Longontsteking bij kinderen (pediatrische pneumonie)

Een longontsteking is een infectie waarbij de luchtzakjes van de longen aangetast zijn. Wanneer de ontsteking van de longen optreedt bij een kind jonger dan tien jaar, spreken artsen over ‘pediatrische pneumonie’ of ‘infantiele pneumonie’. De belangrijkste symptomen zijn koorts, hoesten en kortademigheid. Deze symptomen starten soms vrij plotseling of volgen op een andere ziekte, zoals een verkoudheid of de griep. De arts moet eerst zeker weten wat de oorzaak is van de longontsteking en zet dan de juiste medicijnen in om de oorzaak van de aandoening te verhelpen. De vooruitzichten zijn zeer goed wanneer het kind een passende behandeling krijgt. Het is tot slot via diverse manieren mogelijk om een ontsteking van de longen te voorkomen.

• Epidemiologie
• Oorzaken
• Risicofactoren van longontsteking bij kinderen
• Symptomen
• Alarmsymptomen
• Diagnose en onderzoeken
• Behandeling van pediatrische pneumonie
• Prognose
• Complicaties
• Preventie
• Praktische tips voor het leven met longontsteking bij kinderen
• Zorg voor voldoende rust en hydratatie
• Let op tekenen van verslechtering
• Misvattingen rond longontsteking bij kinderen
• Longontsteking bij kinderen komt alleen voor in de winter
• Longontsteking is altijd ernstig en levensbedreigend
• Antibiotica zijn altijd nodig voor de behandeling van longontsteking bij kinderen
• Als een kind niet hoest, heeft het geen longontsteking
• Longontsteking is altijd het gevolg van een infectie
• Longontsteking bij kinderen is altijd een gevolg van slechte hygiëne
• Longontsteking bij kinderen kan altijd worden voorkomen met vaccinaties
• Als een kind antibiotica krijgt, is het volledig genezen van longontsteking
• Kinderen met longontsteking moeten altijd in het ziekenhuis worden opgenomen

Epidemiologie

Longontsteking bij kinderen, ook wel pediatrische pneumonie genoemd, is een veelvoorkomende aandoening die wereldwijd een belangrijke oorzaak van kindersterfte blijft, vooral in ontwikkelingslanden. Anno september 2024 wordt geschat dat jaarlijks ongeveer 150 miljoen kinderen wereldwijd een longontsteking ontwikkelen, waarvan naar schatting 700.000 sterfgevallen bij jonge kinderen. De incidentie is het hoogst bij kinderen onder de vijf jaar, vooral bij zuigelingen. In ontwikkelde landen is de mortaliteit aanzienlijk lager dankzij betere gezondheidszorg en vaccinatieprogramma's, maar de ziekte blijft een belangrijke oorzaak van ziekenhuisopnames. Kinderen met onderliggende aandoeningen, zoals astma of immuundeficiënties, lopen een verhoogd risico op ernstige vormen van een longontsteking.

Oorzaken

De luchtzakjes in de longen zijn getroffen bij een longontsteking. Virussen zijn een veelvoorkomende oorzaak van een longontsteking bij kinderen (80% van de gevallen bij kinderen jonger dan twee jaar). Bacteriële oorzaken komen minder vaak voor. Andere oorzaken zijn nog zeldzamer, zoals een ander organisme (zoals mycoplasma, een bacterie die geen celwand heeft) of aspiratiepneumonie (longontsteking door het inademen van een vreemd voorwerp). De symptomen van pediatrische pneumonie zijn het gevolg van een infectie en ontsteking in de longen, waardoor vocht zich in de longzakjes verzamelt.

Risicofactoren van longontsteking bij kinderen

Pasgeborenen en kinderen met andere medische aandoeningen zoals hiv, stofwisselingsziekten en aangeboren luchtwegafwijkingen hebben meer kans op het ontwikkelen van een longontsteking. Jongens zijn ook vaker dan meisjes getroffen. Kinderen die zijn blootgesteld aan tabak (roken) en (lucht)vervuiling lijden tevens vaker aan een longontsteking. Kinderen met ondervoeding hebben bovendien sneller een longontsteking. Tot slot komt de longontsteking vaker voor bij kinderen die zich in een kinderopvang bevinden.

Symptomen

Typische symptomen van een pediatrische pneumonie zijn:

• aanspannen van de neusvleugels
• aanspannen van de spieren in de nek en de spieren net onder de ribben
• braken
• buikpijn (pijn in de borststreek): Buikpijn is een meer voorkomende presentatie bij kinderen jonger dan vijf jaar.
• cyanose (blauwzucht: bleke of grauwe verschijning van de huid, de lippen en de nagels)
• diarree
• een piepende ademhaling
• een verminderde eetlust
• een verminderde urineproductie (oligurie)
• een versnelde ademhaling (tachypneu)
• hoesten
• klappertanden
• koorts
• kortademigheid
• misselijkheid
• pijn op de borst
• prikkelbaarheid
• rillingen
• slecht drinken
• uitdroging
• vermoeidheid
• weinig energie

Deze symptomen starten vrij plotseling of komen tot stand na een andere ziekte, zoals een verkoudheid of de griep.

