EHBO bij een shock: Bloedverlies in het lichaam

Een shock is een acute, levensbedreigende aandoening in de bloedcirculatie waardoor het lichaam onvoldoende zuurstofrijk bloed krijgt. Als gevolg hiervan krijgen de cellen en organen niet voldoende zuurstof en voedingsstoffen om goed te functioneren. Veel organen lopen hierdoor progressieve schade op. Een shock vereist een onmiddellijke behandeling. In het begin zijn de symptomen door een snelle behandeling nog omkeerbaar. Deze medische noodtoestand verergert zeer snel en leidt uiteindelijk tot onomkeerbare orgaanschade. Ongeveer één op de vijf patiënten met een shock komt hieraan te overlijden.

• Epidemiologie
• Oorzaken
• Risicofactoren
• Symptomen
• Alarmsymptomen
• Diagnose en onderzoeken
• Behandeling
• Prognose
• Complicaties
• Preventie
• EHBO bij shock
• Wat te doen
• Wat zeker niet te doen
• Professionele medische behandeling

Epidemiologie

Shock is een ernstige aandoening die in verschillende contexten kan optreden, zoals bij trauma, infecties, hartziekten, en allergische reacties. De incidentie van shock varieert afhankelijk van de onderliggende oorzaak. Ongeveer 1 op de 4 patiënten op de intensivecareafdeling lijdt aan shock, en de prevalentie kan toenemen in situaties van massale trauma's of pandemieën die leiden tot grote aantallen patiënten met ernstige aandoeningen.

Oorzaken

Shock gaat vaak gepaard met zware uitwendige of inwendige bloedingen door een ernstige blessure. Maar ook andere types zijn mogelijk.

Hypovolemie

Hypovolemie is een toestand van te weinig bloedvolume in het lichaam. Dit treedt op wanneer in het lichaam slechts twee liter of minder bloed aanwezig is, terwijl het normale bloedvolume ongeveer zes liter bedraagt. Wanneer de patiënt op korte tijd veel bloed verliest, is de ernst van de hypovolemische shock groot. Een hypovolemische shock treedt echter mogelijk op bij inwendig bloedverlies op langere termijn bijvoorbeeld enkele weken, en dan zijn de symptomen vaak minder ernstig. Dit verlies aan bloedvolume gebeurt onder andere bij:

• abnormaal transpireren of abnormale urineproductie
• in- of uitwendige massieve bloedingen (verlies van vol bloed)
• langdurig braken en/of diarree
• uitgestrekte brandwonden (plasmaverlies)

Cardiogene shock

Een cardiogene shock is het gevolg van een stoornis in de pompfunctie van het hart. Hierdoor is het hart niet meer in staat om voldoende bloed naar het lichaam te sturen, waardoor de weefsels zuurstofgebrek oplopen. Dit vindt bijvoorbeeld plaats bij volgende hartaandoeningen: hartfalen (slecht rondpompen van bloed door het hart)(medische term: decompensatio cordis), hartritmestoornissen (aritmieën) en het afsterven van een stuk van de hartspier (myocardinfarct).

Obstructieve shock

Een mechanische obstructie (verstopping) in de bloedcirculatie veroorzaakt een obstructieve shock. Het hart moet bij dit type shock tegen een hoge weerstand in pompen en faalt dan door uitputting. Dit type shock komt voor bij onder andere een harttamponnade (vloeistof in hartzakje met pijn op de borst), een klaplong (pneumothorax) en een longembolie (afsluiting van slagader in longen).

Distributieve shock

Wanneer een abnormale bloedvatverwijding plaatsvindt, ontstaat een probleem met de perifere circulatie in zowel het veneuze (zuurstofarm bloed naar het hart) als het arteriële deel van de circulatie. Door de vaatverwijding ontstaat een tekort aan circulerend volume. Een distributieve shock vindt plaats bij een bacteriële infectie (septische shock), bij overgevoeligheidsreacties (anafylactische shock zoals bijvoorbeeld allergie door een bijensteek of door voedingsstoffen) en bij pijn (neurogene shock).

