Bronchitis: Ontsteking van de luchtpijpvertakkingen

Bronchitis is de medische term voor een ontsteking van de luchtpijpvertakkingen (bronchiën). Hoewel de longen zelf niet aangetast zijn door de infectie, leidt de zwelling van de luchtwegen tot vernauwing, wat ademhalingsproblemen en hoesten veroorzaakt. Bronchitis kan zowel acuut als chronisch zijn. Meestal verdwijnen de symptomen na enkele dagen, maar vooral rokers kunnen aanhoudend last hebben van het ophoesten van slijm. Zelfzorgmaatregelen kunnen verlichting bieden bij bronchitis, en artsen kunnen medicatie voorschrijven indien nodig.

• Anatomie bronchiën en relatie tot bronchitis
• Epidemiologie ontsteking van luchtpijpvertakkingen
• Mechanisme
• Oorzaken en soorten bronchitis
• Risicofactoren
• Risicogroepen
• Symptomen van vernauwing luchtwegen: Koorts en hoesten
• Alarmsymptomen
• Diagnose en onderzoeken
• Behandeling acute en chronische bronchitis
• Prognose is meestal goed
• Complicaties
• Preventie van bronchitis

Anatomie bronchiën en relatie tot bronchitis

Structuur van de bronchiën

De bronchiën vormen de hoofdvertakkingen van de luchtpijp (trachea) die zich verder vertakken in kleinere bronchiën en uiteindelijk de bronchiolen bereiken. Ze spelen een essentiële rol in de luchtwegen, aangezien ze lucht naar de longen transporteren. De bronchiën zijn opgebouwd uit gladde spieren, kraakbeenringen, slijmvlies en cilia (haartjes), die samen zorgen voor de luchtbehandeling, bescherming en filtering. Het slijmvlies in de bronchiën is bedekt met trilhaartjes die helpen om verontreinigingen uit de luchtwegen te verwijderen door slijm naar de keel te verplaatsen.

Relatie tussen bronchiën en bronchitis

Bronchitis is een ontsteking van de bronchiën die kan optreden als gevolg van virale of bacteriële infecties, of door irritatie door rook, chemicaliën of andere verontreinigingen. Wanneer de bronchiën ontstoken raken, produceren ze meer slijm, wat leidt tot hoesten, benauwdheid en ademhalingsmoeilijkheden. In acute gevallen is de ontsteking tijdelijk en wordt deze vaak veroorzaakt door virale infecties, zoals het verkoudheidsvirus of influenza. Chronische bronchitis daarentegen is een langdurige aandoening die vaak voorkomt bij mensen die langdurig aan rook of luchtverontreiniging worden blootgesteld.

Functionele gevolgen van bronchitis

De ontsteking in de bronchiën die bij bronchitis optreedt, leidt tot een verminderde luchtstroom naar de longen. Dit kan de ademhaling bemoeilijken en ervoor zorgen dat de patiënt zich kortademig voelt. Bij chronische bronchitis is de luchtstroom vaak blijvend verminderd, wat kan leiden tot verdere longschade en het risico op longemfyseem of chronische obstructieve longziekte (COPD).

Epidemiologie ontsteking van luchtpijpvertakkingen

Jaarlijks lijdt ongeveer 4% van de wereldbevolking aan bronchitis. Dit percentage kan echter aanzienlijk hoger zijn, aangezien veel mensen met bronchitis geen medische hulp zoeken. De ziekte komt vaker voor in de herfst en winter. Bronchitis kent geen raciale voorkeur en komt vaker voor bij mensen met een lage sociaaleconomische status en in stedelijke, industriële gebieden. Mannen worden iets vaker getroffen dan vrouwen. Acute bronchitis komt vooral voor bij kinderen jonger dan vijf jaar, terwijl chronische bronchitis (aanhoudende ontsteking van de luchtpijpvertakkingen) voornamelijk bij volwassenen ouder dan vijftig jaar optreedt.

