Artritis: Gewrichtsontsteking met pijn, zwelling & stijfheid

Artritis duidt op elke aandoening waarbij een acute of chronische ontsteking van de gewrichten ontstaat. Er zijn meer dan honderd soorten artritis. De meest voorkomende zijn artrose, juveniele idiopathische artritis, jicht en pseudojicht, reumatoïde artritis, septische artritis, spondylitis ankylopoetica en de ziekte van Still. Pijn, zwelling en stijfheid van de gewrichten zijn de belangrijkste symptomen van een ontsteking van de gewrichten. Sommige soorten artritis tasten eveneens andere organen aan en veroorzaken systemische klachten zoals koorts, een verlies van eetlust en diarree. Diverse zelfzorgmaatregelen en professionele behandelingen zijn mogelijk bij een gewrichtsontsteking. De prognose is variabel en afhankelijk van het soort artritis en de locatie en de ernst hiervan. De aandoening tast de kwaliteit van leven mogelijk ernstig aan wat mogelijk leidt tot diverse complicaties, zoals onder andere een depressie. Tot slot zijn enkele preventieve maatregelen bekend.

• Werking van gewrichten
• Classificatie van gewrichtsontstekingen
• Primaire artritis
• Secundaire artritis
• Oorzaken
• Risicofactoren van gewrichtsaandoening
• Soorten artritis
• Artrose
• Jicht en pseudojicht
• Juveniele idiopathische artritis (JIA)
• Psoriatrische artritis (artritis psoriatica)
• Reumatoïde artritis
• Septische artritis (infectieuze artritis)
• Spondylitis ankylopoetica
• Ziekte van Still
• Symptomen: Pijn, zwelling en stijfheid
• In/door gewrichten
• Buiten gewrichten
• Diagnose en onderzoeken
• Behandeling van ontsteking van gewrichten
• Complicaties van ontstekingsaandoening
• Preventie
• Voeding en dranken
• Andere maatregelen

Werking van gewrichten

Een gewricht is de plaats waar twee of meer botten elkaar ontmoeten, zoals de vingers, knieën en schouders. Gewrichten houden botten op hun plaats en laten ze vrij bewegen binnen de grenzen. De meeste gewrichten in het lichaam zijn omgeven door een sterk kapsel. Dit kapsel is gevuld met een dikke vloeistof die het gewricht helpt te smeren. Deze kapsels houden de botten op zijn plaats. Ze doen dit met behulp van ligamenten. Dit is vergelijkbaar met zeer sterke elastische banden. De uiteinden van de botten in een gewricht zijn bekleed met kraakbeen. Dit is een gladde maar stevige laag weefsel waarmee botten over elkaar kunnen glijden bij het bewegen. Als mensen een bot willen verplaatsen, geven de hersenen een signaal aan de spier, die vervolgens aan een pees trekt, en deze is aan het bot bevestigd. Spieren spelen daarom een belangrijke rol bij het ondersteunen van een gewricht.

Classificatie van gewrichtsontstekingen

Primaire artritis

Er zijn verschillende soorten ziekten waarbij een gewrichtsontsteking het primaire symptoom is. Een patiënt met artritis lijdt dan aan één van volgende ziekten:

• artrose (reumatische aandoening van gewrichtskraakbeen)
• juveniele idiopathische artritis
• jicht (pijn aan grote teen en andere gewrichten) en pseudojicht (pijn en zwelling van gewricht in knie en pols)
• reumatoïde artritis (ontsteking van gewrichten en organen)
• septische artritis / infectieuze artritis (ontsteking van gewricht door een infectie)
• spondylitis ankylopoetica (blijvende gewrichtsontsteking)
• ziekte van Still (aandoening met koorts en symptomen aan gewrichten en huid)

Secundaire artritis

Soms is de gewrichtsontsteking ook een symptoom zijn van andere ziekten. De artritis dan secundair aan de hoofdaandoening. Secundaire artritis ontstaat bij:

