Sepsis (bloedvergiftiging): Levensbedreigende aandoening

Sepsis ontstaat wanneer chemische stoffen vrijkomen in de bloedbaan om een infectie te bestrijden, wat leidt tot ontstekingsreacties in het lichaam. Deze levensbedreigende toestand wordt veroorzaakt door ziektekiemen die zich in het bloed vermenigvuldigen, wat resulteert in ernstige symptomen zoals hoge koorts en orgaanfalen. Behandelingsopties omvatten medicatie, zuurstoftherapie en vochttoediening. De vooruitzichten variëren, maar snelle medische hulp kan de overlevingskansen aanzienlijk verbeteren.

• Synoniemen sepsis
• Epidemiologie
• Mechanisme
• Oorzaken: Overdreven reactie van het immuunsysteem op ziektekiemen
• Risicofactoren
• Risicogroepen
• Symptomen
• Alarmsymptomen van sepsis
• Diagnose en onderzoeken
• Behandeling van een levensbedreigende aandoening
• Nazorg
• Prognose
• Complicaties van bloedvergiftiging
• Preventie

Synoniemen sepsis

Sepsis staat ook bekend onder de volgende synoniemen:

• Bloedvergiftiging
• Septikemie

Epidemiologie

Sepsis is een levensbedreigende aandoening die wereldwijd een grote impact heeft op de volksgezondheid. De epidemiologie van sepsis biedt inzicht in de prevalentie, de risicogroepen en de trends in incidentie, evenals in de uitkomsten van patiënten die aan deze aandoening lijden.

Prevalentie en incidentie wereldwijd

De prevalentie van sepsis varieert sterk tussen verschillende regio’s en landen. Volgens recente schattingen is sepsis verantwoordelijk voor miljoenen ziekenhuisopnames en sterfgevallen per jaar wereldwijd. De incidentie neemt toe in ontwikkelde landen door vergrijzing en de verhoogde prevalentie van chronische ziekten, terwijl het in ontwikkelingslanden vaak leidt tot een hogere sterfte door de beperkte toegang tot medische zorg en middelen.

Geografische variaties

Er zijn aanzienlijke geografische verschillen in de incidentie van sepsis. In lage-inkomenslanden komen sepsisgerelateerde sterfgevallen vaker voor door infecties die moeilijker te behandelen zijn, zoals bacteriële infecties door onbehandelde verwondingen of onvoldoende hygiëne.

Sterftecijfers

De sterftecijfers van sepsis zijn nog steeds hoog, ondanks vooruitgang in medische zorg. Wereldwijd wordt geschat dat sepsis verantwoordelijk is voor 10% van alle sterfgevallen. De sterfte is aanzienlijk lager in goed ontwikkelde landen waar er snelle toegang is tot intensieve zorg, maar blijft hoog in lage-inkomenslanden.

Mechanisme

Sepsis ontstaat als reactie van het lichaam op een ernstige infectie, die resulteert in een systemische ontstekingsreactie. Het mechanisme van sepsis omvat complexe fysiologische processen die het functioneren van verschillende orgaansystemen beïnvloeden en leiden tot orgaanfalen als het onbehandeld blijft.

Ontstekingscascade

Sepsis begint meestal met een infectie die het lichaam triggert om ontstekingsmediatoren zoals cytokines vrij te geven. Deze stoffen veroorzaken een systemische ontstekingsreactie die een cascade van fysiologische veranderingen op gang brengt, zoals vasodilatatie en verhoogde permeabiliteit van bloedvaten, wat leidt tot bloeddrukdaling en weefselbeschadiging.

Stollingsstoornissen

Naast ontstekingsreacties kan sepsis ook een verstoring van het stollingssysteem veroorzaken. Dit leidt tot verhoogde bloedstolling en het risico van bloedstolsels, die de bloedcirculatie naar vitale organen kunnen blokkeren. Dit wordt vaak geassocieerd met het disseminated intravascular coagulation (DIC) syndroom.

Organsystemen die beïnvloed worden

Sepsis heeft invloed op meerdere orgaansystemen, waaronder het cardiovasculaire systeem, de nieren, de longen en het zenuwstelsel. De verminderde bloedtoevoer naar deze organen kan leiden tot falen van vitale functies, zoals nierfalen, ademhalingsproblemen en hart- en vaatproblemen.

