Artrose: Reumatische aandoening van gewrichtskraakbeen

Artrose is een chronische aandoening die voornamelijk het gewrichtskraakbeen aantast en vooral ouderen treft. Hoewel het vaker voorkomt bij oudere mensen, kunnen ook jongere individuen door artrose worden getroffen, meestal als gevolg van andere aandoeningen of omgevingsfactoren. De symptomen van artrose omvatten pijn in één of meerdere gewrichten, stijfheid, gewrichtsgeluiden en hardheid van het gewricht. Diverse behandelingsmethoden zijn beschikbaar om de pijn te verminderen en de mobiliteit te verbeteren. Een gezonde levensstijl, gecombineerd met rust en aangepaste beweging, kan de klachten aanzienlijk verlichten. Naast deze maatregelen zijn er ook hulpmiddelen en medische behandelingen beschikbaar om de gevolgen van artrose te verminderen. Artrose kan leiden tot een aantal andere aandoeningen en heeft vaak een negatieve impact op het dagelijks leven van de patiënt.

• Synoniemen van artrose
• Terminologie bij reumatische aandoeningen
• Epidemiologie: Vooral bij ouderen
• Mechanisme
• Structuur en functie van gewrichten
• Oorzaken, risicofactoren en vormen
• Risicofactoren
• Risicogroepen
• Symptomen: Pijn, stijfheid, gewrichtsgeluiden en hardheid
• Alarmsymptomen
• Diagnose en onderzoeken
• Tips, zelfzorg en huishoudmiddeltjes
• Medische behandelingen voor pijnlijke en stijve gewrichten
• Prognose van ziekte aan gewrichtskraakbeen
• Complicaties gewrichtsaandoening
• Preventie

Synoniemen van artrose

Artrose staat ook bekend onder de volgende synoniemen:

• Arthrosis
• Arthrosis deformans
• Osteoartritis
• Osteoartrose (OA)

Terminologie bij reumatische aandoeningen

Bij de bespreking van artrose kunnen enkele termen verwarring veroorzaken.

Artritis

Artritis verwijst naar een ontsteking van een gewricht, de plek waar de uiteinden van twee botten samenkomen. Deze ontsteking kan ontstaan door reumatische aandoeningen, infecties of door degeneratie van het kraakbeen. Reumatoïde artritis is een vorm van artritis die gekenmerkt wordt door pijnlijke ontsteking van het gewrichtskapsel en kan ook andere organen aantasten. Septische artritis is een andere vorm waarbij een infectie leidt tot ontsteking van een groot gewricht zoals de heup of knie, wat gepaard gaat met ernstige pijn.

Osteoporose

Osteoporose is een aandoening waarbij vooral vrouwen na de menopauze en ouderen een verlies van botmassa ervaren, waardoor ze een verhoogd risico lopen op botbreuken. Dit verschilt van artrose, waarbij juist een toename van de botomvang optreedt, wat kan leiden tot kraakbeenbeschadiging en gewrichtsvervorming.

Epidemiologie: Vooral bij ouderen

Artrose is een van de meest voorkomende chronische gewrichtsaandoeningen wereldwijd, met een aanzienlijke impact op de kwaliteit van leven en de volksgezondheid.

Prevalentie

Artrose treft miljoenen mensen wereldwijd. Heup- en kniegewrichten zijn de meest getroffen locaties. Naar schatting heeft ongeveer 10% van de mannen en 18% van de vrouwen ouder dan 60 jaar symptomatische artrose in minstens één gewricht.

Demografische trends

De prevalentie van artrose neemt toe met de leeftijd. Vrouwen hebben een hogere kans op het ontwikkelen van artrose na de menopauze, mogelijk door hormonale veranderingen. In jongere leeftijdsgroepen wordt artrose vaker geassocieerd met trauma of aangeboren afwijkingen.

Geografische variatie

De incidentie van artrose varieert per regio en wordt beïnvloed door genetische factoren, leefstijl en toegang tot gezondheidszorg. In landen met een hoge levensverwachting is artrose een belangrijke oorzaak van beperkingen.

Mechanisme

Artrose is een complexe aandoening die wordt gekenmerkt door progressieve schade aan het gewrichtskraakbeen en secundaire veranderingen in omliggende structuren.

