Osteomyelitis: Ontsteking van het beenmerg (botontsteking)

Osteomyelitis is de medische term voor ontsteking van het beenmerg, die zich meestal uitbreidt naar het bot en de verdere omgeving. Bacteriën en andere ziektekiemen veroorzaken deze botinfectie. Maar ook een trauma, een operatie of het chirurgisch plaatsen van een kunstgewricht vormt een risicofactor voor osteomyelitis. De patiënt heeft onder andere koorts, zwelling en botpijn, vooral aan de onderste ledematen of heupen. De behandeling is afhankelijk van de oorzaak. Veelal is de prognose van osteomyelitis goed.

• Synoniemen osteomyelitis
• Anatomie van het beenmerg en de relatie tot osteomyelitis
• Epidemiologie van botontsteking
• Mechanisme
• Oorzaken: Bacteriën, ziektekiemen en botchirurgie
• Bacteriën en ziektekiemen
• Botchirurgie en medische implantaten
• Chronische ziektes en risicofactoren voor infecties
• Risicofactoren voor ontsteking van het beenmerg
• Risicogroepen
• Symptomen: Botpijn en koorts
• Alarmsymptomen
• Diagnose en onderzoeken
• Behandeling
• Prognose botinfectie
• Complicaties
• Preventie van osteomyelitis

Synoniemen osteomyelitis

Osteomyelitis is ook bekend onder de volgende synoniemen:

• beenmergontsteking
• botinfectie

Anatomie van het beenmerg en de relatie tot osteomyelitis

Structuur en functie van het beenmerg
Het beenmerg, een sponsachtig weefsel in de holtes van lange botten en platte beenderen, heeft een vitale functie in de bloedcelproductie. Dit weefsel is opgebouwd uit rode en gele beenmergcellen. Het rode beenmerg is actief in het produceren van rode bloedcellen, witte bloedcellen en bloedplaatjes, terwijl het gele beenmerg vooral uit vetcellen bestaat en een energiereserve biedt.

Bloedsomloop en infectiegevoeligheid
Het beenmerg is rijk aan bloedvaten, waardoor het kwetsbaar is voor infecties die zich via de bloedbaan verspreiden. Wanneer bacteriën, zoals Staphylococcus aureus, de bloedstroom binnendringen, kunnen ze zich vestigen in het beenmerg en osteomyelitis veroorzaken. Door de aanwezigheid van bloedvaten kunnen ziekteverwekkers gemakkelijk toegang krijgen tot het botweefsel.

Verband tussen beenmergontsteking en botbeschadiging
Osteomyelitis ontstaat vaak door een ontsteking in het beenmerg, die zich uitbreidt naar het omringende botweefsel. Deze infectie veroorzaakt zwelling en verhoogde druk binnen het bot, wat kan leiden tot afsterven van botcellen. Zonder tijdige therapie kan dit zelfs leiden tot permanente schade aan het bot.

Epidemiologie van botontsteking

Algemene prevalentie en incidentie
Osteomyelitis, een infectie van het botweefsel, komt wereldwijd voor, met variaties in prevalentie afhankelijk van factoren zoals gezondheidszorgtoegang, voedingspatroon, en geografische ligging. In ontwikkelde landen is de incidentie relatief laag, deels dankzij vroege opsporing en behandeling. In ontwikkelingslanden komt osteomyelitis vaker voor, mede door beperkte toegang tot medische zorg en therapie.

Leeftijdsgroepen en risico's
Osteomyelitis komt voor bij verschillende leeftijdsgroepen, maar bepaalde groepen lopen een verhoogd risico. Bij kinderen ontstaat de infectie vaak in de lange botten, zoals het dijbeen, door bacteriën die via de bloedbaan in het bot terechtkomen. Ouderen lopen echter een verhoogd risico op osteomyelitis als gevolg van onderliggende aandoeningen zoals diabetes, een verminderde immuniteit, en verminderde doorbloeding van de ledematen. Ouderen hebben ook meer kans op botinfecties die ontstaan door directe blootstelling, zoals na een operatie of wond.

Geografische variaties en risicofactoren
De epidemiologie van osteomyelitis vertoont variaties op basis van geografische ligging. In regio’s met een hogere prevalentie van chronische ziekten zoals diabetes en HIV, wordt osteomyelitis vaker waargenomen. Bovendien is het risico verhoogd in gebieden waar toegang tot adequate wondzorg en antibiotica beperkt is. In ontwikkelde regio’s wordt osteomyelitis vaker gediagnosticeerd bij patiënten die een orthopedische ingreep hebben ondergaan.

