Longontsteking bij kinderen (pediatrische pneumonie)

Een longontsteking is een infectie waarbij de luchtzakjes van de longen aangetast zijn. Wanneer de ontsteking van de longen optreedt bij een kind jonger dan tien jaar, spreken artsen over ‘pediatrische pneumonie’ of ‘infantiele pneumonie’. De belangrijkste symptomen zijn koorts, hoesten en kortademigheid. Deze symptomen starten soms vrij plotseling of volgen op een andere ziekte, zoals een verkoudheid of de griep. De arts moet eerst zeker weten wat de oorzaak is van de longontsteking en zet dan de juiste medicijnen in om de oorzaak van de aandoening te verhelpen. De vooruitzichten zijn zeer goed wanneer het kind een passende behandeling krijgt. Het is tot slot via diverse manieren mogelijk om een ontsteking van de longen te voorkomen.

• Epidemiologie
• Oorzaken
• Risicofactoren van longontsteking bij kinderen
• Symptomen
• Alarmsymptomen
• Diagnose en onderzoeken
• Behandeling van pediatrische pneumonie
• Prognose
• Complicaties
• Preventie

Epidemiologie

Longontsteking bij kinderen, ook wel pediatrische pneumonie genoemd, is een veelvoorkomende aandoening die wereldwijd een belangrijke oorzaak van kindersterfte blijft, vooral in ontwikkelingslanden. Anno september 2024 wordt geschat dat jaarlijks ongeveer 150 miljoen kinderen wereldwijd een longontsteking ontwikkelen, waarvan naar schatting 700.000 sterfgevallen bij jonge kinderen. De incidentie is het hoogst bij kinderen onder de vijf jaar, vooral bij zuigelingen. In ontwikkelde landen is de mortaliteit aanzienlijk lager dankzij betere gezondheidszorg en vaccinatieprogramma's, maar de ziekte blijft een belangrijke oorzaak van ziekenhuisopnames. Kinderen met onderliggende aandoeningen, zoals astma of immuundeficiënties, lopen een verhoogd risico op ernstige vormen van een longontsteking.

Oorzaken

De luchtzakjes in de longen zijn getroffen bij een longontsteking. Virussen zijn een veelvoorkomende oorzaak van een longontsteking bij kinderen (80% van de gevallen bij kinderen jonger dan twee jaar). Bacteriële oorzaken komen minder vaak voor. Andere oorzaken zijn nog zeldzamer, zoals een ander organisme (zoals mycoplasma, een bacterie die geen celwand heeft) of aspiratiepneumonie (longontsteking door het inademen van een vreemd voorwerp). De symptomen van pediatrische pneumonie zijn het gevolg van een infectie en ontsteking in de longen, waardoor vocht zich in de longzakjes verzamelt.

Risicofactoren van longontsteking bij kinderen

Pasgeborenen en kinderen met andere medische aandoeningen zoals hiv, stofwisselingsziekten en aangeboren luchtwegafwijkingen hebben meer kans op het ontwikkelen van een longontsteking. Jongens zijn ook vaker dan meisjes getroffen. Kinderen die zijn blootgesteld aan tabak (roken) en (lucht)vervuiling lijden tevens vaker aan een longontsteking. Kinderen met ondervoeding hebben bovendien sneller een longontsteking. Tot slot komt de longontsteking vaker voor bij kinderen die zich in een kinderopvang bevinden.

Symptomen

Typische symptomen van een pediatrische pneumonie zijn:

• aanspannen van de neusvleugels
• aanspannen van de spieren in de nek en de spieren net onder de ribben
• braken
• buikpijn (pijn in de borststreek): Buikpijn is een meer voorkomende presentatie bij kinderen jonger dan vijf jaar.
• cyanose (blauwzucht: bleke of grauwe verschijning van de huid, de lippen en de nagels)
• diarree
• een piepende ademhaling
• een verminderde eetlust
• een verminderde urineproductie (oligurie)
• een versnelde ademhaling (tachypneu)
• hoesten
• klappertanden
• koorts
• kortademigheid
• misselijkheid
• pijn op de borst
• prikkelbaarheid
• rillingen
• slecht drinken
• uitdroging
• vermoeidheid
• weinig energie

Deze symptomen starten vrij plotseling of komen tot stand na een andere ziekte, zoals een verkoudheid of de griep.

