Katheters: Types - Intraveneuze katheter en urinekatheter

Een katheter is een dunne, flexibele slang die vaak van zacht plastic is gemaakt. Katheters zorgen ervoor dat vloeistoffen in het lichaam terechtkomen of juist uit het lichaam worden verwijderd. Een blaaskatheter (urinekatheter) helpt bijvoorbeeld bij plasproblemen of urine-incontinentie. Heeft de patiënt bloed of medicatie nodig, dan is een intraveneuze katheter nodig, die is verbonden met een van de aders met een naald. Beide types hebben hun eigen indicaties, risico’s en mogelijke complicaties.

• Wat zijn katheters?
• Hoe zien katheters eruit?
• Hoe werken katheters?
• Urinekatheters
• Condoomkatheter
• Intermitterende katheter
• Suprapubische katheter
• Verblijfskatheter (Foley-katheter)
• Risico’s en complicaties bij urinekatheters
• Intraveneuze katheters
• Centrale veneuze katheter
• Perifere veneuze katheter
• Psychosociale aspecten van kathetergebruik
• Zorgstrategieën en richtlijnen voor kathetergebruik

Wat zijn katheters?

Katheters zijn flexibele buisjes die in het lichaam worden ingebracht voor verschillende medische doeleinden. Ze worden vaak gebruikt om vloeistoffen in of uit het lichaam te voeren, zoals urine of medicatie. Katheters zijn essentieel in de moderne geneeskunde en worden op verschillende manieren toegepast, afhankelijk van de behoeften van de patiënt.

Soorten katheters
Er zijn verschillende soorten katheters, afhankelijk van hun functie en het lichaamsdeel waarin ze worden geplaatst. Veelvoorkomende types zijn:

• Urinekatheters: gebruikt voor het afvoeren van urine.
• Intraveneuze (IV) katheters: gebruikt voor het toedienen van medicatie of vloeistoffen rechtstreeks in de bloedbaan.
• Centrale veneuze katheters: gebruikt voor langdurige toegang tot een grote ader voor medicatie of vloeistoffen.
• Perifere veneuze katheters: gebruikt voor kortdurende toegang tot een ader, meestal in de arm of hand.

Hoe zien katheters eruit?

Katheters variëren in grootte, lengte en uiterlijk, afhankelijk van hun specifieke toepassing. Over het algemeen zijn ze gemaakt van flexibele, maar duurzame materialen zoals silicone of PVC.

Uiterlijk en afmetingen
De meeste katheters zijn lange, dunne buisjes die variëren in diameter, gemeten in Franse maten (Fr), waarbij een grotere maat een grotere diameter betekent. Katheters kunnen enkele centimeters tot enkele decimeters lang zijn, afhankelijk van hun functie. Sommige katheters hebben een ballonmechanisme aan het uiteinde dat helpt om de katheter op zijn plaats te houden, zoals bij een verblijfskatheter.

Ontwerp
Katheters zijn ontworpen met verschillende kenmerken, afhankelijk van hun gebruik. Ze kunnen voorzien zijn van meerdere lumen (openingen) voor gelijktijdig gebruik van verschillende functies, zoals het afvoeren van urine en het toedienen van medicijnen. Sommige katheters zijn ook uitgerust met speciale coatings om infecties te voorkomen en de hechting van bacteriën te verminderen.

Hoe werken katheters?

Katheters functioneren door het creëren van een toegangspunt tot interne lichaamsruimten. Afhankelijk van het type katheter zijn er verschillende werkingsmechanismen.

Inbrengen van de katheter
Het inbrengen van een katheter gebeurt meestal door een zorgverlener. Bij een urinekatheter wordt de katheter voorzichtig via de urethra in de blaas ingebracht. Bij intraveneuze katheters kan dit via de arm of hand gebeuren, waarbij de katheter in een ader wordt ingebracht. Zorgverleners gebruiken vaak steriele technieken om infecties te voorkomen.