• coeliakie (maag- en darmproblemen door het eten van gluten)
• familiale mediterrane koorts (ontstekingen met koorts)
• granulomatosis met polyangiitis (en vele andere vasculitis syndromen)
• hemochromatose (ijzerstapelingsziekte met orgaanschade)
• Henoch-Schönlein purpura (ziekte met ontsteking van bloedvaten)
• hepatitis (leverontsteking)
• het Ehlers-Danlos syndroom (ziekte met symptomen aan huid en gewrichten)
• het TNF-receptor geassocieerd periodiek syndroom
• hyperimmunoglobulinemie d met terugkerende koorts
• inflammatoire darmziekte zoals de ziekte van Crohn (aandoening met diarree en buikpijn) en colitis ulcerosa (chronische darmziekte met diarree)
• niet-coeliakie glutengevoeligheid
• psoriatrische artritis (artritis psoriatica: aandoening met symptomen aan huid en gewrichten)
• reactieve artritis (aandoening met symptomen aan huid, maag, darmen en ogen)
• sarcoïdose (aandoening met symptomen aan ogen, longen, huid en zenuwstelsel)
• systemische lupus erythematosus (lupus): Lupus is een veel voorkomende collageen vaataandoening die soms aanwezig is bij ernstige artritis. Andere kenmerken van lupus zijn een huiduitslag, extreme lichtgevoeligheid, haaruitval, nierproblemen, longfibrose (littekenvorming in longen met kortademigheid) en constante gewrichtspijn.
• ziekte van Hashimoto (aandoening met verminderde schildklierfunctie)
• ziekte van Lyme (bacteriële infectie veroorzaakt door een tekenbeet)
• ziekte van Sjögren (aandoening met droge ogen, droge mond en droge keel)
• ziekte van Whipple (infectie met symptomen aan maag en darmen)

Oorzaken

Veelvoorkomende oorzaken van een gewrichtsontsteking zijn onder meer:

• afzetting van mononatriumuraat of calciumpyrofosfaatdihydraatkristallen zoals bij jicht en pseudojicht
• auto-immuunprocessen zoals bij reumatoïde artritis, artritis psoriatica en systemische lupus erythematosus (auto-immuunartritis)
• een infectie (zoals bijvoorbeeld door de ziekte van Lyme) (Lyme artritis)
• een reactie op een infectie elders in het lichaam zoals bijvoorbeeld reactieve artritis
• een voorgeschiedenis van een trauma/letsel aan de gewrichten
• slijtage door dagelijks dragen (artrose)

Risicofactoren van gewrichtsaandoening

Enkele bekende risicofactoren voor artritis omvatten:

• een infectie
• een laattijdige of foute behandeling van open wonden
• een oudere leeftijd
• een trauma
• een zittende levensstijl (sedentaire levensstijl)
• genetische factoren
• geslacht: Vrouwen lijden vaker aan artrose, reumatoïde artritis en fibromyalgie. Mannen kampen vaker met jicht.
• handenarbeid of herhaalde bewegingen
• overgewicht
• roken
• sporten op hoog niveau
• voedingsmiddelen en medicijnen die het niveau van urinezuur verhogen (leidt mogelijk tot jicht)
• zwaarlijvigheid

Soorten artritis

Artrose

Oorzaken en risicofactoren
Artrose is de meest voorkomende vorm van artritis. De aandoening treft zowel de grotere als de kleinere gewrichten, zoals de handen, de polsen, de voeten, de rug, de heup en de knie. De ziekte ontstaat mogelijk als gevolg van de dagelijkse slijtage van het gewricht waardoor vaak ouderen zijn aangetast. Artrose treedt echter mogelijk ook op door een letsel. Naast een oudere leeftijd zijn andere risicofactoren voor artrose onder meer een gewrichtstrauma, obesitas en een zittende levensstijl.

Symptomen
Artrose begint in het kraakbeen en zorgt er uiteindelijk voor dat de twee tegengestelde botten in elkaar eroderen. Artrose treft bijvoorbeeld de knie of de hand. De aandoening begint met lichte pijn tijdens een lichamelijke activiteit, maar al snel is de pijn continu. Zelfs in rusttoestand ervaart een patiënt mogelijk pijn. De pijn is slopend waardoor patiënten bepaalde activiteiten niet meer kunnen uitvoeren.

Behandeling
De behandelingsprincipes van artrose zijn bedoeld om de pijn en stijfheid te verlichten en de functie te behouden. Dit gebeurt met het gebruik van een combinatie van fysiotherapie, pijnstillers met paracetamol of NSAID's en een chirurgische interventie indien nodig.

Jicht en pseudojicht

Oorzaken
Jicht resulteert uit een afzetting van urinezuurkristallen in het gewricht, wat een ontsteking met zich meebrengt. Verder bestaat er een zeldzame vorm van jichtartritis veroorzaakt door de vorming van rhomboïde kristallen van calciumpyrofosfaat, wat bekend staat als pseudojicht.

Symptomen
In de vroege stadia komt jichtartritis meestal in één gewricht tot stand, maar na verloop van tijd zijn vaak meer gewrichten (teen, vinger, pols, knie, …) getroffen hetgeen behoorlijk invaliderend is voor patiënten. De gewrichten zwellen mogelijk op en verliezen hun functie.

