Longontsteking (pneumonie): Ontsteking onderste luchtwegen

Bij een longontsteking, medisch bekend als pneumonie, is het longweefsel in de onderste luchtwegen geïnfecteerd. Ook de bronchiën (luchtpijpvertakkingen) en de bronchioli (de kleinste vertakkingen van de luchtpijp) kunnen ontstoken raken. Verschillende ziekteverwekkers kunnen een pneumonie veroorzaken. Typische symptomen zijn hoesten, koorts en ademhalingsproblemen. De behandeling bestaat doorgaans uit medicatie en rust. Een gezonde levensstijl kan de kans op longontsteking verminderen. De vooruitzichten zijn bij de meeste patiënten doorgaans goed.

• Anatomie longen en relatie tot longontsteking
• Epidemiologie
• Mechanisme
• Oorzaken van pneumonie: Ziekteverwekkers
• Risicofactoren
• Risicogroepen
• Symptomen: Hoesten, koorts en ademhalingsproblemen
• Bacteriën
• Virussen en Mycoplasma
• Andere symptomen
• Alarmsymptomen
• Diagnose en onderzoeken
• Behandeling
• Prognose
• Complicaties
• Preventie

Anatomie longen en relatie tot longontsteking

De longen bevinden zich in de borstholte en zijn de organen die verantwoordelijk zijn voor de gaswisseling, waarbij zuurstof uit de lucht in het bloed wordt opgenomen en kooldioxide uit het bloed wordt verwijderd. De luchtwegen bestaan uit de luchtpijp (trachea), de bronchiën en de kleinere bronchiolen die naar de longblaasjes (alveoli) leiden. Deze blaasje-structuren zijn essentieel voor de uitwisseling van gassen. Longontsteking, of pneumonie, ontstaat wanneer de longblaasjes ontstoken raken door een infectie, wat de ademhaling bemoeilijkt en kan leiden tot verminderde zuurstofopname in het bloed.

De ontsteking kan optreden in één of beide longen, waarbij de symptomen kunnen variëren afhankelijk van de ernst en locatie van de infectie. In ernstige gevallen kunnen de ontstoken longblaasjes zich vullen met pus en vloeistof, wat de gaswisseling belemmerd en leidt tot ademhalingsproblemen. Longontsteking kan veroorzaakt worden door virussen, bacteriën of schimmels, en het kan zich snel ontwikkelen, vooral bij kwetsbare groepen.

Luchtwegen en longstructuur
De luchtwegen beginnen in de neus en mond en lopen via de luchtpijp naar de bronchiën, die zich verder vertakken naar de kleinere bronchiolen. Deze vertakkingen eindigen in de longblaasjes, waar de zuurstof-uitwisseling plaatsvindt. Bij longontsteking raakt het longweefsel ontstoken, waardoor de ademhalingsfunctie kan verminderen.

Longontsteking en gaswisseling
Longontsteking belemmert de normale gaswisseling in de longen. De ontsteking veroorzaakt zwelling en vloeistofophoping in de longblaasjes, wat resulteert in een verminderde zuurstofopname en kan leiden tot symptomen zoals kortademigheid en cyanose (blauwachtige verkleuring van de huid door zuurstofgebrek).

Epidemiologie

Longontsteking is wereldwijd een van de belangrijkste oorzaken van ziekte en overlijden, vooral bij kwetsbare populaties zoals ouderen, jonge kinderen en mensen met een verzwakt immuunsysteem. De incidentie van longontsteking varieert afhankelijk van de regio, het seizoen en de aanwezigheid van risicofactoren zoals onderliggende ziekten.

Wereldwijd voorkomen
In veel ontwikkelingslanden is longontsteking een belangrijke oorzaak van sterfte, met name door infecties veroorzaakt door bacteriën zoals Streptococcus pneumoniae. In ontwikkelde landen wordt het aantal gevallen vaak beïnvloed door griepseizoenen en de opkomst van resistente bacteriën. Jaarlijks worden miljoenen gevallen van pneumonie geregistreerd, en het aantal ziekenhuisopnames blijft hoog, ondanks vooruitgangen in medische zorg.