Vloeistofoverdracht
Eenmaal ingebracht, kan de katheter worden gebruikt om vloeistoffen te transporteren. Bij een urinekatheter stroomt de urine uit de blaas via de katheter naar een opvangzak. Bij intraveneuze katheters kunnen medicijnen, vloeistoffen of voeding rechtstreeks in de bloedbaan worden toegediend, waardoor snelle en efficiënte behandeling mogelijk is.

Afvoer en verwijdering
Katheters kunnen tijdelijk of permanent zijn, afhankelijk van de behoeften van de patiënt. Tijdelijke katheters worden vaak verwijderd zodra de behandeling is voltooid, terwijl permanente katheters soms voor langere tijd in het lichaam blijven. Zorgverleners zorgen ervoor dat de katheter op een veilige manier wordt verwijderd om complicaties te voorkomen.

Urinekatheters

Afhankelijk van de gezondheidstoestand van de patiënt en de duur van de benodigde plashulp, kiest de arts voor een type urinekatheter (blaaskatheter).

Condoomkatheter

Een condoomkatheter is een optie voor sommige mannen. De katheter, die lijkt op een condoom, wordt over de penis gedragen. Het is beschikbaar in diverse maten. De condoomkatheter is verbonden met een zak waarin de urine wordt opgevangen. Lekkage kan soms optreden bij dit type katheter. De man kan zichzelf leren katheteriseren met dit type condoomkatheter.

Intermitterende katheter

De patiënt gebruikt deze katheter meerdere keren per dag, op geplande tijdstippen of wanneer de blaas vol zit. De katheter wordt meestal via de plasbuis (de buis die urine uit de blaas afvoert) ingebracht. De patiënt leert van de arts of verpleegkundige hoe hij deze katheter moet gebruiken (zelfkatheterisatie).

Suprapubische katheter

De arts plaatst een suprapubische katheter in de blaas door een incisie in de buik net onder de navel. Dit type katheter is meestal comfortabeler dan een verblijfskatheter en infecties komen minder vaak voor.

Verblijfskatheter (Foley-katheter)

Een verblijfskatheter blijft continu zitten. Een kleine ballon gevuld met water houdt één uiteinde in de blaas. Het andere uiteinde loopt naar een zak die aan het been is bevestigd of aan de zijkant van een bed of statief hangt. Een verblijfskatheter moet minstens elke drie maanden worden vervangen.

Risico’s en complicaties bij urinekatheters

Er zijn risico’s verbonden aan het gebruik van een blaaskatheter:

• blaaskrampen: Blaaskrampen ontstaan wanneer de blaas probeert de katheter naar buiten te duwen. Medicatie kan dit probleem verhelpen.
• infectie: Door de katheter kunnen ziektekiemen in het lichaam komen, wat de blaas, urethra of de nieren kan infecteren. Bij pijn in de buik of liezen, koorts, koude rillingen, en/of verwardheid is advies van een arts nodig. Er kan sprake zijn van een urineweginfectie.
• lekken: Dit kan wijzen op een verstopte katheter door gestold bloed of puin, wat vaak voorkomt bij verblijfskatheters. Als er bloedstolsels in de urine aanwezig zijn of de urinestroom geblokkeerd is, is advies van een arts nodig.

Intraveneuze katheters

Intraveneuze katheters (IV-katheters) bestaan in twee soorten: de centrale veneuze katheter en de perifere veneuze katheter.

Centrale veneuze katheter

Wanneer de patiënt langdurig medicijnen nodig heeft, krijgt hij meestal een centrale veneuze katheter. Deze katheter wordt in de nek, het been, de arm of de bovenkant van de borst geplaatst en is verbonden met een van de grote bloedaders van het hart. Deze katheter blijft maanden of zelfs jaren zitten en wordt geïndiceerd in de volgende situaties:

• het meten van de bloeddruk in een van de grote aderen
• onvoldoende nierfunctie: De patiënt wordt aangesloten op een dialyseapparaat, dat afvalmateriaal uit het bloed verwijdert
• onvoldoende voedselopname via de mond, de maag of de darmen: Voedingsstoffen komen rechtstreeks in het bloed terecht
• langdurige intraveneuze medicatie nodig, zoals chemotherapie: Een grote ader kan een katheter beter dragen dan een kleine
• regelmatig bloedmonsters nodig
• poliklinische intraveneuze medicatie nodig: De patiënt kan actiever zijn tussen behandelingen door
• snelle toediening van veel medicijnen of bloed

De patiënt krijgt meestal een rustgevend medicijn waardoor hij slaperig wordt. De arts verdooft vervolgens het gebied waar de katheter wordt geplaatst.

