Artritis: Gewrichtsontsteking met pijn, zwelling & stijfheid

Artritis is een verzamelnaam voor aandoeningen waarbij een acute of chronische ontsteking van de gewrichten optreedt. Er zijn meer dan honderd verschillende vormen van artritis, waaronder artrose, juveniele idiopathische artritis, jicht, pseudojicht, reumatoïde artritis, septische artritis, spondylitis ankylopoetica en de ziekte van Still. De belangrijkste symptomen van gewrichtsontsteking zijn pijn, zwelling en stijfheid van de gewrichten. Sommige vormen van artritis kunnen ook andere organen aantasten en leiden tot systemische klachten zoals koorts, verlies van eetlust en diarree. Er zijn verschillende zelfzorgmaatregelen en professionele behandelingen beschikbaar voor gewrichtsontstekingen, en de prognose varieert afhankelijk van het type artritis, de locatie en de ernst ervan. Artritis kan de kwaliteit van leven ernstig beïnvloeden en leiden tot complicaties zoals depressie. Preventieve maatregelen kunnen helpen om het risico op artritis te verminderen.

• Werking van gewrichten
• Classificatie van gewrichtsontstekingen
• Primaire artritis
• Secundaire artritis
• Oorzaken
• Risicofactoren voor gewrichtsaandoeningen
• Soorten artritis
• Artrose
• Jicht en pseudojicht
• Juveniele Idiopathische Artritis (JIA)
• Psoriatische artritis (artritis psoriatica)
• Reumatoïde artritis
• Septische artritis (infectieuze artritis)
• Spondylitis ankylopoetica
• Ziekte van Still
• Symptomen: Pijn, zwelling en stijfheid
• In/door gewrichten
• Buiten gewrichten
• Diagnose en onderzoeken
• Behandeling van gewrichtsontsteking
• Complicaties van gewrichtsontstekingen
• Preventie
• Voeding en dranken
• Andere maatregelen

Werking van gewrichten

Een gewricht is de plaats waar twee of meer botten elkaar ontmoeten, zoals in de vingers, knieën en schouders. Gewrichten houden botten op hun plaats en laten hen bewegen binnen de grenzen van het gewricht. De meeste gewrichten zijn omgeven door een stevig kapsel, dat is gevuld met synoviale vloeistof die zorgt voor smering. Dit kapsel houdt de botten op hun plaats met behulp van ligamenten, die functioneren als sterke elastische banden. De uiteinden van de botten in een gewricht zijn bedekt met kraakbeen, een glad maar stevig weefsel dat zorgt voor een soepele beweging. Wanneer een bot verplaatst moet worden, geven de hersenen een signaal aan de spier, die via een pees aan het bot is bevestigd, om te trekken. Spieren spelen daarom een essentiële rol in het ondersteunen van een gewricht.

Classificatie van gewrichtsontstekingen

Primaire artritis

Primaire artritis omvat aandoeningen waarbij de gewrichtsontsteking het primaire symptoom is. Enkele veelvoorkomende vormen zijn:

• Artrose (slijtage van het gewrichtskraakbeen)
• Juveniele idiopathische artritis
• Jicht (pijn in de grote teen en andere gewrichten) en pseudojicht (pijn en zwelling in de knie en pols)
• Reumatoïde artritis (ontsteking van gewrichten en organen)
• Septische artritis / infectieuze artritis (ontsteking van gewrichten door een infectie)
• Spondylitis ankylopoetica (chronische ontsteking van de wervelkolom)
• Ziekte van Still (aandoening met koorts en symptomen aan gewrichten en huid)

Secundaire artritis

Secundaire artritis treedt op als symptoom van andere ziekten. Deze vorm van artritis ontstaat bij:

• Coeliakie (maag- en darmproblemen door gluten)
• Familiale mediterrane koorts (ontstekingen met koorts)
• Granulomatosis met polyangiitis (en andere vasculitis syndromen)
• Hemochromatose (ijzerstapelingsziekte met orgaanschade)
• Henoch-Schönlein purpura (ontsteking van bloedvaten)
• Hepatitis (leverontsteking)
• Ehlers-Danlos syndroom (aandoening met symptomen aan huid en gewrichten)
• Ziekte van Hashimoto (aandoening met verminderde schildklierfunctie)
• Ziekte van Lyme (bacteriële infectie door een tekenbeet)
• Ziekte van Sjögren (aandoening met droge ogen, droge mond en droge keel)
• Ziekte van Whipple (infectie met symptomen aan maag en darmen)

