Shock: Oorzaken, soorten, symptomen, behandeling en prognose

Een shock is een levensbedreigende aandoening die optreedt wanneer het lichaam onvoldoende bloedstroom ontvangt. Door een tekort aan bloedstroom krijgen de cellen en organen niet genoeg zuurstof en voedingsstoffen om goed te functioneren, wat kan leiden tot orgaanschade. De klinische presentatie van een shock is zeer variabel. Patiënten met een shock hebben vaak een extreem lage bloeddruk. Afhankelijk van de specifieke oorzaak en het type shock, kunnen symptomen zoals duizeligheid, pijn op de borst, kortademigheid en een bleke huid optreden. Een shock vereist onmiddellijke behandeling en kan snel verergeren. De prognose is afhankelijk van de oorzaak, het type shock en de snelheid waarmee behandeling is gestart.

• Oorzaken
• Soorten shock
• Diagnose en onderzoeken
• Behandeling
• Prognose
• Complicaties van shock
• Preventie

Oorzaken

Een shock ontstaat door onvoldoende bloedtoevoer naar de lichaamsweefsels, meestal als gevolg van problemen met de bloedsomloop. De oorzaken van een shock zijn divers en omvatten:

• Bepaalde geneesmiddelen die de hartfunctie of bloeddruk aanzienlijk verlagen
• Een laag bloedvolume door hevige bloedingen of uitdroging
• Hartproblemen zoals een hartaanval of hartfalen
• Veranderingen in de bloedvaten door een infectie of ernstige allergische reacties
• Het toxisch shocksyndroom, een vorm van shock veroorzaakt door een infectie
• Ernstige brandwonden of uitgebreide verwondingen
• Chronische aandoeningen zoals leverfalen en nierinsufficiëntie

Soorten shock

Cardiogene shock

Cardiogene shock ontstaat wanneer het hart niet effectief bloed kan pompen. Dit kan worden veroorzaakt door schade aan de hartspier, vaak door een groot hartinfarct. Andere oorzaken zijn abnormale hartritmes, cardiomyopathie (hartspieraandoening), myocarditis (ontsteking van de hartspier), congestief hartfalen, en klepaandoeningen.

Symptomen van cardiogene shock zijn onder andere:

• Bewustzijnsverlies
• Duizeligheid
• Bleke huid
• Drukkend gevoel op de borstkas
• Snelle hartslag
• Kortademigheid
• Koude handen
• Misselijkheid
• Pijn langs de kaaklijn
• Schouderpijn
• Zwakke pols
• Zweten

Hypovolemische shock

Hypovolemische shock is de meest voorkomende vorm van shock en wordt gekenmerkt door een verminderd circulerend bloedvolume. Dit kan optreden door ernstige bloedingen, uitdroging, of vochtverlies uit de bloedsomloop. Risicofactoren zijn onder andere diabetische ketoacidose, diabetes insipidus, en ernstige snijwonden.

Symptomen van hypovolemische shock omvatten:

• Blauwe lippen
• Blauwe nagels
• Bloed braken
• Bloed in de ontlasting
• Bloed in urine
• Duizeligheid
• Bleke huid
• Opgezwollen buik
• Oppervlakkige ademhaling
• Hoofdpijn
• Misselijkheid
• Pijn op de borst
• Verwardheid

Distributieve shock

Bij distributieve shock is er sprake van een lage bloeddruk door verwijding van de bloedvaten. Dit kan veroorzaakt worden door een systemische infectie (septische shock), ernstige allergische reacties zoals anafylaxie, of een ruggenmergletsel (neurogene shock).

Anafylactische shock
Anafylactische shock, of anafylaxie, is een ernstige en levensbedreigende allergische reactie die kan optreden na blootstelling aan allergenen zoals voedsel (bijvoorbeeld noten en schaaldieren), medicijnen (zoals penicilline of NSAID's), latex, of insectenbeten. Symptomen verschijnen meestal binnen vijftien minuten na blootstelling.

Symptomen van anafylaxie zijn:

• Ademhalingsproblemen
• Braken
• Duizeligheid
• Gezwollen keel en mond
• Hoge hartslag
• Jeukende huid
• Hoesten
• Netelroos
• Niesen
• Wheezing (piepend geluid bij uitademing)

Neurogene shock

Neurogene shock ontstaat door schade aan de cervicale wervelkolom, wat leidt tot een uitgebreide verwijding van de bloedvaten. Dit veroorzaakt een ongelijke bloedverdeling in het lichaam, vaak door een ernstig letsel aan het centrale zenuwstelsel, ruggenmergletsel of hersenschade.

Oorzaken van neurogene shock zijn vaak auto-ongelukken, schotwonden, sportblessures of onjuiste toediening van spinale anesthesie.

Symptomen van neurogene shock zijn onder andere:

• Duizeligheid
• Lage bloeddruk
• Langzame hartslag (bradycardie)
• Nekletsel
• Zwakke pols
• Flauwvallen
• Onderkoeling
• Pijn op de borst
• Verkleurde lippen

Septische shock

Septische shock ontstaat door een infectie, meestal veroorzaakt door grampositieve bacteriën, die het immuunsysteem activeert. Deze ontsteking kan de bloeddruk verlagen, waardoor organen onvoldoende zuurstof en bloed ontvangen, wat kan leiden tot een septische shock.

