Koorts en verhoogde lichaamstemperatuur met zwakte

Koorts is een tijdelijke verhoging van de lichaamstemperatuur als gevolg van een ziekte of aandoening. Dit symptoom kan bij mensen van alle leeftijden optreden. Vaak voelen patiënten zich fysiek zwak. Hoewel koorts meestal onschadelijk is, kan het in sommige gevallen wijzen op een ernstigere onderliggende aandoening. Afhankelijk van de leeftijd, algemene conditie en de oorzaak van de koorts, kan medische hulp noodzakelijk zijn.

• Synoniemen voor koorts
• Temperatuur, koorts en soorten
• Factoren die de lichaamstemperatuur beïnvloeden
• Epidemiologie
• Mechanisme van verhoogde lichaamstemperatuur
• Oorzaken van koorts bij kinderen en andere patiënten
• Risicofactoren
• Risicogroepen
• Symptomen: Zwakte, hoofdpijn en andere klachten
• Diagnose en onderzoeken
• Behandeling
• Prognose van lichaamstemperatuur die verhoogd is
• Complicaties van koorts
• Preventie van verhoging van lichaamstemperatuur

Synoniemen voor koorts

Koorts staat ook bekend onder de volgende synoniemen:

• febris
• pyrexie
• verhoogde lichaamstemperatuur
• verhoogde temperatuur

Temperatuur, koorts en soorten

Temperatuur

De temperatuurregeling van het lichaam wordt gecoördineerd door de hypothalamus, een deel van de hersenen dat het autonome zenuwstelsel en het endocriene systeem regelt. De hypothalamus fungeert als een thermostaat voor het lichaam. Warmtemechanismen zoals rillingen en een verhoogd metabolisme, evenals koudemechanismen zoals zweten en verwijding van de bloedvaten, helpen bij het handhaven van een normale lichaamstemperatuur.

Koorts

Koorts is een veelvoorkomend symptoom bij infectieziekten en algemene ontstekingsprocessen. Het is een belangrijke verdedigingsmechanisme van het lichaam tegen infecties. Veel baby's en kinderen ontwikkelen hoge koorts bij milde virale ziekten. Naast koorts kan de patiënt vaak een versnelde hartslag en ademhaling ervaren, evenals een verstoorde stofwisseling. Bij gezonde volwassenen is de normale lichaamstemperatuur tot 37,3 °C bij rectale metingen (via de endeldarm). Vaak is de temperatuur 's avonds ongeveer drie tienden van een graad hoger. Bij kinderen kan de normale temperatuur ongeveer 0,5 graad hoger zijn.

Subfebriele koorts

Bij subfebriele koorts is de lichaamstemperatuur 0,5 tot 1 graad boven de normale waarde. Koorts wordt doorgaans gedefinieerd als een temperatuur hoger dan 38 °C.

Hyperthermie

Bij hyperthermie kan het lichaam de temperatuur niet effectief reguleren, wat kan leiden tot extreem hoge koorts (boven 41,1 tot 42 °C), wat soms gevaarlijk kan zijn.

Pyrogenische hyperthermie
Bij pyrogenische hyperthermie is de hypothalamus ingesteld op een hogere temperatuur dan normaal. Dit type koorts, ook wel hyperpyrexie genoemd, wordt veroorzaakt door aandoeningen zoals infecties, ontstekingen, kanker en het gebruik van bepaalde medicijnen.

Niet-pyrogenische hyperthermie
Niet-pyrogenische hyperthermie wordt veroorzaakt door externe of omgevingsfactoren. De hypothalamus blijft normaal, maar het lichaam kan de temperatuur niet effectief reguleren. Voorbeelden hiervan zijn oververhitting, een zonnesteek (oververhitting door blootstelling aan de zon), een hitteberoerte, hoge luchtvochtigheid, dikke kleding, hart- en vaatziekten, enzovoort.

Koortsstuipen

Bij sommige kinderen kunnen koortsstuipen optreden. De meeste koortsstuipen zijn onschuldig en duiden niet noodzakelijk op epilepsie. Eenvoudige koortsstuipen veroorzaken doorgaans geen blijvende schade.