Risico’s en complicaties van centrale veneuze katheter
Plaatsing
Bij de plaatsing van een centrale veneuze katheter is er een kleine kans op enkele problemen:

• blauwe plekken door bloedingen; meestal stopt het bloeden vanzelf
• een abnormaal hartritme; dit verdwijnt meestal vanzelf
• een klaplong
• schade aan de ader

Langdurige aanwezigheid
Bij langdurige aanwezigheid kunnen andere mogelijke complicaties optreden:

• een bloedstolsel in de ader of een vernauwde ader
• een geblokkeerde katheter door gestold bloed
• een infectie op de plaats waar de katheter door de huid gaat: Het schoonhouden van de katheter en de huid eromheen is belangrijk om dit risico te minimaliseren. Roodheid, gevoeligheid, zwelling, koorts en/of koude rillingen kunnen wijzen op een infectie
• een loskomende katheter
• een verwrongen katheter: De arts moet deze soms corrigeren of vervangen
• lekkage van de katheter

Perifere veneuze katheter

Perifere veneuze katheters (PVK) zijn medische hulpmiddelen die worden gebruikt voor kortdurende toegang tot het veneuze systeem, meestal in de arm of hand, en soms in de voet. Ze zijn ontworpen om een efficiënte en snelle toediening van medicijnen, vloeistoffen, of voeding mogelijk te maken.

Structuur en uiterlijk
Een perifere veneuze katheter bestaat uit een dunne, flexibele buis (de katheter) die in een ader wordt ingebracht. De katheter heeft aan één uiteinde een aansluiting voor een infuuslijn, waar vloeistoffen of medicijnen kunnen worden toegediend. De andere kant van de katheter is voorzien van een scherpe naald, die het inbrengen vergemakkelijkt. Zodra de katheter correct is geplaatst, wordt de naald verwijderd, en blijft de katheter in de ader zitten.

Perifere katheters zijn verkrijgbaar in verschillende maten, afhankelijk van de dikte van de katheter en de vereiste doorstroomcapaciteit. De maat wordt aangegeven in Franse maten (Fr), waarbij een hogere maat overeenkomt met een grotere diameter.

Gebruik en indicaties
Perifere veneuze katheters worden gebruikt in verschillende klinische situaties, waaronder:

• Toediening van medicijnen: Ze worden vaak gebruikt voor het snel toedienen van intraveneuze medicatie, zoals antibiotica of pijnstillers.
• Vloeistoftherapie: PVK's kunnen worden ingezet voor het toedienen van vloeistoffen, zoals zoutoplossingen of voedingsoplossingen, aan patiënten die niet in staat zijn om voldoende vloeistoffen via de mond te consumeren.
• Bloedafname: In sommige gevallen kunnen perifere katheters ook worden gebruikt voor het afnemen van bloedmonsters voor laboratoriumonderzoek.

Plaatsing en onderhoud
De plaatsing van een perifere veneuze katheter wordt meestal uitgevoerd door een getrainde zorgverlener. Het inbrengen gebeurt onder steriele omstandigheden om het risico op infecties te minimaliseren. De katheter wordt meestal in een van de perifere aderen van de arm of hand geplaatst, afhankelijk van de beschikbaarheid en de toestand van de aderen.

Na plaatsing is het belangrijk om de katheter regelmatig te controleren op tekenen van infectie of andere complicaties. De katheter kan meestal enkele dagen tot een week blijven zitten, afhankelijk van de behoeften van de patiënt en de voorwaarden van het ziekenhuis of de kliniek.