Behandeling
De behandeling bestaat uit vrij verkrijgbare ontstekingsremmers, corticosteroïden en enkele aanpassingen in de voeding.

Juveniele idiopathische artritis (JIA)

Patiënten die voor zestienjarige leeftijd de diagnose van ontstekingsartritis krijgen, lijden aan juveniele idiopathische artritis (JIA). Er zijn verschillende soorten JIA. Deze auto-immuunaandoeningen veroorzaken pijn en zwelling in de getroffen gewrichten (gewrichtszwelling). Een snelle diagnose levert betere behandelingsresultaten op en beperkt de kans op schade aan het lichaam. Diverse medicijnen behandelen de symptomen, zoals pijnstillers en niet-steroïde ontstekingsremmende medicijnen (NSAID's). Ziekte-modificerende anti-reumatische geneesmiddelen (DMARD's) en biologische therapieën vertragen of stoppen de artritis.

Psoriatrische artritis (artritis psoriatica)

Psoriasis ontwikkelt zich mogelijk tot artritis psoriatica, een auto-immuunaandoening. Bij artritis psoriatica ontwikkelen de meeste patiënten eerst een huidprobleem en vervolgens artritis. De typische kenmerken zijn ononderbroken gewrichtspijn, gewrichtsstijfheid en zwelling. De symptomen van de ziekte gaan vaak in remissie om dan na een tijdje weer terug op te flakkeren. Anno oktober 2020 is er geen remedie voor de ziekte. Een klein percentage ontwikkelt een ernstige pijnlijke en destructieve vorm van artritis die de kleine gewrichten in de handen vernietigt waardoor blijvende invaliditeit en een verlies van de handfunctie tot stand komt.

Reumatoïde artritis

Oorzaken en risicofactoren
Reumatoïde artritis is een aandoening waarbij het immuunsysteem van het lichaam de eigen lichaamsweefsels begint te vallen. De aanval is niet alleen gericht op het gewricht, maar op veel andere lichaamsdelen. De risicofactoren met de sterkste associatie voor het ontwikkelen van reumatoïde artritis zijn een vrouwelijk geslacht, en familiegeschiedenis van reumatoïde artritis en de blootstelling aan tabaksrook. Bij reumatoïde artritis treedt de meeste schade op aan de bekleding van het gewricht en het kraakbeen, wat uiteindelijk resulteert in een erosie van twee tegenovergestelde botten.

Symptomen
Reumatoïde artritis tast vaak gewrichten in de vingers, de polsen, de knieën en de ellebogen aan. De symptomen zijn vaak symmetrisch (verschijnt aan beide zijden van het lichaam). Het leidt onbehandeld mogelijk binnen enkele jaren tot ernstige misvormingen. Reumatoïde artritis komt het meest voor bij twintigplussers. Bij kinderen bestaan de klachten uit een huiduitslag, koorts, pijn en beperkingen in dagelijkse activiteiten.

Behandeling
Met een snelle diagnose en agressieve behandeling hebben veel patiënten een betere kwaliteit van leven. Er is anno oktober 2020 geen remedie voor de ziekte. De arts zet corticosteroïden (krachtige ontstekingsremmers die het immuunsysteem onderdrukken), DMARD’s, NSAID’s en/of intraveneuze (via een ader toegediende) monoklonale antilichamen in. In zeldzame gevallen is chirurgie nodig om de gewrichten te vervangen.

Septische artritis (infectieuze artritis)

Oorzaken
Infectieuze artritis is een andere ernstige vorm van artritis. Septische artritis is gewrichtsontsteking secundair aan een infectieuze oorzaak (meestal bacteriën zoals Staphylococcus aureus). Septische artritis tast in de meeste gevallen één groot gewricht aan, zoals de heup of knie. Polyarticulaire septische artritis waarbij meerdere of kleinere gewrichten betrokken zijn, komen echter soms ook tot uiting.

Symptomen
Bekende tekenen omvatten gewrichtspijn, een gewrichtszwelling, warmte, een beperkte bewegingsvrijheid, spierzwakte, weigering om het aangetaste gewricht te gebruiken of te verplaatsen. Systemische klachten komen ook voor zoals een ziek uiterlijk, koorts, koude rillingen, een versnelde hartslag, prikkelbaarheid en een verminderde eetlust. Sporadisch is septische artritis een orthopedische noodsituatie waarbij aanzienlijke gewrichtsschade kan ontstaan die leidt tot een verhoogde morbiditeit en zelfs mortaliteit.