Febris e causa ignota

Koorts van onbekende oorzaak wordt in medische termen aangeduid als "febris e causa ignota".

Factoren die de lichaamstemperatuur beïnvloeden

Tijdens de tweede helft van de menstruatiecyclus bij vrouwen kan de temperatuur met 1 graad of meer stijgen. Andere factoren die de lichaamstemperatuur kunnen beïnvloeden zijn lichamelijke activiteit, sterke emoties, voedselinname, zware kleding, medicijnen, een hoge kamertemperatuur en/of hoge luchtvochtigheid.

Epidemiologie

Algemene prevalentie

Koorts en een verhoogde lichaamstemperatuur zijn symptomen die wereldwijd voorkomen en een veelvoorkomend signaal zijn bij infecties en ontstekingen. In gematigde klimaten zien we een hogere incidentie van koorts tijdens het koude seizoen door de toename van respiratoire virussen, zoals griep en rhinovirussen. Wereldwijd kan tot 80% van de patiënten met infecties zoals COVID-19, influenza en andere respiratoire infecties koorts ontwikkelen. Hoewel koorts in de meeste gevallen een tijdelijk en zelflimiterend symptoom is, kan het ook voorkomen bij ernstige ziekten en chronische ontstekingsziekten.

Epidemiologie bij specifieke leeftijdsgroepen

Kinderen ervaren relatief vaker koorts dan volwassenen, omdat hun immuunsysteem zich nog ontwikkelt. Ouderen hebben ook een verhoogd risico op koorts bij infecties, maar vertonen mogelijk mildere koortssymptomen vanwege een afnemende immuunrespons. In deze groep kan koorts een indicatie zijn van onderliggende ernstige aandoeningen, waaronder longontsteking, sepsis en urineweginfecties.

Mechanisme van verhoogde lichaamstemperatuur

Pathofysiologie van koorts

Koorts ontstaat door de afgifte van pyrogenen in het lichaam. Exogene pyrogenen, zoals bacteriële toxinen, en endogene pyrogenen, zoals cytokinen, triggeren het temperatuurcentrum in de hypothalamus. Dit leidt tot verhoging van de lichaamstemperatuur door vasoconstrictie, rillingen en een verhoogde stofwisseling. Het mechanisme dient om het lichaam te helpen infecties te bestrijden, omdat veel ziekteverwekkers minder goed gedijen bij hogere temperaturen.

Reactie van het immuunsysteem

Wanneer het immuunsysteem ziektekiemen detecteert, komen ontstekingsmediatoren vrij, zoals interleukine-1, interleukine-6 en tumor necrose factor-alfa (TNF-α). Deze moleculen stimuleren het temperatuurcentrum om de lichaamstemperatuur te verhogen. Rillingen en een versneld metabolisme zijn manieren waarop het lichaam extra warmte produceert.

Oorzaken van koorts bij kinderen en andere patiënten

Infecties

Bijna elke infectie kan koorts veroorzaken. Enkele voorbeelden zijn:

• botinfecties zoals osteomyelitis, appendicitis (ontsteking van het wormvormig aanhangsel van de blindedarm), huidinfecties of cellulitis (huidinfectie met pijnlijke, rode en gezwollen huid), en meningitis (hersenvliesontsteking met symptomen zoals hoofdpijn, koorts en een stijve nek)
• luchtweginfecties zoals een verkoudheid (milde infectie met symptomen aan neus en keel) of griepachtige aandoeningen, keelpijn, oorontstekingen, sinusinfecties, de ziekte van Pfeiffer, bronchitis (ontsteking van de luchtpijpvertakkingen), een longontsteking (pneumonie: ontsteking van de onderste luchtwegen) en tuberculose
• urineweginfecties
• Virale gastro-enteritis (buikgriep veroorzaakt door een virus) en bacteriële gastro-enteritis (buikgriep veroorzaakt door een bacterie)

Auto-immuunaandoeningen

Auto-immuunaandoeningen kunnen ook koorts veroorzaken. Voorbeelden zijn artritis (gewrichtsontsteking) en bindweefselaandoeningen zoals reumatoïde artritis (chronische auto-immuunaandoening met ontsteking van gewrichten en andere organen) en systemische lupus erythematosus, colitis ulcerosa (chronische darmziekte met diarree, buikpijn en pijnlijke stoelgangsdrang) en de ziekte van Crohn (aandoening met buikpijn, diarree en gewichtsverlies), vasculitis (ontsteking van de bloedvaten) of polyarteritis nodosa (ontsteking van meerdere organen en weefsels).

