Longontsteking (pneumonie): Ontsteking onderste luchtwegen

Bij een longontsteking, medisch bekend als pneumonie, is het longweefsel in de onderste luchtwegen geïnfecteerd. Ook de bronchiën (luchtpijpvertakkingen) en de bronchioli (de kleinste vertakkingen van de luchtpijp) kunnen ontstoken raken. Verschillende ziekteverwekkers kunnen een pneumonie veroorzaken. Typische symptomen zijn hoesten, koorts en ademhalingsproblemen. De behandeling bestaat doorgaans uit medicatie en rust. Een gezonde levensstijl kan de kans op longontsteking verminderen. De vooruitzichten zijn bij de meeste patiënten doorgaans goed.

• Oorzaken van pneumonie: Ziekteverwekkers
• Symptomen: Hoesten, koorts en ademhalingsproblemen
• Bacteriën
• Virussen en Mycoplasma
• Andere symptomen
• Diagnose en onderzoeken
• Behandeling
• Prognose

Oorzaken van pneumonie: Ziekteverwekkers

Ziekteverwekkers
Een longontsteking kan worden veroorzaakt door virussen, bacteriën of andere micro-organismen, vooral wanneer het afweersysteem verzwakt is. Dit gebeurt vaak bij mensen met een verkoudheid (milde infectie met symptomen aan neus en keel), griep, of een chronische aandoening. Patiënten met een verzwakt immuunsysteem, zoals ouderen, mensen met hiv, en patiënten die herstellen van een zware ziekte, hebben een verhoogd risico op pneumonie. Bij hen zijn de longen vaak kwetsbaarder, wat de kans op een ontsteking vergroot. Ziekteverwekkers dringen de longblaasjes binnen, wat leidt tot een opvulling van de blaadjes met sputum (slijm). Ook het inslikken van braaksel kan leiden tot een aspiratiepneumonie.

Voorbeelden
Een virale longontsteking komt vaak voor bij kinderen, bijvoorbeeld door het respiratoir syncytieel virus (RSV) of het para-influenzavirus. Een bacteriële longontsteking kan worden veroorzaakt door bacteriën zoals de pneumokok (de meest voorkomende oorzaak), Streptococcus pneumoniae en Haemophilus influenzae. Bij volwassenen kan ook een atypische longontsteking voorkomen, waarbij de patiënt niet goed reageert op standaard antibiotica. Voorbeelden van pathogenen die atypische pneumonie kunnen veroorzaken zijn Mycoplasma pneumoniae, Legionella pneumophila (veteranenziekte) en Chlamydia pneumoniae. Nosocomiale infecties (ziekenhuisinfecties) worden vaak veroorzaakt door bacteriën zoals Klebsiella pneumoniae en tuberculose. Pneumocystis jiroveci-pneumonie, veroorzaakt door een schimmel, komt vaak voor bij mensen met hiv (aidspatiënten). Radiotherapie kan ook leiden tot een longontsteking, wat bekend staat als radiatiepneumonitis.

Symptomen: Hoesten, koorts en ademhalingsproblemen

De symptomen van longontsteking variëren afhankelijk van de oorzaak van de infectie.

Bacteriën

Bacteriële longontsteking veroorzaakt vaak plotselinge symptomen zoals:

• koorts
• kortademigheid
• koude rillingen
• pijn op de borst
• flankpijn
• rugpijn
• benauwdheid
• blauwzucht (cyanose)
• wheezing (piepend geluid bij uitademing)
• een productieve hoest (natte hoest waarbij slijm wordt opgehoest, soms met bloed)
• nachtelijk hoesten
• neusvleugelademen (bij kinderen)

Virussen en Mycoplasma

Bij longontsteking door virussen of Mycoplasma kunnen minder ernstige symptomen optreden zoals hoofdpijn, milde koorts, een droge hoest en een algemeen ziek gevoel (malaise). Vooral bij Mycoplasma pneumoniae ervaart de patiënt vaak aanvankelijk veel hoofdpijn in plaats van ademhalingsproblemen.

