Shock: oorzaken, symptomen en behandeling

Shock wordt gezien als een stoornis in de doorbloeding en de zuurstofvoorziening waardoor de bloeddruk te lang te laag is. Daardoor krijgen de organen te weinig bloedtoevoer en zuurstof. Om dit op te lossen vermindert het lichaam de bloedtoevoer naar de extremiteiten om de vitale organen te redden. Als er niet tijdig wordt ingegrepen zal dit fataal aflopen. Er bestaan verschillende soorten shock maar de symptomen zijn nagenoeg hetzelfde. Alhoewel een shocktoestand in het ziekenhuis behandeld dient te worden, kan je als buitenstaander wel de eerste zorgen toepassen.

Wat gebeurt er bij een shock?

Een shock is een levensbedreigende toestand waarbij de bloeddruk te lang te laag blijft. Hierdoor kan het circulerend bloedvolume niet voldoende rondgepompt worden en worden de cellen van onvoldoende zuurstof voorzien. Indien de shock blijft voortduren zal dit fataal aflopen.

Als reactie van het lichaam op de shock zal het de bloedtoevoer naar de minder belangrijke cellen verminderen. Dit houdt in dat de volgende weefsels minder bloedtoevoer krijgen:

• Huid waardoor deze bleek en koud wordt
• Het bloed wordt teruggetrokken uit de spieren en onderhuidse bindweefsels
• De spijsvertering wordt op non-actief gezet waardoor de patiënt misselijk kan worden en zelfs kan braken
• Milt, lever en nieren
• Tot slot zullen de hersens, hart en longen onherstelbaar beschadigen en zal het slachtoffer overlijden

Op die manier probeert het lichaam het bloedvolume in de circulaire vaten op peil te houden. Het hart kan ter compensatie sneller gaan kloppen waardoor de bloeddruk zelfs lichtjes kan toenemen maar dit is slechts tijdelijk.

Er bestaan vier soorten shock: hypovolemische, cardiogene, obstructieve en de distributieve shock. Indien de oorzaak van de shock niet tijdig wordt gevonden zal de shocktoestand nooit kunnen worden opgeheven.

Soorten van shock

Hypovolemische shock

Bij een hypovolemische shock is er te weinig circulerend bloedvolume. In eerste instantie wordt er dan vaak gedacht aan een ernstig ongeluk waarbij er sprake is van ernstig bloedverlies maar uitdroging en extreem vochtverlies kan ook leiden tot een hypovolemische shock. Er kan onderscheidt gemaakt worden tussen een endogeen en een exogeen verlies.

• endogeen verlies: inwendige bloedingen zoals een gescheurde milt of een geperforeerde darm
• exogeen verlies: brandwonden, zware verwondingen, diarree en braken (uitdroging!) kunnen een aanleiding zijn tot shock. Vooral kinderen lopen meer risico op uitdroging en zijn hier gevoeliger voor

Bij een hypovolemische shock is het uiterst belangrijk het eventuele bloeden zo snel mogelijk te stoppen en vocht en/of plasma toe te dienen. Indien het tekort niet tijdig kan worden aangevuld, zal de patiënt overlijden.

Cardiogene shock

De hartfunctie is verminderd waardoor het circulerend bloedvolume niet goed meer kan rondgepompt worden. Het aantal slagen per minuut neemt af omdat het hart minder krachtig wordt. Dit kan een plotse oorzaak hebben (hartinfarct) of een lange aanloop kennen (ritmestoornissen). Een slechte werking van de hartkleppen kan ook een oorzaak zijn voor shock maar meestal is een hartinfarct de boosdoener. Het gebeurt zelden dat men in cardiogene shock raakt tegen gevolge van een plotse trauma.

In eerste instantie zal het hart compenseren om sneller te kloppen waardoor de bloeddruk weer lichtjes kan stijgen maar indien er dan niet wordt ingegrepen zal het stoppen en dient er over gegaan te worden tot reanimatie.