Verhoogd risico door onderliggende medische aandoeningen
Chronische medische aandoeningen, zoals diabetes en perifere vaatziekten, verhogen het risico op osteomyelitis. Bij diabetespatiënten kunnen kleine verwondingen leiden tot infecties die zich diep in het weefsel verspreiden. Ook nierpatiënten die dialyse ondergaan, hebben een verhoogd risico door frequente toegang via bloedvaten en mogelijke infecties.

Immunosuppressie en verhoogde infectiegevoeligheid
Patiënten met een verzwakt immuunsysteem, zoals kankerpatiënten of mensen die immunosuppressiva gebruiken, lopen een verhoogd risico op infecties zoals osteomyelitis. Omdat hun lichaam minder effectief bacteriële infecties bestrijdt, is de kans op een botinfectie aanzienlijk hoger. Dit vraagt om controle en opvolging door een specialist om verspreiding van de infectie te voorkomen.

Voeding en levensstijl als beïnvloedende factoren
Voedingspatronen en levensstijlkeuzes spelen een rol in de kwetsbaarheid voor infecties. Een evenwichtig voedingspatroon draagt bij aan een sterk immuunsysteem, waardoor de kans op infecties zoals osteomyelitis kan afnemen. Ondervoeding of een eenzijdig voedingspatroon kan het immuunsysteem verzwakken, wat het risico op infecties verhoogt.

Mechanisme

Pathogenese van de infectie
Osteomyelitis ontstaat meestal door een bacteriële infectie, maar soms ook door schimmels. De infectie kan het bot bereiken via directe besmetting door een wond, via verspreiding vanuit omliggende weefsels, of door bacteriën die de bloedbaan binnenkomen. Vooral Staphylococcus aureus heeft een verhoogd vermogen om zich aan botweefsel te hechten en biofilms te vormen, wat de behandeling van osteomyelitis bemoeilijkt.

Rol van immuunrespons en botweefselbeschadiging
Bij een infectie in het botweefsel activeert het immuunsysteem ontstekingsreacties om de bacteriën te bestrijden. Deze reacties veroorzaken zwelling en oedeem, wat kan leiden tot verhoogde druk in het bot en verminderde bloedtoevoer. Als gevolg hiervan kunnen botcellen afsterven, wat het genezingsproces compliceert en vaak een langdurige therapie vereist.

Verspreiding van infectie binnen het bot
De verspreiding van osteomyelitis binnen het bot kan snel gaan, vooral bij patiënten met een verzwakte immuniteit of slechte doorbloeding. De infectie verspreidt zich meestal van het beenmerg naar het omringende botweefsel, waardoor er vaak schade optreedt aan zowel het beenmerg als het periost (het botvlies).

Oorzaken: Bacteriën, ziektekiemen en botchirurgie

Bacteriën en ziektekiemen

De meest voorkomende oorzaak van osteomyelitis zijn bacteriën, met name Staphylococcus aureus, die via de bloedbaan het botweefsel kan binnendringen. Andere bacteriën, zoals Streptococcus pyogenes en gram-negatieve bacteriën, kunnen ook osteomyelitis veroorzaken. Hoewel bacteriën de meest voorkomende veroorzakers zijn, kunnen schimmels en andere ziektekiemen, zoals Candida en Aspergillus-soorten, ook leiden tot deze ernstige infectie, vooral bij patiënten met een verzwakt immuunsysteem.

Deze ziekteverwekkers kunnen zich verspreiden naar het bot of de omliggende spieren en pezen, wat leidt tot de vorming van abcessen. Het beenmerg zwelt hierdoor op en drukt tegen de harde buitenwand van het bot, waardoor de bloedtoevoer wordt belemmerd. Dit kan leiden tot botnecrose, waarbij delen van het bot afsterven en de infectie zich verder kan verspreiden naar omliggende weefsels.

Bovendien kunnen trauma's zoals open wonden of verwondingen het bot kwetsbaar maken voor infecties, vooral wanneer bacteriën het lichaam binnendringen via open huidgebieden. Bacteriële besmetting door verwondingen komt vaak voor bij mensen die geen adequate bescherming hebben tijdens het werk of sport, wat de kans op osteomyelitis vergroot.