Andere symptomen

Een longontsteking kan ook leiden tot acute buikpijn (plotselinge ernstige buikpijn) en af en toe aanhoudend hikken.

Diagnose en onderzoeken

Lichamelijk onderzoek
De arts begint met het bevragen van de patiënt over symptomen en medische geschiedenis. Vervolgens voert de arts een auscultatie uit met een stethoscoop om naar ademgeluiden te luisteren. Tijdens deze auscultatie kunnen afwijkende geluiden zoals reutels worden gehoord, wat kan wijzen op vocht in de longblaasjes.

Diagnostisch onderzoek
De arts maakt een thoraxfoto (röntgenfoto van de borstkas) om eventuele schaduwen of afwijkingen op de longen te identificeren. Om de oorzaak van de longontsteking te achterhalen, kan een sputumcultuur (kweek van opgehoest slijm) en een bloedonderzoek worden uitgevoerd. De resultaten van deze tests helpen de arts bij het bepalen van de meest geschikte behandeling.

Differentiële diagnose
Longontsteking kan soms worden verward met andere aandoeningen. Voorbeelden van aandoeningen met symptomen die op een longontsteking kunnen lijken, zijn:

• aangeboren stridor (gierende, piepende ademhaling)
• acute hypoglykemie (te laag bloedsuikergehalte)
• acute respiratory distress syndrome
• ademhalingsfalen (ernstige ziekte met langzame ademhaling)
• adenovirus (symptomen aan luchtwegen en ogen)
• agammaglobulinemie (infecties door tekort aan antistoffen)
• alveolaire proteïnose
• anemie (tekort aan rode bloedcellen)
• aortastenose (vernauwing van aortaklep in het hart)
• aseptische meningitis (hersenvliesontsteking met hoofdpijn, koorts en een stijve nek)
• astma (chronische ontsteking van de luchtwegen in de longen)
• atelectase (instorting long door ineenkrimping longblaasjes)
• atriale flutter
• atrioventriculair septum defect
• bacteriëmie
• borstvliesuitstroming (pleura-effusie: vochtophoping tussen borstvlies en longvlies)
• bronchiëctasieën (verwijde en geïrriteerde luchtwegen)
• bronchiolitis (luchtweginfectie met ademhalingsproblemen)
• bronchitis (ontsteking van de luchtpijpvertakkingen)
• bronchogenische cyste (abnormaal met vocht gevormde blaasvormige holte in lichaam)
• chlamydia trachomatis
• chlamydophila pneumoniae
• chlamydophila psittaci
• chronisch obstructief longlijden (COPD)
• chronische granulomateuze ziekte (infecties aan huid, longen, lever en darmen)
• coarctatie van de aorta
• coccidioidomycose (milde infectie met symptomen aan huid en longen)
• coxiella burnetii infectie
• cystische adenomatoïde misvorming
• cytomegalovirus
• darmobstructie (verstopping in darm met buikpijn en braken)
• empyeem (pus of etter in de longen, vaak wel het gevolg van een longontsteking)
• enterovirus (virale infectie met griepachtige symptomen)
• epiglottitis (levensbedreigende ontsteking van het strotklepje)
• gastro-oesofageale reflux (brandend maagzuur door maaginhoud die terugvloeit naar slokdarm)
• geboortetrauma
• gecombineerde B-cel- en T-cel aandoeningen
• hantavirus (virale infectie door besmetting met knaagdieren) (longvariant)
• hart-longtransplantatie
• hemosiderose (ijzerstapeling)
• hemothorax (ophoping van bloed in de holte tussen borstvlies en longvlies)
• hernia diaphragmatica (middenrifbreuk: uitstulping buikorganen met ademhalingsproblemen)
• herpes simplex
• herpes zoster (veroorzaakt gordelroos (virale infectie met huiduitslag en symptomen aan gezicht))
• het Goodpasture-syndroom (auto-immuunaandoening met symptomen aan nieren en longen)
• histoplasmose (schimmelinfectie met longproblemen)
• hoofdtrauma
• human immunodeficiency virus infectie (een hiv-infectie)
• hypertrofische cardiomyopathie (hartspieraandoening)
• hypocalciëmie (te laag calciumgehalte in het bloed)
• hypogammaglobulinemie
• hypoplasitisch linkerhartsyndroom
• IgA en IgG subklassendeficiënties
• influenza (griep)
• inslikken van een vreemd voorwerp
• kinkhoest (bacteriële infectie met hoesten en ademnood)
• kroep (virale infectie met blaffende hoest bij kinderen) (laryngotracheobronchitis)
• legionella infectie
• legionella pneumophila
• levertransplantatie
• longabces (bacteriële infectie met abces in longen)
• longatresie
• longsekwester
• longtransplantatie
• meningitis (ontsteking van hersen- of ruggenmergsvliezen)
• metabolische acidose (te hoge zuurgraad van het bloed)
• mucoviscidose
• neurale buisdefect
• para-influenzavirus
• patent ductus arteriosus (PDA: aangeboren hartafwijking)
• pleuravocht
• pneumokokkeninfectie (infectie veroorzaakt door pneumokokkenbacterie)
• pneumothorax (klaplong)
• pulmonale hypertensie
• pulmonale hypoplasie (onderontwikkeling van de longen)
• Q-koorts (bacteriële infectie met milde griepachtige of ernstige symptomen aan longen en/of lever)
• rookinhalatie
• slokdarmatresie met of zonder tracheo fistula
• stikkende thoracale dystrofie (Jeune-syndroom) (botafwijking met problemen aan ribbenkast)
• tachypneu (snelle, oppervlakkige ademhaling)
• tricuspidalisatresie
• truncus arteriosus
• varicella zoster-virus (waterpokken: meestal milde virale infectie met algemene symptomen en huiduitslag)