Kraakbeendegradatie

Het proces begint met verlies van kraakbeenmatrix, veroorzaakt door een onevenwicht tussen anabole en katabole activiteiten in het kraakbeen. Matrixmetalloproteïnasen (MMP's) spelen een cruciale rol bij kraakbeenschade.

Ontsteking in het gewricht

Hoewel artrose traditioneel als een niet-inflammatoire aandoening werd beschouwd, toont onderzoek aan dat synovitis en lage graden van ontsteking bijdragen aan de progressie van de ziekte.

Botremodellering

Bij artrose worden osteofyten (botuitsteeksels) gevormd, en de subchondrale botplaat wordt dikker. Dit leidt tot verhoogde stijfheid en pijn in het gewricht.

Structuur en functie van gewrichten

Gewrichten zijn de verbindingen tussen botten, waarbij botten, spieren, ligamenten en pezen samenwerken om bewegingen zoals buigen, draaien en rekken mogelijk te maken. De uiteinden van de botten zijn bedekt met een dunne laag kraakbeen die fungeert als een schokdemper en bijdraagt aan soepele gewrichtsbewegingen. Het gewricht wordt omhuld door een taai kapsel gevuld met synoviale vloeistof, die het kraakbeen smeert en voedt.

Oorzaken, risicofactoren en vormen

Bij artrose slijt het kraakbeen in het gewricht geleidelijk af, wat leidt tot pijnlijke en minder soepele bewegingen. Dit kan ook leiden tot abnormale botwoekeringen, bekend als osteofyten, wat een toename van de botomvang betekent. In tegenstelling tot osteoporose, waarbij de botdichtheid afneemt, leidt artrose tot een toename van botmassa rondom het gewricht.

Primaire artrose

Primaire artrose heeft geen specifieke oorzaak en wordt vaak geassocieerd met het verouderingsproces. Hoewel het veel voorkomt bij ouderen, is artrose geen synoniem voor "ouderdomsslijtage".

Secundaire artrose

Secundaire artrose, ook bekend als "kristalartrose", ontstaat door structurele veranderingen in of rond het gewricht en kan worden veroorzaakt door een aantal aandoeningen of omstandigheden.

Aandoeningen
Enkele aandoeningen die het risico op artrose verhogen zijn:

• Botaandoeningen zoals:
• Avasculaire necrose
• De ziekte van Paget (chronische ontsteking van het bot)
• Het Klippel-Feil-syndroom (fusie van twee of meer nekwervels)
• Eerdere ontstekingen
• Infecties
• Invasieve chirurgische ingrepen aan de gewrichten zoals meniscosectomie
• Trauma (botbreuken, sportblessures, etc.)
• Erfelijke metabole aandoeningen zoals:
• Alkaptonurie (aandoening met symptomen aan gewrichten, hart, ogen en oren, en zwarte verkleuring van urine)
• De ziekte van Wilson (koperstapeling in de lever en hersenen)
• Hemochromatose (ijzerstapeling in het lichaam)
• Het Ehlers-Danlos syndroom (aandoening met symptomen aan huid en gewrichten)
• Het Marshall-syndroom (afwijkingen aan gezicht, oren en ogen)
• Genetica (familiegeschiedenis)
• Hemoglobinopathieën zoals sikkelcelziekte en thalassemie
• Heupdysplasie
• Hormonale aandoeningen zoals:
• Acromegalie (overproductie van groeihormoon door een hypofysetumor)
• Een verminderd niveau van geslachtshormonen
• Gigantisme (overmatige groei door hypofysetumor)
• Inflammatoire artritis zoals reumatoïde artritis
• Instabiliteit van het gewricht
• Kristalafzettingen in het lichaam
• Meniscuslijden
• Neuropathische aandoeningen zoals:
• Charcot-voet (zenuwaandoening in de voet)
• Diabetes mellitus (suikerziekte)
• Syringomyelie
• Tabes dorsalis (complicatie van neurosyfilis, waarbij syfilis zich naar de hersenen heeft verspreid)
• Onderliggende morfologische risicofactoren zoals congenitale heupdislocatie
• Spierzwakte (vooral in de knie)

Omgevingsfactoren
Langdurig intensief gebruik van gewrichten en obesitas vormen aanzienlijke risicofactoren voor het ontwikkelen van artrose. Koude en vochtigheid kunnen de klachten verergeren. Bovendien kan overmatige fysieke activiteit ook bijdragen aan de ontwikkeling van artrose.