Mechanisme

Ontsteking van de luchtwegen

Het mechanisme van bronchitis begint meestal met een infectie of irritatie die leidt tot ontsteking van de slijmvliezen in de bronchiën. Wanneer het slijmvlies van de bronchiën ontstoken raakt, wordt de productie van slijm verhoogd. Dit slijm hoopt zich op in de luchtwegen en belemmert de normale luchtstroom, wat resulteert in hoesten en benauwdheid. Bij virale infecties zoals verkoudheid of griep is de ontsteking vaak tijdelijk, terwijl bij chronische bronchitis de ontsteking lang aanhoudt en de luchtwegen blijvend beschadigt.

Cilia en slijmproductie

De trilhaartjes (cilia) in de bronchiën spelen een cruciale rol bij het verwijderen van verontreinigingen uit de luchtwegen. Bij bronchitis raakt dit mechanisme verstoord door de ontsteking van het slijmvlies. Hierdoor wordt de normale werking van de trilhaartjes verminderd, waardoor het slijm niet effectief kan worden afgevoerd. Dit draagt bij aan de ophoping van slijm in de luchtwegen, wat de hoestreflex activeert en bijdraagt aan de ademhalingsklachten.

Immuunrespons en inflammatie

Bij virale of bacteriële infecties is er een immuunrespons die ontstekingsmediatoren vrijgeeft, zoals cytokines en prostaglandinen. Deze stoffen zorgen voor vasodilatatie, verhoogde permeabiliteit van bloedvaten en attractie van witte bloedcellen naar de site van infectie. Dit leidt tot zwelling en verhoogde slijmproductie in de bronchiën, wat de ademhalingsproblemen verergert. Bij chronische bronchitis kan de immuunrespons ook langdurig zijn, wat leidt tot schade aan de luchtwegen en verdere verslechtering van de longfunctie.

Oorzaken en soorten bronchitis

Acute bronchitis

Acute bronchitis volgt meestal op een verkoudheid of een andere ziekte met griepachtige symptomen. De infectie wordt vaak veroorzaakt door een virus dat eerst de neus, sinussen en keel aanvalt, en vervolgens de luchtwegen binnendringt. Soms kunnen bacteriën ook de luchtwegen infecteren, wat kan leiden tot een secundaire infectie.

Chronische bronchitis

Chronische bronchitis is een langdurige vorm van chronische obstructieve longziekte (COPD) die vaak voorkomt bij rokers. De diagnose wordt gesteld wanneer de patiënt gedurende ten minste drie maanden per jaar slijm ophoest. Deze herhaalde aanvallen worden in medische termen aangeduid als "acute exacerbaties van COPD". Deze exacerbaties kunnen ernstig zijn en soms zelfs fataal.

Risicofactoren

Hoewel iedereen bronchitis kan ontwikkelen, zijn rokers bijzonder kwetsbaar. De delicate bekleding van de luchtwegen bij rokers maakt het gemakkelijker voor infecties om binnen te dringen. Bovendien functioneren de trilhaartjes in de luchtwegen niet goed bij rokers, wat de verwijdering van slijm bemoeilijkt en leidt tot een verhoogde kans op infecties. Dit verhoogde risico op chronische bronchitis bij rokers wordt vaak verergerd door het voortdurende contact met sigarettenrook.

Risicogroepen

Rokers

Rokers vormen de grootste risicogroep voor het ontwikkelen van chronische bronchitis. De chemicaliën en verontreinigingen in sigarettenrook kunnen het slijmvlies in de bronchiën irriteren en ontsteken. Na verloop van tijd kan deze irritatie leiden tot langdurige ontstekingen, wat de longfunctie aantast en bijdraagt aan de ontwikkeling van chronische bronchitis of COPD. Het risico op bronchitis is veel hoger bij langdurige rokers, vooral bij diegenen die meer dan 20 sigaretten per dag roken.