Symptomen van septische shock omvatten:

• Bewustzijnsverlies
• Braken
• Desoriëntatie
• Diarree
• Duizeligheid
• Lage bloeddruk
• Onduidelijke spraak
• Snelle hartslag
• Warme huid
• Ernstige Spierpijn
• Koorts
• Kortademigheid

Obstructieve shock

Obstructieve shock ontstaat door fysieke obstructies van de grote bloedvaten of het hart zelf. Voorbeelden zijn:

• Aortastenose (vernauwing van de aortaklep)
• Harttamponade (bloed of vloeistoffen in het hartzakje)
• Longembolie (afsluiting van een slagader in de longen)
• Klaplong
• Hemothorax (bloed in de ruimte tussen borstwand en long)

Symptomen van obstructieve shock zijn:

• Bewustzijnsverlies
• Bleekheid
• Concentratieproblemen
• Klamme huid
• Licht gevoel in het hoofd
• Plotselinge toename van de hartslag met een zwakke pols
• Snelle maar oppervlakkige ademhaling
• Verminderde urineproductie
• Kortademigheid
• Koude handen en voeten
• Pijn op de borst
• Verwardheid
• Zweten

Diagnose en onderzoeken

De diagnose van shock is meestal gebaseerd op symptomen en lichamelijk onderzoek. De arts let op verlaagde polsdruk, een zwakke pols en een snelle hartslag. Vaak is er geen tijd voor uitgebreide diagnostiek en is een onmiddellijke behandeling vereist. Zodra de patiënt stabiel is, kunnen verdere onderzoeken zoals bloedonderzoek en beeldvormende technieken (CT-scan, MRI-scan, echografie, röntgenfoto) worden uitgevoerd.

Behandeling

Eerste hulp
Bij vermoeden van een shock moet onmiddellijk medische hulp worden ingeschakeld. Eerste hulp bij shock omvat het controleren van de luchtwegen, ademhaling en circulatie van de patiënt. Indien nodig moet beademing en reanimatie worden gestart. Zelfs als de patiënt zelfstandig kan ademen, moet de ademhalingssnelheid om de vijf minuten worden gecontroleerd totdat hulp arriveert. Een bewusteloze patiënt zonder verwondingen aan hoofd, nek of rug kan in de shockpositie worden geplaatst: op de rug met de benen ongeveer dertig centimeter opgetild. Indien het optillen van de benen pijn veroorzaakt of mogelijk letsel met zich meebrengt, moet de patiënt plat blijven liggen. De patiënt moet warm en comfortabel blijven; strakke kleding kan worden losgemaakt. Bij braken of veel kwijlen moet de patiënt met het hoofd naar één kant worden gedraaid om verstikking te voorkomen, mits er geen vermoeden van een wervelkolomletsel is. De patiënt mag niets via de mond innemen en niet verplaatst worden bij vermoeden van een ruggenmergletsel.

Professionele medische behandeling
De behandeling van shock is afhankelijk van de onderliggende oorzaak. De arts zal zorgen voor een open luchtweg en voldoende ademhaling. Elke bloeding moet worden gestopt, wat mogelijk een operatie of embolisatie vereist. Vaak wordt intraveneuze vochttoediening of een bloedtransfusie toegepast. Het handhaven van een normale lichaamstemperatuur en het gebruik van vasopressoren kunnen nodig zijn. Bij patiënten met distributieve shock worden vaak breedspectrum- en organism-specifieke antibiotica toegediend.

Prognose

De prognose van een shock hangt af van de onderliggende oorzaak en de ernst van bijkomende problemen. Hypovolemische, anafylactische en neurogene shock reageren doorgaans goed op medische behandeling. Septische shock heeft een sterftecijfer van 30% tot 50%, terwijl cardiogene shock een nog slechtere prognose heeft, met een sterftecijfer van 70% tot 90% (StatPearls, augustus 2024).

Complicaties van shock

Organschade

Wanneer shock niet tijdig wordt behandeld, kan dit leiden tot langdurige schade aan organen zoals de nieren, lever, en hart. Dit kan resulteren in leverfalen, nierinsufficiëntie, en hartfalen.

Sepsis

Bij septische shock kan de infectie zich uitbreiden en een sepsis veroorzaken, wat de toestand van de patiënt verder kan verergeren en de behandeling bemoeilijken.

Longcomplicaties

Langdurige lage zuurstoftoevoer kan leiden tot acute respiratoire distress syndroom (ARDS), wat ernstige ademhalingsproblemen met zich meebrengt.

Meerdere orgaanfalen

In ernstige gevallen kan shock leiden tot multipeel orgaanfalen, waarbij meerdere organen tegelijkertijd falen, wat vaak resulteert in een slechte prognose en hoge mortaliteit.

Bloedstollingsstoornissen

Shock kan het risico op bloedstollingsstoornissen verhogen, zoals disseminated intravascular coagulation (DIC), wat kan leiden tot oncontroleerbare bloedingen en tromboses.

Neurologische schade

Onvoldoende bloedstroom naar de hersenen kan resulteren in neurologische schade zoals langdurige bewusteloosheid, verwardheid, en mogelijk blijvende hersenschade.

Cardiovasculaire complicaties

Patiënten met cardiogene shock kunnen ernstige cardiovasculaire complicaties ontwikkelen, zoals hartritmestoornissen en congestief hartfalen.

Preventie

Preventie van shock omvat het vermijden van hartziekten, valongelukken, ernstige verwondingen, uitdroging en andere risicofactoren. Patiënten met bekende allergieën (zoals voor insectenbeten) moeten altijd adrenaline bij zich hebben voor noodgevallen.

Lees verder

• Cardiogene shock: Onvoldoende bloed door hartschade
• EHBO bij een shock: Bloedverlies in het lichaam
• Hypovolemische shock door onvoldoende bloed in het lichaam
• Distributieve shock: Abnormale verdeling van bloedstroom
• Septische shock: Complicatie van sepsis met lage bloeddruk