Behandeling
Een vroege diagnose en behandeling zijn cruciaal voor het behoud van de gewrichtsfunctie. De arts zet een antimicrobiële therapie in (zoals antibiotica) en voert de gewrichtsvloeistof af (artrotomie, artroscopie of dagelijkse naaldaspiratie = opzuiging van vloeistof met behulp van een naald).

Complicaties
Ondanks het gebruik van antibiotica is er een sterftecijfer van 7% tot 15% voor septische artritis in het ziekenhuis. Andere complicaties omvatten osteomyelitis (botinfectie, chronische pijn, osteonecrose (afsterven van bot door beperkte bloedtoevoer), beenlengteverschillen en een bloedvergiftiging (sepsis).

Spondylitis ankylopoetica

Spondylitis ankylopoetica (ziekte van Bechterew) veroorzaakt pijn en zwelling, vooral rond de gewrichten van de wervelkolom. Hierbij reageert het lichaam op ontstekingen rond de wervelkolom door meer van het mineraal calcium aan te maken. Dit mineraal wordt normaal door het lichaam gebruikt om botten sterk te maken. Bij spondylitis ankylopoetica doet het extra calcium echter nieuwe stukjes bot in de wervelkolom groeien hetgeen leidt tot pijn en stijfheid. Spondylitis ankylopoetica komt meestal voor bij patiënten tussen de twintig en dertig jaar. Mannen zijn vaker getroffen. Deze aandoening veroorzaakt meestal pijn in de tweede helft van de nacht en een zwelling van de rug in de ochtend die meer dan een half uur duurt. Diverse medicijnen vertragen dit proces.

Preventie
Actief blijven helpt de stijfheid van de wervelkolom te minimaliseren, terwijl het handhaven van een goede houding helpt bij het voorkomen van een verhoogde kromming van de wervelkolom.

Ziekte van Still

Oorzaken
De oorzaak van de ziekte van Still is onbekend anno oktober 2020.

Symptomen
De ziekte van Still (systemische juveniele idiopathische artritis) is een zeldzame systemische inflammatoire aandoening waarbij patiënten dagelijks te maken krijgen met koorts, een ontsteking van meerdere gewrichten (inflammatoire polyartritis) en een voorbijgaande zalmroze huiduitslag met bultjes en vlekken op de romp en/of ledematen. Andere veel voorkomende symptomen zijn myalgie (spierpijn), faryngitis (keelontsteking), lymfadenopathie (opgezette lymfeklieren) en splenomegalie (een vergroting van de milt). Minder vaak waargenomen symptomen zijn hepatomegalie (een vergroting van de lever), pleuritis (borstvliesontsteking met pijn op de borst), pericarditis (ontsteking van hartzakje) en buikpijn.

Behandeling
De behandeling is gebaseerd op de ernst van de symptomen:

• milde symptomen: NSAID’s
• matige symptomen: glucocorticoïden en eventueel biologische, evenals niet-biologische ziektemodificerende antireumatische geneesmiddelen
• ernstige symptomen: pulstherapie met intraveneuze methylprednisolon (hierbij gebruikt de patiënt het medicijn gedurende drie opeenvolgende dagen per week) en biologische therapie

Symptomen: Pijn, zwelling en stijfheid

In/door gewrichten

De symptomen ontstaan geleidelijk of plotseling en bestaan meestal uit milde tot ernstige gewrichtspijn en gewrichtsstijfheid. Andere symptomen omvatten roodheid, warmte, zwelling, een verlies van flexibiliteit, een verminderd bewegingsbereik van de aangetaste gewrichten en een verminderde aerobe conditie.

Buiten gewrichten

Afhankelijk van het soort gewrichtsontsteking en de ernst hiervan, komen mogelijk ook symptomen buiten de gewrichten tot stand zoals:

• bursitis (slijmbeursontsteking, vaak door overbelasting)
• diarree
• een oogontsteking
• een zwelling van de huid
• gewichtsverlies
• gezwollen lymfeklieren
• huidknobbeltjes (zoals knobbeltjes bij reumatoïde artritis)
• malaise (een algemeen ziek gevoel)
• mondzweren of genitale zweren
• ochtendstijfheid
• slaapproblemen
• spierpijn
• spierzwakte
• tenosynovitis
• uretritis (ontsteking van urinebuis met pijn bij het plassen)
• vermoeidheid

Diagnose en onderzoeken

Vraaggesprek en lichamelijk onderzoek
De arts stelt vragen aan de patiënt over:

• de eventuele stijfheid in de vroege ochtend
• de snelheid en starttijd
• de symmetrie van de symptomen
• het patroon van de gewrichtsbetrokkenheid
• verzwarende en verlichtende factoren
• …

Alle patiënten met een gewrichtsontsteking hebben mogelijk pijn. De pijnpatronen zijn verschillend, afhankelijk van de soort artritis en de locatie. Reumatoïde artritis veroorzaakt meestal tijdens de ochtend meer problemen. De ochtendstijfheid houdt gewoonlijk langer dan dertig minuten aan. In de vroege stadia hebben patiënten na een warme douche echter mogelijk geen symptomen. Artrose wordt vaak geassocieerd met ochtendstijfheid die relatief snel verlicht door beweging. De arts bekijkt de getroffen gewrichten en betast en beweegt deze voorzichtig.

Diagnostisch onderzoek
Verder zet de arts mogelijk een röntgenfoto in om de voortgang te volgen of om de ernst te bepalen. Andere beeldvormende onderzoeken zoals een echografie en CT-scan zijn in sommige gevallen ook nodig. Ook een bloedonderzoek is afhankelijk van het vermoedelijke type artritis soms nuttig.

Behandeling van ontsteking van gewrichten

De behandelingsopties zijn afhankelijk van het type artritis. Enkele levensstijlveranderingen (lichaamsbeweging en gewichtscontrole) zijn nodig. Ook fysiotherapie is nuttig om zo de pijnverlichting op de lange termijn te verbeteren. Verder zijn patiënten met artritis gebaat met enkele hulpmiddelen en aanpassingen. Bovendien zijn heel wat patiënten geholpen met orthopedische bracing. Er zijn verschillende soorten medicijnen die worden gebruikt voor de behandeling van artritis zoals pijnstillers, niet-steroïdale anti-inflammatoire geneesmiddelen (NSAID's) en ziektemodificerende antirheumatische geneesmiddelen (DMARD's). Gewrichtsvervangende chirurgie is soms nodig. Medicijnen verlichten voorts helpen ontstekingen in het gewricht en vertragen verdere gewrichtsschade, waardoor minder pijn ontstaat.

Complicaties van ontstekingsaandoening

De symptomen leiden vaak tot een verminderde kwaliteit van leven. Een verminderde mobiliteit maakt het in combinatie met de aanwezige symptomen voor een patiënt moeilijk om fysiek actief te blijven. Dit draagt bij aan een verhoogd risico op obesitas, een hoog cholesterolgehalte in het bloed of een verhoogd risico op hartziekten. Patiënten met artritis hebben eveneens een verhoogd risico op een depressie, wat een mogelijke reactie is op verschillende factoren, waaronder angst voor een verergering van de symptomen.

Preventie

Enkele adviezen helpen bij het verlagen van het risico op het ontwikkelen van een gewrichtsontsteking. Niet altijd is het echter mogelijk om de ziekte te voorkomen.

Voeding en dranken

Enkele voedingsmiddelen en dranken leiden mogelijk sneller tot een ontsteking. Deze zouden mensen kunnen beperken of vermijden:

• alcohol
• conserveermiddelen
• gefrituurd en verwerkt voedsel
• maïsolie
• plantenzaden die lectinen bevatten
• suikerhoudende dranken rijk aan fructose (zoals high-fructose glucosestroop, gezoete frisdranken, fruitdranken en appelsap)
• suikers en geraffineerde koolhydraten
• voedingsmiddelen met een hoog vetgehalte
• voedsel dat op hoge temperaturen wordt gekookt
• zout
• zuivelproducten

Mogelijke goede voedingsmiddelen zijn omega 3-vetzuren zoals olijfolie, noten, lijnzaad en pompoenpitten.

Andere maatregelen

Enkele andere tips helpen bij het verkrijgen van een zo goed mogelijke gewrichtsgezondheid:

• een goede houding handhaven
• herhaalde bewegingen vermijden
• het immuunsysteem versterken en beschermen
• lichamelijk actief blijven maar toch voldoende rust nemen
• overgewicht vermijden
• tabak vermijden
• verwondingen aan gewrichten, de gewrichtsbanden en het kraakbeen vermijden

Lees verder

• Artritis: Hulpmiddelen en aanpassingen in en rond het huis
• Psoriatrische artritis: Symptomen aan huid en gewrichten
• Ziekte van Bechterew: Blijvende gewrichtsontsteking
• Juveniele idiopathische artritis (JIA): Pijn aan gewrichten
• Reumatoïde artritis: Ontsteking van gewrichten en organen