Mensen die worden blootgesteld aan luchtverontreiniging

Luchtverontreiniging, zowel binnenshuis (zoals kookdampen en verbranding van fossiele brandstoffen) als buitenshuis (zoals industriële uitstoot en verkeer), vormt een aanzienlijk risico voor de ontwikkeling van bronchitis. Mensen die regelmatig worden blootgesteld aan hoge niveaus van verontreiniging lopen een hoger risico om chronische bronchitis of andere longziekten te ontwikkelen, aangezien de luchtwegen voortdurend worden geïrriteerd door schadelijke deeltjes.

Mensen met een verzwakt immuunsysteem

Patiënten met een verzwakt immuunsysteem, zoals mensen met hiv/aids, diabetes of andere aandoeningen die de immuniteit verminderen, lopen een verhoogd risico op het ontwikkelen van bronchitis, vooral bij virale infecties. Het immuunsysteem heeft moeite om infecties effectief te bestrijden, wat leidt tot een hogere kans op langdurige ontstekingen in de bronchiën.

Symptomen van vernauwing luchtwegen: Koorts en hoesten

De belangrijkste symptomen van acute bronchitis zijn:

• Loopneus of verstopte neus
• Piepende ademhaling (stridor) en/of wheezing (piepend geluid bij de uitademing), vooral bij patiënten met astma
• Hoesten, vaak een droge hoest, soms ook nachtelijk hoesten
• Hoofdpijn
• Keelpijn
• Koorts (meestal mild)
• Kortademigheid (dyspneu) die verergert bij inspanning, wat kan wijzen op een uitbreiding naar de longen, zoals longontsteking (pneumonie: ontsteking van de onderste luchtwegen)
• Misselijkheid, braken en diarree (zelden)
• Pijn op de borst (in ernstige gevallen)
• Slijmproductie: Etterig, groengeel slijm kan wijzen op de aanwezigheid van neutrofielen, witte bloedcellen die de ziekteverwekkers bestrijden
• Spierpijn
• Vermoeidheid

Alarmsymptomen

Chronisch hoesten

Chronisch hoesten is een van de meest voorkomende alarmsymptomen van bronchitis, vooral in gevallen van chronische bronchitis. Hoesten wordt veroorzaakt door de ophoping van slijm in de luchtwegen en de ontsteking van het slijmvlies. Wanneer het hoesten langer dan drie maanden aanhoudt, kan dit wijzen op de aanwezigheid van chronische bronchitis of een andere longaandoening, zoals COPD. Het is belangrijk om het hoesten serieus te nemen, vooral als het gepaard gaat met andere ademhalingsklachten.

Benauwdheid en kortademigheid

Benauwdheid en kortademigheid zijn veel voorkomende symptomen van zowel acute als chronische bronchitis. Deze symptomen ontstaan wanneer de luchtwegen ontsteken en vernauwen, waardoor de luchtstroom naar de longen wordt belemmerd. Bij ernstige gevallen van bronchitis kunnen de luchtwegen zo sterk vernauwen dat het moeilijk wordt om normaal te ademen. Dit is een signaal dat onmiddellijke medische opvolging noodzakelijk is.

Bloed in het sputum

Bloed in het sputum is een alarmsymptoom dat kan wijzen op ernstige complicaties van bronchitis, zoals een longontsteking of de aanwezigheid van andere aandoeningen zoals longkanker. Als bloed in het sputum wordt opgemerkt, moet onmiddellijk medische hulp worden gezocht om de oorzaak te achterhalen en verdere complicaties te voorkomen.

Pijn op de borst

Pijn op de borst kan optreden bij ernstige gevallen van bronchitis, vooral als de ontsteking zich uitbreidt naar de pleura, het vlies rond de longen. Dit kan leiden tot een gevoel van druk op de borst en pijn bij het ademen. Wanneer pijn op de borst samenkomt met ademhalingsmoeilijkheden, is het belangrijk om snel medische opvolging te zoeken om de ernst van de aandoening te bepalen.