Botchirurgie en medische implantaten

Osteomyelitis kan ook ontstaan na botchirurgie, vooral bij ingrepen voor ernstige botfracturen, waarbij metalen staven, platen of schroeven in het bot worden ingebracht om de botstructuur te herstellen. Deze implantaten kunnen als broedplaats fungeren voor bacteriën, vooral wanneer er sprake is van een lichte infectie op de huid of een besmettingsrisico tijdens de ingreep.

Postoperatieve infecties kunnen zich ontwikkelen als gevolg van onvoldoende sterilisatie of andere complicaties tijdens de operatie. Dit geldt ook voor operaties waarbij kunstmatige gewrichten, zoals heup- of knieprothesen, worden geplaatst. Bij aanwezigheid van bacteriën rondom deze prothesen kunnen ziektekiemen zich aan het metaal hechten, wat resulteert in een biofilm, een dunne laag bacteriën die moeilijk te verwijderen is en de effectiviteit van antibiotica vermindert.

Chronische ziektes en risicofactoren voor infecties

Patiënten met chronische ziekten zoals diabetes, reumatoïde artritis en vasculaire aandoeningen hebben een verhoogd risico op osteomyelitis door verminderde wondgenezing en bloedtoevoer naar de ledematen. Diabetes, bijvoorbeeld, kan leiden tot neuropathie (zenuwschade) waardoor patiënten minder snel pijn voelen bij verwondingen aan de voeten, wat infecties kan verergeren. Daarnaast leidt een slechte doorbloeding bij vasculaire aandoeningen tot een verminderde afweer tegen bacteriële infecties in de botten en omliggende weefsels.

Andere factoren die bijdragen aan een verhoogd risico zijn onder meer roken en overmatig alcoholgebruik. Roken vermindert de zuurstoftoevoer naar weefsels, waardoor de botten kwetsbaarder zijn voor infecties. Overmatig alcoholgebruik ondermijnt het immuunsysteem, wat het lichaam minder weerbaar maakt tegen bacteriële en schimmelinfecties in het bot.

Risicofactoren voor ontsteking van het beenmerg

Patiënten met diabetes mellitus (suikerziekte), recent letsel of slechte bloedtoevoer lopen een verhoogd risico op osteomyelitis. Ook patiënten met nierproblemen die hemodialyse ondergaan, hebben een groter risico. Het gebruik van geïnjecteerde drugs en een splenectomie (verwijdering van de milt) verhogen eveneens het risico op deze botontsteking.

Risicogroepen

Patiënten met chronische ziektes zoals diabetes
Patiënten met diabetes lopen een verhoogd risico op osteomyelitis, vooral in de voeten, als gevolg van slechtere bloedcirculatie en een verminderde wondgenezing. Dit verhoogt de kans op infecties die zich kunnen uitbreiden naar het bot. Diabetespatiënten hebben regelmatig controle nodig om het risico op osteomyelitis te verminderen.

Immunosuppressieve patiënten
Patiënten die immunosuppressiva gebruiken, zoals bij kanker of na een orgaantransplantatie, lopen een verhoogd risico op infecties. Een verzwakt immuunsysteem maakt het moeilijker om bacteriële infecties effectief te bestrijden, waardoor osteomyelitis sneller kan ontstaan en ernstige vormen kan aannemen.

Kinderen en ouderen
Bij kinderen komt osteomyelitis vaker voor in de lange botten, zoals het dijbeen. Dit komt door het actieve rode beenmerg in deze botten. Ouderen lopen eveneens een verhoogd risico door een verminderde bloedcirculatie en botverzwakking, vaak in combinatie met onderliggende aandoeningen zoals diabetes of perifere vaatziekten.

Symptomen: Botpijn en koorts

Bij kinderen zijn de lange botten van de armen en benen het vaakst betrokken, terwijl bij volwassenen vooral de voeten, wervels en heupen (bekken) zijn aangetast. Symptomen omvatten hevige botpijn, lokale pijn, koorts, koude rillingen, overmatig zweten (hyperhidrose), hoofdpijn, en een algemeen ziek gevoel (malaise). Verder kan de patiënt prikkelbaar zijn, last hebben van extreme slaapzucht en vermoeid zijn. Lokale symptomen zoals zwelling, roodheid en warmte zijn ook aanwezig en kunnen vijf tot zeven dagen aanhouden.