Alarmsymptomen

Bij pediatrische longontsteking zijn er diverse alarmsymptomen die kunnen wijzen op een ernstige of levensbedreigende vorm van de ziekte. Ademhalingsproblemen, zoals snelle ademhaling of moeite met ademhalen, zijn belangrijke signalen, vooral wanneer de neusvleugels bewegen of het kind ribben intrekt bij het ademen. Cyanose, een blauwachtige verkleuring van de lippen of huid, wijst op zuurstoftekort en vereist onmiddellijk medisch ingrijpen. Koorts, samen met lethargie of bewustzijnsverlies, kan wijzen op een ernstige infectie. Daarnaast kunnen tekenen van uitdroging, zoals een droge mond, verminderde urineproductie, en sufheid, erop wijzen dat het kind onvoldoende vocht binnenkrijgt, wat een complicatie van een longontsteking kan zijn.

Diagnose en onderzoeken

De diagnose van pediatrische pneumonie gebeurt op basis van het beoordelen van de symptomen, een lichamelijk onderzoek van het kind en een sputumcultuur. De arts hoort bij een auscultatie (luisteronderzoek met behulp van een stethoscoop) reutelende longgeluiden (reutels) en verminderde ademgeluiden. De arts laat bij een sputumcultuur het materiaal (slijm) testen dat een patiënt ophoest. In het laboratorium wordt dan bepaalde of de longaandoening het gevolg is van virussen, bacteriën of andere nog andere oorzaken heeft. Een röntgenfoto van de borstkas (thoraxfoto) is vaak ook nodig om zeker te zijn van de diagnose.

Behandeling van pediatrische pneumonie

De behandeling van een longontsteking bij kinderen is afhankelijk van de oorzaak van de infectie en de ernst van de ziekte. Bij bacteriële longontsteking worden antibiotica voorgeschreven, waarbij de keuze van het antibioticum afhangt van de vermoedelijke verwekker en de leeftijd van het kind. Amoxicilline is vaak de eerste keus bij milde gevallen. In ernstigere gevallen, of wanneer ziekenhuisopname noodzakelijk is, kunnen breedspectrumantibiotica zoals ceftriaxon worden toegediend. Virale longontsteking vereist meestal ondersteunende zorg, waaronder vochttoediening en zuurstoftherapie indien nodig, aangezien antibiotica geen effect hebben op virussen. Antivirale middelen kunnen in sommige gevallen worden overwogen, zoals bij influenza-infecties. In ernstige gevallen kan ziekenhuisopname nodig zijn voor intensieve zorg en mechanische ventilatie.

Prognose

De prognose van een longontsteking bij kinderen varieert afhankelijk van de ernst van de ziekte en de behandeling. Bij tijdige diagnose en juiste behandeling herstellen de meeste kinderen volledig binnen enkele weken. Zuigelingen en kinderen met onderliggende medische aandoeningen hebben echter een hoger risico op complicaties, zoals longabcessen, pleuravocht of zelfs sepsis, wat de prognose kan verslechteren. In ontwikkelingslanden blijft de mortaliteit hoog, vooral bij kinderen jonger dan vijf jaar, vanwege beperkte toegang tot gezondheidszorg en antibiotica. Vaccinatie tegen pneumokokken en Hib heeft geleid tot een aanzienlijke vermindering van het aantal gevallen en verbeterde prognoses in regio's met uitgebreide vaccinatieprogramma's.

Complicaties

Complicaties van een longontsteking bij kinderen kunnen ernstig zijn en treden meestal op wanneer de infectie zich verspreidt naar andere delen van het lichaam of wanneer de behandeling te laat wordt gestart. Longabcessen, waarbij pus zich ophoopt in de longen, kunnen ontstaan na ernstige bacteriële infecties. Pleuravocht, of vochtophoping in de pleuraholte, kan leiden tot ademhalingsproblemen en vereist vaak drainage. Sepsis, een systemische infectie die ontstaat wanneer bacteriën in de bloedbaan terechtkomen, is een levensbedreigende complicatie die onmiddellijke intensieve zorg vereist. Daarnaast kunnen chronische longproblemen ontstaan bij kinderen met herhaalde longontstekingen of bij kinderen met onderliggende ziekten zoals cystische fibrose.