Diagnose en onderzoeken

Lichamelijk onderzoek

De arts luistert met een stethoscoop naar de ademhalingsgeluiden van de longen. Abnormale of ruw klinkende ademgeluiden (zoals reutels) kunnen wijzen op bronchitis. De arts kan ook roodheid in de keel en gezwollen lymfeklieren opmerken. Normaal gesproken komen kortademigheid en cyanose (blauwverkleuring van huid en slijmvliezen) niet voor, tenzij er sprake is van een onderliggende longaandoening of een ziekte die de longen schaadt.

Diagnostisch onderzoek

Een röntgenfoto van de borstkas kan nodig zijn om longontsteking uit te sluiten. Pulsoximetrie kan worden gebruikt om het zuurstofgehalte in het bloed te meten. Deze pijnloze test maakt gebruik van een klein apparaatje dat op de vinger wordt geplaatst. Bij aanhoudende hoest kan een sputumanalyse worden uitgevoerd om het slijm te onderzoeken. Een bloedonderzoek kan nodig zijn als er een bacteriële superinfectie wordt vermoed. De longfunctie kan worden getest met een spirometrie. Soms is ook een laryngoscopie nodig om epigottitis (een levensbedreigende ontsteking van het strotklepje) uit te sluiten.

Differentiële diagnose

Het kan soms moeilijk zijn om bronchitis van longontsteking te onderscheiden. Longontsteking gaat vaak gepaard met hogere koorts, rillingen, ernstigere kortademigheid en een algeheel ernstiger ziektegevoel. Andere aandoeningen die lijken op bronchitis zijn onder meer:

• Acute sinusitis
• Alfa-1-antitrypsine-deficiëntie (lever- en longaandoening)
• Astma
• Bacteriële tracheïtis
• Beroepsmatige blootstelling aan irriterende stoffen
• Brandend maagzuur
• Bronchiëctasieën (verwijde en geïrriteerde luchtwegen)
• Bronchiolitis (luchtweginfectie met ademhalingsproblemen)
• Chronische sinusitis (chronische ontsteking van de neusbijholten)
• COPD
• Amandelontsteking (tonsillitis)
• Hyperreactieve luchtwegaandoeningen
• Faryngitis (keelontsteking)
• Groep A streptokokken infecties
• Het inslikken van een vreemd voorwerp
• Influenza (griep)
• Mucoviscidose (taaislijmziekte met verstopping van organen)

Behandeling acute en chronische bronchitis

Acute bronchitis

Zelfzorg
Bedrust en voldoende vochtinname (drie tot vier liter per dag) zijn belangrijk. Bij koorts kan paracetamol worden gebruikt. Het is echter belangrijk om te weten dat koorts een natuurlijke reactie is die helpt om het immuunsysteem te stimuleren, dus het is soms beter om de koorts zijn gang te laten gaan. Het gebruik van een luchtbevochtiger of het inademen van stoom kan de symptomen verlichten. Patiënten met astma moeten hun medicijnen goed gebruiken. Het is essentieel om te stoppen met roken en blootstelling aan luchtvervuiling te vermijden. Het handhaven van een goede handhygiëne helpt om de verspreiding van virussen en andere ziektekiemen te beperken.

Professionele medische hulp
Wanneer de symptomen aanhouden of als er sprake is van een onderliggende hartaandoening of longaandoening (zoals COPD), is het belangrijk om medische hulp in te schakelen. De arts kan antibiotica (meestal penicilline) of corticosteroïden voorschrijven en een inhalator aanbevelen om de luchtwegen te verwijden. Jaarlijks griepvaccinatie tussen oktober en december wordt ook aanbevolen.

Chronische bronchitis
De meest effectieve behandeling voor chronische bronchitis is stoppen met roken. Daarnaast moeten patiënten blootstelling aan andere irriterende stoffen zoals stof, chemicaliën en luchtvervuiling vermijden. Een gezonde voeding is aanbevolen, bestaande uit fruit, groenten, volkoren granen, mager vlees, gevogelte, vis, bonen, eieren en noten. Het dieet moet ook vetarme of vetvrije zuivelproducten en een beperkt aantal verzadigde vetten, transvetten, cholesterol, zout en toegevoegde suikers bevatten.