Inenting

Een lichte koorts die één tot twee dagen aanhoudt kan soms optreden na een inenting.

Tandontwikkeling

Bij de ontwikkeling van tandjes bij kinderen kan er soms een lichte stijging van de temperatuur optreden (tot maximaal 37,8 °C).

Andere aandoeningen

Koorts kan een van de eerste symptomen zijn van kanker. Dit geldt vooral voor een Hodgkin-lymfoom (kanker van het lymfesysteem met vergrote lymfeklieren, koorts en vermoeidheid), non-Hodgkin lymfoom (kanker in lymfocyten van het immuunsysteem met vergrote lymfeklieren en algemene symptomen) en leukemie. Andere mogelijke oorzaken van koorts zijn onder meer hyperparathyroïdie (overactieve bijschildklier), bloedstolsels en tromboflebitis (lokale oppervlakkige aderontsteking met pijn). Tromboflebitis is een oppervlakkige ontsteking van de vaatwand met bloedproppen die soms spontaan ontstaat, bijvoorbeeld tijdens de zwangerschap of na een trauma. De aandoening zelf is meestal niet ernstig. Ook kunnen bepaalde antibiotica, antihistaminica en anti-epileptica koorts veroorzaken.

Risicofactoren

Infectieziekten

Verschillende bacteriële, virale en schimmelinfecties zijn risicofactoren voor koorts en verhoogde lichaamstemperatuur. Infectieziekten zoals COVID-19, malaria, tuberculose en luchtweginfecties worden vaak geassocieerd met koorts. Koorts komt ook veel voor bij patiënten met postoperatieve infecties en urineweginfecties.

Chronische aandoeningen en inflammatoire ziekten

Chronische aandoeningen zoals reumatoïde artritis, lupus en inflammatoire darmziekten kunnen ook leiden tot koorts door aanhoudende ontstekingsprocessen in het lichaam. Patiënten met een verzwakt immuunsysteem, zoals die met HIV/AIDS of onder immunosuppressieve therapie, lopen ook een verhoogd risico op koorts als gevolg van infecties.

Medicatiegebruik

Bepaalde medicijnen, zoals antibiotica, anti-epileptica en immunosuppressiva, kunnen als bijwerking koorts veroorzaken. Dit wordt vaak een geneesmiddelengeïnduceerde koorts genoemd, waarbij het immuunsysteem overreageert op de medicatie.

Risicogroepen

Kinderen en adolescenten

Kinderen hebben vaker te maken met koorts door hun nog onvolledig ontwikkelde immuunsysteem. Vooral jonge kinderen ontwikkelen snel koorts bij infecties of vaccinaties. Ouders moeten oplettend zijn, omdat kinderen sneller kunnen uitdrogen bij hoge koorts.

Ouderen

Bij ouderen kan koorts een belangrijk symptoom zijn van onderliggende infecties, maar het kan ook milder of afwezig zijn. In deze groep is het risico op complicaties groter bij koorts door infecties of chronische ziekten. Regelmatige medische opvolging is daarom cruciaal voor ouderen bij langdurige koorts.

Chronisch zieken en immuungecompromitteerde patiënten

Patiënten met chronische ziekten en een verzwakt immuunsysteem, zoals kanker, HIV/AIDS of patiënten die immuunsuppressiva gebruiken, lopen een hoger risico op infecties die gepaard gaan met koorts. Het herkennen van koorts als alarmsymptoom is van belang, omdat het kan wijzen op ernstige complicaties.