Risicofactoren

• Ernstige verwondingen of trauma
• Chronische hartziekten zoals hartfalen
• Langdurige infecties die de bloeddruk kunnen verlagen
• Overgevoeligheidsreacties zoals allergieën en anafylaxie
• Bloedverlies door trauma of interne bloedingen
• Ernstige uitdroging door braken, diarree, of overmatig zweten
• Onbehandelde aandoeningen zoals diabetes of nierziekten

Symptomen

Lichamelijk

Lichamelijke symptomen omvatten:

• blauwachtige lippen en nagels (cyanose)
• dorst, doordat het circulerend volume gedaald is bij hypovolemische shock
• duizeligheid of flauwvallen
• een bleke huid, koele huid, klamme huid of vochtige huid
• een bloeddrukval (hypotensie) bij vergevorderde shock (is een laat symptoom)
• een gebloemde, gemarmerde huid
• een snelle maar zwakke pols
• een snelle, oppervlakkige ademhaling (tachypneu) om zoveel mogelijk zuurstof op te nemen; dit gebeurt meer dan twintig keer per minuut
• een spitse neus als gevolg van perifere vasoconstrictie (neusvleugelademen)
• een verminderde urineproductie (oligurie) of geen urineproductie (anurie)
• misselijkheid door een verminderde circulatie in het spijsverteringsstelsel
• overvloedig zweten
• pijn op de borst
• rillingen en klappertanden door een verminderde circulatie

Mentaal

Door een verminderde zuurstoftoevoer naar de hersenen treden ook mentale klachten op:

• angst
• apathisch gedrag (gebrek aan motivatie in het leven)
• bewusteloosheid
• onrust
• opwinding (agitatie)
• rusteloosheid
• verwardheid

Alarmsymptomen

• Verlies van bewustzijn
• Extreem lage bloeddruk
• Snel toenemende ademhalingsfrequentie
• Kritieke daling van de urineproductie
• Blauwe of grijze huid
• Oncontroleerbare bloeding

Diagnose en onderzoeken

• Fysiek onderzoek om de ernst van de symptomen te beoordelen
• Meten van vitale tekens zoals bloeddruk, hartslag en ademhalingsfrequentie
• Laboratoriumtesten om bloedwaarden en elektrolyten te controleren
• Beeldvorming (zoals echografie of CT-scan) om interne bloedingen of andere oorzaken van shock te identificeren
• Bloedgasanalyse om de zuurstof- en kooldioxide niveaus in het bloed te evalueren

Behandeling

• Stabiliseren van de vitale functies door het toedienen van zuurstof en intraveneuze vloeistoffen
• Behandelen van de onderliggende oorzaak, zoals het stoppen van bloedingen of het behandelen van infecties
• Medicatie zoals vasopressoren om de bloeddruk te verhogen
• Reanimatie indien nodig bij een stop van de ademhaling of hartstilstand
• Vervangen van verloren bloed door bloedtransfusies indien nodig

Prognose

De prognose van shock hangt sterk af van de oorzaak, de snelheid van interventie, en de algehele gezondheid van de patiënt. Snelle en effectieve behandeling kan de overlevingskansen aanzienlijk verbeteren. Bij ernstige shock, vooral als deze niet tijdig behandeld wordt, kunnen er blijvende orgaanschade en een verhoogd risico op overlijden optreden.

Complicaties

• Orgaanschade door zuurstoftekort
• Acute nierinsufficiëntie
• Hersenbeschadiging door verminderde zuurstoftoevoer
• Verhoogd risico op infecties
• Langdurige revalidatie en herstelperiode

Preventie

Preventieve maatregelen omvatten:

• Vroegtijdige herkenning en behandeling van aandoeningen die tot shock kunnen leiden
• Voldoende hydratatie en adequate medische zorg tijdens langdurige ziekten of verwondingen
• Regelmatig medisch toezicht bij risicopatiënten
• Adequate wondverzorging en snelle behandeling van ernstige verwondingen
• Vaccinaties en preventieve maatregelen om infecties te voorkomen