Oorzaken

Veelvoorkomende oorzaken van gewrichtsontsteking zijn:

• Afzetting van mononatriumuraat of calciumpyrofosfaatdihydraatkristallen zoals bij jicht en pseudojicht
• Auto-immuunprocessen zoals bij reumatoïde artritis, artritis psoriatica en systemische lupus erythematosus (auto-immuunartritis)
• Een infectie (bijvoorbeeld door de ziekte van Lyme) (Lyme artritis)
• Een reactie op een infectie elders in het lichaam, zoals bij reactieve artritis
• Een voorgeschiedenis van trauma of letsel aan de gewrichten
• Slijtage door dagelijks gebruik (artrose)
• Overgewicht, dat een verhoogd risico vormt voor artritis

Risicofactoren voor gewrichtsaandoeningen

Bekende risicofactoren voor artritis zijn onder andere:

• Een infectie
• Laattijdige of onjuiste behandeling van open wonden
• Oudere leeftijd
• Trauma
• Zittende levensstijl (sedentaire levensstijl)
• Genetische factoren
• Geslacht: Vrouwen lijden vaker aan artrose, reumatoïde artritis en fibromyalgie, terwijl mannen vaker jicht hebben
• Handarbeid of herhaalde bewegingen
• Overgewicht
• Roken
• Sporten op hoog niveau
• Voedingsmiddelen en medicijnen die het urinezuurniveau verhogen (kan leiden tot jicht)

Soorten artritis

Artrose

Oorzaken en Risicofactoren
Artrose is de meest voorkomende vorm van artritis en kan zowel de grotere als de kleinere gewrichten aantasten, zoals de handen, de polsen, de voeten, de rug, de heup en de knie. Deze aandoening ontstaat doorgaans door een combinatie van leeftijdsgebonden slijtage en genetische aanleg, maar kan ook voortkomen uit eerdere gewrichtsletsel. Risicofactoren voor het ontwikkelen van artrose zijn onder andere een ouder wordende leeftijd, overgewicht, een sedentaire levensstijl, en eerdere gewrichtstrauma's. Obesitas verhoogt de belasting op de gewrichten, wat bijdraagt aan de ontwikkeling van artrose.

Symptomen
Artrose begint doorgaans in het kraakbeen, waarbij het kraakbeen geleidelijk afbreekt, wat leidt tot erosie van de botten die tegen elkaar wrijven. Dit kan leiden tot pijn en stijfheid in de aangedane gewrichten. Symptomen omvatten aanvankelijk milde pijn tijdens beweging, maar de pijn kan intensiveren en ook in rust aanhouden. Patiënten kunnen beperkingen ondervinden in hun dagelijkse activiteiten door de toenemende pijn en stijfheid. Gewrichtszwelling en verminderde beweeglijkheid zijn ook veelvoorkomende symptomen.

Behandeling
De behandeling van artrose is gericht op het verlichten van pijn en stijfheid en het behouden van gewrichtsfunctie. Dit kan worden bereikt door een combinatie van fysiotherapie, pijnstillers zoals paracetamol, en niet-steroïde ontstekingsremmers (NSAID's). In ernstige gevallen kan een chirurgische ingreep, zoals gewrichtsvervanging of -reparatie, noodzakelijk zijn.

Jicht en pseudojicht

Oorzaken
Jicht ontstaat door de ophoping van urinezuurkristallen in de gewrichten, wat leidt tot acute ontsteking en pijn. Deze aandoening kan worden veroorzaakt door een overmatige productie van urinezuur of een verminderde uitscheiding ervan door de nieren. Pseudojicht, daarentegen, wordt veroorzaakt door de afzetting van calciumpyrofosfaatkristallen in de gewrichten, wat leidt tot vergelijkbare ontstekingsreacties als bij jicht, maar met andere symptomen en behandeling.

Symptomen
Jichtartritis begint vaak met een plotselinge, intense pijn in één gewricht, meestal de grote teen, maar kan ook andere gewrichten zoals de knie of pols treffen. De gewrichten zwellen op, worden rood en zijn vaak warm aanvoelend. Pseudojicht kan vergelijkbare symptomen vertonen, maar treft vaak grotere gewrichten zoals de knie en kan minder snel tot acute aanvallen leiden.

Behandeling
De behandeling van jicht omvat het gebruik van ontstekingsremmers zoals NSAID's, corticosteroïden en medicijnen die het urinezuurniveau verlagen. Voor pseudojicht worden ontstekingsremmers zoals NSAID's en in sommige gevallen corticosteroïden gebruikt om de symptomen te verlichten. Dieetveranderingen kunnen ook helpen, vooral door het verminderen van purine-rijk voedsel.