Risicofactoren

De ontwikkeling van artrose wordt beïnvloed door een combinatie van genetische, mechanische en omgevingsfactoren.

Leeftijd

Artrose komt vaker voor bij ouderen door slijtage van het kraakbeen en verminderde regeneratieve capaciteiten.

Overgewicht en obesitas

Extra gewicht verhoogt de mechanische belasting van dragende gewrichten, zoals de knieën en heupen, en speelt een rol bij systemische ontsteking.

Trauma en overbelasting

Gewrichtsletsel, bijvoorbeeld door sport of fysiek intensief werk, verhoogt het risico op vroegtijdige kraakbeenschade.

Genetische predispositie

Familiaire aanleg speelt een belangrijke rol, met name bij hand- en heupartrose.

Risicogroepen

Specifieke groepen lopen een verhoogd risico op het ontwikkelen van artrose, wat preventieve maatregelen noodzakelijk maakt.

Vrouwen na de menopauze

Hormonale veranderingen worden in verband gebracht met een verhoogde incidentie van artrose in de heupen en knieën.

Patiënten met een voorgeschiedenis van gewrichtsletsel

Zowel acute als chronische letsels vergroten het risico op kraakbeenschade en structurele veranderingen in gewrichten.

Overgewicht of obesitas

Naast mechanische belasting leidt obesitas tot systemische inflammatie, wat de progressie van artrose kan versnellen.

Personen met specifieke beroepen

Beroepen waarbij herhaalde bewegingen of zware fysieke belasting vereist zijn, verhogen het risico op gewrichtsslijtage.

Symptomen: Pijn, stijfheid, gewrichtsgeluiden en hardheid

Locatie

Artrose kan verschillende gewrichten aantasten, waaronder:

• Distale interfalangeale gewrichten van de handen (gewrichten tussen het voorlaatste en het eindkootje): noduli van Heberden
• Halswervels (nek): cervicartrose
• Heupen: coxartrose
• Knieën: gonartrose (meest voorkomend)
• Lendenwervels (onderrug): lumbartrose
• Schouders
• Voeten en tenen (grote teen, pijn en zwelling)

Pijn

Patiënten met artrose ervaren vaak diepe pijn die verergert door intensief gebruik. De pijn varieert op basis van de hoeveelheid resterend kraakbeen. Bij minder kraakbeen kan de pijn heviger zijn. In tegenstelling tot artritis, ervaren patiënten meestal pijn overdag. In het geval van een ernstige vorm van artrose kunnen de gewrichten ook stijf aanvoelen en opgezwollen raken. Dit kan gepaard gaan met een verminderde beweeglijkheid van het gewricht en een toename van pijn door lang stilzitten of inactiviteit.

Stijfheid

Artrose kan leiden tot stijfheid van het gewricht, vooral na een periode van rust zoals 's ochtends of na lange periodes van inactiviteit. Deze stijfheid verdwijnt vaak na enige beweging.

Gewrichtsgeluiden

Sommige mensen met artrose ervaren een krakend of knarsend geluid bij beweging van het gewricht. Dit komt door de afwezigheid van kraakbeen en de veranderde structuur van de gewrichten.

Hardheid

Na langdurige belasting kunnen gewrichten hard aanvoelen en pijnlijk zijn. Dit wordt vaak veroorzaakt door een ontstekingsreactie als gevolg van het gebruik van het gewricht.

Alarmsymptomen

Het tijdig herkennen van alarmsymptomen bij artrose is essentieel voor een effectieve behandeling en preventie van complicaties.

Chronische gewrichtspijn

Pijn die verergert bij activiteit en verbetert met rust is een kenmerkend symptoom van artrose.

Ochtendstijfheid

Stijfheid die meestal minder dan 30 minuten aanhoudt na ontwaken, duidt op gewrichtsproblemen.

Verminderde beweeglijkheid

Beperkte bewegingsvrijheid en functieverlies in de aangetaste gewrichten zijn alarmsymptomen van progressieve artrose.

Zwelling en crepitus

Zwelling van het gewricht en het horen van krakende geluiden bij beweging kunnen wijzen op structurele schade.