Complicaties en risico's
Hoewel perifere veneuze katheters over het algemeen veilig zijn, kunnen er complicaties optreden. Mogelijke risico's zijn onder meer:

• Infecties: Er bestaat altijd een risico op infectie op de plaats van inbrengen, wat kan leiden tot een lokale of systemische infectie.
• Flebitis: Dit is een ontsteking van de ader die kan optreden als gevolg van irritatie door de katheter.
• Obstructie: De katheter kan verstopt raken door bloedstolsels of neerslag, wat de doorstroming kan belemmeren.

Psychosociale aspecten van kathetergebruik

Naast de technische innovaties zijn er ook belangrijke psychosociale aspecten verbonden aan het gebruik van katheters. Het gebruik van katheters kan invloed hebben op de kwaliteit van leven van patiënten en hun sociale interacties. Het begrijpen van deze aspecten is essentieel voor een holistische benadering van de zorg.

Invloed op de geestelijke gezondheid
Patiënten die katheters gebruiken, kunnen psychologische uitdagingen ondervinden, zoals angst, depressie of schaamte. Het gevoel van afhankelijkheid en de zorgen over infecties kunnen de geestelijke gezondheid beïnvloeden. Ondersteuning van zorgverleners en het bieden van informatie over kathetergebruik kan helpen om deze zorgen te verminderen en patiënten beter te begeleiden in hun herstelproces.

Educatie en zelfmanagement
Het is van cruciaal belang om patiënten goed voor te lichten over het gebruik van katheters en de bijbehorende zorg. Onderwijsprogramma's die gericht zijn op zelfmanagement kunnen patiënten helpen om zelfvertrouwen op te bouwen in hun vaardigheden en hen in staat stellen om hun eigen zorg beter te beheren. Dit kan leiden tot verbeterde gezondheidsresultaten en een verhoogde kwaliteit van leven.

Sociale stigma en acceptatie
Er is vaak een stigma verbonden aan het gebruik van katheters, wat kan leiden tot sociale isolatie en een verminderd gevoel van eigenwaarde. Het is belangrijk om de maatschappelijke perceptie van kathetergebruik te veranderen door middel van voorlichting en bewustwording. Dit kan patiënten helpen zich meer geaccepteerd te voelen en de impact van hun aandoening te verminderen.

Zorgstrategieën en richtlijnen voor kathetergebruik

Effectieve zorgstrategieën en richtlijnen zijn essentieel voor het beheer van kathetergebruik en het minimaliseren van complicaties. Het ontwikkelen van evidence-based protocollen kan zorgverleners helpen bij het nemen van beslissingen en het verbeteren van de patiëntenzorg.

Evidence-based richtlijnen
Het opstellen van evidence-based richtlijnen voor kathetergebruik kan de standaardisering van zorg verbeteren. Deze richtlijnen moeten aandacht besteden aan de juiste indicaties voor kathetergebruik, inbrengtechnieken, onderhoud en verwijdering. Dit zorgt voor een uniforme benadering, vermindert variabiliteit in de zorg en verbetert de uitkomsten voor patiënten.

Interdisciplinaire samenwerking
Interdisciplinaire samenwerking tussen zorgverleners, zoals verpleegkundigen, artsen en specialisten, is van groot belang bij het beheer van kathetergebruik. Het bevorderen van een teamgerichte benadering kan leiden tot betere communicatie, snellere probleemoplossing en een meer samenhangende zorgervaring voor patiënten. Training en educatie voor alle betrokken zorgverleners kunnen bijdragen aan een effectieve samenwerking.

Continuïteit van zorg
Het waarborgen van continuïteit van zorg is cruciaal voor patiënten die katheters gebruiken. Dit omvat regelmatige controles, monitoring van de toestand van de patiënt en aanpassing van behandelplannen indien nodig. Door deze continuïteit te garanderen, kunnen zorgverleners vroegtijdig complicaties identificeren en behandelen, wat de algehele patiënttevredenheid en gezondheidsresultaten verbetert.

Lees verder

• Suprapubische katheter: Voordelen, gebruik en risico's