Hypovolemische shock door onvoldoende bloed in het lichaam

Een hypovolemische shock, ook gekend als een hemorragische shock, vereist onmiddellijk medische hulp. Door onvoldoende bloedvolume is het hart namelijk niet meer in staat om voldoende bloed te pompen in het lichaam. Hierdoor stoppen mogelijk vele organen met werken wat leidt tot orgaanfalen. Deze aandoening treedt op wanneer de patiënt meer dan één vijfde van het bloedvolume verliest. Diverse aandoeningen en medische problemen resulteren in een hypovolemische shock. De symptomen zijn snel progressief en vereisen een snelle behandeling waarbij de begeleider de eerste hulp kan toedienen.

• Oorzaken hypovolemische shock
• Symptomen: Onvoldoende bloed in het lichaam
• Verdediging van het lichaam tegen shock: Lichaam probeert hart te sparen
• Diagnose en onderzoeken
• Behandeling
• Prognose van de ziekte
• Complicaties van een hypovolemische shock

Oorzaken hypovolemische shock

De patiënt die meer dan één vijfde van de normale hoeveelheid bloed in het lichaam verliest, komt terecht in een hypovolemische shock. Dit bloedverlies komt door bloedingen uit snijwonden of andere verwondingen en interne bloedingen, bijvoorbeeld in de buikorganen of het spijsverteringsstelsel. Daarnaast daalt de hoeveelheid circulerend bloed in het lichaam als de patiënt te veel lichaamsvocht verliest. Dit treedt op bij langdurig en hevig braken, ernstige brandwonden, extreme of langdurige diarree en overmatig zweten (hyperhidrose). Zwangerschapgerelateerde stoornissen die leiden tot een hypovolemische shock omvatten een gescheurde buitenbaarmoederlijke zwangerschap, placenta praevia (voorliggende moederkoek door te lage vasthechting; de placenta ligt voor het baringskanaal) en abruption placentae (geheel of gedeeltelijk loslaten van een normaal in de baarmoeder gelegen placenta voordat het kind is uitgedreven)

Symptomen: Onvoldoende bloed in het lichaam

Een patiënt met een milde hypovolemische shock heeft minder ernstige symptomen dan een patiënt met een ernstige hypovolemische shock. Algemene zwakte (malaise), angst, bewusteloosheid, cyanose (blauwe lippen, neus en nagels), een marmerachtige huidskleur (bleek, gebloemd), duizeligheid, een koele huid en een klamme huid, een snelle ademhaling (tachycardie), een verminderde of afwezige urineproductie, opwinding, rillingen, klappertanden, verwardheid, een verlies van bewustzijn en zweten (een vochtige huid) zijn mogelijke symptomen van een hypovolemische shock.

Verdediging van het lichaam tegen shock: Lichaam probeert hart te sparen

Het hart van de patiënt gaat sneller pompen (tachycardie) om het tekort aan circulerend volume te compenseren. Ook de ademhaling verloopt sneller en oppervlakkiger (tachypneu) aangezien het lichaam probeert om dit sneller stromend bloed voldoende van zuurstof te voorzien. Het lichaam wil als verdedigingsmechanisme de vitale organen (hart, hersenen, lever, longen en nieren) voldoende van bloed voorzien. Daardoor krijgen de vaten van de huid, de spieren en het spijsverteringsstelsel minder bloed. Blijft de shock aanhouden, dan ontstaat uiteindelijk toch vaatverwijding waardoor de bloeddruk enorm daalt en de bloedtoevoer naar de vitale organen in gevaar komt. De hartspier gaat minder goed functioneren en de shock neemt in ernst toe. Het lichaam vermindert daarna de bloedtoevoer naar de lever, de longen en de nieren om het hart nog te blijven voorzien van bloed. Omdat de lever en nieren al snel onvoldoende zuurstof krijgen, gaat het hart en uiteindelijk ook de andere organen achteruit. Hierdoor ontstaat multipel orgaanfalen (MOF) waardoor de patiënt komt te overlijden.