Preventie

Preventie van een longontsteking bij kinderen omvat een combinatie van vaccinatie, gezondheidszorg en leefstijlmaatregelen. Vaccinatie tegen pneumokokken en Haemophilus influenzae type B (Hib) is een van de meest effectieve manieren om bacteriële longontsteking te voorkomen. Daarnaast wordt het influenzavaccin aanbevolen om het risico op virale longontsteking te verminderen. Het verbeteren van de luchtkwaliteit, zowel binnenshuis als buitenshuis, door te zorgen voor goede ventilatie en het vermijden van blootstelling aan rook en vervuiling, kan het risico op luchtweginfecties verminderen. Adequate voeding en borstvoeding bij zuigelingen helpen ook het immuunsysteem te versterken en beschermen tegen infecties.

Praktische tips voor het leven met longontsteking bij kinderen

Longontsteking kan ernstig zijn bij kinderen, vooral als het gaat om jonge kinderen en zuigelingen. Het is belangrijk om goed voor je kind te zorgen en te weten wat je kunt doen om hun herstel te bevorderen.

Zorg voor voldoende rust en hydratatie

Wanneer je kind longontsteking heeft, is rust essentieel voor het herstel. Zorg ervoor dat je kind voldoende slaapt en zich niet te veel inspant. Hydratatie is ook belangrijk, omdat dit helpt om het slijm in de luchtwegen te verlichten. Geef je kind kleine hoeveelheden vocht gedurende de dag om uitdroging te voorkomen.

Let op tekenen van verslechtering

Houd goed in de gaten of er tekenen zijn dat de toestand van je kind verslechtert, zoals een snelle ademhaling, blauwe lippen of een hoge koorts die niet reageert op medicatie. Als je merkt dat je kind moeilijk ademt of de symptomen verergeren, neem dan onmiddellijk contact op met de arts of ga naar de eerste hulp.

Misvattingen rond longontsteking bij kinderen

Longontsteking, of pneumonie, bij kinderen is een aandoening die vaak voorkomt, maar ook veel misverstanden met zich meebrengt. Omdat het een veelvoorkomende ziekte is, denken veel ouders en zorgverleners ten onrechte dat het altijd op dezelfde manier voorkomt of dat er niet veel aan te doen is. Dit kan leiden tot verkeerde behandelingen of uitstel van de juiste zorg. In werkelijkheid zijn er veel verschillende soorten longontsteking die kinderen kunnen treffen, en het is belangrijk om deze misvattingen te begrijpen om de aandoening effectief aan te pakken. Hier worden enkele van de meest voorkomende misvattingen besproken.

Longontsteking bij kinderen komt alleen voor in de winter

Er heerst een misvatting dat longontsteking vooral in de winter voorkomt, wanneer de lucht kouder is en virussen zich gemakkelijker verspreiden. Hoewel het waar is dat virale infecties zoals het griepvirus vaker in de winter voorkomen, kan longontsteking het hele jaar door optreden. Kinderlongontsteking kan ook worden veroorzaakt door bacteriën, zoals Longen, die zich niet beperkt tot de koudere maanden. Het is belangrijk om te begrijpen dat kinderen op elk moment van het jaar het risico lopen op longontsteking, vooral als ze andere gezondheidsproblemen hebben of in een omgeving verkeren waar infecties zich snel verspreiden.

Longontsteking is altijd ernstig en levensbedreigend

Veel mensen denken dat longontsteking altijd een ernstige, levensbedreigende aandoening is bij kinderen. Dit is echter niet waar. Hoewel longontsteking potentieel gevaarlijk kan zijn, vooral bij zeer jonge kinderen of kinderen met onderliggende gezondheidsproblemen, zijn veel gevallen relatief mild en kunnen ze met de juiste behandeling goed worden beheerd. In sommige gevallen, zoals bij een virale longontsteking, kunnen kinderen herstellen met rust en symptomatische behandeling, zonder dat er ziekenhuisopname nodig is. Het is belangrijk om niet in paniek te raken bij de eerste tekenen van longontsteking, maar wel altijd medische hulp in te schakelen om de ernst van de aandoening te beoordelen.

Antibiotica zijn altijd nodig voor de behandeling van longontsteking bij kinderen

Een veelvoorkomende misvatting is dat antibiotica altijd nodig zijn om longontsteking bij kinderen te behandelen. Hoewel antibiotica effectief zijn tegen bacteriële longontsteking, is dit niet het geval voor virale longontsteking, die vaak bij kinderen voorkomt. In feite wordt de meeste pediatrische longontsteking veroorzaakt door virussen, zoals het respiratoir syncytieel virus (RSV), en antibiotica hebben geen effect op virale infecties. In dergelijke gevallen zijn antivirale middelen of ondersteunende zorg, zoals hydratie en rust, vaak voldoende om het kind te helpen herstellen. Het verkeerd voorschrijven van antibiotica kan bijdragen aan resistentie, wat het probleem alleen maar verergert.