Seizoensgebonden variaties
Longontsteking komt vaker voor in de koudere maanden, vooral tijdens de griepseizoenen, wanneer virale infecties het immuunsysteem verzwakken en de longen vatbaarder maken voor secundaire bacteriële infecties.

Mechanisme

Longontsteking ontstaat wanneer ziekteverwekkers, zoals bacteriën, virussen of schimmels, de longen binnendringen en de longblaasjes infecteren. Dit leidt tot ontsteking en zwelling van het longweefsel, waardoor de gaswisseling wordt belemmerd. Het lichaam reageert op de infectie door ontstekingsmediatoren vrij te geven die het immuunsysteem activeren.

Bacteriële longontsteking
De meest voorkomende oorzaak van longontsteking is een bacteriële infectie, meestal door Streptococcus pneumoniae. Deze bacteriën koloniseren de bovenste luchtwegen en kunnen zich naar de longen verspreiden, waar ze ontsteking en infectie veroorzaken.

Virale longontsteking
Virale infecties, zoals het influenzavirus, kunnen de longen rechtstreeks infecteren en ontsteking veroorzaken. Virale longontsteking kan ook leiden tot secundaire bacteriële infecties, die de situatie verder verergeren.

Immuunrespons en ontsteking
De immuunrespons bij longontsteking veroorzaakt de afgifte van ontstekingsmediatoren die bijdragen aan zwelling van de luchtwegen en ophoping van vloeistof in de longblaasjes. Dit vermindert de longcapaciteit en belemmert de zuurstofopname.

Oorzaken van pneumonie: Ziekteverwekkers

Ziekteverwekkers
Een longontsteking kan worden veroorzaakt door virussen, bacteriën of andere micro-organismen, vooral wanneer het afweersysteem verzwakt is. Dit gebeurt vaak bij mensen met een verkoudheid (milde infectie met symptomen aan neus en keel), griep, of een chronische aandoening. Patiënten met een verzwakt immuunsysteem, zoals ouderen, mensen met hiv, en patiënten die herstellen van een zware ziekte, hebben een verhoogd risico op pneumonie. Bij hen zijn de longen vaak kwetsbaarder, wat de kans op een ontsteking vergroot. Ziekteverwekkers dringen de longblaasjes binnen, wat leidt tot een opvulling van de blaadjes met sputum (slijm). Ook het inslikken van braaksel kan leiden tot een aspiratiepneumonie.

Voorbeelden
Een virale longontsteking komt vaak voor bij kinderen, bijvoorbeeld door het respiratoir syncytieel virus (RSV) of het para-influenzavirus. Een bacteriële longontsteking kan worden veroorzaakt door bacteriën zoals de pneumokok (de meest voorkomende oorzaak), Streptococcus pneumoniae en Haemophilus influenzae. Bij volwassenen kan ook een atypische longontsteking voorkomen, waarbij de patiënt niet goed reageert op standaard antibiotica. Voorbeelden van pathogenen die atypische pneumonie kunnen veroorzaken zijn Mycoplasma pneumoniae, Legionella pneumophila (veteranenziekte) en Chlamydia pneumoniae. Nosocomiale infecties (ziekenhuisinfecties) worden vaak veroorzaakt door bacteriën zoals Klebsiella pneumoniae en tuberculose. Pneumocystis jiroveci-pneumonie, veroorzaakt door een schimmel, komt vaak voor bij mensen met hiv (aidspatiënten). Radiotherapie kan ook leiden tot een longontsteking, wat bekend staat als radiatiepneumonitis.

Risicofactoren

Verschillende risicofactoren verhogen de kans op het ontwikkelen van longontsteking. Deze risicofactoren kunnen het immuunsysteem verzwakken of de longen kwetsbaarder maken voor infecties.

Roken
Roken verzwakt de afweermechanismen van de luchtwegen, wat de kans op infecties vergroot. Rokers hebben een hoger risico op het ontwikkelen van longontsteking, vooral bij virale of bacteriële infecties.