Juveniele Idiopathische Artritis (JIA)

Juveniele idiopathische artritis (JIA) is een vorm van artritis die voorkomt bij kinderen onder de 16 jaar. De exacte oorzaak is onbekend, maar het is een auto-immuunaandoening die leidt tot ontsteking van één of meer gewrichten.

Symptomen
De symptomen van JIA omvatten gewrichtspijn, zwelling, en stijfheid. Kinderen met JIA kunnen ook koorts, huiduitslag, en groeiachterstanden ervaren. De symptomen kunnen variëren afhankelijk van het type JIA en de ernst van de aandoening.

Behandeling
De behandeling van JIA is gericht op het beheersen van ontsteking en pijn, en het bevorderen van normale groei. Dit kan worden bereikt door het gebruik van NSAID's, ziekte-modificerende anti-reumatische geneesmiddelen (DMARD's), en biologische therapieën. Fysiotherapie is ook een belangrijk onderdeel van de behandeling om de gewrichtsfunctie te verbeteren en te behouden.

Psoriatische artritis (artritis psoriatica)

Psoriatische artritis is een auto-immuunaandoening die kan ontstaan bij mensen met psoriasis. De aandoening kan leiden tot ontsteking en pijn in de gewrichten.

Symptomen
De symptomen van psoriatische artritis omvatten gewrichtspijn, gewrichtsstijfheid, en zwelling. Vaak gaat psoriatische artritis gepaard met huidproblemen zoals psoriasis. De symptomen kunnen periodiek verergeren en verbeteren. In sommige gevallen kan de aandoening leiden tot ernstige gewrichtsschade en verlies van functie.

Behandeling
Er is momenteel geen genezing voor psoriatische artritis, maar de symptomen kunnen worden beheerd met een combinatie van NSAID's, DMARD's, en biologische therapieën. Het is belangrijk om een op maat gemaakte behandeling te krijgen die past bij de individuele symptomen en ernst van de aandoening.

Reumatoïde artritis

Oorzaken en Risicofactoren
Reumatoïde artritis is een auto-immuunziekte waarbij het immuunsysteem de gewrichten aanvalt, wat leidt tot ontsteking en schade aan de gewrichtsweefsels. De exacte oorzaak is onbekend, maar genetische factoren, vrouwelijke geslachtshormonen, en blootstelling aan tabaksrook zijn belangrijke risicofactoren. De aandoening kan leiden tot erosie van kraakbeen en bot in de gewrichten.

Symptomen
Reumatoïde artritis tast vaak symmetrisch de gewrichten in de handen, polsen, knieën, en ellebogen aan. De symptomen omvatten pijn, zwelling, stijfheid, en vermoeidheid. Zonder behandeling kan de ziekte leiden tot ernstige gewrichtsvervorming en verlies van functie. Bij kinderen kunnen symptomen zoals huiduitslag, koorts, en beperkingen in dagelijkse activiteiten optreden.

Behandeling
De behandeling van reumatoïde artritis richt zich op het verminderen van ontsteking en het voorkomen van gewrichtsschade. Dit omvat het gebruik van corticosteroïden, DMARD's, NSAID's, en biologische therapieën. In sommige gevallen kan chirurgie nodig zijn om beschadigde gewrichten te vervangen. Vroegtijdige diagnose en agressieve behandeling kunnen de levenskwaliteit verbeteren en de progressie van de ziekte vertragen.

Septische artritis (infectieuze artritis)

Oorzaken
Septische artritis wordt veroorzaakt door een bacteriële infectie in het gewricht, meestal door Staphylococcus aureus of andere pathogenen. Deze infectie kan via de bloedbaan of door direct letsel in het gewricht terechtkomen. Het betreft meestal één groot gewricht, zoals de knie of heup, maar kan ook meerdere gewrichten aantasten (polyarticulaire septische artritis).

Symptomen
De symptomen van septische artritis omvatten ernstige gewrichtspijn, zwelling, warmte, en beperkte beweeglijkheid. Systemische symptomen zoals koorts, rillingen, een versnelde hartslag, en algemene malaise kunnen ook optreden. Septische artritis kan een medische noodsituatie zijn die snelle behandeling vereist om ernstige schade en complicaties te voorkomen.