Behandeling

De behandeling van pneumonie hangt af van de oorzaak en de ernst van de aandoening. Bij bacteriële pneumonie worden vaak antibiotica voorgeschreven. In ernstige gevallen kan ziekenhuisopname nodig zijn voor intraveneuze antibiotica en ondersteunende zorg. Voor virale pneumonie zijn antivirale middelen niet altijd effectief, maar er kunnen wel medicijnen worden gegeven om symptomen te verlichten. Bij een ernstige longontsteking is ziekenhuisopname vaak noodzakelijk.

Na de behandeling is het belangrijk om de aanwijzingen van de arts op te volgen, het volledige behandelingsregime af te maken en voldoende rust te nemen. Revalidatie en fysiotherapie kunnen nuttig zijn bij het herstel en het verbeteren van de longfunctie.

Prognose

De vooruitzichten bij longontsteking hangen af van de oorzaak, de algehele gezondheid van de patiënt en de tijdige behandeling. De meeste mensen herstellen volledig van een longontsteking, vooral als deze tijdig en adequaat wordt behandeld. Bij mensen met chronische aandoeningen of een verzwakt immuunsysteem kan het herstel langer duren en kunnen er complicaties optreden.

Complicaties
Mogelijke complicaties van longontsteking zijn:

• ademhalingsfalen
• longabces
• pleura-effusie (vochtophoping in de pleuraholte)
• sepsis (bloedvergiftiging)

Preventie
Er zijn verschillende maatregelen die kunnen helpen de kans op longontsteking te verkleinen:

• Vaccinatie (bijvoorbeeld tegen pneumokokken en griep)
• Handhygiëne (regelmatig handen wassen)
• Gezonde voeding (rijk aan vitamines en mineralen)
• Stoppen met roken (rook niet in de nabijheid van anderen)
• Voldoende slaap (zodat het immuunsysteem optimaal kan functioneren)

Lees verder

• Longontsteking bij kinderen (pediatrische pneumonie)
• Aspiratiepneumonie: Longontsteking door vreemde stoffen
• Overgevoeligheidspneumonitis: Longontsteking
• Atypische pneumonie (longontsteking): Oorzaken en symptomen
• Pneumocystis jiroveci-pneumonie: Longinfectie door schimmel