Symptomen: Zwakte, hoofdpijn en andere klachten

Naast een verhoogde temperatuur kunnen patiënten met koorts ook andere symptomen ervaren, zoals algemene zwakte, afwisselend warmte- en koudegevoelens, hallucinaties (bij hoge koorts), hoofdpijn, ijlen, klappertanden, koude rillingen, krampen, onrustig slapen, prikkelbaarheid, spierpijn, uitdroging (dehydratie), verlies van eetlust, verwardheid en (overmatig) zweten (hyperhidrose).

Diagnose en onderzoeken

Lichamelijk onderzoek

Een grondig lichamelijk onderzoek is noodzakelijk om de oorzaak van de koorts te achterhalen. De arts onderzoekt de huid, de ogen, de oren, de neus, de keel, de hals, de borst en de buik.

Diagnostisch onderzoek
Om de oorzaak te bepalen, kan de arts een radiografisch onderzoek van de borstkas (thoraxfoto) uitvoeren. Ook een bloedonderzoek en/of urineonderzoek kan noodzakelijk zijn. Afhankelijk van de vermoedelijke oorzaak kunnen aanvullende onderzoeken zoals een lumbale punctie (ruggenprik: onderzoek van hersenvocht), een CT-scan, een echografie en andere diagnostische tests worden uitgevoerd.

Behandeling

Milde koorts

Een eenvoudige verkoudheid of andere virale infectie kan leiden tot koorts tussen 38,9 en 40 °C. Dit wijst meestal niet op een ernstig probleem. Sommige ernstige infecties veroorzaken geen koorts of kunnen zelfs leiden tot een (zeer) lage lichaamstemperatuur, vooral bij kinderen. Als de koorts mild is en de patiënt geen andere problemen vertoont, volstaat het meestal om voldoende vocht in te nemen en te rusten. Een kind met milde koorts dat goed eet en drinkt, alert is, glimlacht naar de ouder, een normale huidskleur heeft en geïnteresseerd blijft in spelen, heeft vaak geen verdere medische behandeling nodig zolang de temperatuur daalt.

Omgeving aanpassen

Wanneer het kind gedehydrateerd is, braakt, slecht slaapt of zich niet goed voelt, moet de ouder de koorts proberen te verlagen door het kind een lauw bad of sponsbad te geven. Ook moet overtollige kleding of dekens worden verwijderd. Lichte kleding en een licht deken kunnen het kind helpen om beter te slapen. Een aangename omgevingstemperatuur is ook aanbevolen. Deze maatregelen zijn eveneens nuttig voor volwassenen.

Geneesmiddelen

Paracetamol en ibuprofen zijn geneesmiddelen die de koorts kunnen verlagen. Het is echter belangrijk om aspirine niet aan kinderen te geven. Voordat medicatie aan kinderen van 3 maanden of jonger wordt gegeven, is het essentieel eerst medisch advies in te winnen.

Eten en drinken

Veel vochtinname is cruciaal, vooral bij kinderen. Water, ijslolly's en soep zijn goede keuzes. Jonge kinderen moeten geen grote hoeveelheden vruchtensap, appelsap of sportdranken drinken. Dwingen tot eten als het kind echt geen honger heeft, is niet aanbevolen.

Prognose van lichaamstemperatuur die verhoogd is

Algemene prognose bij koorts

De prognose voor patiënten met koorts hangt sterk af van de onderliggende oorzaak, leeftijd en algehele gezondheidstoestand. Bij gezonde patiënten met een kortdurende infectie is de prognose meestal gunstig. Een koortsaanval gaat vaak binnen enkele dagen over, vooral als deze wordt veroorzaakt door een virale infectie zoals een verkoudheid of griep. Voor patiënten met chronische aandoeningen of een verzwakt immuunsysteem kan koorts ernstiger zijn en soms langdurig aanhouden. Bij deze groepen kan medische controle nodig zijn om complicaties te voorkomen.

Prognose bij specifieke risicogroepen

Bij ouderen en patiënten met immuunsuppressie kan de prognose gecompliceerder zijn. Een koortsepisode kan een teken zijn van een ernstige onderliggende aandoening, zoals longontsteking of sepsis, en vraagt daarom om zorgvuldige opvolging. Een tijdige medische interventie kan in deze gevallen de prognose verbeteren, maar bij langdurige koorts zijn complicaties zoals uitdroging en orgaanfalen mogelijk.