Obstructieve shock

Bij een obstructieve shock is er sprake van een verstopping in het circulerend bloedvolume. Dat kan gebeuren omdat er iets in de vaten zit of omdat er iets op de vaten drukt. Het totale bloedvolume is niet verminderd maar het raakt niet voldoende rond gepompt.
Er zijn twee vormen van obstructieve shock:

• obstructie van instroom: longembolie (klonter)
• obstructie van uitstroom:harttamponade (vocht in het hartzakje) of spanningspneumothorax (klaplong)

Distributieve shock

Hierbij is de bloedtoevoer niet goed verdeeld. De bloedvaten staan te veel open (vasodilatatie) waardoor het bloed met minder druk stroomt. De verdeling is ook niet goed waardoor de vitale organen en weefsels van te weinig bloed worden voorzien. Er zijn drie oorzaken van een destributieve shock:

• anafylactische shock: door een allergische reactie
• septische shock: door een bacterie, wordt ook wel bloedvergiftiging genoemd
• neurogene shock: bij een ruggenmerg - en/of hersenletsel

Hoe herken je een shocktoestand?

Als buitenstaander is het gemakkelijk om iemand in shock te herkennen. Echter, het vraagt medische kennis om het onderscheid te kunnen maken tussen de verschillende soorten shock. Het is vooral belangrijk om te onthouden dat er adequaat ingegrepen moet worden om verergering te voorkomen. Hieronder zijn enkele, snel te herkennen, symptomen van een shocktoestand opgesomd maar het spreekt voor zich dat er typische symptomen zijn bij elke vorm.

• polsslag: versneld en zwak voelbaar
• bloeddruk: verlaagd en dus kans op flauwvallen indien er niet snel wordt ingegrepen
• ademhaling: versneld, naarmate de shock ernstiger wordt vertraagd de ademhaling of gaat men geeuwen
• dalende urineproductie: door het compensatiemechanisme zal er minder urine naar de nieren vloeien
• huid: bleek, blauwachtig en voelt klam en koud aan. In sommige gevallen wordt de huid juist rood.
• Onrust, angst en verwardheid kan optreden
• Dorstig gevoel
• Misselijkheid en braken
• jeuk en opzwellen is mogelijk bij een anafylactische shock

Wat moet je doen?

Het is uiterst belangrijk om zo snel mogelijk medische hulp in te schakelen. Terwijl de ambulance op komst is kan je eerste hulp bieden.

Zorg ervoor dat de patiënt goed ligt. Leg hem op zijn zij zodat hij niet stikken in zijn braaksel. Leg eventueel de benen omhoog zodat er bloed vloeit naar de vitale organen. Manupileer een patiënt niet onnodig want een verhoogd spierverbruik zal de shock nadelig beïnvloeden. Bij een vermoeden van een fractuur is het afgeraden de patiënt te verplaatsen en bij een cardiogene shock mag men de benen niet omhoog leggen (dit zorgt ervoor dat er meer bloed vloeit naar het hart terwijl het hart het juist moeilijk heeft).

• Stelp eventuele uitwendige bloedingen met een drukverband en maak knellende kleding los
• Geef, desondanks het grote dorstgevoel, geen drinken wegens kans op verslikken
• Zorg ervoor dat de patiënt het warm genoeg heeft maar ga niet onnodig stoken.
• Blijf zelf rustig en stel de patiënt op zijn gemak

Er zijn nog meer dingen die je kan doen, dit kan echter alleen met de juiste kennis en materiaal voor handen: Zuurstof geven, infuuslijn voorzien zodat de arts meteen vloeistoffen kan toedienen, opvolgen van de vitale parameters.

Afhankelijk van de oorzaak, tijdig handelen en de ernst van de shock kan er al dan niet onherstelbare schade optreden. Er kunnen na een shocktoestand complicaties optreden en indien ze niet tijdig herkend worden kan het lichaam opnieuw in shock gaan.