Prognose is meestal goed

Patiënten met acute bronchitis hebben meestal een goede prognose. De symptomen verdwijnen doorgaans binnen zeven tot tien dagen, mits er geen complicaties optreden zoals longontsteking of andere onderliggende aandoeningen. De hoest kan echter nog één tot vier weken aanhouden nadat de infectie is verdwenen.

Complicaties

Bij ongeveer 10% van de patiënten met acute bronchitis kunnen complicaties optreden, zoals:

• Bloedspuwing
• Ontwikkeling naar chronische bronchitis met herhaalde aanvallen
• Bacteriële superinfectie
• Longontsteking, die voorkomt bij ongeveer 5% van de patiënten met bronchitis
• Reactieve luchtwegaandoeningen als gevolg van acute bronchitis

Preventie van bronchitis

Preventie is cruciaal bij het verminderen van de kans op het ontwikkelen van bronchitis en het beperken van het aantal exacerbatie-aanvallen bij mensen met chronische bronchitis. Hieronder volgen enkele belangrijke preventieve maatregelen:

Stoppen met roken

Roken is de belangrijkste risicofactor voor zowel acute als chronische bronchitis. Het stoppen met roken kan de symptomen van bronchitis aanzienlijk verminderen en de longgezondheid verbeteren. Dit kan door middel van rookstopprogramma’s, nicotinevervangers, en andere therapieën die beschikbaar zijn.

Vermijd blootstelling aan irriterende stoffen

Beperk blootstelling aan luchtvervuiling, stof, chemicaliën en andere irriterende stoffen die de luchtwegen kunnen beschadigen. Dit kan onder andere door het dragen van een masker in vervuilde omgevingen of het aanpassen van werkplekken met goede ventilatie en luchtfiltratie.

Gebruik van luchtbevochtigers

In droge omgevingen kunnen luchtbevochtigers helpen om de luchtwegen vochtig te houden en irritatie te verminderen. Dit kan vooral nuttig zijn in de wintermaanden of bij gebruik van verwarming die de lucht droog maakt.

Handhygiëne

Het regelmatig wassen van handen en het vermijden van nauw contact met mensen die verkouden of grieperig zijn kan helpen om de verspreiding van virussen te voorkomen die acute bronchitis kunnen veroorzaken. Het gebruik van handdesinfectiemiddelen kan ook bijdragen aan het verminderen van de kans op infecties.

Griepvaccinatie

Jaarlijkse griepvaccinatie kan helpen om het risico op griep te verminderen, wat een veelvoorkomende oorzaak van acute bronchitis is. Dit is vooral belangrijk voor mensen met een verhoogd risico, zoals ouderen en mensen met een chronische aandoening.

Gezonde levensstijl

Een gezonde voeding en regelmatige lichaamsbeweging versterken het immuunsysteem en kunnen bijdragen aan een betere algehele longgezondheid. Dit omvat een dieet rijk aan fruit, groenten, volkoren granen, mager vlees en voldoende hydratatie.

Adequate behandeling van onderliggende aandoeningen

Voor mensen met chronische aandoeningen zoals astma of COPD, is het belangrijk om deze aandoeningen goed te beheren volgens de aanbevelingen van een arts. Dit kan helpen om exacerbaties van bronchitis te voorkomen.

Vermijd contact met mensen met bronchitis

Probeer contact te vermijden met mensen die symptomen van bronchitis vertonen, vooral als je een verminderde weerstand hebt of een chronische longziekte hebt. Dit kan helpen om de kans op het oplopen van de ziekte te verkleinen.

Lees verder

• Stridor: Gierende, piepende ademhaling
• Chronische bronchitis (ontsteking van luchtpijpvertakkingen)
• Longontsteking (pneumonie): Ontsteking onderste luchtwegen
• Ademgeluiden: Geluiden van luchtwegen en longen
• Sputumcultuur (onderzoek) bij longgerelateerde aandoeningen