Oorzaken: Overdreven reactie van het immuunsysteem op ziektekiemen

Sepsis is een ernstige aandoening waarbij het lichaam een overdreven reactie vertoont op bacteriën en andere ziektekiemen. Deze reactie van het immuunsysteem is vaak extremer dan nodig en veroorzaakt symptomen die niet door de bacteriën zelf, maar door de chemische stoffen in het lichaam worden opgewekt. Een bacteriële infectie kan leiden tot sepsis. De meest voorkomende infectiehaarden zijn:

• De bekleding van de hersenen (meningitis)
• De bloedstroom
• De botten (voornamelijk bij kinderen)
• De darmen (meestal bij peritonitis, een ontsteking van het buikvlies door een infectie in de buikholte)
• De huid (cellulitis: huidinfectie met pijnlijke, rode en gezwollen huid)
• De lever of galblaas
• De longen (bacteriële longontsteking)
• De nieren (bovenste urineweginfectie of pyelonefritis)

Bij ziekenhuispatiënten begint een ziekenhuisinfectie vaak bij intraveneuze infusen, chirurgische wonden en doorligwonden (decubitus).

Risicofactoren

Sepsis komt vaker voor bij zeer jonge baby’s en ouderen, vooral als ze al andere gezondheidsproblemen hebben. Risicofactoren zijn onder andere:

• Recente ziekenhuisopname en/of invasieve behandelingen, zoals bij brandwonden
• Diabetes mellitus
• Een verzwakt immuunsysteem, bijvoorbeeld door hiv / aids of kanker, of door het gebruik van immunosuppressiva
• Gebruik van medicijnen om afstoting van een orgaantransplantatie te voorkomen
• Antibioticaresistentie, vaak veroorzaakt door overmatig of foutief gebruik van antibiotica

Risicogroepen

Er zijn verschillende risicogroepen die bijzonder kwetsbaar zijn voor sepsis. Deze groepen vereisen speciale zorg en aandacht om de kans op het ontwikkelen van sepsis te minimaliseren.

Ouderen

Ouderen zijn een risicogroep voor sepsis vanwege de afname van hun immuunrespons en de hogere kans op onderliggende aandoeningen zoals hartziekten, diabetes en nierziekten. Het risico op sepsis neemt toe met de leeftijd, vooral bij ouderen met meerdere gezondheidsproblemen.

Zwangere vrouwen en pasgeborenen

Zwangere vrouwen, vooral als ze complicaties ervaren, zoals infecties, kunnen een verhoogd risico op sepsis hebben. Ook pasgeborenen, met name vroeggeborenen, zijn kwetsbaar voor infecties die snel kunnen evolueren naar sepsis.

Patiënten met chronische aandoeningen

Mensen met een verzwakt immuunsysteem door chronische aandoeningen zoals kanker, diabetes of nierziekte, evenals degenen die chemotherapie ondergaan, hebben een verhoogd risico op sepsis. Deze patiënten kunnen moeilijker reageren op infecties, wat de kans op sepsis vergroot.

Patiënten met invasieve medische apparatuur

Patiënten die in ziekenhuizen zijn opgenomen en invasieve medische apparatuur gebruiken, zoals katheters of beademingsapparatuur, lopen een verhoogd risico. Deze apparatuur kan een toegangspoort vormen voor bacteriën die sepsis veroorzaken.

Symptomen

Het klinische beeld van ernstige sepsis wordt ook wel het “systemic inflammatory response syndrome” (systemische inflammatoire respons syndroom, SIRS) genoemd. De symptomen ontwikkelen zich doorgaans snel. De bloeddruk daalt, wat leidt tot een shock. Hierdoor functioneren vitale organen en systemen niet goed door een verminderde doorbloeding. Dit geldt voor de nieren, de lever, de longen en het centraal zenuwstelsel.

Het eerste zichtbare symptoom van sepsis is vaak een verandering in de geestelijke toestand en een zeer snelle ademhaling (tachypneu). Andere symptomen zijn:

• Ademhalingsproblemen
• Anorexie
• Bevingen
• Bewusteloosheid
• Blauwe plekken of bloedingen (bloedstollingsproblemen)
• Degeneratieve orgaanverschijnselen: verminderde bloedtoevoer naar de ledematen en organen
• Diarree
• Duizeligheid of flauwvallen
• Dysartrie (onduidelijke spraak)
• Ernstige spierpijn (myalgie)
• Extreme zwakte
• Hoge hartslag (tachycardie)
• Hoge koorts of lage lichaamstemperatuur (hypothermie)
• Huid: een huiduitslag, koude huid, klamme huid of bleke huid, verkleurde stukken huid
• Licht in het hoofd door lage bloeddruk (hypotensie)
• Misselijkheid en braken
• Pyurie (pus in de urine)
• Rillingen
• Sterke vermoeidheid
• Verminderde urineproductie (oligurie)
• Verwardheid, desoriëntatie of delirium (acute verwardheid met wijzigingen in hersenfunctie)