Diagnose en onderzoeken

Vraaggesprek en lichamelijk onderzoek

Een snelle diagnose betekent dat de behandeling snel kan starten. Een vroegtijdige behandeling geeft de beste resultaten. Om de aandoening te diagnosticeren, neemt de arts de medische geschiedenis af. Hij noteert de symptomen, de duur van deze tekenen en ook de factoren die de klachten doen verbeteren of verergeren. Vervolgens onderzoekt de arts het getroffen gewricht of de getroffen gewrichten.

Diagnostisch onderzoek

Een röntgenfoto onthult artrose in de aangetaste gewrichten. De arts bemerkt namelijk onder andere een deformatie (gewijzigde vorm) van het gewrichtsbot, een abnormale botwoekering en atrofie (afsterven) van het slijmvlies en het gewrichtskraakbeen. Hij bemerkt tevens osteofyten. Dit zijn botuitsteeksels die aan de randen van gewrichtsvlakken ontstaan en vaak verschijnen bij artrose. Af en toe zet de arts een botscan in om de vroege diagnose van artrose van de hand te identificeren. Daarnaast is het met een botscan mogelijk om artrose te onderscheiden van osteomyelitis (botonsteking), botmetastasen (uitzaaiingen van kanker in de botten wat gepaard gaat metpijn) en metabole botziekten.

Differentiële diagnose

Naast de röntgenfoto voert de arts soms nog verdere onderzoeken uit om andere aandoeningen uit te sluiten met een gelijkaardig radiografisch en klinisch beeld zoals:

• avasculaire necrose
• de ziekte van Bechterew (blijvende gewrichtsontsteking)
• de ziekte van Lyme (bacteriële infectie als gevolg van een tekenbeet)
• fibromyalgie (chronische aandoening met pijn en vermoeidheid)
• jicht (ziekte met pijn aan de grote teen en andere gewrichten) en pseudojicht (pijn en zwelling in gewricht van knie en pols)
• neuropathische arthropathie (Charcot-gewricht)
• patellofemorale artritis
• psoriatische artritis
• reumatoïde artritis

Tips, zelfzorg en huishoudmiddeltjes

Gewrichten beschermen

Een genezing van artrose is niet mogelijk, maar gewrichtsbeschermende maatregelen en spierversterkende oefeningen behouden de gewrichten zo lang mogelijk in een goede vorm, al is de aandoening wel progressief.

Aanpassingen en hulpmiddelen

Fysiotherapie is inzetbaar voor aangepaste oefeningen waarbij de patiënt een goede houding aanneemt. Een ergotherapeut adviseert de patiënt over aanpassingen en hulpmiddelen zoals wandelstokken, een stok of een rollator. De hulpmiddelen zijn vergelijkbaar met deze voor artritis.

Acupunctuur
De meeste patiënten met artrose die zich laten behandelen door acupunctuur, voelen zich beduidend beter.

Blijven werken

Het is goed voor de gezondheid en het algemeen welzijn om te blijven werken. Een arts of paramedische zorgverlener biedt de patiënt informatie over hoe hij op het werk kan blijven of weer aan het werk kan gaan.

Citrus

De dagelijkse orale (via de mond) inname van β-cryptoxanthine, een stof die te vinden is in citrusvruchten zoals satsuma-mandarijnen, verbetert de klachten van artrose aanzienlijk en verhindert tevens de ontwikkeling van artrose als gevolg van een knieoperatie. Deze conclusie verscheen in het tijdschrift Biological & Pharmaceutical Bulletin in juli 2017, maar werd enkel gevalideerd bij testen op muizen. Niettemin stellen de wetenschappers dat het consumeren van deze citrusvruchten gunstig is tegen de bescherming van artrose en als onderhoud van de gewrichten. Een schijfje citroen op de knie masseren doet de pijn ook verminderen.

Geen overbelasting

Bovendien kent de patiënt zijn eigen lichaam het beste. Hij zoekt geen grenzen op en neemt voldoende rust, zeker bij pijn.

Gezond gewicht behouden

Een gezond gewicht behouden is belangrijk voor patiënten met artrose. Overgewicht zorgt voor extra druk op de gewrichten, en dit vooral op de gewicht dragende gewrichten zoals de heupen, knieën en voeten. Een patiënt die gewicht wil verliezen, bezoekt best een arts of diëtist zodat hij veilige en werkzame tips krijgt voor het bekomen van gewichtsverlies.