Als een kind niet hoest, heeft het geen longontsteking

Er wordt vaak gedacht dat hoesten een onmiskenbaar teken is van longontsteking, maar dit is niet altijd het geval. Longontsteking kan zich manifesteren met andere symptomen, zoals koorts, kortademigheid, vermoeidheid, en pijn op de borst, zonder dat hoesten een opvallend symptoom is. Sommige kinderen kunnen een milde vorm van longontsteking ontwikkelen zonder significant te hoesten, terwijl anderen juist intensief kunnen hoesten zonder dat het de ernst van hun aandoening weerspiegelt. Dit maakt het extra belangrijk om naar de algehele symptomen te kijken en niet alleen te vertrouwen op hoesten als indicatie van longontsteking.

Longontsteking is altijd het gevolg van een infectie

Hoewel infecties de belangrijkste oorzaak van longontsteking bij kinderen zijn, is het niet de enige mogelijke oorzaak. Longontsteking kan ook optreden door inademing van vreemde voorwerpen, zoals voedsel of vloeistoffen, wat kan leiden tot een ontsteking van de longen. In zeldzamere gevallen kan een aandoening zoals gastro-oesofageale refluxziekte (GERD) bijdragen aan het ontstaan van longontsteking door de terugvloei van maaginhoud naar de luchtwegen. Dit betekent dat niet alle gevallen van longontsteking het gevolg zijn van een virale of bacteriële infectie, en het is essentieel om de specifieke oorzaak vast te stellen voor de juiste behandeling.

Longontsteking bij kinderen is altijd een gevolg van slechte hygiëne

Er wordt vaak gedacht dat slechte hygiëne de belangrijkste oorzaak is van longontsteking bij kinderen, maar dit is een simplificatie van de werkelijkheid. Hoewel een slechte hygiëne het risico op infecties kan verhogen, zijn er veel andere factoren die bijdragen aan het ontstaan van longontsteking. De mate van blootstelling aan virussen en bacteriën, de algemene gezondheid van het kind, en de aanwezigheid van onderliggende aandoeningen zoals astma, hartziekten of immuunsysteemstoornissen kunnen allemaal invloed hebben op de kans dat een kind longontsteking ontwikkelt. Het is belangrijk om te begrijpen dat zelfs kinderen die goede hygiënepraktijken volgen, het risico lopen op longontsteking als ze worden blootgesteld aan infecties.

Longontsteking bij kinderen kan altijd worden voorkomen met vaccinaties

Hoewel vaccinaties tegen bepaalde virussen en bacteriën, zoals pneumokokken en griep, het risico op longontsteking bij kinderen kunnen verlagen, kunnen ze niet alle gevallen voorkomen. Er zijn veel verschillende micro-organismen die longontsteking kunnen veroorzaken, en niet alle hiervan worden door vaccinaties gedekt. Bovendien kunnen kinderen die zijn gevaccineerd toch een longontsteking oplopen, hoewel de symptomen vaak milder kunnen zijn en het risico op complicaties kleiner is. Vaccinaties zijn een belangrijk onderdeel van de preventie, maar het is essentieel om te begrijpen dat ze niet een garantie zijn dat een kind geen longontsteking zal krijgen.

Als een kind antibiotica krijgt, is het volledig genezen van longontsteking

Een misvatting die veel ouders hebben, is dat als een kind antibiotica krijgt voor longontsteking, de ziekte onmiddellijk verdwenen is. In werkelijkheid kan het herstel van longontsteking bij kinderen langer duren, zelfs na het starten van een antibioticakuur. Antibiotica kunnen de infectie verhelpen, maar het herstel van de longen zelf kan tijd kosten. Het is belangrijk dat het kind rust krijgt, voldoende drinkt, en de opvolging van de arts volgt om er zeker van te zijn dat de longen goed genezen en er geen blijvende schade is. Zelfs na het afmaken van de antibioticakuur kan het herstel van energie en ademhalingsvermogen nog enkele weken duren.

Kinderen met longontsteking moeten altijd in het ziekenhuis worden opgenomen

Niet alle kinderen met longontsteking hoeven in het ziekenhuis te worden opgenomen. Of ziekenhuisopname noodzakelijk is, hangt af van verschillende factoren, zoals de ernst van de longontsteking, de leeftijd van het kind, en de algehele gezondheidstoestand. Veel gevallen van longontsteking kunnen thuis behandeld worden, vooral als het kind geen onderliggende gezondheidsproblemen heeft en de symptomen mild zijn. In gevallen waar er ernstige ademhalingsmoeilijkheden, hoge koorts of andere complicaties zijn, kan ziekenhuisopname wel noodzakelijk zijn om het kind de intensieve zorg te bieden die het nodig heeft. Het is belangrijk om de symptomen goed te monitoren en in overleg met een arts de juiste beslissing te nemen.

Lees verder

• Longontsteking (pneumonie): Ontsteking onderste luchtwegen