Diagnose en onderzoeken

Lichamelijk onderzoek

De arts onderzoekt de patiënt grondig. Hij merkt dat de patiënt een lage bloeddruk (de medische term hiervoor is "hypotensie"), een lage lichaamstemperatuur (hypothermie) en een snelle, vaak zwakke pols heeft. Het komt ook voor dat de patiënt minder snel of goed reageert op vragen van de arts. Uitwendige bloedingen ziet de arts meteen, maar bij inwendige bloedingen zijn de symptomen minder duidelijk. Bloed braken is mogelijk. De urineproductie is afwezig (anurie), verminderd (oligurie) of anders komt bloed in de urine voor (hematurie). Ook de ontlasting is teerachtig en zwart door de aanwezigheid van bloed (melaena). De buik is pijnlijk en gezwollen. De patiënt heeft tot slot mogelijk pijn op de borst en ook dorst doordat het circulerend bloedvolume gedaald is bij een hypovolemische shock.

Diagnostisch onderzoek

De arts voert een volledig bloedonderzoek uit. Daarnaast zijn een nierfunctieonderzoek, een endoscopie (inwendig kijkonderzoek van de binnenkant van het lichaam) en/of colonoscopie nuttig. Beeldvormende onderzoeken zoals een CT-scan en een echocardiografie zijn ook nodig. Bovendien voert de arts mogelijk een rechterhartkatheterisatie en mogelijk ook een blaaskatheterisatie uit. Bij sommige patiënten zijn bijkomende onderzoeken nodig.

Differentiële diagnose

De arts verwart een hypovolemische shock soms met bloedingen na de bevalling, een maagzweer, ijzertoxiciteit en een zwangerschapstrauma.

Behandeling

Buiten het ziekenhuis: EHBO

Het is belangrijk om tijdig een hypovolemische shock te herkennen want deze toestand is ernstig en potentieel levensbedreigend indien er geen snelle behandeling volgt. De patiënt of begeleider zorgt voor onmiddellijke medische hulp. Ondertussen mag de patiënt niet afkoelen dus houdt de begeleider hem warm en comfortabel. Daarnaast ligt de patiënt met de voeten omhoog om de bloedsomloop te stimuleren. Deze positie is echter niet aangewezen bij een letsel aan het hoofd, de nek, de rug of het been, tenzij er direct gevaar is. De patiënt mag overigens niets eten of drinken. Als er een voorwerp in het lichaam zit, mag de begeleider dit niet verwijderen, maar hij mag wel proberen het bloedverlies te minimaliseren door de wonde te stelpen. Bij het dragen van de patiënt is het belangrijk om de patiënt zo goed mogelijk plat te houden met het hoofd naar beneden en de voeten omhoog. Het stabiliseren van het hoofd en de nek is belangrijk, zeker bij een vermoedelijke dwarslaesie (ruggenmergletsel: schade aan ruggenmerg).

In het ziekenhuis

In het ziekenhuis krijgt de patiënt een bloedtransfusie, een bloedplasmatransfusie, een trombocytentransfusie een vocht (kristalloïden) via een intraveneuze lijn (in een ader). Soms zijn geneesmiddelen nodig om de bloeddruk en de hoeveelheid bloed uit het gepompte hart (cardiale output) te verhogen.

Prognose van de ziekte

De prognose is erg afhankelijk van diverse factoren. Eerst en vooral heeft elke patiënt een andere hoeveelheid bloed of vocht verloren, en ook de snelheid waarmee dit gepaard gaat, varieert. Mogelijk hebben sommige patiënten een aandoening of letsel dat de schade veroorzaakt. De resultaten van een milde shock zijn over het algemeen beter dan die van een ernstigere shock. Een ernstige hypovolemische shock leidt mogelijk tot de dood, zelfs met onmiddellijke medische zorgen. Ouderen hebben doorgaans ook meer kans op slechte resultaten.

Complicaties van een hypovolemische shock

Complicaties van een hypovolemische shock omvatten andere orgaanschade, een hartaanval, hersenschade, nierschade en de dood. Mogelijk treedt gangreen (afsterven van weefsel met wijzigingen aan de huid) op door een tekort van zuurstof in de weefsels. Hierbij sterft weefsel af en heeft de patiënt een zwart gekleurde huid van de armen of benen, wat soms leidt tot een amputatie.

Lees verder

• Bloedaandoeningen: Bloedziektes en behandelingen van bloedafwijkingen (special)