Bloedvergiftiging, sepsis: ziektebeeld en behandeling

Sepsis is een ernstig ziektebeeld, dat meestal door bacteriën wordt veroorzaakt. Behandeling met antibiotica is noodzakelijk en daarvoor is opname in het ziekenhuis nodig. Wat is sepsis, wat zijn de verschijnselen? Hoe kan sepsis ontstaan en wie lopen er meer risico op het ontwikkelen van sepsis? Hoe wordt sepsis vastgesteld?

Wat is sepsis (bloedvergiftiging)?

Sepsis is wat in de volksmond bloedvergiftiging wordt genoemd. Hierbij is sprake van vermeerdering van micro-organismen (meestal bacteriën) die in het bloed terecht zijn gekomen. Er ontstaat een reeks reacties in het lichaam, die een aantal symptomen veroorzaken. Het is een ernstig ziektebeeld, dat in ongeveer een derde van het aantal gevallen dodelijk is. Sepsis is iets anders dan de tijdelijke aanwezigheid van bacteriën in het bloed (bacteriaemie).

Wat is het verschil tussen bacteriëmie en sepsis?

Normaal gesproken is bloed steriel, dat betekent dat er geen bacteriën in aanwezig zijn. Soms kunnen tijdelijk bacteriën in de bloedbaan terechtkomen, bijvoorbeeld bij het trekken van een kies of bij een verwonding. Het immuunsysteem ruimt deze bacteriën normaal gesproken binnen korte tijd op waardoor er verder geen gevolgen zijn. Deze situatie, waarbij er tijdelijk bacteriën in het bloed aanwezig zijn wordt bacteriëmie genoemd. Uit een bacteriëmie kan wel een sepsis ontstaan, wanneer bacteriën de kans krijgen zich gaan te vermenigvuldigen. Hoewel bij sepsis meestal bacteriën de oorzaak zijn kan dit ziektebeeld ook ontstaan door virussen, parasieten, gisten en schimmels.

Door welke oorzaken kan dit ziektebeeld ontstaan?

Sepsis kan ontstaan als complicatie bij infecties van bijvoorbeeld de urinewegen, longen, hersenen en wonden. Er komen dan grote aantallen bacteriën in het bloed. Ook kan sepsis ontstaan na een chirurgische ingreep (operatie) of een bevalling. Door het werken met instrumenten kunnen bacteriën via beschadigd weefsel in de bloedbaan terecht komen. Via infusen en catheters kan dit ook gebeuren.
Het is ook mogelijk dat bacteriën die ergens in het lichaam een infectie veroorzaken niet in het bloed terecht komen, maar dat de gifstoffen die ze produceren (toxinen) wel in het bloed komen en daar de verschijnselen van sepsis geven. In principe kan sepsis optreden als complicatie bij iedere ernstige infectieziekte.

Wat zijn de verschijnselen?

Kenmerkend voor sepsis is dat de verschijnselen nogal plotseling ontstaan; het gaat hierbij om:

• hoge koorts (ook juist een verlaagde temperatuur kan voorkomen)
• koude rillingen
• hoofdpijn
• spierpijn
• verwardheid
• snellere ademhaling
• snellere hartslag
• lage bloeddruk

Door de aanwezigheid van toxinen en eiwitten van de bacteriën in het bloed wordt het immuunsysteem in werking gezet. Hierdoor raken weefsels beschadigd, daalt de bloeddruk en krijgen de organen minder bloed. Artsen onderscheiden verschillende graden van ernst bij het ziektebeeld sepsis, maar in het ergste geval ontstaat een septische shock, waarbij de bloeddruk aanhoudend laag is en er sprake is van orgaanfalen. Deze toestand is aan nog andere symptomen te herkennen:

• duizeligheid
• koude handen en voeten
• prikkelbaarheid, rusteloosheid
• oppervlakkige, versnelde ademhaling
• verlies van bewustzijn

De diagnose: hoe wordt sepsis vastgesteld?

Behalve het lichamelijk onderzoek door de arts moet om zekerheid te hebben bloedkweken worden afgenomen. Deze worden door het microbiologisch laboratorium onderzocht. Hiervoor wordt een set flesjes gevuld met het bloed van de patiënt en deze worden in het laboratorium bij 37 graden in een broedstoof weggezet, gedurende tenminste vijf dagen. Hierdoor en door aanvullend (o.a. microscopisch) onderzoek kan worden vastgesteld om welke bacterie het gaat. Dit is nodig om behandeling met de juiste antibiotica te kunnen bepalen.

Hoe wordt het behandeld?

Als de arts vermoedt dat de patiënt een sepsis heeft volgt opname in het ziekenhuis, als dit nog niet het geval was. Sepsis wordt meestal door een bacterie veroorzaakt, en dat betekent dat toediening van een of meer antibiotica nodig is. Dat gebeurt door middel van een infuus, waarbij ook vocht en andere medicijnen wordt toegediend. Soms is een operatie nodig om geïnfecteerd weefsel te verwijderen. Beademing is vaak nodig. Ondanks de goede gezondheidszorg sterft 30 tot 40 % van de patiënten aan de gevolgen van sepsis.

Wie hebben meer kans op het krijgen van sepsis?

Mensen die een verminderde afweer hebben lopen meer kans op het ontwikkelen van sepsis. Hieronder vallen mensen die worden behandeld met cytostatica, die chemotherapie krijgen of medicijnen die de afweer onderdrukken (immuunsuppressiva). Oudere mensen en kleine kinderen (jonger dan vier jaar) hebben ook meer kans op het krijgen van sepsis, net als mensen die drugs spuiten. Zij lopen door het gebruik van naalden meer risico. Dat geldt ook voor mensen die via een infuus medicijnen toegediend krijgen. Mensen die een operatie hebben ondergaan kunnen een sepsis ontwikkelen.

Bacteriële endocarditis

Soms kunnen bacteriën in het bloed zich in de kleppen van het hart nestelen, en daar een ontsteking veroorzaken. Deze aandoening wordt bacteriële endocarditis genoemd. Dit kan gebeuren als het hart al is beschadigd door een andere ziekte, of bij mensen die een hartklepprothese (kunstklep) hebben. De klachten die ontstaan kunnen nogal vaag en algemeen zijn en langere tijd bestaan, waardoor het moeilijker kan zijn deze infectie op te sporen. Koorts en pijnlijke gewrichten zijn de belangrijkste symptomen. Bloedkweken moeten uitsluitsel geven. Deze chronische infectie is ernstig en kan ook in de acute vorm verlopen; die kan dan binnen enkele dagen levensbedreigend zijn.