Chronische ziekten
Mensen met chronische aandoeningen zoals diabetes, hartziekten of COPD hebben een verhoogd risico op longontsteking. Deze ziekten kunnen het immuunsysteem verzwakken, waardoor het lichaam minder goed bestand is tegen infecties.

Verzwakt immuunsysteem
Mensen met een verzwakt immuunsysteem, zoals patiënten met hiv, kanker of die immuunsuppressieve medicijnen gebruiken, hebben een groter risico op het ontwikkelen van longontsteking, omdat hun lichaam minder in staat is om infecties af te weren.

Risicogroepen

Bepaalde groepen mensen lopen meer risico om ernstige longontsteking te ontwikkelen, inclusief ouderen, jonge kinderen en mensen met onderliggende gezondheidsproblemen.

Ouderen
Ouderen hebben een verhoogd risico op longontsteking vanwege een verzwakt immuunsysteem, verminderde longcapaciteit en de aanwezigheid van andere chronische ziekten. Longontsteking bij ouderen kan leiden tot ernstige complicaties, waaronder ziekenhuisopnames en sterfte.

Kinderen onder de vijf
Jongetjes en meisjes jonger dan vijf jaar hebben een hoger risico op longontsteking door hun onvolgroeide immuunsysteem. In veel gevallen wordt de ziekte veroorzaakt door virale infecties zoals het respiratoir syncytieel virus (RSV).

Patiënten met chronische aandoeningen
Mensen met aandoeningen zoals COPD, astma, hartziekten en diabetes lopen een hoger risico op het ontwikkelen van longontsteking. Deze aandoeningen kunnen de longfunctie en het immuunsysteem verzwakken, waardoor het lichaam kwetsbaarder wordt voor infecties.

Symptomen: Hoesten, koorts en ademhalingsproblemen

De symptomen van longontsteking variëren afhankelijk van de oorzaak van de infectie.

Bacteriën

Bacteriële longontsteking veroorzaakt vaak plotselinge symptomen zoals:

• koorts
• kortademigheid
• koude rillingen
• pijn op de borst
• flankpijn
• rugpijn
• benauwdheid
• blauwzucht (cyanose)
• wheezing (piepend geluid bij uitademing)
• een productieve hoest (natte hoest waarbij slijm wordt opgehoest, soms met bloed)
• nachtelijk hoesten
• neusvleugelademen (bij kinderen)

Virussen en Mycoplasma

Bij longontsteking door virussen of Mycoplasma kunnen minder ernstige symptomen optreden zoals hoofdpijn, milde koorts, een droge hoest en een algemeen ziek gevoel (malaise). Vooral bij Mycoplasma pneumoniae ervaart de patiënt vaak aanvankelijk veel hoofdpijn in plaats van ademhalingsproblemen.

Andere symptomen

Een longontsteking kan ook leiden tot acute buikpijn (plotselinge ernstige buikpijn) en af en toe aanhoudend hikken.

Alarmsymptomen

Alarmsymptomen van longontsteking wijzen op een ernstigere vorm van de ziekte en vereisen onmiddellijk medische aandacht. Het tijdig herkennen van deze symptomen kan levens redden.

Koorts en koude rillingen
Hoogwaardige koorts en koude rillingen zijn veel voorkomende symptomen van longontsteking. Deze kunnen wijzen op een ernstige infectie die snel behandeld moet worden om verdere complicaties te voorkomen.

Kortademigheid en snelle ademhaling
Patiënten met longontsteking kunnen last hebben van kortademigheid, vooral bij lichamelijke inspanning. Snelle ademhaling is ook een teken dat het lichaam moeite heeft met het leveren van voldoende zuurstof aan de weefsels.

Pijn op de borst
Pijn op de borst, vooral bij het ademhalen of hoesten, kan wijzen op longontsteking. Deze pijn kan optreden door ontsteking van de longvliezen of door de verergering van de infectie.

Diagnose en onderzoeken

Lichamelijk onderzoek
De arts begint met het bevragen van de patiënt over symptomen en medische geschiedenis. Vervolgens voert de arts een auscultatie uit met een stethoscoop om naar ademgeluiden te luisteren. Tijdens deze auscultatie kunnen afwijkende geluiden zoals reutels worden gehoord, wat kan wijzen op vocht in de longblaasjes.