EHBO bij shock

Wat te doen

• Stel de patiënt gerust: Laat de patiënt rustig liggen en niet praten om de overlevingskansen te verhogen. Vermijd ruwe bewegingen, zowel door de patiënt als door de hulpverlener.
• Bescherm tegen omgevingsfactoren: Bescherm de patiënt indien mogelijk tegen regen, koude en wind om verdere afkoeling te voorkomen.
• Liggende houding: Laat de patiënt in een liggende houding liggen. Verhoog de beide benen ongeveer dertig centimeter om het bloed gemakkelijker naar het hart te laten terugstromen.
• Behandel de oorzaak: Indien mogelijk, behandel de oorzaak van de shock. Dit kan bijvoorbeeld het stelpen van een bloeding zijn.
• Reanimeer indien nodig: Als de ademhaling van de patiënt stopt, begin dan onmiddellijk met reanimeren. Verwijder strakke kleding om de ademhaling te vergemakkelijken.
• Voorkom overkoeling: Zorg ervoor dat de patiënt niet te veel afkoelt. Houd de patiënt warm, maar vermijd het toedienen van warmte, omdat dit kan leiden tot verdere vaatverwijding. Handhaaf een normale lichaamstemperatuur.

Wat zeker niet te doen

• Vermijd blootstelling aan extreme temperaturen: Het blootstellen van de patiënt aan hevige warmte kan de shock verergeren door vaatverwijding (vasodilatatie).
• Vermijd ruwe bewegingen en slecht vervoer: Ruw en bruusk vervoer naar het ziekenhuis kan de pijn verergeren en verdere schade veroorzaken.
• Houd geen strak zittende kledij aan: Strak zittende kleding mag niet worden aangehouden, omdat dit de bloedcirculatie kan belemmeren.
• Voorkom afkoeling en rillingen: Zorg ervoor dat de patiënt niet afkoelt en begint te rillen, omdat dit de circulatie verder kan verstoren.
• Geef geen voedsel of drinken: Voorkom het geven van voedsel of drinken via de mond, omdat dit kan leiden tot braken door verminderde bloedtoevoer naar het spijsverteringsstelsel. Braken kan gevaarlijke complicaties veroorzaken, vooral bij patiënten met verminderd bewustzijn.
• Laat de patiënt niet bewegen: Beweeg de patiënt niet als er een kans is op een dwarslaesie (ruggenmergletsel), omdat dit verdere schade kan veroorzaken.
• Plaats het hoofd van de patiënt niet rechtop: Het rechtop plaatsen van het hoofd kan leiden tot meer bloedverlies.

Professionele medische behandeling

• Diagnose en monitoring: In een ziekenhuisomgeving zal de medische professional de oorzaak van de shock vaststellen en continu de vitale functies van de patiënt monitoren, zoals bloeddruk, hartslag en ademhaling.
• Intravenieuze vloeistoffen: Toediening van IV-vloeistoffen (bijvoorbeeld zoutoplossing of bloedtransfusies) om het bloedvolume te herstellen en de bloeddruk te stabiliseren.
• Medicamenteuze behandeling: Afhankelijk van het type shock kan medicatie worden toegediend om de hartfunctie te ondersteunen, infecties te bestrijden (bij septische shock), of allergische reacties te behandelen (bij anafylactische shock).
• Ondersteuning van hartfunctie: Bij cardiogene shock kunnen medicijnen zoals inotropica worden gebruikt om de pompfunctie van het hart te verbeteren. In sommige gevallen kan een mechanische ondersteuning, zoals een intra-aortale ballonpomp, noodzakelijk zijn.
• Chirurgische behandeling: Indien de shock het gevolg is van een bloeding of een andere acute aandoening die een operatie vereist, kan een chirurgische ingreep nodig zijn om de oorzaak van de shock te behandelen.
• Monitoring en ondersteuning: De patiënt zal intensieve monitoring en mogelijk ondersteunende zorg nodig hebben, zoals zuurstoftoediening, om de zuurstofvoorziening naar de organen te verbeteren en verdere schade te voorkomen.



Lees verder

• Shock: Oorzaken, soorten, symptomen, behandeling en prognose
• Hypovolemische shock door onvoldoende bloed in het lichaam
• Neurogene shock: Daling van bloeddruk door ruggenmergletsel
• Septische shock: Complicatie van sepsis met lage bloeddruk
• Cardiogene shock: Onvoldoende bloed door hartschade