Behandeling
Een vroege diagnose en behandeling zijn cruciaal om de gewrichtsfunctie te behouden. Behandelingsopties omvatten het gebruik van antibiotica om de infectie te bestrijden en het afvoeren van gewrichtsvloeistof door middel van artrotomie, artroscopie, of naaldaspiratie. Vroege en agressieve behandeling kan complicaties zoals chronische pijn en gewrichtsschade helpen voorkomen.

Complicaties
Ondanks adequate behandeling kan septische artritis leiden tot complicaties zoals osteomyelitis (botinfectie), chronische pijn, osteonecrose (afsterven van botweefsel door onvoldoende bloedtoevoer), beenlengteverschillen, en sepsis (bloedvergiftiging). Het sterftecijfer kan variëren tussen 7% en 15% in geval van septische artritis.

Spondylitis ankylopoetica

Spondylitis ankylopoetica, ook bekend als de ziekte van Bechterew, is een vorm van artritis die vooral de wervelkolom aantast. De aandoening leidt tot chronische ontsteking en kan leiden tot fusie van de wervels door extra botvorming.

Symptomen
De symptomen van spondylitis ankylopoetica omvatten pijn en stijfheid in de rug, vooral in de tweede helft van de nacht en in de ochtend. Deze aandoening kan leiden tot een verminderde rugbeweging en een kromming van de wervelkolom. Spondylitis ankylopoetica komt vaak voor bij jonge volwassenen, vooral mannen.

Behandeling
De behandeling richt zich op het verminderen van symptomen en het behouden van een goede houding. Dit kan worden bereikt door het gebruik van ontstekingsremmers, fysiotherapie, en in sommige gevallen biologische therapieën. Regelmatige lichaamsbeweging en een goede houding helpen om de voortgang van de ziekte te vertragen.

Ziekte van Still

Oorzaken
De oorzaak van de ziekte van Still, een zeldzame vorm van systemische juveniele idiopathische artritis, is onbekend [anno augustus 2024]. Onderzoekers vermoeden echter dat genetische en omgevingsfactoren een rol spelen bij het ontstaan van de ziekte.

Symptomen
De ziekte van Still kenmerkt zich door dagelijkse koorts, ontsteking van meerdere gewrichten, en een kenmerkende zalmroze huiduitslag. Andere symptomen kunnen spierpijn, keelontsteking, opgezette lymfeklieren, en een vergrote milt omvatten. Minder vaak komen ook vergroting van de lever, borstvliesontsteking, en buikpijn voor.

Behandeling
De behandeling van de ziekte van Still hangt af van de ernst van de symptomen. Bij milde symptomen worden vaak NSAID's voorgeschreven. Bij matige symptomen kunnen glucocorticoïden en mogelijk biologische of niet-biologische DMARD's worden gebruikt. Ernstige gevallen kunnen behandeling met intraveneuze methylprednisolon en biologische therapieën vereisen.

Symptomen: Pijn, zwelling en stijfheid

In/door gewrichten

De symptomen van gewrichtsontstekingen kunnen geleidelijk ontstaan of plotseling optreden en variëren van milde tot ernstige gewrichtspijn en -stijfheid. Andere veelvoorkomende symptomen zijn roodheid, warmte, zwelling, verlies van flexibiliteit, verminderd bewegingsbereik van de aangetaste gewrichten, en een verminderde aerobe conditie. Deze symptomen kunnen ook leiden tot verstoring van de slaap door de pijn en stijfheid, die 's nachts erger kunnen worden.

Buiten gewrichten

Afhankelijk van de soort gewrichtsontsteking en de ernst daarvan, kunnen er ook symptomen buiten de gewrichten optreden, zoals:

• bursitis (slijmbeursontsteking, vaak door overbelasting)
• diarree
• oogontsteking
• huidzwelling
• gewichtsverlies
• gezwollen lymfeklieren
• huidknobbeltjes (zoals knobbeltjes bij reumatoïde artritis)
• malaise (algemeen ziek gevoel)
• mondzweren of genitale zweren
• ochtendstijfheid
• slaapproblemen
• spierpijn
• spierzwakte
• tenosynovitis (ontsteking van de peesschede)
• urethritis (ontsteking van de urinebuis met pijn bij het plassen)
• vermoeidheid

Diagnose en onderzoeken

Vraaggesprek en Lichamelijk Onderzoek
De arts begint met een gedetailleerd vraaggesprek over de symptomen, waarbij de volgende punten aan bod komen:

• de aanwezigheid en duur van stijfheid in de vroege ochtend
• de snelheid van het ontstaan van symptomen en hun evolutie
• de symmetrie van de symptomen
• het patroon van gewrichtsbetrokkenheid
• factoren die de symptomen verergeren of verlichten