Gezonde levensstijl

Verder zijn gewichtsverlies bij zwaarlijvigheid en een gezonde voedingsstijl nodig om de gewrichten zo weinig mogelijk te belasten. Voedingsmiddelen rijk aan calcium zijn aanbevolen voor het behoud van sterke botten. Eiwitrijke voedingsmiddelen zijn dan weer goed voor het behoud van sterke spieren.

Kruiden en planten

Een wetenschappelijk onderzoek uit 2001 toonde aan het gebruik van wilgenschors de pijn in de knie doet verlichten. Een andere mogelijkheid om kniepijn te verlichten is door het gebruik van de plant saliva. De bladeren dan deze plant mogen gewikkeld zijn in een doek die gedrenkt is in warm water. Daarna past de patiënt dit mengsel toe op de knie en wrijft hij het in gedurende ongeveer tien minuten.

Lichaamsbeweging

Regelmatige lichaamsbeweging vermindert enkele van symptomen zoals pijn en stijfheiden verbetert tevens de gewrichtsmobiliteit en kracht. Lichaamsbeweging behoudt bovendien de flexibiliteit die vaak verloren gaat als gevolg van artrose. Kraakbeen heeft geen bloedtoevoer, dus het is afhankelijk van de gewrichtsvloeistof die in en uit de gewrichten stroomt voor voedsel en om alle afvalstoffen te verwijderen. Het versterken van de spieren rond de gewrichten is ook belangrijk. Hoe groter hun gewicht, hoe meer gewicht ze kunnen opnemen. Dit ondersteunt en beschermt de gewrichten.

Lichaamsbeweging biedt daarnaast veel andere gezondheidsvoordelen zoals

• de balans en houding verbeteren
• de slaap verbeteren
• een gezond gewicht behouden / gewicht verliezen in combinatie met een dieet voor gewichtsverlies
• het humeur verbeteren
• het risico op het ontwikkelen van andere chronische gezondheidsproblemen zoals diabetes mellitus (suikerziekte) en hartaandoeningen verlagen
• pijn en stijfheid in de gewrichten en spieren verlichten
• stress verslagen

Moddertherapie

In maart 2017 verscheen in het Israëlische wetenschappelijk tijdschrift “Israel Medical Association Journal” een studie over Hévíz-moddertherapie. De conclusie van onderzoekers is dat deze vorm van warmtetherapie aanzienlijk de klachten vermindert bij artrose aan de hand. Hévíz-moddertherapie heeft tevens een gunstig effect op de kwaliteit van leven van de patiënten. Wel was in maart 2017 geen informatie bekend rond de chemische gevolgen van deze therapie op artrose en de gezondheid van patiënten in het algemeen.

Ontspanningstechnieken

Door spierontspanning, yoga, tai chi, meditatie, visualisatie en andere technieken is het mogelijk om pijn en moeilijke emoties, zoals angst te beheersen. Hierdoor verbetert de slaap.

Steun zoeken

Praten met familie, vrienden, professionals en contact opnemen met steungroepen geeft voor veel patiënten emotionele kracht zodat ze beter om kunnen gaan met de fysieke klachten veroorzaakt door artrose.

Warmte

Het toepassen van en warmte met behulp van kompressen is nuttig om de pijn te minderen. Maar ook het nemen van een warm bad voor het slapengaan, verzacht de klachten. Een elektrisch deken en een warme kruik zijn eveneens nuttig.

Medische behandelingen voor pijnlijke en stijve gewrichten

Fysiotherapie en ergotherapie

De patiënt leert over manieren waarop activiteiten thuis en op het werk aan te passen zijn. De patiënt leert pijnstillende technieken en krijgt een individueel trainingsprogramma. Verder leert de patiënt omgaan met vermoeidheid, spanning en pijn. Verder helpen deze zorgverleners ook met het bekijken van een brace, verband, krukken of andere hulpmiddelen.