Alarmsymptomen

Bij pediatrische longontsteking zijn er diverse alarmsymptomen die kunnen wijzen op een ernstige of levensbedreigende vorm van de ziekte. Ademhalingsproblemen, zoals snelle ademhaling of moeite met ademhalen, zijn belangrijke signalen, vooral wanneer de neusvleugels bewegen of het kind ribben intrekt bij het ademen. Cyanose, een blauwachtige verkleuring van de lippen of huid, wijst op zuurstoftekort en vereist onmiddellijk medisch ingrijpen. Koorts, samen met lethargie of bewustzijnsverlies, kan wijzen op een ernstige infectie. Daarnaast kunnen tekenen van uitdroging, zoals een droge mond, verminderde urineproductie, en sufheid, erop wijzen dat het kind onvoldoende vocht binnenkrijgt, wat een complicatie van een longontsteking kan zijn.

Diagnose en onderzoeken

De diagnose van pediatrische pneumonie gebeurt op basis van het beoordelen van de symptomen, een lichamelijk onderzoek van het kind en een sputumcultuur. De arts hoort bij een auscultatie (luisteronderzoek met behulp van een stethoscoop) reutelende longgeluiden (reutels) en verminderde ademgeluiden. De arts laat bij een sputumcultuur het materiaal (slijm) testen dat een patiënt ophoest. In het laboratorium wordt dan bepaalde of de longaandoening het gevolg is van virussen, bacteriën of andere nog andere oorzaken heeft. Een röntgenfoto van de borstkas (thoraxfoto) is vaak ook nodig om zeker te zijn van de diagnose.

Behandeling van pediatrische pneumonie

De behandeling van een longontsteking bij kinderen is afhankelijk van de oorzaak van de infectie en de ernst van de ziekte. Bij bacteriële longontsteking worden antibiotica voorgeschreven, waarbij de keuze van het antibioticum afhangt van de vermoedelijke verwekker en de leeftijd van het kind. Amoxicilline is vaak de eerste keus bij milde gevallen. In ernstigere gevallen, of wanneer ziekenhuisopname noodzakelijk is, kunnen breedspectrumantibiotica zoals ceftriaxon worden toegediend. Virale longontsteking vereist meestal ondersteunende zorg, waaronder vochttoediening en zuurstoftherapie indien nodig, aangezien antibiotica geen effect hebben op virussen. Antivirale middelen kunnen in sommige gevallen worden overwogen, zoals bij influenza-infecties. In ernstige gevallen kan ziekenhuisopname nodig zijn voor intensieve zorg en mechanische ventilatie.

Prognose

De prognose van een longontsteking bij kinderen varieert afhankelijk van de ernst van de ziekte en de behandeling. Bij tijdige diagnose en juiste behandeling herstellen de meeste kinderen volledig binnen enkele weken. Zuigelingen en kinderen met onderliggende medische aandoeningen hebben echter een hoger risico op complicaties, zoals longabcessen, pleuravocht of zelfs sepsis, wat de prognose kan verslechteren. In ontwikkelingslanden blijft de mortaliteit hoog, vooral bij kinderen jonger dan vijf jaar, vanwege beperkte toegang tot gezondheidszorg en antibiotica. Vaccinatie tegen pneumokokken en Hib heeft geleid tot een aanzienlijke vermindering van het aantal gevallen en verbeterde prognoses in regio's met uitgebreide vaccinatieprogramma's.

Complicaties

Complicaties van een longontsteking bij kinderen kunnen ernstig zijn en treden meestal op wanneer de infectie zich verspreidt naar andere delen van het lichaam of wanneer de behandeling te laat wordt gestart. Longabcessen, waarbij pus zich ophoopt in de longen, kunnen ontstaan na ernstige bacteriële infecties. Pleuravocht, of vochtophoping in de pleuraholte, kan leiden tot ademhalingsproblemen en vereist vaak drainage. Sepsis, een systemische infectie die ontstaat wanneer bacteriën in de bloedbaan terechtkomen, is een levensbedreigende complicatie die onmiddellijke intensieve zorg vereist. Daarnaast kunnen chronische longproblemen ontstaan bij kinderen met herhaalde longontstekingen of bij kinderen met onderliggende ziekten zoals cystische fibrose.

Preventie

Preventie van een longontsteking bij kinderen omvat een combinatie van vaccinatie, gezondheidszorg en leefstijlmaatregelen. Vaccinatie tegen pneumokokken en Haemophilus influenzae type B (Hib) is een van de meest effectieve manieren om bacteriële longontsteking te voorkomen. Daarnaast wordt het influenzavaccin aanbevolen om het risico op virale longontsteking te verminderen. Het verbeteren van de luchtkwaliteit, zowel binnenshuis als buitenshuis, door te zorgen voor goede ventilatie en het vermijden van blootstelling aan rook en vervuiling, kan het risico op luchtweginfecties verminderen. Adequate voeding en borstvoeding bij zuigelingen helpen ook het immuunsysteem te versterken en beschermen tegen infecties.

Lees verder

• Longontsteking (pneumonie): Ontsteking onderste luchtwegen