Effect van behandeling op de prognose

Adequate behandeling, zoals de juiste medicatie of vochtinname, kan de duur en ernst van koorts verminderen, waardoor de prognose gunstiger wordt. Voor koorts die veroorzaakt wordt door een bacteriële infectie, kan antibiotica de symptomen snel verminderen en de prognose verbeteren. Het is echter belangrijk om bij medicamenteuze behandeling ook te letten op mogelijke bijwerkingen, zoals geneesmiddelengeïnduceerde koorts.

Complicaties van koorts

Uitdroging

Een verhoogde lichaamstemperatuur leidt tot overmatig vochtverlies door zweten en een versnelde ademhaling, wat uitdroging kan veroorzaken. Uitdroging kan vooral gevaarlijk zijn voor ouderen en kinderen, die snel vocht verliezen. Symptomen van uitdroging zijn dorst, droge mond, vermoeidheid en in ernstige gevallen verwardheid of flauwvallen. Medische opvolging is noodzakelijk om ernstige uitdroging te voorkomen.

Convulsies en koortsstuipen

Bij kinderen kan een hoge lichaamstemperatuur koortsstuipen veroorzaken, waarbij het kind spierkrampen krijgt en mogelijk het bewustzijn verliest. Dit komt vooral voor bij kinderen jonger dan 5 jaar en is vaak een acute reactie op een snelle stijging van de lichaamstemperatuur. Hoewel koortsstuipen meestal geen blijvende schade veroorzaken, zijn ze verontrustend en vereisen ze directe medische controle om ernstigere complicaties uit te sluiten.

Orgaanfalen

In zeldzame gevallen kan langdurige of zeer hoge koorts leiden tot schade aan organen zoals het hart, de nieren en de lever. Bij ernstige infecties zoals sepsis kan de koorts een teken zijn van orgaanfalen, vooral bij patiënten met een verzwakt immuunsysteem of ouderen. Orgaanfalen door koorts is een medisch noodgeval en vereist onmiddellijke behandeling om verdere complicaties te voorkomen.

Preventie van verhoging van lichaamstemperatuur

Voorkomen van infecties

Een belangrijke preventiemethode voor koorts is het voorkomen van infecties door goede handhygiëne en regelmatige desinfectie van oppervlakken. Dit is vooral belangrijk in ziekenhuizen en zorginstellingen, waar patiënten kwetsbaar zijn voor infecties. Het gebruik van mondmaskers en het vermijden van drukke plaatsen tijdens het griepseizoen kan ook de kans op besmetting en koorts verminderen.

Vaccinatie

Vaccinaties vormen een effectieve maatregel om koorts en infectieziekten te voorkomen. Vaccins zoals die tegen influenza, pneumokokken en COVID-19 helpen de kans op infecties die koorts veroorzaken aanzienlijk te verkleinen. Vaccinatie wordt sterk aanbevolen voor risicogroepen, zoals ouderen, kinderen en patiënten met chronische aandoeningen.

Evenwichtige voeding en levensstijl

Een evenwichtig voedingspatroon met voldoende vitamines en mineralen draagt bij aan een goed functionerend immuunsysteem, wat het lichaam helpt infecties af te weren. Regelmatige lichaamsbeweging, voldoende slaap en het vermijden van overmatige stress zijn ook belangrijke factoren die het immuunsysteem versterken en daarmee de kans op koorts verlagen. Gezonde leefgewoonten zijn een effectieve vorm van preventie voor veel voorkomende ziekten en hun symptomen, waaronder koorts.

Regelmatige medische controle

Voor patiënten met een verhoogd risico op infecties, zoals ouderen en patiënten met chronische ziekten, kan regelmatige medische controle bijdragen aan een tijdige detectie en behandeling van mogelijke infecties. Hierdoor kunnen complicaties zoals koorts voorkomen worden. Medische controle kan ook helpen bij het evalueren van het effect van vaccinaties en andere preventieve maatregelen.

Lees verder

• Rillingen na blootstelling aan koude of gepaard met koorts
• Koortsstuipen bij kinderen: Meestal onschuldig bij infectie