Medicatie

Voor de pijn mag de patiënt niet-steroïdale anti-inflammatoire geneesmiddelen (NSAID’s) nemen. Enkele voorbeelden van deze vrij verkrijgbare onstekingsremmers die de pijn remmen zijn naproxen, diclofenac en ibuprofen. Af en toe zet de arts krachtige ontstekingsremmers in (corticosteroïden) die hij dan vaak toedient via een injectie. Capsaïcinecrème is voorts een effectieve en zeer goed te verdragen pijnstiller. Deze is vooral handig voor artrose aan de knie en hand.

Medische therapieën

TENS (transcutane elektrische zenuwstimulatie) is een andere behandelingsmethode. Deze techniek wijzigt de pijnsignalen naar de hersenen waardoor de pijnklachten door artrose minderen. Wanneer deze maatregelen niet helpen, is een chirurgische ingreep nodig. Zo is een gewrichtsprothese voor een knie of heup beschikbaar.

Prognose van ziekte aan gewrichtskraakbeen

De prognose van artrose varieert afhankelijk van de locatie, ernst en tijdigheid van de diagnose.

Progressie van de aandoening

Artrose is een progressieve aandoening die kan leiden tot ernstige beperkingen en verminderde mobiliteit als deze niet wordt behandeld.

Invloed van behandeling

Met een combinatie van pijnmanagement, fysiotherapie en, indien nodig, chirurgische interventie kunnen veel patiënten een goede kwaliteit van leven behouden.

Langetermijnresultaten

Bij patiënten die tijdig gediagnosticeerd worden en adequate zorg ontvangen, kan de progressie van de ziekte vertraagd worden.

Complicaties gewrichtsaandoening

Door artrose ontstaan soms sneller aandoeningen. Bovendien leidt artrose vaak tot problemen bij het dagelijks leven van de patiënt.

Aandoeningen

Volgende aandoeningen komen sneller tot stand bij artrose:

• bloedingen in het gewricht
• een beperkt bewegingsbereik zonder behandeling
• een beschadiging of breuk van de pezen en ligamenten rond het gewricht wat leidt tot een verlies van stabiliteit
• een infectie in het gewricht
• een snelle, volledige afbraak van kraakbeen resulteert in los weefselmateriaal in de gewrichten (chondrolyse)
• evenwichtsstoornissen
• het afsterven van het bot door een beperkte bloedtoevoer (osteonecrose)
• jicht (ziekte met pijn aan grote teen en andere gewrichten)
• langdurige pijn
• misvormde gewrichten
• pseudojicht (pijn en zwelling van gewricht in knie en pols)
• radiculopathie (aandoening met beknelde zenuw in wervelkolom)
• slaapstoornissen
• spierzwakte (komt vaak voor bij een te pijnlijk gewricht, vooral bij artrose aan de knie)
• stressfracturen (haarlijnscheur in het bot die geleidelijk ontstaat als reactie op herhaalde verwonding of druk met botpijn)

Dagelijks leven

Verder heeft de ziekte ook invloed op het dagelijks leven van een patiënt:

• arbeidsongeschiktheid en een verminderde kwaliteit van leven
• een verhoogd valrisico
• moeilijkheden bij het uitoefenen van de dagelijkse activiteiten
• niet meer zelfstandig kunnen wonen

Preventie

Preventieve maatregelen kunnen de incidentie en progressie van artrose aanzienlijk verminderen.

Gewichtsbeheersing

Een gezond gewicht vermindert de belasting van dragende gewrichten en verkleint het risico op kraakbeenschade.

Regelmatige lichaamsbeweging

Matige lichaamsbeweging versterkt de spieren rond de gewrichten en behoudt de gewrichtsfunctie.

Voedingsaanpassingen

Een evenwichtig voedingspatroon met voldoende inname van omega-3 vetzuren en antioxidanten kan ontstekingen verminderen.

Voorkomen van letsel

Het gebruik van beschermende uitrusting en het vermijden van overmatige belasting bij sport en werk kunnen bijdragen aan het behoud van gezonde gewrichten.

Lees verder

• Artritis: Hulpmiddelen en aanpassingen in en rond het huis
• Auto-immuunartritis: Soorten van ontsteking van gewrichten
• Reumatoïde artritis: Ontsteking van gewrichten en organen
• Artritis: Gewrichtsontsteking met pijn, zwelling & stijfheid
• Gewrichtsgezondheid: Tips voor behoud van gezonde gewrichten