Diagnostisch onderzoek
De arts maakt een thoraxfoto (röntgenfoto van de borstkas) om eventuele schaduwen of afwijkingen op de longen te identificeren. Om de oorzaak van de longontsteking te achterhalen, kan een sputumcultuur (kweek van opgehoest slijm) en een bloedonderzoek worden uitgevoerd. De resultaten van deze tests helpen de arts bij het bepalen van de meest geschikte behandeling.

Differentiële diagnose
Longontsteking kan soms worden verward met andere aandoeningen. Voorbeelden van aandoeningen met symptomen die op een longontsteking kunnen lijken, zijn:

• aangeboren stridor (gierende, piepende ademhaling)
• acute hypoglykemie (te laag bloedsuikergehalte)
• acute respiratory distress syndrome
• ademhalingsfalen (ernstige ziekte met langzame ademhaling)
• adenovirus (symptomen aan luchtwegen en ogen)
• agammaglobulinemie (infecties door tekort aan antistoffen)
• alveolaire proteïnose
• anemie (tekort aan rode bloedcellen)
• aortastenose (vernauwing van aortaklep in het hart)
• aseptische meningitis (hersenvliesontsteking met hoofdpijn, koorts en een stijve nek)
• astma (chronische ontsteking van de luchtwegen in de longen)
• atelectase (instorting long door ineenkrimping longblaasjes)
• atriale flutter
• atrioventriculair septum defect
• bacteriëmie
• borstvliesuitstroming (pleura-effusie: vochtophoping tussen borstvlies en longvlies)
• bronchiëctasieën (verwijde en geïrriteerde luchtwegen)
• bronchiolitis (luchtweginfectie met ademhalingsproblemen)
• bronchitis (ontsteking van de luchtpijpvertakkingen)
• bronchogenische cyste (abnormaal met vocht gevormde blaasvormige holte in lichaam)
• chlamydia trachomatis
• chlamydophila pneumoniae
• chlamydophila psittaci
• chronisch obstructief longlijden (COPD)
• chronische granulomateuze ziekte (infecties aan huid, longen, lever en darmen)
• coarctatie van de aorta
• coccidioidomycose (milde infectie met symptomen aan huid en longen)
• coxiella burnetii infectie
• cystische adenomatoïde misvorming
• cytomegalovirus
• darmobstructie (verstopping in darm met buikpijn en braken)
• empyeem (pus of etter in de longen, vaak wel het gevolg van een longontsteking)
• enterovirus (virale infectie met griepachtige symptomen)
• epiglottitis (levensbedreigende ontsteking van het strotklepje)
• gastro-oesofageale reflux (brandend maagzuur door maaginhoud die terugvloeit naar slokdarm)
• geboortetrauma
• gecombineerde B-cel- en T-cel aandoeningen
• hantavirus (virale infectie door besmetting met knaagdieren) (longvariant)
• hart-longtransplantatie
• hemosiderose (ijzerstapeling)
• hemothorax (ophoping van bloed in de holte tussen borstvlies en longvlies)
• hernia diaphragmatica (middenrifbreuk: uitstulping buikorganen met ademhalingsproblemen)
• herpes simplex
• herpes zoster (veroorzaakt gordelroos (virale infectie met huiduitslag en symptomen aan gezicht))
• het Goodpasture-syndroom (auto-immuunaandoening met symptomen aan nieren en longen)
• histoplasmose (schimmelinfectie met longproblemen)
• hoofdtrauma
• human immunodeficiency virus infectie (een hiv-infectie)
• hypertrofische cardiomyopathie (hartspieraandoening)
• hypocalciëmie (te laag calciumgehalte in het bloed)
• hypogammaglobulinemie
• hypoplasitisch linkerhartsyndroom
• IgA en IgG subklassendeficiënties
• influenza (griep)
• inslikken van een vreemd voorwerp
• kinkhoest (bacteriële infectie met hoesten en ademnood)
• kroep (virale infectie met blaffende hoest bij kinderen) (laryngotracheobronchitis)
• legionella infectie
• legionella pneumophila
• levertransplantatie
• longabces (bacteriële infectie met abces in longen)
• longatresie
• longsekwester
• longtransplantatie
• meningitis (ontsteking van hersen- of ruggenmergsvliezen)
• metabolische acidose (te hoge zuurgraad van het bloed)
• mucoviscidose
• neurale buisdefect
• para-influenzavirus
• patent ductus arteriosus (PDA: aangeboren hartafwijking)
• pleuravocht
• pneumokokkeninfectie (infectie veroorzaakt door pneumokokkenbacterie)
• pneumothorax (klaplong)
• pulmonale hypertensie
• pulmonale hypoplasie (onderontwikkeling van de longen)
• Q-koorts (bacteriële infectie met milde griepachtige of ernstige symptomen aan longen en/of lever)
• rookinhalatie
• slokdarmatresie met of zonder tracheo fistula
• stikkende thoracale dystrofie (Jeune-syndroom) (botafwijking met problemen aan ribbenkast)
• tachypneu (snelle, oppervlakkige ademhaling)
• tricuspidalisatresie
• truncus arteriosus
• varicella zoster-virus (waterpokken: meestal milde virale infectie met algemene symptomen en huiduitslag)