Alarmsymptomen van sepsis

Sepsis is een medische noodsituatie die snel moet worden herkend. Alarmsymptomen kunnen helpen bij het vroegtijdig opsporen van sepsis en het voorkomen van ernstige complicaties.

Koorts of koude rillingen

Een plotselinge stijging van de lichaamstemperatuur, vaak gepaard gaand met koude rillingen, is een van de eerste tekenen van sepsis. Koorts is een reactie van het lichaam op de infectie die sepsis veroorzaakt.

Verhoogde hartslag en ademhalingsfrequentie

Een verhoogde hartslag (tachycardie) en een snelle ademhaling (tachypneu) zijn veel voorkomende alarmsymptomen bij sepsis, die wijzen op een poging van het lichaam om de verminderde zuurstofvoorziening naar organen te compenseren.

Lage bloeddruk

Een drastische daling van de bloeddruk, die kan leiden tot shock, is een kritiek alarmsymptoom. Dit kan gevaarlijk zijn en vereist onmiddellijk medische aandacht om orgaanfalen te voorkomen.

Verwardheid en mentale veranderingen

Sepsis kan leiden tot verwardheid, desoriëntatie en andere mentale veranderingen, vooral bij ouderen. Dit kan het gevolg zijn van onvoldoende zuurstofvoorziening naar de hersenen.

Vroegtijdige symptomen

In de vroege stadia van sepsis kunnen patiënten symptomen ervaren die lijken op een gewone infectie, zoals koorts, rillingen, en algehele malaise. Dit zijn belangrijke signalen dat er iets niet in orde is en dat er snel medische hulp nodig is. Daarnaast kan er sprake zijn van een versnelde hartslag en een verhoogde ademhalingsfrequentie.

Veranderingen in mentale toestand

Een opvallend alarmsymptoom van sepsis is de verandering in de mentale toestand van de patiënt. Dit kan zich uiten in verwarring, desoriëntatie, of zelfs een verminderd bewustzijn. Deze symptomen duiden op een mogelijke verstoring van de bloedstroom naar de hersenen, wat kan gebeuren als sepsis vordert. Het is essentieel dat deze veranderingen serieus worden genomen en dat de patiënt onmiddellijk wordt onderzocht.

Huidveranderingen

Huidveranderingen kunnen ook wijzen op sepsis. Dit kan zich manifesteren als een bleek of klam huid, of als een ongewone uitslag die kan wijzen op een infectie of een schimmelinfectie. Bij sommige patiënten kunnen ook rode vlekken of bultjes op de huid verschijnen, die zich verder kunnen ontwikkelen tot blauwe plekken of blaren. Deze veranderingen zijn een teken dat er iets ernstigs aan de hand kan zijn.

Verminderde urineproductie

Een ander alarmsymptoom van sepsis is een aanzienlijke afname van de urineproductie. Dit kan duiden op een verminderde bloedstroom naar de nieren en kan wijzen op orgaanfalen. Patiënten met sepsis kunnen ook last hebben van andere symptomen zoals dorst of een droge mond, wat wijst op uitdroging. Het is belangrijk om deze signalen tijdig te herkennen en medische hulp te zoeken.

Ernstige ademhalingsproblemen

Sepsis kan ook leiden tot ademhalingsproblemen, zoals kortademigheid of een snelle ademhaling. Patiënten kunnen moeite hebben met ademen of een gevoel van benauwdheid ervaren. Dit kan wijzen op een ernstige infectie in de longen of andere delen van het lichaam, wat onmiddellijke medische aandacht vereist.

Koorts of hypothermie

Koorts is een veelvoorkomend symptoom bij sepsis, maar bij sommige patiënten kan er ook sprake zijn van hypothermie (een abnormaal lage lichaamstemperatuur). Dit kan bijzonder zorgwekkend zijn, vooral bij oudere volwassenen of mensen met een verzwakt immuunsysteem. Beide temperatuurveranderingen moeten serieus worden genomen, aangezien ze kunnen wijzen op een ernstige infectie.