Bij patiënten met een gewrichtsontsteking is pijn een veelvoorkomend symptoom. Het pijnpatroon varieert afhankelijk van het type artritis en de locatie. Reumatoïde artritis veroorzaakt vaak significante ochtendproblemen, met ochtendstijfheid die doorgaans langer dan dertig minuten aanhoudt. In de vroege stadia kunnen patiënten na een warme douche tijdelijk verlichting ervaren. Artrose daarentegen wordt vaak gekenmerkt door ochtendstijfheid die relatief snel verlicht wordt door beweging. De arts onderzoekt de getroffen gewrichten door ze voorzichtig te betasten en te bewegen.

Diagnostisch onderzoek
De arts kan een röntgenfoto laten maken om de voortgang van de aandoening te volgen of de ernst te bepalen. Andere beeldvormende onderzoeken zoals een echografie of CT-scan kunnen in sommige gevallen nuttig zijn. Ook kan een bloedonderzoek nodig zijn, afhankelijk van het vermoedelijke type artritis en om andere mogelijke oorzaken uit te sluiten.

Behandeling van gewrichtsontsteking

De behandelingsopties variëren afhankelijk van het type artritis en de ernst van de symptomen. Enkele levensstijlveranderingen, zoals regelmatige lichaamsbeweging en gewichtsbeheersing, zijn vaak nuttig. Fysiotherapie kan bijdragen aan langdurige pijnverlichting en het verbeteren van de gewrichtsfunctie. Patiënten kunnen ook profiteren van hulpmiddelen en aanpassingen in hun dagelijkse leven. Orthopedische bracing kan helpen om de gewrichten te ondersteunen. Medicijnen zoals pijnstillers, niet-steroïde anti-inflammatoire geneesmiddelen (NSAID's), en ziekte-modificerende antirheumatische geneesmiddelen (DMARD's) zijn vaak effectief. In ernstige gevallen kan gewrichtsvervangende chirurgie noodzakelijk zijn. Deze medicijnen helpen de ontsteking te verlichten en verdere gewrichtsschade te vertragen, waardoor de pijn wordt verminderd.

Complicaties van gewrichtsontstekingen

Gewrichtsontstekingen kunnen leiden tot een verminderde kwaliteit van leven. Verminderde mobiliteit kan het moeilijk maken om fysiek actief te blijven, wat kan bijdragen aan een verhoogd risico op obesitas, een hoog cholesterolgehalte, en hartziekten. Daarnaast hebben patiënten met artritis een verhoogd risico op depressie, wat kan voortkomen uit angst voor verergering van de symptomen en andere stressfactoren.

Preventie

Hoewel het niet altijd mogelijk is om gewrichtsontstekingen volledig te voorkomen, kunnen bepaalde adviezen helpen het risico te verlagen.

Voeding en dranken

Sommige voedingsmiddelen en dranken kunnen ontstekingen bevorderen. Het kan nuttig zijn om deze te beperken of te vermijden:

• alcohol
• conserveermiddelen
• gefrituurd en verwerkt voedsel
• maïsolie
• plantenzaden die lectinen bevatten
• suikerhoudende dranken rijk aan fructose (zoals high-fructose glucosestroop, gezoete frisdranken, fruitdranken en appelsap)
• suikers en geraffineerde koolhydraten
• voedingsmiddelen met een hoog vetgehalte
• voedsel dat op hoge temperaturen wordt gekookt
• zout
• zuivelproducten

Voedingsmiddelen die mogelijk ontstekingen helpen verminderen zijn onder andere omega-3-vetzuren zoals vette vis, olijfolie, noten, lijnzaad en pompoenpitten.

Andere maatregelen

Enkele aanvullende tips voor het bevorderen van een goede gewrichtsgezondheid zijn:

• het handhaven van een goede houding
• herhaalde bewegingen vermijden
• het versterken en beschermen van het immuunsysteem
• lichamelijk actief blijven, maar voldoende rust nemen
• overgewicht vermijden
• tabak vermijden
• het vermijden van verwondingen aan gewrichten, gewrichtsbanden en kraakbeen

Lees verder

• Artritis: Hulpmiddelen en aanpassingen in en rond het huis
• Psoriatrische artritis: Symptomen aan huid en gewrichten
• Ziekte van Bechterew: Blijvende gewrichtsontsteking
• Juveniele idiopathische artritis (JIA): Pijn aan gewrichten
• Reumatoïde artritis: Ontsteking van gewrichten en organen