Behandeling

De behandeling van pneumonie hangt af van de oorzaak en de ernst van de aandoening. Bij bacteriële pneumonie worden vaak antibiotica voorgeschreven. In ernstige gevallen kan ziekenhuisopname nodig zijn voor intraveneuze antibiotica en ondersteunende zorg. Voor virale pneumonie zijn antivirale middelen niet altijd effectief, maar er kunnen wel medicijnen worden gegeven om symptomen te verlichten. Bij een ernstige longontsteking is ziekenhuisopname vaak noodzakelijk.

Na de behandeling is het belangrijk om de aanwijzingen van de arts op te volgen, het volledige behandelingsregime af te maken en voldoende rust te nemen. Revalidatie en fysiotherapie kunnen nuttig zijn bij het herstel en het verbeteren van de longfunctie.

Prognose

De vooruitzichten bij longontsteking hangen af van de oorzaak, de algehele gezondheid van de patiënt en de tijdige behandeling. De meeste mensen herstellen volledig van een longontsteking, vooral als deze tijdig en adequaat wordt behandeld. Bij mensen met chronische aandoeningen of een verzwakt immuunsysteem kan het herstel langer duren en kunnen er complicaties optreden.

Complicaties

Mogelijke complicaties van longontsteking zijn:

• ademhalingsfalen
• longabces
• pleura-effusie (vochtophoping in de pleuraholte)
• sepsis (bloedvergiftiging)

Preventie

Preventie van longontsteking richt zich op het versterken van het immuunsysteem, het vermijden van risicofactoren en het beschermen van kwetsbare groepen.

Vaccinaties
Vaccinaties tegen pneumokokken, griep en andere virale infecties kunnen helpen om het risico op longontsteking te verminderen. Vooral ouderen en mensen met chronische ziekten wordt geadviseerd deze vaccinaties te krijgen.

Gezonde levensstijl
Het handhaven van een gezonde levensstijl, inclusief een evenwichtig voedingspatroon, regelmatige lichaamsbeweging en het vermijden van roken, kan het immuunsysteem versterken en het risico op longontsteking verlagen.

Handhygiëne
Regelmatig handen wassen en het vermijden van contact met zieke personen kan de verspreiding van infecties verminderen. Het dragen van een mondkapje kan ook helpen bij het voorkomen van de verspreiding van luchtweginfecties.

Lees verder

• Longontsteking bij kinderen (pediatrische pneumonie)
• Aspiratiepneumonie: Longontsteking door vreemde stoffen
• Overgevoeligheidspneumonitis: Longontsteking
• Atypische pneumonie (longontsteking): Oorzaken en symptomen
• Pneumocystis jiroveci-pneumonie: Longinfectie door schimmel