voor de gezondheid en het algemeen welzijn om te blijven werken. Een arts of paramedische zorgverlener biedt de patiënt informatie over hoe hij op het werk kan blijven of weer aan het werk kan gaan.

Citrus

De dagelijkse orale (via de mond) inname van β-cryptoxanthine, een stof die te vinden is in citrusvruchten zoals satsuma-mandarijnen, verbetert de klachten van artrose aanzienlijk en verhindert tevens de ontwikkeling van artrose als gevolg van een knieoperatie. Deze conclusie verscheen in het tijdschrift Biological & Pharmaceutical Bulletin in juli 2017, maar werd enkel gevalideerd bij testen op muizen. Niettemin stellen de wetenschappers dat het consumeren van deze citrusvruchten gunstig is tegen de bescherming van artrose en als onderhoud van de gewrichten. Een schijfje citroen op de knie masseren doet de pijn ook verminderen.

Geen overbelasting

Bovendien kent de patiënt zijn eigen lichaam het beste. Hij zoekt geen grenzen op en neemt voldoende rust, zeker bij pijn.

Gezond gewicht behouden

Een gezond gewicht behouden is belangrijk voor patiënten met artrose. Overgewicht zorgt voor extra druk op de gewrichten, en dit vooral op de gewicht dragende gewrichten zoals de heupen, knieën en voeten. Een patiënt die gewicht wil verliezen, bezoekt best een arts of diëtist zodat hij veilige en werkzame tips krijgt voor het bekomen van gewichtsverlies.

Gezonde levensstijl

Verder zijn gewichtsverlies bij zwaarlijvigheid en een gezonde voedingsstijl nodig om de gewrichten zo weinig mogelijk te belasten. Voedingsmiddelen rijk aan calcium zijn aanbevolen voor het behoud van sterke botten. Eiwitrijke voedingsmiddelen zijn dan weer goed voor het behoud van sterke spieren.

Kruiden en planten

Een wetenschappelijk onderzoek uit 2001 toonde aan het gebruik van wilgenschors de pijn in de knie doet verlichten. Een andere mogelijkheid om kniepijn te verlichten is door het gebruik van de plant saliva. De bladeren dan deze plant mogen gewikkeld zijn in een doek die gedrenkt is in warm water. Daarna past de patiënt dit mengsel toe op de knie en wrijft hij het in gedurende ongeveer tien minuten.

Lichaamsbeweging

Regelmatige lichaamsbeweging vermindert enkele van symptomen zoals pijn en stijfheiden verbetert tevens de gewrichtsmobiliteit en kracht. Lichaamsbeweging behoudt bovendien de flexibiliteit die vaak verloren gaat als gevolg van artrose. Kraakbeen heeft geen bloedtoevoer, dus het is afhankelijk van de gewrichtsvloeistof die in en uit de gewrichten stroomt voor voedsel en om alle afvalstoffen te verwijderen. Het versterken van de spieren rond de gewrichten is ook belangrijk. Hoe groter hun gewicht, hoe meer gewicht ze kunnen opnemen. Dit ondersteunt en beschermt de gewrichten.

Lichaamsbeweging biedt daarnaast veel andere gezondheidsvoordelen zoals

• de balans en houding verbeteren
• de slaap verbeteren
• een gezond gewicht behouden / gewicht verliezen in combinatie met een dieet voor gewichtsverlies
• het humeur verbeteren
• het risico op het ontwikkelen van andere chronische gezondheidsproblemen zoals diabetes mellitus (suikerziekte) en hartaandoeningen verlagen
• pijn en stijfheid in de gewrichten en spieren verlichten
• stress verslagen

Moddertherapie

In maart 2017 verscheen in het Israëlische wetenschappelijk tijdschrift “Israel Medical Association Journal” een studie over Hévíz-moddertherapie. De conclusie van onderzoekers is dat deze vorm van warmtetherapie aanzienlijk de klachten vermindert bij artrose aan de hand. Hévíz-moddertherapie heeft tevens een gunstig effect op de kwaliteit van leven van de patiënten. Wel was in maart 2017 geen informatie bekend rond de chemische gevolgen van deze therapie op artrose en de gezondheid van patiënten in het algemeen.

Ontspanningstechnieken

Door spierontspanning, yoga, tai chi, meditatie, visualisatie en andere technieken is het mogelijk om pijn en moeilijke emoties, zoals angst te beheersen. Hierdoor verbetert de slaap.