Alarmsymptomen

Aanwezige pijn en zwelling op de infectieplaats
Ernstige, aanhoudende pijn en zwelling rondom het aangedane bot kunnen wijzen op osteomyelitis. Pijn verergert vaak bij beweging en kan gepaard gaan met een zwelling of roodheid op de infectieplaats. Dit is een indicatie voor directe medische controle.

Koorts en algemene malaise
Een plotselinge stijging van de lichaamstemperatuur met koorts en een gevoel van algehele malaise kunnen tekenen zijn van een bacteriële infectie. In het geval van osteomyelitis kunnen deze symptomen verergeren als de infectie zich uitbreidt, en vragen om onmiddellijke medische opvolging.

Beperkte beweeglijkheid van het aangedane ledemaat
Als osteomyelitis zich uitbreidt, kan dit leiden tot beperkingen in het gebruik van het aangedane ledemaat. De ontsteking kan gewrichten rondom het geïnfecteerde bot verstijven, wat het bewegen bemoeilijkt en vaak gepaard gaat met hevige pijn.

Diagnose en onderzoeken

Lichamelijk onderzoek
Tijdens een lichamelijk onderzoek kan de arts littekens of trage wondgenezing (langzame wondgenezing) waarnemen, samen met de klassieke ontstekingsverschijnselen zoals pijn, zwelling, roodheid, warmte en functieverlies. Bij kinderen is de diagnose vaak lastiger en kunnen symptomen variëren van pijn en beperkte beweging tot zwelling, roodheid en koorts.

Diagnostische onderzoeken
Om de diagnose osteomyelitis te bevestigen, voert de arts diverse onderzoeken uit, waaronder:

• Botbiopsie
• Botscan
• MRI-scan van het bot
• Naaldaspiratie van het aangetaste bot
• Röntgenonderzoek van de botten
• Uitgebreid bloedonderzoek

Differentiële Diagnose
De symptomen van osteomyelitis kunnen lijken op andere aandoeningen, zoals:

• Charcotgewricht
• Ewing-sarcoom
• Lymfoom
• Multiple myeloom (ziekte van Kahler)
• Osteosarcoom
• Langerhans celhistiocytose
• Metastasen (uitzaaiingen)

Behandeling

Een vroege en specifieke behandeling is cruciaal voor osteomyelitis. De patiënt krijgt meestal vier tot acht weken intraveneus antibiotica, vaak via een katheter. Als schimmels de oorzaak zijn, worden antimycotica voorgeschreven. In sommige gevallen is een operatie nodig om dood botweefsel te verwijderen of om metalen platen te verwijderen. Bij chronische gevallen of infecties na gewrichtsvervanging kan de chirurg een nieuw kunstgewricht plaatsen of een bottransplantaat gebruiken. Regelmatige controles zijn essentieel voor diabetici en patiënten met doorbloedingsproblemen.

Prognose botinfectie

De prognose van osteomyelitis is over het algemeen goed bij snelle en passende behandeling. Patiënten met chronische osteomyelitis hebben echter een slechtere prognose, met symptomen die gedurende vele jaren kunnen terugkeren. In ernstige gevallen kan amputatie nodig zijn, vooral bij diabetici of patiënten met slechte bloedcirculatie. De prognose na een infectie bij een kunstgewricht hangt af van het type infectie, de mogelijkheid om het gewricht veilig te verwijderen en de algehele gezondheid van de patiënt.

Complicaties

Osteomyelitis kan leiden tot recidiverende infecties en progressie naar een chronische infectie als de behandeling te laat of onvoldoende is. Zeldzame complicaties zijn onder andere pathologische fracturen en secundaire amyloïdose, wat kan leiden tot problemen met hart, huid, maag en darmen, lever, nieren en hersenen.

Preventie van osteomyelitis

Preventieve maatregelen omvatten goede hygiëne bij wonden, tijdige behandeling van infecties en zorgvuldige medische opvolging bij risicogroepen zoals diabetici en patiënten met verminderde immuniteit. Het is ook belangrijk om medische hulpmiddelen en protheses goed te onderhouden om het risico op infecties te minimaliseren.

Lees verder

• Botpijn: Pijn in botten door aandoeningen