Pijn of ongemak

Sepsis kan ook gepaard gaan met een onverklaarbare en ongewone pijn of ongemak in verschillende delen van het lichaam. Dit kan wijzen op een onderliggende infectie of een ander ernstig probleem. Het is belangrijk om deze symptomen te melden aan een zorgverlener, zodat de juiste onderzoeken en behandelingen kunnen worden gestart.

Diagnose en onderzoeken

Lichamelijk onderzoek

De arts voert een lichamelijk onderzoek uit en bespreekt de medische voorgeschiedenis met de patiënt. Kenmerkend zijn een lage bloeddruk, een lichaamstemperatuur boven 38,3°C, een hartslag hoger dan 90 slagen per minuut en een ademhalingssnelheid hoger dan 20 ademhalingen per minuut.

Diagnostisch onderzoek

Een bloedonderzoek bevestigt de aanwezigheid van de bloedinfectie. Dit onderzoek kan bacteriën in het bloed, afwijkende aantallen witte bloedcellen, een laag aantal bloedplaatjes (trombocytopenie), verminderde lever- en nierfunctie en een te hoog zuurgehalte in het bloed (acidose) aantonen. Andere mogelijke onderzoeken zijn urine- of ontlastingsonderzoek om bacteriën aan te tonen, een monster van wondafscheiding, een sputumonderzoek, en beeldvormende onderzoeken zoals een CT-scan, MRI-scan, röntgenfoto of echografie.

Behandeling van een levensbedreigende aandoening

De eerste stap in de behandeling van sepsis is een snelle diagnose. Patiënten met sepsis worden meestal opgenomen op de afdeling intensieve zorg van het ziekenhuis, waar ze intraveneus antibiotica, zuurstoftherapie en vochttoediening krijgen. Andere behandelingen zijn onder andere:

• Beademing bij longfalen
• Chirurgische drainage om met pus gevulde abcessen te verwijderen
• Corticosteroïden om ontstekingen te verminderen
• Dialyse bij nierfalen
• Vasopressoren om de bloeddruk te verhogen

Nazorg

Na ontslag uit het ziekenhuis moeten patiënten regelmatig worden gecontroleerd op mogelijke terugval en complicaties. Het is essentieel om een gezonde levensstijl aan te nemen, waaronder een evenwichtig voedingspatroon, voldoende rust en het vermijden van stress. Daarnaast is het belangrijk om zich aan de aanbevolen controleafspraken te houden en eventuele voorgeschreven medicatie correct in te nemen.

Prognose

Sepsis kan levensbedreigend zijn, vooral bij patiënten met een verzwakt immuunsysteem of een chronische ziekte. Het kan enige tijd duren voordat de schade aan vitale organen zoals de hersenen, het hart en de nieren hersteld is. Het herstel na sepsis kan lang duren en vereist vaak uitgebreide revalidatie. Patiënten kunnen te maken krijgen met langdurige vermoeidheid, spierzwakte en cognitieve problemen. Psychologische ondersteuning kan nodig zijn om te helpen bij de emotionele gevolgen van een sepsisepisode.

Niet alle patiënten overleven een episode van sepsis. Ernstige septikemie kan leiden tot een levensbedreigende daling van de bloeddruk (septische shock), wat resulteert in het falen van meerdere organen en uiteindelijk de dood. Ongeveer 25 tot 50% van de patiënten met sepsis overlijdt eraan. Patiënten met mildere symptomen hebben hogere overlevingskansen dan degenen met ernstigere symptomen.

Complicaties van bloedvergiftiging

Bij ernstige sepsis is de bloedtoevoer naar vitale organen zoals de hersenen, het hart en de nieren verminderd. Sepsis kan leiden tot de vorming van bloedstolsels in de organen en in de armen, benen, vingers en tenen. Deze complicaties kunnen resulteren in orgaanfalen en weefselafsterving (gangreen).

Preventie

Het risico op sepsis kan worden verminderd door de aanbevolen vaccinaties te volgen. In het ziekenhuis moeten patiënten en zorgverleners een goede handhygiëne handhaven om infecties te voorkomen die tot sepsis kunnen leiden. Urinekatheters en intraveneuze infusen moeten worden verwijderd zodra ze niet langer nodig zijn.

Lees verder

• Septische shock: Complicatie van sepsis met lage bloeddruk
• Shock: Oorzaken, soorten, symptomen, behandeling en prognose