Steun zoeken

Praten met familie, vrienden, professionals en contact opnemen met steungroepen geeft voor veel patiënten emotionele kracht zodat ze beter om kunnen gaan met de fysieke klachten veroorzaakt door artrose.

Warmte

Het toepassen van en warmte met behulp van kompressen is nuttig om de pijn te minderen. Maar ook het nemen van een warm bad voor het slapengaan, verzacht de klachten. Een elektrisch deken en een warme kruik zijn eveneens nuttig.

Medische behandelingen voor pijnlijke en stijve gewrichten

Fysiotherapie en ergotherapie

De patiënt leert over manieren waarop activiteiten thuis en op het werk aan te passen zijn. De patiënt leert pijnstillende technieken en krijgt een individueel trainingsprogramma. Verder leert de patiënt omgaan met vermoeidheid, spanning en pijn. Verder helpen deze zorgverleners ook met het bekijken van een brace, verband, krukken of andere hulpmiddelen.

Medicatie

Voor de pijn mag de patiënt niet-steroïdale anti-inflammatoire geneesmiddelen (NSAID’s) nemen. Enkele voorbeelden van deze vrij verkrijgbare onstekingsremmers die de pijn remmen zijn naproxen, diclofenac en ibuprofen. Af en toe zet de arts krachtige ontstekingsremmers in (corticosteroïden) die hij dan vaak toedient via een injectie. Capsaïcinecrème is voorts een effectieve en zeer goed te verdragen pijnstiller. Deze is vooral handig voor artrose aan de knie en hand.

Medische therapieën

TENS (transcutane elektrische zenuwstimulatie) is een andere behandelingsmethode. Deze techniek wijzigt de pijnsignalen naar de hersenen waardoor de pijnklachten door artrose minderen. Wanneer deze maatregelen niet helpen, is een chirurgische ingreep nodig. Zo is een gewrichtsprothese voor een knie of heup beschikbaar.

Prognose van ziekte aan gewrichtskraakbeen

De vooruitzichten voor patiënten met artrose zijn afhankelijk van de betrokken gewrichten en van de ernst van de aandoening. Meestal is de aandoening een langzaam proces dat zich ontwikkelt gedurende vele jaren. Sporadisch blijft de reumatische ziekte lang stabiel om dan plots snel achteruit te gaan. Bij anderen ontwikkelt de aandoening zich op één of twee jaar en veroorzaakt hierdoor dan veel schade aan de gewrichten, wat leidt tot misvormingen (misvormde gewrichten) en arbeidsongeschiktheid.

Complicaties gewrichtsaandoening

Door artrose ontstaan soms sneller aandoeningen. Bovendien leidt artrose vaak tot problemen bij het dagelijks leven van de patiënt.

Aandoeningen

Volgende aandoeningen komen sneller tot stand bij artrose:

• bloedingen in het gewricht
• een beperkt bewegingsbereik zonder behandeling
• een beschadiging of breuk van de pezen en ligamenten rond het gewricht wat leidt tot een verlies van stabiliteit
• een infectie in het gewricht
• een snelle, volledige afbraak van kraakbeen resulteert in los weefselmateriaal in de gewrichten (chondrolyse)
• evenwichtsstoornissen
• het afsterven van het bot door een beperkte bloedtoevoer (osteonecrose)
• jicht (ziekte met pijn aan grote teen en andere gewrichten)
• langdurige pijn
• misvormde gewrichten
• pseudojicht (pijn en zwelling van gewricht in knie en pols)
• radiculopathie (aandoening met beknelde zenuw in wervelkolom)
• slaapstoornissen
• spierzwakte (komt vaak voor bij een te pijnlijk gewricht, vooral bij artrose aan de knie)
• stressfracturen (haarlijnscheur in het bot die geleidelijk ontstaat als reactie op herhaalde verwonding of druk met botpijn)

Dagelijks leven

Verder heeft de ziekte ook invloed op het dagelijks leven van een patiënt:

• arbeidsongeschiktheid en een verminderde kwaliteit van leven
• een verhoogd valrisico
• moeilijkheden bij het uitoefenen van de dagelijkse activiteiten
• niet meer zelfstandig kunnen wonen

Lees verder

• Artritis: Hulpmiddelen en aanpassingen in en rond het huis
• Auto-immuunartritis: Soorten van ontsteking van gewrichten
• Reumatoïde artritis: Ontsteking van gewrichten en organen
• Artritis: Gewrichtsontsteking met pijn, zwelling & stijfheid
• Gewrichtsgezondheid: Tips voor behoud van gezonde gewrichten